De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 21

[p. 305]

[Nummer 39]

Uit de Hofstad,
door
L.J.J. Hageraats, Pr.

IV.
1813.

Het Nachtegaalspad heeft plaats gemaakt voor de Parkstraat. Of het er nu dichterlijker op geworden is, weet ik niet. De Parkstraat heeft veel moois: de nieuwe Sint Jacob en de schatten van kunst en historie in het magazijn van de wereldberoemde fabriek: Rozenburg, en in het huis van een eersten kunstrechter, die zooveel verzameld heeft, dat hij musea kan vullen, - maar zelf is ze niet mooi. Haar saaie regelmaat symboliseert meer den koekoek dan den nachtegaal. Evenwel heeft zij het geluk een toenemend gezicht te gunnen op het plein 1813 en omgeving. Waarlijk, op de brug, welke over de Mauritskade ligt, is de aanblik verrukkelijk; een der vele schoone punten van dehofstad. De villa's aan het water - straks zal men er hier schatten voor over hebben om bij het water te wonen - aan weerskanten, de dichte laan vóór u, en rechts boven de huizen de Willemskerk, spelend met zonlicht en wolken, bieden een eigenaardig, echt Haagsch gezicht: vereeniging van het stads- met het buitenleven. Ik weet wel, dat ge de gothiek, welke koning Willem II in ons vaderland bracht, niet te kritisch beschouwen moet; maar toch uit de verte leent de Willemskerk wel eenige bekoring aan deze buurt, welke we ook den ridderlijken koning verschuldigd zijn.

gijsbert karel van hogendorp.

‘'t Is hier lief,’ hoor ik u zeggen. 't Is zoo. Verscheidenheid van spijs doet eten. Als ge 't monument bereikt hebt, is 't met het lieve gedaan. Hier is 't majestueus. Men heeft 't wel eens lugubre genoemd. Die veroordeeling onderschrijf ik niet gaarne. Het plein 1813 is en blijft eenig. Weêr villa's met bloemen, wegschuilend achter het geboomte; vier lanen, toegang gevend tot straten, zeer verscheiden van karakter, maar toch alle behoorend tot de city en in het midden de ovale ruimte met het gedenkteeken van Nederlands onafhankelijkheid.

Dat gedenkteeken moet spreken tot het verste nageslacht van de heerlijkste bladzijden uit Nederlands geschiedenis: het jaar 1813. - Eensgezindheid en vaderlandsliefde, ontvonkt en geleid door geniale en geestdriftige mannen, heeft den dwingeland verdreven, het vrije volksbestaan hersteld, en Oranje op den troon gebracht als het middelpunt der nationale eenheid en de waarborg der vrijheid. In 1863 moest Nederland feestvieren, feestvieren zonder eenigen wanklank, en goed was de gedachte een gedenkteeken op te richten, dat met de gedenknaald aan het Scheveningsche strand luid zou verkondigen: ‘God redde Nederland.’ - Op

[p. 306]

17 November 1863 werd de eerste steen gelegd door Z.M. koning Willem III. Koninklijke praal en volksgeestdrift, militair vertoon en schoone kunsten wedijverden in het Haagsche Willemspark. F. Dunkler voerde zijn met hem en door hem beroemde kapel aan. Prof. J.J. van Oosterzee hield de feestrede. Er werd een feest-cantate uitgevoerd: woorden van Withuijs, muziek van Lubeck. Kenners prijzen de cantate als een meesterstuk van toonkunst. Jammer, dat ze nooit meer wordt uitgevoerd. De tekst maakt wel geen aanspraak op hooge vlucht, die ‘de zon in 't brandend aanschijn rent’, maar toch mag zich Nederland gelukwenschen met deze veelzeggende, frissche en feestelijk gestemde poëzie. Hoor slechts dit echt Hollandsche koor:

In Neêrland past geen slavernij. Hoezee!
't Moet vrij zijn! Eeuwenher was 't vrij. Hoezee!
Naar vrijheid ging Civilis 't voor,
En later baande Oranje 't spoor.

