Noord en Zuid. Jaargang 4

[p. 236]

Aanteekeningen.

Gent, 5, 3, 81.

Waarde Heer de Beer.

Met oprechten dank laat ik u weten, dat ik van uwe taalkundige aan- en opmerkingen in N. & Z. (4e j., 2) kennis heb genomen. Ik ben aan het bewerken van ‘Een Vlaamsche jongen’, voor den tweeden druk, bezig, en verzeker u dat ik op menige plaats mij uwe nuttige wenken herinneren zal. Gij zoudt mij eenen zeer gewaardeerden dienst bewijzen, indien het u geliefde uwe beschouwingen, de 144 eerste bldz. van mijn boek betreffende, ook over de tweede helft van het werk te willen voortzetten.

Veroorloof mij thans eenige aanteekeningen hier bij te voegen, die ik, bij het bestudeeren van uw artikel in N. & Z., ter loops heb gemaakt, met het inzicht er u naar uw goedvinden over te laten beschikken.

Die geen hoogen toets kan of mag ontduiken, is niet wat gij opgeeft; maar wel: die zich aan geen hooge eischen kan of mag onttrekken.

Blinkend kerfdier. Er zijn juist insecten in menigte, die er als metaal uitzien.

Botten, hier algemeen gebruikt voor knoppen, boutons, bourgeons, geen eigenlijke uitspruitsels, jets, scheuten.

Zurhel niet, maar zurkel.

Snakken niet, maar snokken.

Halve kluit, niet kluis.

Opslooven verschilt hier van opstroopen. Opslooven is inkorten door omplooien, oprollen; opstroopen, door samentrekken, optrekken.

Ovendekkertje is een vogel, aan de mees gelijkend, en die zich op den grond een nestje maakt, dat iets heeft van een oventje.

Marmeren = met marmeren bollen spelen.

Knikkeren = met knikkers, met stuiters, bolletjes van gebakken potaarde.

Kutterken loopen = spel, waarbij een van de spelers, die ‘er aan’ is, elken andere, die zijn vrije plaats verlaat, achterna loopt en tracht met de hand aan te raken. Door die aanraking is deze ‘er aan’; dat is: wordt deze laatste de vervolger, tot hij eveneens eenen anderen speelgenoot bereiken kan.

Eurdje schieten. Bij ons, eenen overeind staanden cent uit een rondje schieten. Eurdje stekken = naar centen, op een rechtstaand boutje, - een kurk of zoo iets, - op elkander gelegd, met een groot geldstuk werpen.

Uitgeschud = geplunderd.

[p. 237]

Kemp; geen grasveld, maar hennep, d.i. canabis, in 't Latijn.

Kollebloemen = klaprozen, roode heul, coquelicots.

Smeltende boter wél, niet gesmolten boter. Deze immers wordt in vasten toestand gebruikt en smelt eerst op de warme koeken zelve.

Schouw, niet schauw; ook kaaf in andere Vlaamsche streken.

Gleiswerk = aardewerk, meest wit met blauwe kleuren er op.

Zaanpot = groote pot, met twee ooren.

Stoof = In Vlaanderen, kachel met bloote pot voor de steenkool, en platte buis.

Rolingen = rooilingen. Van rooien, uitrooien.

Zijgvat, zijge, zije = diep koperen vat, met gaatjes op den bodem. Eigenlijk geene test.

Stoop = oude maat, dubbele kan of dubbele liter.

Drol, niet dral.

Bestuiven = se couvrir de poussière.

Pateen = ronde zilveren of gouden schijf, waarmee de priester den miskelk bedekt, en die hij den geloovigen kussen laat. Dat noemt men hier: zich laten zegenen.

Zijne eer kavelen. In Vlaanderen veel gebruikt = faire valoir sa dignité, sauvegarder son honneur.

Het zoldervenster toegroeien = het zoldervenster overdekken, verbergen door zijnen groei.

Pomphout niet pomphoest (!) = Met een boor uitgeholde boomstam, tot pompbuis dienende.

Kruiswegel, geen slingerpad; maar een rechtlijnig kruisvormig pad.

Tijmmoes = tijm = kwendel = thym.

Broodoven. Geen gemeentelijke; wel een particuliere, schier op alle hoeven aanwezig.

Kodden zijn geen knuppels, maar veel langere roeden, uit de grootste, blootgesnoeide takken van eenen houtstruik, in hunne volle lengte, bestaande = perche.

Schuddebollen is een teeken van ontkenning, weigering, twijfel, twijfelachtige afkeuring.

Knikken = ja zeggen, toestemmen, bevestigen door een teeken van het hoofd, dat op en neder bewogen wordt; terwijl het bij schuddebollen rechts en links draait.

Kerkbaljuw. Bij ons een soort van onderkoster, die grafdelver, klokluider enz. is.

