Noord en Zuid. Jaargang 5

[p. 84]

Vergelijkend Examen te Woudrichem, 20 Sept. 1881.

Ontleden (alleen logisch.)

Dat staal breekt ijzer, ijzer steen,
Is wel te vatten en gemeen;
Maar ziet de kracht eens van wel spreken:
Een woord, dat zacht is, kan een hoofd, dat hard is breken.

Het geheel bestaat uit 3 hoofdzinnen: A. ‘Dat staal breekt ijzer, ijzer steen is wel te vatten en gemeen,’ is een samengest. bevest. hoedanigheidszin.

Hierin: ‘(dat) is wel te vatten en gemeen’ = veelvoud. bep. bevest. hoedanigheidszin.

‘Staal breekt ijzer’ = enkelv. bep. bevest. bedrijv. werkingszin: onderwerpszin van: ‘is wel te vatten en gemeen’ ‘ijzer (breekt) steen’ = samengetr. enkelv. bep. bevest. werkingsz. onderwerpszin van: ‘is wel te vatten en gemeen’; ‘dat’ = voegwoord. De twee onderwerpszinnen zijn zuiver aaneenschakelend verbonden; 't zinsverband is niet uitgedrukt.

B. ‘Maar ziet de kracht eens van wel spreken’ = enkelv. bepaalde, bevestig. werkingszin.

Zin A is met B nevensch. tegenst. verbonden. 't Zinsverband is uitgedrukt door 't voegwoord ‘maar.’

C. ‘Een woord, dat zacht is, kan een hoofd, dat hard is, breken’ = samengest. bevest. werkingsz. Hierin: ‘een woord kan een hoofd breken.’ = enkelv. bep. bevest. bedr. werkingszin, hoofdzin; ‘dat zacht is’ = enkelv. onbep. bevest. hoedanigheidszin; als bepaling van ‘woord’ afhankelijke zin van den 1en graad.

‘dat hard is’ = enkelv. onbep. bevest. hoedanigheidszin; als bepaling van ‘hoofd’ ('t voorwerp uit den hoofdzin) afhankelijke zin van den 2en graad.

Zin B is met C nevensch. verklarend verbonden; 't zinsverband is niet uitgedrukt.

Hellevoetsluis, 20 Augs. '81.

A. Geef de zinsontleding van het eerste couplet van onderstaand vers.

B. Verklaar de figuurlijke taal voorkomende in het tweede couplet.

Te lang genoegde 't ons, het Ros tot dienst te dwingen;
Den stroom van Lucht en Nat te keeren te onzer baat;
Het Vocht door Vuur bezield, schonk zwakke stervelingen
Kracht boven aller krachten maat.
Die kracht, nooit werkensmoê, beheerscht ontembre wellen,
En rukt uit peilloos diep der Mijnen schat aan 't licht,

[p. 85]

 

Gedreven door zichzelv', mag ginds de wagen snellen,

 

En de afstand als verslonden, zwicht.

A. Het eerste couplet van Starings dichtregelen bestaat uit de hoofdzinnen: 1^o te lang genoegde 't ons, het Ros tot dienst te dwingen; den stroom van Lucht en Nat te keeren te onzer baat’ en 2^o ‘het Vocht door Vuur bezield, schonk zwakke(n) stervelingen kracht boven aller krachten maat.’

Beide hoofdzinnen zijn samengest. bevestigende, bedrijvende werkingsz. Ze zijn nevenschikk. tegenstell. verbonden; 't zinsverband is niet uitgedrukt.

In zin 1 heeft men:

‘Te lang genoegde 't ons’ = bepaalde, bevestig. bedrijvende hoofdzin; ‘het Ros tot dienst te dwingen’ = beknopte bepaalde, bedrijv. werkingsz., onderwerp van: ‘(het) genoegde ons.’

‘den stroom van Lucht en Nat te keeren te onzer baat’ = beknopte bepaalde, bevest. bedrijv. werkingszin, onderw. van: ‘(het) genoegde ons.’ De beide onderwerpszinnen zijn zuiver aaneenschak. verbonden: 't zinsverband is niet uitgedrukt.