Vivat Oranje! Hoezee!

Met Spanjes leger streed om haar, Hoezee!
De moed der Oudren tachtig jaar. Hoezee!
Haar zetel in 't Gemeenebest
Was in Oranjes bloed gevest.

Vivat Oranje! Hoezee!

Toen, met Condé, voor Amsterdam, Hoezee!
De fiere Leliekoning kwam, Hoezee!
Heeft zij haar hoed niet afgezet;
Maar Derde Willem 't Land gered.

Vivat Oranje! Hoezee!

Omheint haar nieuwe tuin een troon; Hoezee!
Wij danken 't Vijfden Willems Zoon. Hoezee!
Dáár bragt haar Willem de Eerste weêr,
Met naam en welvaart, vlag en eer!

Vivat Oranje! Hoezee!

Oranje en Neêrlands Volk zijn één. Hoezee!
Gods heil den Nabuur; groot en kleen! Hoezee!
Maar - 't heilig erf der Oudren vrij
Dat wil Oranje, en willen wij.

Vivat Oranje! Hoezee!

Vooral werd dien dag den Allerhoogste vurig dank gebracht voor Nederlands redding en Nederlands bloei.

Nu zou dan 't monument komen. Het lied van den dichter had over den eersten steen gegolfd:

Stad des konings! Pronk der steden!
Toon in marmer wat zij deden!

Sta bij uw paleizenpraal -

Schittrend blijke 't bloeijend heden -

De Eerste Willem in metaal!

Dat komen ging echter zoo vlot niet. Plannen werden ingeleverd en een strijd begon, die heel wat pennen in beweging heeft gebracht. Zelfs de groote Bosboom mengde zich erin. Zijn aanteekening geeft, hoe kort dan ook, een goeden kijk op de quaestie: ‘Ons verzet tegen het doorvoeren van het plan-Cuypers was evenmin tegen zijn persoon of tegen zijn talent gericht, als onze voorkeur aan het plan der anderen werd geschonken om hunnentwille. Alleen dit beginsel was overwegend: ‘Geen middeleeuwsch monument! Plaats dat op het Binnenhof, als het Graaf Willem, Roomsch-koning, zou gelden, maar zet geen Gijsbert Karel van Hogendorp c.s. in Gothische nissen. Hun voegt een monument in den stijl, die tijdens hun optreden de meest gebruikelijke was, (al geschiedde dat dan ook op onvolmaakte wijze) en die stijl was het uitgangspunt van het ontwerp Eben-Hdëzer. Het laatste, ontworpen door J. Ph. Koelman en W.C. van der Waeijen Pieterszen, werd ten slotte, zij het met eenige wijziging, uitgevoerd.

Op 17 November 1869 werd het monument onthuld door Prins Frederik. Z.K.H. sprak bij die gelegenheid een warm woord. De burgemeester van de residentie, Jhr. Mr. F.E.A. Gevers Deynoot, nam de overdracht aan de gemeente aan, en ‘het laatste woord’ werd gesproken wederom door Prof. J.J. van Oosterzee.

