Noord en Zuid. Jaargang 9

[p. 308]

Boekaankondiging.

Spraakkunst en taaloefeningen.

Oefeningen op de Allernoodzakelijkste Gronden der Nederlandsche Spraakleer ten Gebruike der Lagere Scholen, door Frans Willems. Antwerpen. Vanos -Dewolf. (klein atlasf. 30 bl.)

Duitsch en Dietsch, dat is, een handboeksken ten gerieve van den Duitschleerenden Vlaming. Iseghem, J. Dooms.

De Taalsleutel, of Vlaamsche Spraakregels. Tafelwijze gerangschikt, door P.B. en H.V.d.B. Iseghem, J. Dooms. (kl. 4o. 68 bl.)

Stijloefeningen door A.W. Stellwagen. 8e druk. Den Haag, de Gebroeders van Cleef. (Schoolf. 69 bl.)

Denken en Schrijven. Beknopte Handleiding ten gebruike bij de ‘Steloefeningen in vijf Leerkringen,’ door M.J. Koenen. Te Groningen bij J.B. Wolters. (Schoolf. 69 bl.)

De Nederlandsche Taal, Handleiding en oefeningen 3 stukje door Y. Ykema, 's-Gravenhage, Joh. Ykema. (Schoolf. 56 blz)

Als er ooit iemand lust mocht gevoelen, een overzicht te geven van de verschillende stellen taaloefeningen, dan zal hij een berg door te werken hebben, een arbeid, waarbij de doorgraving van de landengte van Panama kinderwerk is. Maar hij zal tevens vinden, dat er bijna zooveel methodes (?) zijn als menschen, die boeken schrijven en dat de een prijst als het beste, wat de ander afkeurt als het slechtste.

Alleen over het hoofdelijk corrigeeren en klassikaal behandelen der uitgewerkte opgaven wachten we nog steeds een werkje. Waar 40 leerlingen in eene klasse zitten is de arbeid te groot voor éen mensch en wordt ze nagelaten, dan baat het niet, of men al streng methodisch geschreven handleidingen volgt.

Nu zijn er tweederlei oefeningen noodig nl. 1o. oefeningen in het zuiver schrijven der taal, waarbij de leerling niet of bijna niet voor de stof heeft te zorgen, en waarbij hij al zijn verstand kan bepalen bij spelling en verbuiging en vervoeging; tot deze oefeningen behooren: a. het afschrijven van de les; b. het schrijven op dictée; c. het schriftelijk navertellen van de les eerst na die zelf gelezen te hebben, dan na die te hebben hooren lezen; d. het in het kort navertellen van een leesstuk; e. het uitbreiden van een kort leesstukje. Zoo komt de leerling er gaandeweg toe zelf iets te verhalen of mede te deelen en over te gaan tot 2o. oefeningen, waarbij woordenkeus, stijl en inhoud eischen aan den leerling stellen. De meeste leerlingen der lagere school brengen het in Duitschland tot deze laatste oefening, hier te lande, waar het onderwijs in de moedertaal veel lager staat, zullen zeker weinig leerlingen zelfstandig een dragelijk opstel kunnen maken, over een opgegeven stof. Volstrekt noodzakelijk acht ik het trouwens niet, wie goed ontwikkelend onderwijs heeft genoten en de oef. a-e heeft doorgewerkt, zal, als hij 't noodig heeft, op lateren leeftijd een goeden brief schrijven en desnoods een opstel maken.

Op de meest uiteenloopende wijzen wordt in de bovengenoemde werkjes aan het bereiken van het eerste doel gewerkt.

De heer Frans Willems heeft als schoolopziener en als algemeen bestuurder der parochiale scholen voor de dekenij Antwerpen, genoeg kunnen zien, wat Vlaamsche knapen en meisjes kunnen en moeten leeren, hij begint met eenvoudig woordjes te laten bedenken, om zinnen aan te

[p. 309]

vullen of zinnen te laten bedenken, waarin opgegeven woorden voorkomen en geeft goed gekozen eenvoudige oefeningen voor de spelling; de oude Nederlandsche terminologie is gebruikt vermeerderd met eenige woorden in Noord-Nederland niet gebruikelijk, zoo bijv. doelvorm voor datief en doelwoord voor datiefobject. Of mijn en zijn bezittelijke voornaamwoorden of bijvoegelijke naamwoorden zijn, blijkt maar half uit de namen ‘bijvoeglijk woord, bezitswoord’. Aan synoniemen wordt ook bijzonder zorg besteed.

