Noord en Zuid. Jaargang 8

[p. 1]

[De Bibliotheek]

Jacob Grimm.

Den 4den Januari 1885 werd op het graf van Jacob Grimm een krans gelegd met het opschrift: ‘Dem Freunde der Jugend dankbare Kinder.’ O, ware het hem gegeven, te zien, hoe het dankbare Duitsche volk bloemen op zijn graf strooit, uit erkentelijkheid voor de bloemen, welke hij op het pad der jeugd deed wassen. Dit huldeblijk siert zijn kille groeve op zijn 100sten geboortedag waardiger, dan marmer of metaal een diplomaat of geleerde in de herinnering van het volk kan doen leven.

Niet alleen de held der wetenschap wordt in hem geëerd, neen, veel meer de volksvriend, een leeraar voor de jeugd, al hield zijn maatschappelijke positie hem ook verwijderd van hen, wier beeld steeds voor zijn geest zweefde. Het woord van den evangelist, waar hij, op de kinderen doelende, sprak: ‘Waarlijk zoo gij niet wordt gelijk deze, zoo zult gij niet het rijk Gods ingaan,’ dat woord vond nimmer zulk een belichaming als in Jacob Grimm. Bij alles wat hij deed bleef de gedachte aan de zorgelooze jeugd hem steeds bij; kinderlijke zin, kinderlijke reinheid, en jeugdige frischheid voerden hem over den afgrond van een nog braakliggende wetenschap, en deden den overwinnaar van de lastigste hinderpalen op hoogen ouderrdom nog met innige voldoening terugzien op zijn populaire werk ‘die Kinder- und Hausmärchen,’ evenals een landman, die ploeg en egge gehanteerd heeft op een, tot dusver onbebouwd land, en een rijken oogst mag binnenhalen; want ook het grootere deel van het volk denkt en gevoelt kinderlijk: het neemt de resultaten van de diepste studiën in een begrijpelijken vorm in zich op, zonder aan de moeite te denken, welke het den vorscher gekost heeft, dien uitslag te verkrijgen, evenals een dartel kind een stuk brood eet, zonder te beseffen, hoe hard de ouders er voor hebben gewerkt.

Jacob Grimm! Welk een reeks van aangename herinneringen wekt die naam op! Waarlijk, het is bijna overbodig, dat het Duitsche volk in Hanau gedenksteenen wil oprichten voor hem en zijn jongeren broeder Wilhelm. Zij hebben zich zelf een eerzuil ge-

[p. 2]

sticht in de harten van tijdgenoot en nageslacht, welke langer stand zal honden dan het kil gesteente te hunner nagedachtenis op te richten, de tand des tijds zal dit stoffelijk huldeblijk aantasten, wanneer de Märchen niets van hunne eeuwige frischheid en jeugd verloren zullen hebben.

We noemden daareven ook Wilhelm Grimm, het is dan ook haast niet mogelijk de broeders te scheiden. Zoowel in hun huiselijk leven als in hun werken waren zij broeders: één tafel spijsde hen, hun legersteden stonden naast elkaar; zij werkten samen, zij hebben beide evenveel recht op hetgeen zij gewrocht hebben, smaakten er evenveel vreugde, evenveel genot van. De harmonie hunner zielen gedoogde slechts korte scheidingen, steeds gevoelden zij behoefte aan elkander, en vonden elkaâr weer.

Zij behoorden beide tot de kaste der geleerden, doch in stede van zich enkel met dorre wetenschap op te houden, boden zij het Duitsche volk, of liever het geheele menschdom, de verkwikkende stralen aan van een warm hart, dat vurig klopte voor de liefelijke aandoeningen van een edel gemoed.

De beide Grimm's moeten beschouwd worden als de laatste spruiten van de Romantische school, waarvan zij de gezonde kern door hun onderzoekenden geest tot een wetenschappelijke vrucht vormden; zij zijn twee rozen van gelijke nederigheid en grootte, aan een stengel ontloken.

Voor zoover men verschil in beider karakter opmerkt, is dit slechts een aanleiding te meer om iets edels voort te brengen; want het sterke paart zich hier aan het zwakke. Jacob is ongetwijfeld de begaafdste der twee; hij is een stout, onverschrokken onderzoeker, hij waagt veel, doch wint daardoor ook veel. Wilhelm daarentegen is een ijverig, nauwgezet arbeider, hij werkt de bijzonderheden uit van de grootere werken door zijn ouderen broeder op touw gezet. Jacob bevestigde dit in zijn ‘Gedächtnisrede auf Wilhelm Grimm,’ en ‘über das Alter.’