Daar staat dan het gedenkteeken, ‘een hulde van 's volks dankbaarheid.’ Het is gebouwd in lichtgele Bollendörfer hardsteen en versierd op de noord- en zuidzijden met twee bas-reliefs van Th. C. Simons, in die steen gehakt door Veneman: het eerste voorstellende de aankomst van den Prins van Oranje op het strand te Scheveningen, 30 November 1813; het ander het openlijk dragen der oranje-kokarde, het uitsteken van de oranjevlag te 's-Gravenhage en het terugtrekken der Fransche krijgsmacht. Boven elk bas-relief is geplaatst een zittend beeld, voorstellende het een den Godsdienst, het ander de Geschiedenis, beide naar het model van J. Jaquet, door Van Kempen te Voorschoten uitgevoerd. Op de voorzijde van het monument vertoont zich het beeld van Willem I, als souverein vorst het koningschap over de toenmalige Nederlandsche gewesten aanvaardende, voorgesteld op het oogenblik van het zweren van den eed van getrouwheid aan de Grondwet. Aan de achterzijde is het driemanschap, de Graven G.K. van Hogendorp en van Limburg Stirum met den Baron Van der Duijn van Maasdam voorgesteld als zich met en jegens elkander verbindende voor de herstelling van Nederlands onafhankelijkheid onder Oranje. De bovengroep verbeeldt het hersteld Nederland in de gedaante eener krachtige vrouw, die met forschen arm het vaandel van Oranje in den grond plant; nu de banden van vreemde overheersching, als verbroken voor haar liggen, herrijst de volksmoed, voorgesteld in de gedaante van een zich oprichtenden leeuw, in wiens houding en blikken de gedachte te lezen staat, dat, wie een hernieuwde aanranding zijner vrijheid mocht willen ondernemen, met hem zou hebben te rekenen. Rondom het bovenvak van het gesteente staan de wapens der toenmalige acht provinciën met dat van Oranje in éénen snoer verbonden.

Wij hebben deze beschrijving ontleend aan de overdrachts-oorkonde en beschrijving, onderteekend door Prins Frederik der Nederlanden, 1869. De gemeente heeft nog in den laatsten tijd blijk gegeven van haar piëteit voor dit monument, door het met plant en bloem te omgeven. Nu een bloempje mocht er wel bij! Of ze geheel tot haar recht komen bij dat gevaarte, is een andere vraag. Wij hoorden reeds Bosboom spreken van ‘de onvolmaakte wijze’ en de kunstrechter Johann Gram schrijft:

‘Al verheft de Nederlandsche maagd ook nog zoo fier onze driekleur hoog in de lucht, al is de beteekenis van het gedenkteeken ook nog zoo gewichtig - zijn kunstwaarde zal weinigen in geestdrift brengen. Dit monument van 1813, om 't welk bijna even fel gestreden is als om de losmaking van de Fransche overheersching zelve, neemt het middelpunt van het Plein in en is reeds van het begin der Parkstraat uit te zien. Doch evenals zoo menig pièce de milieu boven de kracht van den maker bleek te gaan, schijnt ook dit nationaal gedenkteeken, door een vreemdeling tot stand gebracht, te boeten voor al de twist en tweedracht, die er om het monument heeft plaats gehad... De figuren door een paar onbeteekenende Belgische beeldhouwers geboetseerd, bezitten noch adel van vorm, noch sterk sprekend karakter. Alléén de vinding van het geheel, de gedachte van het monument, door Johan Philip Koelman ontworpen, wekt bewondering.’

De voorstelling van het driemanschap werd wel eens geestig gequalificeerd door het bekende: ‘Wij gaan nog niet naar huis.’ Beter dan die groep onzen lezers voor te stellen, geven wij het portret van den grootste der drie:

Gijsbert Karel van Hogendorp.

Wij danken het de edelmoedigheid van Mr. H. Graaf van Hogendorp, den waardigen kleinzoon van den beroemden grootvader, dat de Katholieke Illustratie een reproductie mag geven van het beste portret, dat er van Gijsbert Karel bestaat. Mocht er nu ook in woorden een beeld worden geteekend van den grooten man! Maar onmogelijk. Zoo'n grootheid te omvademen is boven onze krachten. Daarom slechts enkele krassen.