Riek. Geene raak, hark. Het is niets dan eene drietandige vork.

Gulder en ulder zijn geene dialectwoorden, maar enkel vormen, door gewestuitspraak, aan gijlieden, ulieden, uw gegeven. Zoo ook kozzen voor kozijn, aë voor oude.

Boken, niet baken; bookhamer, in plaats van baakhamer.

[p. 238]

Brandel is geen rooster, maar eene over den haard liggende ijzeren staaf, waarop de stukken hout, als brandstof, geplaatst worden.

Heugel, niet hengel. Eene haal = crémaillère. Schadeloostelling gestemd, niet gesteurd.

Wijmen roedje = wisschen, teenen, teenwilgen roedje.

Letje, niet lesje.

Bij ons is breidel, breil een gemeene toom, voor werkpaarden; toom, een fijne, rijkere breidel voor rij- en prachtpaarden vooral.

Heirom, juut, juutau, juutom, en niet juist, juistau.

Lattenkliever = die door klieven van kodden, van roeden, - latten of hoepels, reepen maakt.

Keperkap = kap, rif van een dak, uit kepers, hoeksparren samengesteld.

Is, in het aangehaalde vers van Tollens, het woord pul ook niet gebruikt in den zin van kruik, in stee van beker?

Aandachtig = oplettend.

Schrijvent = écrivain, scribe, iemand die veel de pen hanteert.

Slikbord en klossebak zijn ons volkomen onbekend.

Berd = planche; van daar te berde brengen, ook in Holland gebruikt, meen ik.

Buigzaam wordt mede, overdrachtelijk, van onlichamelijke dingen gezegd: buigzame wil, buigzame taal.

Lezing is toch ook de daad van lezen.

Begaan is in de uitdrukking ‘eene ongeoorloofde lezing begaan’ opzettelijk, in den zin van het Fransch commettre, aangewend, wijl het juist eene misdaad geldt.

Door rang of gelid versta ik eene rij, waarin de personen nevens malkander gaan of staan, allen met het aangezicht in dezelfde richting. Opeenvolgende rangen van twee of meer manschappen vormen eene twee- of drievoudige reeks = une file, waarin elk niet névens, maar áchter den andere geplaatst is, uitmakend wat ik ook wel eene rij, maar geen rang of gelid zou durven noemen.

Onderbed = stroo- of hooizak, om onder de wollen matras, den pluimen bolster of het eigenlijke bovenbed te leggen.

Vragen en talen = herhaaldelijk en lastig vragen, hooren wij dikwijls in den mond der Vlamingen.

Neerhof = hoeve, tot een kasteel behoorende, en eraan belendend.

Eenen toonval bijgeleerd. Zeker wel bijleeren. Eenen toonval erbij geleerd zou ik niet verstaan.

De boeken, welke de timmerman had uitgekozen, waren daarom niet immer uitgelezen, uitmuntende boeken.

Vleugels fnuikt, planten knot men, meende ik. Knotten = étêter, de toppen uitknijpen, als met de tabaksplant gedaan wordt.

In de kerkelijke vogelaarskooi, nu, maakt men niet alleen de vlucht onmogelijk door de opsluiting; maar men wil, ja, het vliegen

[p. 239]

in de kooi, en de mogelijkheid van uitvliegen beletten, zelfs als de kooi openstond. Geen pleonasme dus.

Uitzonderlijk = dat uitgezonderd wordt, ja. Zoo ook belachelijk = dat belachen wordt; hatelijk, dat gebaat wordt; beminnelijk, enz.

Boogschieting heeft hetzelfde recht als balpijpschieting, geweerschieting, pistoolschieting, zou men denken.

Bij dienst gaan = soldaat worden.

In dienst gaan = knecht worden, of eene andere ondergeschikte burgerlijke bediening aanvaarden.

Wildvang - gevangen, maar nog niet getemd beest, - overdrachtelijk = ruw, wild, onbezonnen mensch (Kramers).

In verlof = en congé.

Met verlof = avec permission.

Vlegelkap is de lederen kap, waarin het eene, het gegroefde uiteinde van den vlegel, bij middel van lederen touwtjes, is vastgesloten; en waaraan de vlegelstaf met een sterk riempje verbonden wordt.

Statie. Geen enkel Vlaming zegt ooit station. Maar het woord statie spreekt hij ook uit als stacie, nooit als het woord staatsie; en zoo blijft het onderscheid tusschen statie en staatsie zeer duidelijk. Zoo zeggen wij ook nacie voor natie.

Hopende eerlang een vervolg te mogen zien verschijnen op uwe studie, en deze nog bijtijds, vóór den 2^den druk van mijn ‘E. Vl. j.’ mij te kunnen te nutte maken,

groet u hartelijk

Uw dnstw.

Wazenaar.