Volgens Heinrich Kurz (Geschichte d. Dtsch. Literat. III) zou Jacob ook zonder zijn broeder een groot man geworden zijn, maar de hooge graad van uiterlijke volkomenheid, waardoor zijn geschriften zooveel bewondering verdienen, is het werk van Wilhelm. Door hunne samenwerking vereenigden zij twee krachten, welke even onontbeerlijk zijn om een goed geheel te vormen: het scheppen van den ouderen, het rustig uitwerken van den jongeren broeder.

Jacob werd den 4 Januari 1785 in Hanau geboren. Onder de liefdevolle leiding van zijn vader, een stads- en lands-secretaris,

[p. 3]

later Justitieraad, bracht hij de zes eerste levensjaren gelukkig door; toen reeds werd het zaad gestrooid voor de bewerking der sprookjes, welke zulk een diepen indruk op zijn kinderlijk gemoed maakten, zooals hij zelf opmerkt in zijn autobiographie van zijn jeugd en mannelijken leeftijd tot 1830.

Zijn vader was een arbeidzaam, ordelievend man, dit voorbeeld gevoegd bij de echte vrouwelijkheid van zijn moeder, gaf zijn karakter die mate van reinheid, welke bij het proces van de zeven professoren te Göttingen, zoo schitterend uitkwam. Door zijn buitengewone vlijt was hij reeds in 1802 in staat de lessen aan de universiteit te Marburg te volgen, hij studeerde aldaar in de Rechtswetenschappen, meer om zijn vader te believen, dan uit eigen aandrift. Hij spande alle krachten in, om zijn geestelijke opvoeding te voltooien, zijn betrekkelijke behoeftigheid was hiertoe een groote spoorslag; op later leeftijd verheugde hij zich hier te meer over, daar hij zich, zooals hij ook van het Duitsche volk zeide, van onderen af opgewerkt heeft, en veel eigenaardige bezwaren uit den weg ruimen moest.

Twee jaren na Jakob bezocht ook Wilhelm dezelfde universiteit, met stalen vlijt legden beide broeders zich toen op de rechtsgeleerdheid toe, onder de leiding van den toen nog jeugdigen Savigny. Hier toonden zij hoe de droge stof door dichterlijke voorstelling wint van een man, wiens geheele leven een poëtischen vredesadem gelijkt. Ofschoon later geschreven (tijdens zijn verblijf te Kassel), is toch de ‘Deutsche Rechtsaltertümer’ een voortbrengsel van de bezieling die Savigny's lezingen en de literarische opwekkingen van Wachler, in zijn borst deden ontwaken. De invloed vooral van Savigny op het leven en de studie van Grimm was groot. In zijn bibliotheek vond hij Bodmers ‘Sammlung der Minnelieder’, door de zonderlinge, moeilijk verstaanbare taal er van, werd in zijn ziel de lust opgewekt, om de oude dichters te lezen, en te trachten te begrijpen. Hij, de achttienjarige jongeling stelde zich ten taak, op het gebied der oudduitsche taal en dichtkunst, te worden wat Bopp voor de vergelijkende taalstudie was - hoe heerlijk schoon heeft hij zich van die taak gekweten!

Schonk een Anquetil du Perron, bijna met opoffering van zijn leven, het beschaafde Europa de kennis van de Perzische oudheid, Grimm wijdde zich geheel en al aan de menigvuldige gedichten uit de oertijden van het Duitsche volk, welke meest verspreid in verschillende bibliotheken lagen te vergaan, zonder dat geleerden hun bestaan vermoedden. Hoewel dikwijls veel op de waarde dezer gedichten af te dingen is, zoo maakte de nieuwe

[p. 4]

wijze van kritisch onderzoek, verklaring en opheldering, hem tot een voorbeeld van alle waarachtige taalvorschers. Savigny, die deze lust in Jacob aangemoedigd had, liet hem in 1804 naar Parijs komen, om hem te helpen in zijn wetenschappelijken arbeid. Jacob rechtvaardigde het vertrouwen van zijn leermeester op zulk een wijze, dat deze later in de voorrede, van een zijner beste werken, Grimm warme woorden van dank bracht voor den steun, dien hij in hem gehad had.

Tot in September van dat jaar bleef hij in Parijs en vertrok toen naar Kassel over Marburg, van waar hij zijn broeder medenam. Te Marburg leerde hij het gebrekkige kennen in de Duitsche toestanden, die hem, den bekwamen man, slechts een klerkspost bij een sekretariaat kon aanbieden. Gelukkig dat het vele geestdoodende werk, dat hij hier moest doen, slechts weinig invloed op hem vermocht uit te oefenen; volgens zijn eigen woorden was hij tevreden, en wijdde al zijn vrijen tijd aan de studie van de literatuur en de dichtkunst der middeleeuwen.

