De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 21

[p. 241]

[Nummer 31]

Rolduc.

III.
De plaats door Ailbertus uitgekozen.

Wanneer wij een oogenblik de ligging van Rolduc beschouwen en van den hoogen berg, waarop het zich statig verheft, nederblikken op het wonderschoone landschap aan den voet; wanneer wij rondwandelen door de bergen en dalen, die het omringen, en ons verlustigen in de schoonheid, die de natuur hier voor ons oog ontrolt, dan danken wij onwillekeurig den edelen stichter, die in zijne liefde voor Gods vrije natuur deze plaats voor zijne woning uitkoos en de bewoners van Rolduc hier in zoo ruime mate de wonderen der Schepping wilde doen genieten.

‘In de diepte der vallei, waar de kleine rivier de Worms van uit de stad van Karel den Groote in grillige bochten en kronkelingen haar water voortstuwt, ligt het stadje, eerst Rode, later, na het huwelijk van Hendrik II, hertog van Limburg, met Mathilde, kleindochter van den graaf van Saffenberg, Hertogenrode geheeten.

Het erg saamgedrongen, steilklimmend vlekje is nog heden gedeeltelijk ingesloten door de ringmuren van den middeleeuwschen burcht, die eens het Castrum der graven van Saffenberg was, weldra het kasteel der beroemde oorlogzuchtige hertogen van Limburg, en welks grijze gekanteelde slottoren nog thans het diepe dal beheerscht.

Van hier uit voeren rijk beschaduwde straatwegen, rechts, langs zand-, steen- en bruinkoolgroeven - het land is verwonderlijk rijk aan veelsoortige delfstoffen - naar de indrukwekkende ruïne van het eens zoo sterke, nu nog zoo fier op zijn heuvel gelegen Wilhelmstein, en, links naar de oude, woest door elkander liggende steengroeven van Nivelstein. Verder zuidwaarts ontwaart men in weifelend verschiet de schemerende massa's der grauwe toppen van het Eiffelgebergte.

Het panorama, dat zich oostwaarts uren ver voor onze oogen uitstrekt, wordt aan den westkant afgesloten door de grootsche gebouwen van Rolduc en zijne bosschen.

Met waarlijk vorstelijke pracht troont de eeuwenoude Abdij op hare groene heuvelen te midden der bosschen, spiegelt hare regelmatige en toch zoo sierlijke gevels en torenkroon in de heldere wateren harer vijvers, en beheerscht wijd en zijd het schilderachtige landschap.

rolduc. het standbeeld van den eerbiedwaardtgen ailbertus.

Het is alsof zij ons toeroept: ‘Dit land behoort mij! Ik heb

[p. 242]

zijn bosschen gerooid, zijn kerken gebouwd, zijn inwoners beschaafd, en de schatten, in zijn grond verborgen, aan den diepen schoot der aarde ontwoekerd.’¹⁾

1) ‘Rolduc in Woord en Beeld,’ pag. 1-2.

IV.
Ailbertus, bouwmeester van kerk en krocht.

Al kunnen wij van de kerk van Rolduc niet verklaren, wat Dr. Cuypers eens schreef over de crypte: ‘Er is geen schoonere Romaansche crypte ter wereld,’ toch kan ook zij met de schoonste Romaansche kérken wedijveren. Wij laten thans van het in- en uitwendige der kerk een korte beschrijving volgen, genomen uit het prachtwerk ‘Rolduc in Woord en Beeld,’ blz. 27-28.

Z.D.H. MGR. E.S. LUYPEN,
titulair-bisschop van Orope, apostolisch-vicaris van Batavia, vierde onlangs zijn zilveren priesterfeest.

Beschouwen wij de kerk uit den noordoostelijken hoek van den pandhof. Daar ligt zij voor ons, ernstig, zwaar, maar niet log, niet gedrukt, breed omkranst door frissche graszoden en bloembedden, van alle kanten ingesloten door de vleugels van het gesticht en toch zoo vrij, zoo los te midden der binnentuinen.

Sierlijk als de tente van den Koning der koningen leunt het met ranke zuilen, hoogrijzende muurlijsten en slanke vensters versierde presbyterium tegen het schip, hoog aan den gelen muur van den bovenuitstekenden middenbeuk zijn drievoudig blauw schelpdak, door een diadeem van kraagsteenen omkranst, vastklampend.

Met innige belangstelling aanschouwen wij dit geheel nieuw gedeelte en laten dan onze oogen gaan langs het schip, langs den ruigen, uit onbehouwen bloksteen, hoog boven de nieuwe Romaansche kruisgang opgetrokken muur, die nu eens slechts doorbroken met kleine, diepe vensteropeningen, zich met zijn schilddak terugtrekt, om plaats te maken voor de vensters van den hoofdbeuk, dan wederom in de drie kruisbeuken met hunne grootere vensterlichten en sierlijke gevels op den voorgrond treedt, totdat hij stuit tegen toren en nartex, waar wij, om niet uit de stemming te geraken de reeds geprojecteerde gevels in zandsteen tooveren.

Wij begeven ons in de kruisgang, werpen een blik op de grafsteenen, die daar staan aan den ingang der kerk, alsof de groote mannen uit de geschiedenis der Abdij daar hadden post gevat, en treden de kerk binnen.

Wat een speling van pijlers, kolommen, pilasters en bogen, groote en kleine, alles in het grauwroode, warmaandoende steen der omstreken! Wat rijkbeschilderde muurvlakken! Wat een afwisseling van schemering en licht, van kleuren en tinten!

