Noord en Zuid. Jaargang 4

[p. 91]

Foeteren.

Op blz. 382 van den jaargang 1880 van dit tijdschrift komt in het lijstje van woorden uit de Groninger Veenkoloniën, eene mijns inziens zeer verdienstelijke bijdrage voor de studie onzer dialecten, door den heer L. van Ankum geleverd, voor: uutfoeteren, met de noot van de redactie: ‘Vgl. Fr. foudre! ook elders gebruikelijk en zeker een overblijfsel uit den Franschen tijd.’

Tegen deze conjectuur wensch ik het een en ander in te brengen. Vooreerst zijn de woorden op dre, die uit het Fransch in onze taal werden opgenomen of die wij met het Fransch gemeen hebben, gewoonlijk niet in woorden op ter veranderd. Zie cadre, kader, cèdre, ceder, cidre, cider, escadre, eskader, poudre, poeder, ordre, order, salamandre, salamander, in welke allen de d gebleven is. Analogie geven die op bre, als zèbre, zebra, ambre, amber, sobre, sober, sabre, sabel, waar de b ook niet door p vervangen werd.

Onze woorden op ter, meter, liter. klooster, meester daarentegen, komen overeen met mètre, litre, cloître, maître en hebben de Fransche t behouden. Het zou dus wel te verwonderen zijn, indien ‘foeteren’ hierin zoo goed als alleen stond.

Ten tweede, daar het woord ‘foeteren’ beteekent: den mantel uitvegen, schelden, razen, zal men noodzakelijk overeenkomst moeten vinden met een veel voorkomenden Franschen vloek of nog beter: scheldwoord. Hiervoor nu wordt foudre niet, of zeer zelden, gebruikt. Terwijl bij ons ‘donder!’ en ‘bliksem!’ gelijkstaan, bezigt de Franschman alleen tonnerre. Hij heeft daarenboven de keus uit al zijne sacr... 's en nom d'un nom... 's.

Veel daarentegen gebruikt hij, ofschoon het, als de meeste vloeken en volksuitdrukkingen, geen kiesch woord is, de uitdrukking foutre, synoniem van bigre, bougre, tante, tapette, corvette, frégate, jésus, gosselin, émile, gousse, chipette, enz., van welke de dictionnaires de l'argot er eenige dozijnen opgeven, maar waarvan foutre en bigre de twee meest gebruikte zijn, die dan ook hunne oorspronkelijke beteekenis grootendeels verloren hebben. Dat foutre als zoodanig reeds lang geleden algemeen gebruikt werd, kan uit de volgende passage uit Sterne's Tristram Shandy blijken. Dit werk verscheen van 1760 tot 1767.

- Waarde moeder, zeide het nonnetje, wat bijkomende, - er is een zeker paar woorden, waarmede men, naar ik gehoord heb, ieder paard, of muilezel, of ezel kan dwingen een heuvel op te gaan, of hij wil of niet; al is hij nog zoo koppig of onwillig, op het oogenblik dat hij ze hoort uitspreken, gehoorzaamt hij.

- Dan zijn het tooverwoorden! riep de abdis met den grootsten afschuw.

[p. 92]

- Neen, antwoordde Margarita kalm, maar het zijn zondige woorden.

- Welke zijn het? vroeg de abdis. haar in de rede vallende.

- Zij zijn zondig in den eersten graad, antwoordde Margarita, - zij zijn doodzonde; en indien wij overvallen worden en omkomen zonder er absolutie voor ontvangen te hebben, zullen wij beide....

- Maar tegenover mij moogt gij ze wel uitspreken, zeide de abdis des Andouillets.

- Zij mogen, lieve moeder, in 't geheel niet uitgesproken worden, zeide het nonnetje; zij doen iemand al het bloed uit zijn lichaam naar zijn gezicht vliegen.

- Influisteren moogt gij ze mij toch wel, zeide de abdis.

- Alle zonden, welke ook, zeide de abdis, in deze ellende hare toevlucht tot de casuistiek nemend, worden door den biechtvader van ons klooster voor één van beiden, doodzonden of afkoopbare zonden gehouden, - eene verdere verdeeling is er niet. - Daar nu eene afkoopbare zonde de lichtste en minste van alle zonden is, kan zij natuurlijk, wanneer men haar in tweeën deelt, - hetzij door er de helft van te nemen en de andere helft er van over te laten, hetzij door haar geheel op u te nemen en haar vriendschappelijk te deelen tusschen u zelf en een ander persoon - zóó worden verminderd dat zij in 't geheel geen zonde meer is.

Nu zie ik er geen zonde in, bou, bou, bou te zeggen, al was 't honderd keer achter elkaar; ook is het niet schandelijk de lettergreep gre, gre, gre uittespreken, al was het van de vroegmetten tot de vesper. Bijgevolg, geliefde dochter, vervolgde de abdis des Andouillets, zal ik zeggen bou, en gij zult zeggen gre; en dan weer bij afwisseling, daar er evenmin zonde in steekt fou te zeggen als bou, moet gij zeggen fou, - en ik zal invallen (als fa, sol, la, re, mi in onzen slotzang) met tre - en meteen gaf de abdis den toon aan door aanteheffen:

De abdis } bou...., bou...., bou...., bou....,

Margarita } - gre...., gre...., gre...., gre.

Margarita } fou...., fou...., fou...., fou....,

De abdis } - tre...,. tre...., tre...., tre.

De twee muilezels gaven bewijs dat zij de tonen opmerkten door even hun staart te bewegen; maar verder hielp het niet.

- 't Zal langzamerhand wel lukken, zeî het nonnetje.

De abdis } bou...., bou...., bou...., bou....,

Margarita } - gre...., gre...., gre...., gre.

- Nog gauwer, riep Margarita, fou, fou, fou.

- Nog gauwer, riep de abdis, bou, bou, bou.

- Nog gauwer.

- God beware ons, zeide de abdis.

[p. 93]

- Zij verstaan ons niet, riep het nonnetje.

- Maar de duivel wel, zeide de abdis des Andouillets.

Hier dus was foutre reeds het woord, dat de muildieren gewoon waren van hunne drijvers te hooren, geen wonder dat het door vreemden is overgenomen als de karakteristieke vloek der Franschen.

In verband er mede staan foutre en fouter, beide als Infinitif gebruikt (evenals fiche en ficher, se faire fiche) fouteur en fouteuse, - allen woorden de la plus mauvaise compagnie, maar door de legers gecolporteerd en in de vreemde landen dikwijls gehoord en allicht overgenomen. Een bijvorm van foutre is fouchtra! de geliefkoosde vloek der Auvergnats, evenals fichtre een meer verbasterde, minder stootende vorm is van fiche. Fiche of ficher heeft Imparfait: fichais; Passé défini: fichai; Participe Passé: fichu en fiché; van foutre komen al deze vormen niet voor. Fiche met zijne bijvormen overigens is nog lang zulk een ruw woord niet als foutre.

LAMBERT DÉLY.