Noord en Zuid. Jaargang 11

Hagar door Da Costa.

Mag ik blijk geven van mijne belangstelling in dit tijdschrift door eenige opmerkingen te voegen bij het stuk over Hagar, door den heer Willem Van Heerde?

In Genesis lezen wij twee maal, dat Hagar door Abraham weggezonden wordt: 1. in Genesis 16 en ten 2e in het 21ste hoofdstuk. Op de eerste wegzending heeft Da Costa m.i. het oog in de regels 25-49 van het dichtstuk, Bewijzen?

[p. 175]

(reg. 28 enz.)

‘.........., en dubbel klemmend weegt

de last haar onder 't hart, waarop voor weinig dagen

haar blik zoo onbedacht naast Sara roem dorst dragen.’

Hagar is dus nog geen moeder en dit komt overeen met Genesis 16, waar wij in het 11de vers lezen:

‘Zie, gij zit zwanger, en zult eenen zoon baren, en gij zult hem Ismaël noemen.’

Da Costa is dan ook geheel analoog met Genesis 16: 39, wanneer hij zegt: (regel 32 enz.)

‘............Keer tot geen land van Cham,
maar tot de schaduwen van Mamres eiken weder,
en dat zich 't hart voor God aan Saraas voet verneder!’

Het genoemde bijbelvers luidt:

‘Toen zeide de engel des Heeren tot haar (Hagar): Keer weder tot uwe vrouw (Sara) en verneder u onder hare handen.’

Daarna verhaalt de dichter in de regels 40-42 de geboorte van Izaäk; dit is overeenkomstig de volgorde van den Bijbel, daar dlt feit ons eerst wordt medegedeeld in Genesis 21: 1-3.

Het bespotten van Izaäk door Ismaël was de oorzaak eener tweede wegzending van Hagar door Abraham. Dat Da Costa, dat niet beschouwt als het bot vieren van wraak door Sara aan Hagar, zal men begrijpen, als men weet, dat de Statenbijbel in de kantteekening bij Genesis 21: 9 & 10 het volgende zegt:

‘Sonder twijffel sijnen (Ismaëls) spot daer mede drijvende, dat men soo veel werks van Isaäk maeckte, die lange na hem geboren was. ‘Dese bespottinge is uit sulcke bitterheyt gesproten, dat de Apostel deselve noemt vervolginge (Gal. 4: 29).’

‘Hier uyt is af te nemen, dat Ismaël sonder twijffel door instekinge sijner moeder mede gewagh gemaeckt heeft van het recht der eerstgeboorte, ende beërvinge der goederen. Ende hierom is Sara seer gestoort geweest, soo wel tegen de moeder als tegen den sone.’

Meent de heer Van Heerde in de regels 47-50 op te merken, dat de dichter in strijd is met het bijbelverhaal, ik wijs hem op Genesis 17: 24, 25 & 26.

‘En Abraham was 99 jaar oud, als hem het vleesch zijner voorhuid besneden werd.’
‘En Ismaël zijn zoon was 13 jaar oud, als hem het vleesch zijner voorhuid besneden werd.’
‘En op den zelfden dag werd Abraham besneden en Ismaël zijn zoon.’

[p. 176]

Dit gebeurde voor de geboorte van Izaäk, want bij de vermelding daarvan lezen wg in Genesis 21: 5:

‘En Abraham was 100 jaar oud, als hem Izaäk zijn zoon geboren werd.’

De Statenbijbel veronderstelt, dat bij de tweede vlucht van Hagar Ismaël 17 jaar oud was (Statenb., kantteekening bij Gen. 21: 15).

Is er dus sprake van in strijd zijn, dan is het niet Da Costa met den Bijbel; er is dan gebrek aan overeenstemming tusschen verschillende deelen van het boek Genesis onderling. Dit kan echter aan de bijbelvertalers llggen.

De verklaring van de regels 183-200 acht ik onjuist. (Zie: de Bibliotheek, bl. 68). Het schrijven van het woord Zon met eene hoofdletter wijst er ons reeds op, dat Da Costa niet het hemellichaam op het oog had.

In de regels 187 en 188 lezen wij:

‘..................., toe die Zon,
die eens bij 's menschen val zijn wond'ren loop begon,’

Het eerst wordt onze aandacht getrokken door ‘zijn wondren loop.’ Het bezittelijk voornaamwoord zijn versterkt ons in het vermoeden, dat met ‘die Zon’ niet de dagvorstin bedoeld wordt.

Dan vragen wij ons af: is volgens het bijbelverhaal de zon na 's menschen val geschapen? Het antwoord is ontkennend.

Nu lezen wij in Jezaja 60: 19:

‘De zon zal u niet meer wezen tot een licht des daags, en tot een glans zal u de maan niet lichten, maar de Heer zal u wezen tot een eeuwig licht.’

Geheel dit hoofdstuk behandelt, volgens den Statenbijbel, de gelukzaligheid, die Gods kerk door Christus zal verwerven. God zal zijn kerk tot een eeuwig licht, tot eene zon wezen. Is het dan onwaarschijnlijk, dat Da Costa met ‘die Zon’ Christus bedoeld heeft?

Maar - ‘die bij 's menschen val zin wondren loop begon’? In Genesis 3 wordt de zondeval verhaald en in het 15e vers pan dat hoofdstuk lezen wij de eerste profetie, waarin de Christus voorspeld wordt.

Is er dus iets tegen te beweren, dat met ‘die Zon’ Jezus bedoeld wordt? Wanneer ik de godsdienstige ideeën van Da Costa in aanmerking neem, dan wordt het mij zeker, dat ‘die Zon’ en Jezus identiek zijn.

En nu de regels 326-336! Na de reeks van afdwalingen, die de dichter zich veroorloofd heeft, keert hij terug tot het begin. Nog eens plaatst hij Hagar voor zich, in de woestijn zwervende na de eerste wegzending. Zij zal tot Sara wederkeeren!

[p. 177]

Veel geschikter was die eerste omzwerving voor het slot van het gedicht dan de tweede. Wij begrijpen dit, wanneer we weten, dat Da Costa meende, dat de Ismaëlieten even als de kinderen van Izaäk konden hopen op dien blijden dag (regels 305 & 306), ‘wanneer, om Jezus naam en koninklijk gebied te vieren, Sions stad van volkeren zal weemlen.’ (regels 303-305).

Mocht ik in deze bladzijden aangetoond hebben, dat er meer overeenstemming ia tusschen het verhaal over Hagar in Genesis en Da Costa's gedicht dan de ‘anatomische les’ van den heer Van Heerde deed vermoeden!

Schiedam, 21 April 1888.

G. Maathuis.