Bij een en ander bedenke men dat de schr. zich houdt aan de taal, die door een groot gedeelte der Zuidnederlanders wordt gesproken, zoodat we niet alleen lezen barmhertig, geëten, zweerd, zegde, slachtofferde, drij, bij middel van, noenmaal, stronkelsteen, steunstok enz. zelfs 't woord ruut, dat in Noord-Nederland onbekend is en zeker ook in een deel van Zuid-Nederland. Verder is de schrijver de leer van Van Beers toegedaan, dat in Zuid-Nederland de uitgangen niet afslijten, daarom wordt de datief-e behouden in: mijnen vriende, de eind-e der vrouwelijke substantiva behouden ook in proza: roze en getrouw aan de oudheid heet het subst. in den ‘doelvorm’ te staan in de uitdrukking: in den beginne.

De inhoud der oefeningen is blijkbaar gekozen met het oog op de opvoeding van kinderen van Katholieke ouders, die overtuigde Vlamingen zijn. Zoo bevatten ze ook menige nuttige les. Het is echter te hopen, dat de leerlingen geen verklaring zullen vragen van den zin op blz. 53: ‘Begeert niemands bedgenoot.’

Duitsch en Dietsch is voor dezelfde categorie van leerlingen, zelfs kerkelijk goedgekeurd.

Uitgaande van de gedachte, dat de meeste Vlamingen, die Duitsch leeren reeds Fransch geleerd hebben, begint de schr. met een tabel, waarbij de klank der Duitsche letters in Fransche woorden gehoord wordt. Nu klinkt de è van père wel niet zooals de ä van Jäger maar 't lijkt er eenigszins op en aan gene zijde van den Moerdijk heeft de onderwijzer in het Duitsch meer moeite met de uitspraak van het Duitsch dan aan deze zijde. Wil de schr. dien weg volgen, dan bedenke hij echter, dat de ü van Bürger voor de r onmogelijk kan klinken zoó als de ü in Jüngling voor de ng.

Volgens een zeer practische methode volgen nu woorden, die in het Duitsch en Vlaamsch gelijk of bijna gelijk geschreven worden, daar is echter groot gevaar, dat een leerling op dit voetspoor doorgaande hgd. bellen door bellen en hgd. Lindwurm door lindworm vertaalt. Hier althans ontmoeten we mögen onder de ‘Duitsche-Vlaamsche woorden met klein verschil van schrijfwijze’ zoodat de leerling mögen = mogen gaat houden, elders staat Rahmen = raam, wat het gewoonlijk niet is. Daarop volgen in 23 kolommen Duitsche woorden, die analogisch als Nederlandsche kunnen verspeld worden: wordt Auge = oog, dan raadt de leerling wel, dat Baum wordt boom en Lauge ook loog, het wegvallen der e is elders behandeld. Zoo maakt de leerling zonder woordenboek (eu = ui) van beugen, Beule, Beute, Deut, deutsch, ook wel buigen, buil, buit, duit, Duitsch (de schr. gebruikt hier veelal een kleine letter). Daarop volgt eene lijst van vooren achtervoegsels en dan eene eenvoudige spraakkunst van 15 blz, waarbij de regel in den eenvoudigsten vorm is uitgedrukt.

Ik heb met de woordenlijsten bij mijn lessen in het Hoogduitsch in de eerste klasse zeer bevredigende proeven genomen, maar vond 't onmogelijk, ze anders te gebruiken dan voor oefeningen op het bord, waarbij de leeraar op elke afwijking opmerkzaam kan maken, ook moet de leerling nooit zelf woorden zoeken, om daarop die kunstbewerking toe te passen. Wat de spraakkunst aangaat, ze is niet zonder gebreken en volstrekt niet

[p. 310]

naar den stand der hedendaagsche taalwetenschap, zóo bijv. is de declinatie der subst. en de conjugatie geheel in den trant van wijlen Meidinger!

Een en ander is hier echter niet op zijn plaats en behoort in een tijdsch. voor vreemde talen thuis. We zouden dit inderdaad nuttige boekje dan ook niet hier besproken hebben, ware niet dat bij denzelfden uitgever en van denzelfden schrijver (of dezelfde schrijvers?) verschenen De Taalstudie zeer practisch maar zeer onwetenschappelijk ingericht, 't doel was, te zorgen dat de ‘bijzonderste regels moeten in de oogen springen.’ Vooral de volkstaal is hier als voorbeeld genomen en een beroep op Roucourt, Van Beers en David moet dat wettigen. Nu is 't uitgemaakt, dat de spreektaal bij ongeletterden veel meer verbastert, dan de schrijftaal en de spreektaal der meer onderwezenen en al zegt heel Westvlaanderen wantaal en wanland de woorden zijn en blijven in strijd met den aard der taal, niet omdat men die woorden in Noordnederland niet hoort, maar omdat de aard van het voorvoegsel wan medebrengt, dat het voor verbaalstammen en niet voor subst. gebruikt wordt. We hebben éen subst. met wan- nl. wandaad maar dit is verbasterd van wamdaad (Os. wamdâd, Ags. vamdaed) samenstelling van daad met het bij ons verdwenen adj. wam (boos, slecht) dat in Os. en Ags. nog voorkomt.