In zin 2 heeft men:

‘Het vocht schenkt zwakke(n) stervelingen kracht boven aller krachten maat’ = bepaalde, bevest. bedrijv. werkingsz. hoofdzin; ‘door vuur bezield’ = verkorte, bepaalde, bevest. hoedanigheidsz. bijvoegl. afhank. zin van den 1en graad. bepaling van ‘vocht.’

1.	‘t’ = grammat. onderwerp.
	‘genoegde’ = gezegde.
	‘ons’ = belangh. voorwerp (3en nv.)
	‘te lang’ = bijwoord bep. van tijd.
	‘te’ = bijw. bep. (van graad) van ‘lang.’
	(‘dat’ = voegwoord).
	(‘wij’ = onderwerp).
	‘het ros’ = voorwerp.
	‘dwongen’ = gezegde.
	‘tot dienst’ = bijw. bep. van doel.
	(‘dat’ = voegwoord).
	(‘wij’ = onderwerp).
	‘den stroom van lucht en nat’ = lijdend voorwerp.
	‘van lucht en nat’ = veelv. bep. van stroom.
	‘keerden’ = gezegde.
	‘te onzer baat’ = bijwoord bep. van doel.
2.	‘het vocht’ = onderwerp.
	‘door vuur bezield = bepaling van ‘vocht.’
	‘schonk’ = gezegde.
	‘zwakke(n) stervelingen’ = belangh. voorwerp (3en nv.)
	‘zwakken’ = bep. van stervelingen.
	‘kracht’ = lijdend voorwerp.

[p. 86]

	‘boven aller krachten maat’ = bep. van äkracht’.
	‘aller krachten’ = bepaling van ‘maat’.
	(‘dat’ = onderwerp)
	(‘is) bezield’ = gezegde.
	‘door vuur’ = bijwoord bepaling van middel.

B. ‘kracht.’ Die kracht (van den stoom) worden hier eigenschappen toegekend, welke alleen bij levende wezens worden waargenomen; ze zou namelijk ‘nooit werkensmoê’ wezen en iets ‘beheerschen’ en ‘rukken’. De figuur is eene prosopopoiïa of persoonsverbeelding.

‘ontembre’ alleen gepast voor dieren, hier gebezigd bij wellen in plaats van b.v. krachtige. De figuur is eene metaphora of overdrachtelijke spreekwijs.

‘peilloos’ beduidt hier enkel zeer diep. Immers de mijnen zijn niet peilloos. 't Woord is hyperbolisch of overdrijvend gebruikt. Zie blz. 288.

‘schat’. Eene synecdoche of gedeeltelijke aanduiding; schat immers staat hier voor schatten, 't enkelvoud voor 't meervoud.

‘licht’. Eene synecdoche: aan 't licht rukken is hier genomen voor brengen in de groote ruimte aan de oppervlakte der aarde, die 't licht omvat, dat er eene in 't oog springende rol vervult.

‘zichzelv'.’ Eene metonymia of overname, daar in plaats van den door den wagen omvatten stoom de wagen zelf wordt genomen. Hier bestaat tusschen het genoemde en het bedoelde woord uiterlijk gelijk in de vorige figuur innerlijk verband.

‘wagen’. Eene synecdoche (zie boven) enkelv. voor meerv. genomen.

‘zwicht.’ Eene catachresis of verkeerd gebruik van een woord, komt voor wanneer een woord, voor een ander, dat nagenoeg hetzelfde beduidt, wordt genomen. Zwicht is hier verkeerd gebruikt, omdat de afstand niet werkelijk wijkt of opgeheven wordt, maar zoo snel wordt afgelegd, dat hij schijnbaar vermindert: het is in waarheid de tijd, die zwicht, die hoe langer hoe meer ‘tot nul wordt gereduceerd.’

‘Als verslonden’ beteekent: alsof hij, de afstand, verslonden wordt; dat is weer hetzelfde als boven: de afstand wordt vernietigd.