Nieuwe Wegen. Jaargang 2

Dingen van onzen tijd.
Mona Lisa Gioconda.

Bladzijden geschreven na 'n bezoek aan het meesterwerk van Leonardo da Vinci uit het Louvre te Parijs over eenige weken verdwenen.

In Florentië zou Leonardo de vrouw ontmoeten, van wiens glimlach, onbegrepen en onhegrijpbaar, ieder gewaagt, die hem ooit zag, die gebleven is en eeuwig blijven zal, het raadselachtigste raadsel, waarvan 't antwoord bewaard is gebleven, meegevoerd in de dood, diep in Lisa's hert en in Leonardo's ziel.

Wanneer we over 'n drietal jaren het geluk hadden het nooit-genoeg bewonderd portret van Mona Lisa Gioconda te zien, dat paneel gestreeld door het penseel van den meest-zonderlingen man van zijn tijd, hebben we ons afgevraagd waarom die vrouw daar zoo enigmatiek glimlachen moest, wat het was dat heur oogen zagen, wat heur hart betooverde, wat beur ziel beroerde om te hebben om de lippen dat wondervol spel...

Telkens we in den Salon-Carré voor het wonderlijk portret traden, en nu nog, wanneer we er 'n afbeelding van zien, blijven we staan, bezien haar, heur handen, de borst, ja tot het kleed en de haren en de oogen - en dan den mond, den glimlachenden mond, - en we vroegen dat hij zich openen zou op de vrage die altijd komt en weerkomt:

- Waarom toch lacht ge, zoo onbegrijpelijk? Nog nimmer zagen we 'n lach als den uwen. Wat beteekent uw lach?

We zijn gaan zoeken bij de velen, die iets over dien glimlach geschreven hebben, maar het voldeed ons zoo weinig wat we vonden, 't was gemeenlijk zoo koud, zoo terre-a-terre, zoo weinig artistiek, gevend zoo weinig weer de kennis van den meester, 't was zoo weinig subtiel-voelend, dat onze dorst naar de beteekenis er van in plaats van gelescht te worden en verzadigd, aangroeide al maar toe en heeter werd.

Wat wondere sagen vertelden de leerlingen aan Mona Lisa Gioconda, of wat zachte muziek waarde rondom haar, terwijl de meester werkte, dat ze half-droomend, half-lachend voor zich uit bleef staren met dat onbegrijpelijk spel om de lippen en die onbegrepen oogen?

Hebben die lippen ooit het woord uitgesproken dat Leonardo verwachtte, - misschien hopeloos. Want hun harten waren naar elkander getrokken: zij en hij zijn één in wezen in die schilderij. Wat de wezenlijkheid niet geven kon, gaf de kunst.

Hebben die met den glimlach omgeven lippen het woord uitgesproken, het altijd zelfde woord der altijd-zelfde liefde? Hebben die vrouwenlippen die van den meester aangeraakt en is 't daarom dat ze glimlachen en is dat het geheim en die bediedenis van het sombere landschap achter haar rug, somber als 'n leven zonder liefde, of is er van dat alles niets geweest, en was alles spel van Leonardo's genie? Glimlacht Mona Lisa omdat hij liefde, offerende liefde voorbijging, omdat hij 'n vrouw, die voelde voor hem de vrouw te zijn, die in heur hert hem onderdanig was, voorbijschreed, zonder te gissen, te bevroeden, te vatten, te begrijpen, hij 't genie?

Had ze als wat goedjonstig medelijden om hem en glimlacht ze daarom? Of voelde Leonardo zelf en dat voor de allereerste maal zijns levens 'n liefde, die hij dacht onmogelijk te zijn en niet gedeeld en wou hij de vrouw in schildering weergeven zooals altijd ze meest roerend is, met om haar heur grootste lieflijkheid, als in 'n doening van vereering: al glimlachend, onbegrepen glimlachend, zeggend noch ja, noch neen; of ten slotte, wou hij haar kennen tot in het diepste

[p. 107]

harer geheime vrouwenziel, wanneer ze de geheele wereld harer gedachten en gevoelens verduikt onder 'n raadselachtigen glimlach, - opdat uit volmaakte kennis volmaakte liefde groeie⁽¹⁾

Dit laatste schijnt ons waarschijnlijk, want het portret van Mona Lisa Gioconda is te vol van beteekenis om zonder volmaakte kennis, en te schoon, om zonder innige liefde geschilderd te zijn.

Zeer zonderling is 't wel dat de echtgenoot nooit het portret zijner echtgenoote, die korts na het afmaken der schilderij overleed, aan den schilder vroeg, of zoo hij het vroeg, zonderling is dan het gedrag van Leonardo die het niet heeft willen afstaan en nog meer teekenend is nog dat het portret der Gioconda overal door hem meegevoerd werd.

O menigmaal moet het later gebeurd zijn, in de verschillende steden van Italië, en in Frankrijk waar Leonardo stierf, dat hij de onverzadigbare zoeker van het geheim aller dingen, naar dat portret zag in dagen, waarop hij zich eenzaam voelde, alleen en verlaten, onbegrepen en als hij vreesde onbegrepen te sterven... Dan moet hij wel dien glimlach bezien hebben, onbegrijpbaar voor eenieder, geen raadsel alleen voor hem, en van die vrouw, na hare dood de innige, stille schoonheid bewonderd, met 'n vurigheid in zich en 'n wrangheid tevens, die wij niet voelen kunnen, dan alleen vóór 'n lijkkist en dan nog misschien 'n minuut voor men haar sluit, - voor altijd.

Als Leonardo in zulke dagen naar Mona Lisa zag, moet die blanke borst als op- en neergegaan hebben, gevend gehee 1 de illusie van het leven aan die arme doode, eeuwig omdat het genie haar bemind heeft. Dan moet hij dikwerf gedacht hebben het leven aan de levende ontnomen te hebben om het der doode te geven, der eeuwige doode; dan moeten niettegenstaande hem en verslagend in zijn gevoel, zijn eigen geest die gedachten herleefd hebben van bijgeloof uit zijn tijd en van al wat verteld werd van betooverde portretten en beeltenissen en moet hij, wanhopig als mensch, misschien uitzinnig fier als kunstenaar, - naar de onzichtbare wonde in de schilderij gezocht hebben, die de dood van Mona Lisa voor gevolg had; dat moet hij haar jeugdige schoonheid bewonderd hebben en heur altijd-aan jong blijven en getwijfeld aan de waarheid van wat hij eenmaal leerde, dat volmaakte kennis volmaakte liefde geeft; want het moet hem geschenen hebben dat die glimlach ook raadselachtig werd voor hem, niet meer het geheim dier vrouw alleen, maar van alle dingen op aarde die zich aan de kennis onttrekken, dan was het al twijfel om hem en ledigte en hij voelde de futlooze ijdelheid van alles, van zijn leering zelf, - dan leed hij vreeselijk, - of misschien ook scheen hem die onbegrijpbare glimlach het onverschillig spel om de lippen waarmee de dooden de levenden bezien, die zijn zoo klein en ver van hen.

George P.M. Roose en Jan De Schuyter.

(1) Leering van Leonardo da Vinci in tegenstelling met die van Monnik Savonarola, die leerde: Eerst beminnen, eerst liefde, dan kennis.