Na den dood van zijn teergeliefde moeder werd hij, op aanbeveling van den beroemden geschiedschrijver Johannes von Müller, tot bibliothekaris benoemd van koning Jerome, welke de verdiensten van den Duitschen geleerde helaas beter wist te waardeeren, dan zijn eigen landslieden. Deze betrekking had een groot voordeel voor hem, hij genoot een goed salaris, en had veel vrijen tijd. Hij zat dien tijd echter niet stil, maar werkte ijverig. In 1811 verscheen van zijne hand ‘Ueber den altdeutschen Meistergesang’; kort daarop (1812) gaf hij zijn ‘Kinder und Hausmärchen’ uit, welke spoedig voor bijna alle talen der beschaafde wereld een vertolker vonden.

De val van het Westfaalsche rijk ontrukte onzen held aan dit kalme leven; dit belette echter niet, dat hij van ganscher harte deelnam aan de vreugde van zijn volk, toen het zijn eigen vorst binnenhaalde. Als legatiesecretaris van den Hessischen gezant vergezelde hij dezen naar het hoofdkwartier der gealliëerden; te midden van het politieke gewoel en slachtvelden met bloed gedrenkt, verraste hij de wereld met zijn ‘altdeutsche Wälder’ (1813-16), en bereidde de uitgave voor van de beide oudste nationale gedichten: ‘Lied von Hildebrand und Hadubrand’ en ‘Wessobrunner Gebet’ (1813). Op bevel van den keurvorst bracht hij de literarische schatten naar Duitschland terug, die door Jerome naar Parijs gezonden waren. Hij woonde het kongres in Weenen bij, en oefende zich aldaar in de Slavische talen.

Kort daarna werd zijn vurigste wensch vervuld: hij kon zich

[p. 5]

geheel en al aan de studie van Duitschlande oudheid overgeven, door zijn benoeming tot tweeden bibliothekaris te Kassel, waar zijn broeder secretaris was. Thans vindt hij den tijd om te arbeiden aan zijn ‘armen Heinrich’, ‘Lieder der alten Edda’, ‘die Deutschen Sagen’, waarin hij zijn innige liefde voor zijn volk neerlegde. Ook valt in dezen tijd de bewerking voor van zijn ‘Deutsche Grammatik’ (1818) en de ‘Deutsche Rechtsaltertümer’, dit laatste vooral maakte grooten opgang in de wetenschappelijke wereld. Gekrenkt en achteruitgezet besloot hij naar Göttingen te verhuizen. Als professor en bibliothekaris spreidde hij hier de volheid van zijn kennis ten toon in de ‘Deutsche Mythologie’ (1835).

Nauwelijks zeven jaar was het hem gegund hier te arbeiden, toen eischte zijn mannenmoed en fierheid van karakter een zwaar stoffelijk offer, door het protest der zeven Göttinger professoren tegen de opheffing van de Hannoveraansche staatsregeling. In 1837 werd hij dientengevolge van zijn ambt ontzet en uit het land gebannen; hij begaf zich met Wilhelm daar Kassel. Hij was, trots alle tegenspoeden, nog krachtig genoeg om een reuzenwerk aan te kondigen: ‘Deutsches Wörterbuch’, dat den onmetelijken rijkdom der Duitsche taal bevat, van Luther tot Goethe, en met groote nauwkeurigheid de beteekenis en afleiding der woorden en spreekwijzen bevat. Frederik Wilhelm IV trachtte door de broeders naar Berlijn te beroepen, hun veel leeds te vergoeden. Jacob Grimm krijgt hier, als lid der akademie van wetenschappen, omgang met de grootste mannen van dien tijd, en was een waar sieraad in dien kring, tot de grillige Schikgodinnen in 1863 zijn levensdraad afsneden, en hij Wilhelm in het graf volgde, die reeds in 1859 de eeuwige rust was ingegaan. Zijn leerling W. Scherer heeft zijn leven als docent en geleerde in getrouwe trekken geteekend. Tot heden heeft Duitschland na zijn dood nog geen tweeden opgeleverd, die hem voorbijstreeft, of hem gelijkt, maar een reeks zeer begaafde leerlingen arbeidt nog steeds ijverig aan het gebouw, waarvoor hij zulke hechte grondslagen gelegd heeft.

Berthold Auerbach zeide eens van hem: ‘hij, die in het heelal leeft, in ieders ziel zich bevindt, is als persoon reeds gestorven, maar ook reeds gelukzalig.’ In deze woorden ligt de beste karakteriseering van den man die, als een engel des vredes, de wereld zegenend, en door zijn volk gezegend, den geest gaf, om thans in het eeuwige Walhalla met den eerlaurier van onvergankelijken roem getooid te worden.

Jacob Grimm.... Requiescat in pace.