Als men die twee zaken (volslagen gebrek aan wetenschappelijke waarheid en bij voorkeur beoefening, van de gesprokene volkstaal) ter zijde stelt, is het werkje voor Westvlamingen en hunne taalgenooten een even bruikbaar als practisch ingericht werkje, waarvan de samenstelling inderdaad navolging verdient.

Dat ie, ei, eu en oe tweeklanken heeten, zal de schr. door geen uitspraak ter wereld kunnen bewijzen (toch niet: ie-é, é-i, é-uu, o-é?) Dat men zeggen moet den ganschen boek heb ik gelezen (le livre) en bij klare dage (dat.) mag waar zijn in Vlaanderen, geen taalgeleerde, welke ook zijne moedertaal zij, zal toegeven, dat het Nederlandsch is.

De sch. maakt toch blijkbaar onderscheid tusschen spreek en schrijftaal, althans hij leert, dat men meestal schrijft:

blijven hoewel men zegt bluven

schouders hoewel men zegt schoers

bondel hoewel men zegt bongel

branden hoewel men zegt brannen

dulligheid hoewel men zegt dullighiid

nievers hoewel men zegt nieversten

zaagsken hoewel men zegt zaagsche

hondje hoewel men zegt hondigi

ik hoewel men zegt ikke

gij hoewel men zegt jou

wij hoewel men zegt wijlder

ons hoewel men zegt oes

gij (m.v.) hoewel men zegt gilder

veranderd hoewel men zegt gevranderd

waarom hier de spreektaal nu niet deugt voor schrijftaal, wordt niet vermeld. Blijkbaar wil de schr. opzettelijk het Westvlaamsch verdedigen en 't heeft natuurlijk evengoed recht van bestaan als elk ander dialect, maar wanneer men de regels geeft: ‘de zevenste is evengoed als de zevende’, ‘ik heb geweest is niet af te keuren’ of ‘het loochenende en dient gebruikt te worden’ enz. dan onderwijst men Westvlaamsch en geen Noord- noch Zuidnederlandsch, Geen der meestgevierde Zuidnederlandsche schrijvers schrijft zoo. Dat men zich op gezaghebbende mannen beroept is zeer te

[p. 311]

prijzen, maar het moet dan zijn door uitspraken aan de wetenschap en niet aan oppervlakkige waarneming ontleend. Prof. David en dr. de Jager, waren in hun tijd zeer bekwame mannen evenals Plinius en Lavoisier in den hunnen, maar gelijk geen natuuronderzoeker in onze dagen zal beweren, dat de uitspraken der beiden laatsten altijd afdoende zijn, zoo zal ook geen ernstig taalbeoefenaar meenen iets bewezen te hebben alleen door zich te beroepen op hetgeen Roucourt, van Beers of David voor een reeks van jaren zeiden, onverschillig wat de taalwetenschap later ontdekte.

Stellwagen's arbeid brengt mij steeds de woorden der H.S. te binnen, die spreken van ‘zware lasten’ die men legt op de schouders van anderen; maar ‘zelve roert (men) die niet aan met een (zijner) vingeren.’ De achtste druk verscheen en er is veel goeds en nuttigs in de oefeningen, al zou ik bij onderstaande opgaaf:

Ter behandeling in een doorloopend geheel:

‘De huichelaar is gelijk aan den tooneelspeler,’ zegt zeker schrijver, ‘en hij is te gevaarlijker, naarmate hij zijne rol beter speelt,’

Nu wenscht men, en wel in een doorloopend geheel, 't antwoord te weten op de volgende vragen:

a.) Wat gaf den zegsman aanleiding tot de genoemde vergelijking?

b.) Waarin bestaat het gevaarlijke van den huichelaar, die zijne rol goed speelt?

e.) Reeds vroeger is gezegd, dat geene enkele vergelijking volkomen en op alle punten juist is. Kunt gij ook hier aanwijzen, waar de overeenstemming van den huichelaar met den tooneelspeler ophoudt?

den geleerdsten bol kunnen tarten, antwoord te geven op vraag a. De bewerker weet niet, wie de zegsman is, noch onder welke omstandigheden of waar hij het zegt, hoe zou het dan mogelijk zijn te vertellen, wat den zegsman aanleiding gaf ‘tot de genoemde vergelijking.

