Noord en Zuid. Jaargang 20

[p. 140]

Eenige oude uitdrukkingen.

Een brief bestellen. Een glas in één teug ledigen. In Jan Zoet's Zabynaja, 1648, bl. 51 zegt Magdalena, die een beker wijn in eens ledigt:

‘Zie daar, die post-bóo heeft zen brieven

In lijf-land gauw bestelt.’

Winschooten's Seeman i.v. stel: ‘een brief bestellen: iemand een brief behandigen: oneigendlijk een soopje met een vaart opneemen, met 'er loop.’

Een Rotterdamze fooy. Een pak slaag.

wil onze Knier mijn nou gaande maken,

Zo zel je goe koop aan een Rotterdamze fooy raken:

Het Mant ook te bezukt als het Wijf altemet mans vuisten voelt,

Dat zei mijn Vaar zalr.

J. Noozeman, Bedrooge Dronkkaart, 1679, bl. 8.

Winschooten's Seeman: ‘de Rotterdamse fooi geven beteekent met slaan en smijten van malkander scheiden.’

In de kreupelstraat gewoond hebben. Uitgeslapen, geslepen, slim zijn.

'k Zal je haast laten zien, dat ik voor niet niet in de kreupelstraat heb gewoond.

Hopman Urich, (Paff. Ged. 1700) bl. 59.

Een verstandige knecht is by zyn heer tegens geen goud op te weegen.
Ik heb mêe in de kreupelstraat gewoond. Laat my maar begaan.

A. Alewijn, De Bedrooge Woekeraar, 1702, bl. 47.

En gaet voor my niet manck, 'k woon in de kreupelstraat.

De Bie, Van de Ontmaskerde Liefde, 1708, bl. 14.

In de laatste aanhaling uit De Bie vinden we de spreekwijze in haar geheel en meteen de verklaring: ‘Mij hoef je niet trachten wat wijs te maken, dat zal je toch niet gelukken’. Hieruit kon met weglating van het eerste gedeelte het tweede: in de kreupelstraat gewoond hebben zich gemakkelijk tot bovenstaande beteekenis ontwikkelen. Tuinman, Spr. I, bl. 194 geeft nog: ‘Gy moet voor my niet mank gaan: ik heb al myn leven in de kreupelstraat gewoond. Dit wil zeggen: gy moet voor my de waarheid niet ontveinzen, of verbergen.’ Ook Van Dale kent nog het ‘spreekwoord’. In De Hollandsche Spectator van Van Effen (Te Amsterdam, By Hermanus Uytwerf, Eerste Deel, bl. 113, 114) lezen we met weg-

[p. 141]

lating van het laatste gedeelte: ‘Ik ken onze Juffrouw door en door, duizendmaal beter als zy haar zelve kent. Och! de Juffers moeten voor haar Kameniers niet mank gaan’.

De hond sit op de tas. Er wordt niet gegeven.

Modde, die een liedje heeft hooren zingen, dat haar niet aanstaat, zegt tot de speellui:

Wech, wech, ick hoor dat gedoe soo veel alle dagen.
Wilje singen dat ick quaet doe, en durfje me noch om Aelmis vragen?
dat lyckt niet, jy most al anders queele off de hont sit op de tas.

A. Boelens, De klucht Van de Oneenige-trouw, 1648, bl. 9.

Winschooten's Seeman: ‘Hij is wel seesiek: maar hij geeft niet oover: het welk oneigendlijk beteekend: dat iemand niet scheutig is: maar wel dat hem de hond op den tas zit.’

Praten uit het manckje. Vuile praat uitslaan.

Wel Jan hoe praatje dus slordigh uyt het manckje.

W.D. Hooft, Jan Saly, bl. 3.

In haar geheel luidt deze zegswijze praaten uit het naaimandje. Over den zeer gewonen overgang van nd, nt tot ng, nck zie men Dr. Van Helten, Vondelgr. § 28. De verklaring der spreekwijze geeft weer Winschooten in zijn Seeman in voce naalen, ‘naajen dat is soo veel als naaden, dat is, een naad maken; waar van een naajer, naaister, naaigaaren ens. oneigendlik werd dit woord ook gebruikt in re venerea voor subagitare, coire ens. een naaimand, daar aldaarhande gereedschap in leit om te naajen, en al weederom is de gelijkenis daarvan ontleend: praaten uit het naaimandje, gelijk de vuilbekken gewoon zijn.’

Goet ouwers zijn. Op jaren zin.

Tis wel waer, dat hy alreede goet Ouwers was, dan Jonck van herten.

De Tweede Vijftigh Lustige Historien Johannis Boccatij, 1644, bl. 61.

dan al 't gene datmen hem dede hielp niet: om dat de goede man die alree goedt ouders was, even al zijn leve dagen een ongeregeleert leven ghevoert hadde.
Ibid. bl. 3.

De mannekens maecken. Zich den schijn geven van, doen alsof. Zie Schuerman's Idiot.

ende bedocht hem dat hij hem houden wilde als oft hij op een ander verlieft ware, ende van doen af maeckte hij de mannekens, van gheen hopen meer op Mevrou Catelle liefde te hebben, ende van een ander vrouwe te beminnen.
Ibid. bl. 61.
ende heeft in dit kleedt beginnen de mannekens te maecken van een straf leven.
Ibid. bl. 90. Zie ook ald, bl. 138, 144.

[p. 142]

Wittebroodt voor weggen wedergheven. Met gelijke munt betalen.

Dit ghedaen zijnde zijnse van 't Coffer ghegaen, de vrouw het juweel eysschende, dede Seppe de deure open enn liet zijn wijf inkomen, die anders niet en seyde, dan vriendinne gy hebt my witte-broodt voor weggen wederghegheven, ende seydet al lacchende.
Ibid. bl. 181.

Met een slab loopen. Zot zijn.

Voorwaar,

Ik acht u wys; maar die zo zyn van zinnen,

Als gy, die loopen met een slab; 't blykt klaar;

Een masker kan u haar doen minnen.

H. Benjamin, De minnaar van zyne vrouw, 1692, bl. 44.

In de Klucht van Oene, 1662, bl. 21 lezen we:

‘Hoe! hij wijs? dat hij in ien rok liep en ien slap veur hadt, hy was prezendent van et Lazeris huis.’

De slab behoorde tot de kleeding der zotten. In Focquenbroch's De Min in 't Lazarushuis, wordt de voorrede gedaan door Kupido, in zots kleeren, met een blikke slab voor.

Op 't soutvat spelen of sinyhen. Niets te eten hebben.

't Is onverdragelijck, en daer by al te veel
Dat ick zoo zorgen moet, en dan op 't soutvat speel.

De Bie, Jan Goedthals, bl. 7.

Maer wat is dit; wel hoe; sal sy geen eten bringhen.
Als gisteren ons weer op het sout vat laeten singhen.

De Bie, Van den subtylen Smidt, 1671, bl. 80.

Hilversum.

K. Poll.