Wij lezen in Nuyens: Algemeene Geschiedenis des Nederlandschen Volks, deel 20: ‘Gijsbert Karel van Hogendorp werd den 27^en October 1762 te Rotterdam geboren. Zijn vader behoorde tot een der regenten-familiën van die stad, zijn moeder was een dochter van den staatsman en dichter Onno Zwier van Haren. De vader ging naar Oost-Indië om zijn geschokt fortuin te herstellen. Gijsbert Karel kwam, op aanbeveling der Prinses van Oranje, gemalin van Willem V, op de Kadettenschool te Berlijn, waar hij tot officier zou worden gevormd. In het jaar 1781 werd hij vaandrig bij de Stadhouderlijke Garde. In 1783 deed hij een reis naar de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, waar hij kennis maakte met Generaal Washington. In zijn land teruggekeerd, promoveerde hij in 1786 als meester in de Rechten en verliet hij den militairen dienst. Hij was een ijverig Prinsgezinde en stelde zijn talenten ter beschikking van den Stadhouder, meer nog van diens gemalin. Hij speelde dan ook bij de herstelling van het stadhouderlijk gezag een rol boven zijn leeftijd, niet boven zijn begaafdheden. Hogendorp's eerzucht was om éénmaal een groote politieke rol in Holland te vervullen. Het herstel van Prins Willem V in zijn waardigheden, bood hem de gelegenheid aan, om althans de eerste sporten te beklimmen, die hem de vurig begeerde hoogte konden doen bereiken. Hij werd Pensionaris van Rotterdam en kon in die betrekking zitting hebben in de Staten-Vergadering van Holland. Het ambt van Raadspensionaris bleef buiten zijn bereik, want dit werd bekleed door Van de Spiegel. De omwenteling van 1795 vernielde alle vooruitzichten van Van Hogendorp. Deze werd nu hoofd van een aanzienlijk Amsterdamsch handelshuis, in de plaats zijner schoonmoeder. In 1809 deed hij dit over aan een zijner broeders en ging als ambteloos burger in Den Haag leven. Hier legde hij zich met grooten ijver toe op de Studiën, welke den staatsman vormen voor zijn gewichtige veelomvattende taak; hier wachtte hij den omkeer in Europa, welke misschien zijn vaderland van de Fransche overheersching zou kunnen bevrijden, af.’

Van der Duijn van Maasdam, die hem meer dan iemand anders kon kennen en waardeeren, schrijft:

‘De Graaf van Hogendorp, met een uitgebreid en helder verstand, met verschillende kundigheden begaafd, maar vooral ervaren in staathuishoudkunde en in alles wat regeeringszaken betreft, paart bij al deze kostbare hoedanigheden, de nog meer zeldzame van een edel en moedig hart.’ Hij noemt ook zijn gebreken op: een zeer despotiek karakter en zeer heerschzuchtigen geest en - wat niet veel voorkomt bij ware grootheid - pedanterie. Zijn pedanterie en somtijds trotsche manieren verminderden zijn populariteit en werkten volgens genoemden schrijver mede ‘om den eersten grond te leggen tot zijn oneenigheid met den koning der Nederlanden.’ - Dat neemt niet weg, dat de koning beter had gedaan zich naar het oordeel van Hogendorp en diens vrien-

[p. 307]

den te voegen, en de ondankbaarheid ons hinderlijk aandoet, waarmee de vorst den man bejegende, aan wien hij zijn kroon, en Nederland zijn herstelling dankte.

Hogendorp leefde in een veelbewogen tijd, en zijn eigen loopbaan was vol van de grootste afwisselingen. Met dat alles heeft die reuzengeest zijn voordeel gedaan. In eigen oogen was hij nooit oud genoeg om te leeren, en 't moet erkend, dat hij afstand deed van lang gekoesterde gevoelens, zoo spoedig hij inzag, dat ze niet strookten met het waarachtig belang van het vaderland. Zoo ging het met zijn gehechtheid aan de oude oligarchische denkbeelden der republiek en de gereformeerde Staatskerk. Zijn staatkundig stelsel was niet spoedig gevormd. Het werd het resultaat van zijn genialen blik en rijke ervaring, gevoegd bij een niet te verzwakken geestdrift voor zijn vaderland. Wat hij in 1813 deed eischt boekdeelen. Zeker, groote mannen omringden en hielpen hem, maar hij was de uitstekende leider. Zijn standbeelden zijn verdiend en niet minder de dankbaarheid van het Nederlandsche volk, dat in hem den man moet huldigen, die op de puinhoopen van ons volksbestaan het koninkrijk stichtte met Oranje als souverein en met wien voor ons vaderland de nieuwe tijd begon.