De vragen in § V naar aanleiding van stukken uit verschillende schrijvers gedaan, zijn o.i. niet bijzonder geschikt, en wel omdat de leeraar in het Nederlandsch hier zaken te behandelen heeft, die niets te maken hebben met zijn vak en die vaak aanleiding moeten geven tot volstrekt niet kleurlooze politieke uitingen. Het groote voordeel, dat ze geven, is dat ze den lezer bewijzen, dat lezen eene kunst is en dat er groote vooroefening en veel oplettendheid noodig is om inderdaad te verstaan, wat men leest.

Denken en Schrijven is eene gemoedelijke handleiding voor onderwijzers over de wijze, waarop de heer Koenen zijne steloefeningen gebruikt wil zien en waarop hij meent, dat zij het meeste nut zullen stichten.

De voorrede noopt ons tot de vraag, waarom de schr. na ‘twee jaar nadenken en arbeid’ moet verklaren: ‘Hetzij aan de hoofden van scholen zelven overgelaten, te beslissen, of deze methode van stijloefeningen al dan niet naast het Nieuwe Taalboek te gebruiken is.’ Ook als de schr. dat niet zegt, zal ieder dat wel voor zich beslissen, maar zeker is er bezwaar tegen, dat de ‘methode’ alleen kon gebruikt worden door hen, die een paar dozijn werkjes invoeren door de firma Wolters uitgegeven. Of de methode past bij eene enkele serie boeken, òf ze past bij alle! Het geheel had nader overdacht moeten zijn! Op bl. 6 staat: Le style c'est l'homme, 't gewone citaat is: le style, c'est l'homme, maar Fournier, die 't onderzocht, verklaart, dat in het discours de reception staat: Le style est l'homme même. In de Oeuvres choisies staat: Ce choses sont hors de l'homme, le style est de l'homme même t.a.p. wordt Philarète Chasles aangehaald,

[p. 312]

die de juistheid van het eerste citaat bevestigt. (Fournier, L'esprit des autres 5 Ed. p. 370). De goedige verklaring van wat stellen is, (bl.8) kon gemist worden en reg. 5 en 6 v.o. bl. 9 schreef men beter op zijn Pennewipsch:

Het stellen is een schoone zaak
En geeft het menschdom veel vermaak;

als de onderwijzer ‘de oefeningen met eenigen takt weet te leiden’ is elke les (voor goede leerlingen) welkom!

De methode is zeker welgoed, 't geheel sluit in elkaar, daarvoor hebben we allen lof, maar dat zoetelijke, gemoedelijke, die causerie (bijv. bl. 45, al geven we toe, dat de woordenlijst of 't woordenboek op de lagere school niet op hare plaats is) zie, dat is toch niet de ware toon voor kloeke onderwijzers tegen ferme jongens. Dat is het voorbehoud, dat we maken, bij het aanbevelen eener volledige handleiding voor jonge onderwijzers ten gegebruike bij een goede practische methode.

De Nederlandsche Taal derde stukje is een type van een schoolboek met oefeningen zooals ze tegenwoordig bij menigte uitkomen. Al de volzinnen, die men anders uit de leesles haalde, òf op het bord schreef, òf dicteerde, worden nu netjes in een boekje afgedrukt om dan ‘behandeld’ te worden.

Schriftelijk dergelijke zinnen laten behandelen is ondoenlijk, omdat er nooit tijd is, om hoofdelijk zoo veel oefeningen na te zien, maar vóor de klasse, met krijt en bord, met een levenwekkend bezielend woord, ja dan kunnen dergelijke oefeningen, waarin volzinnen worden verlengd of verkort, ontleed of samengevoegd, allernuttigst zijn als uitmuntende vooroefeningen voor opstellen. Ook de eenvoudige (talrijke) oefeningen in verbuiging en vervoeging zijn doelmatig gekozen.

Heye's versje, waarin ‘arm zijn’ boven ‘rijk zijn’ gesteld wordt, had moeten wegblijven, de school mag geen huichelaars vormen en hoewel men soms (door welgestelde menschen) hoort beweren: ‘armoede is geen schande’ is 't geval, dat men iemand eer bewijst om zijn armoede (gelijk men 't anderen doet om hun rijkdom) zeker nog niet voorgekomen: ‘Liefde en waarbeid zijn de leidsterren der opvoeding’ heette het oudtijds.

Amsterdam, 23 Juli 1886.

Taco H. de Beer.