Daar ligt ze voor ons open, de wijde tempelhalle! Roept de Gothische kerk met haar hoogrijzende spitsbogen u het ‘sursum corda’ toe, hier galmt het u van alle kanten tegen: ‘Kniel neder, o nietig schepsel, en aanbid uwen God!’

Het is ontegenzeglijk waar, de aanblik van dit heiligdom stemt tot heiligen ernst, tot een stille bede des harten. En niets leidt u af van deze ernstige gedachten, noch de schoone architectonische vormen, noch de beeldengroepen, die u van de breede muurvlakken en van de hooge gewelven tegenstralen. Men wil bidden, men bidt! En hoe verder wij in de richting van het priesterkoor voortschrijden, hoe machtiger de indruk is op ons gemoed. Wij staan voor den dwarsbeuk; daar verliest zich onze blik in het schemerlicht der crypte en rechts en links vertoonen zich de prachtige kapellen van den kruisbeuk en treffen ons door haar rijke versieringen.

Wij stijgen de trappen op van het priesterkoor, Daar ontwikkelt zich tot onze verrassing en verbazing het prachtige trifolium. Het volle daglicht, dat door het gebrand glas der elf groote vensters verheerlijkt, als het licht der hemelzalen binnendringt, de edele vormen van het klaverblad, de geheimnisvolle schildering der gewelven op de Drievuldigheid wijzend, alles roept u toe: ‘Eere zij den Vader, den Zoon en den H. Geest!’ En in onze ziel ruischen de tonen van het bekende Rolducsche kerklied:

Qu'ils sont aimés, grand Dieu, tes tabernacles!
Qu'ils sont aimés et chéris de mon coeur!
Là tu te plais à rendre tes oracles,
La foi triomphe et l'amour est vainqueur.

Voor verdere bijzonderheden over den bouw en de geschiedenis van Kerk en Krocht verwijzen wij den lezer naar den 27^sten jaargang der Katholieke Illustratie, waar men tevens een overzicht vindt van Rolduc's geschiedenis tot in het jaar 1893.

Volledigheidshalve vermelden wij ten slotte nog in 't kort de voornaamste gebeurtenissen van het laatste tiental jaren.

V.
1893-1904.

Toen Mgr. Dr. W. Everts na een welbesteed leven in dienst van het katholieke onderwijs, eerst als leeraar, daarna vijf-en-twintig jaren lang als hoofd der uitgebreide Inrichting, den last van het directeurschap op jeugdiger schouders meende te moeten overdragen, werd de WelEerw. Zeergel. Heer Dr. R. Corten als zijn opvolger aangewezen.

Met frisschen moed en wijs beleid sloeg Directeur Corten de handen aan het werk. Aan ondernemingsgeest ontbrak het hem geenszins, zoowel op stoffelijk als geestelijk gebied. Een tienjarige ondervinding bewijst het ten volle. Rolduc handhaafde zijn ouden roem niet alleen, doch bevestigde en verhoogde dien. Het aantal leerlingen, 350 in 1893, bedraagt thans over de 400.

Het spreekt van zelf, dat hij, die als leeraar het plan tot restauratie der kerk zoo krachtig had voorgestaan en zoo onvermoeid had doorgezet, als Directeur zeker niet rusten zou, voordat hij zijn geliefd heiligdom geheel hersteld zou zien. De herstelling der kerk is thans geheel voltooid en ook de fraaie polychromeering door Can. Goebbels uit Aken nadert haar einde.

de kathedraal te batavia.

Een heuglijke dag in Rolduc's geschiedenis was de 7^de Augustus 1895. Verschillende malen, doch telkens vergeefs, waren door Directeur Everts pogingen aangewend, om het gebeente van Rolduc's eerbiedwaardigen stichter de hem toekomende en waar-

[p. 243]

dige rustplaats te geven in de crypte der aloude Abdijkerk. Wat Mgr. Everts niet had vermocht, wist Dr. Gorten te bewerken. Op bovengenoemden dag werden de stoffelijke overblijfselen van den hoogvereerden dienaar Gods naar zijn dierbaar Roda overgebracht.

In 1898 werd door het bestuur van Rolduc aan de Inrichting een voorbereidende school met twee afdeelingen verbonden, waarin leerlingen van tien- tot dertienjarigen leeftijd, volgens een bijzonder en doelmatig leerplan, in een afzonderlijk gebouw, door afzonderlijk onderwijzend personeel van geestelijken, tot de eerste klassen van Gymnasium, H.B. School en Handelsschool worden voorbereid. Ook Klein-Rolduc groeit en bloeit.

Een tweede belangrijke gebeurtenis voor Rolduc's onderwijs was de toekenning - bij Wet van 9 Juli 1900 - van het diplomeeringsrecht aan eenige bijzondere gymnasia. Tot dusver hadden onze kandidaten voor de Universitaire studiën zich telken jare moeten onderwerpen aan een examen voor een Staatscommissie te Utrecht. Voortaan zouden zij te Rolduc zelf het eindexamen afleggen voor hun eigen leeraren, onder toezicht van eenige Rijksgecommitteerden. De 32 kandidaten, die zich sedert de nieuwe regeling aan dit eindexamen onderwierpen, slaagden allen zonder eenige uitzondering.

Sedert 1864 werd door 136 leerlingen het eindexamen Gymnasium en door 157 het eindexamen H.B. School met gunstig gevolg afgelegd. Een treffend bewijs van den bloei van het katholiek onderwijs en een feit van beteekenis voor Rolduc, dat zoodoende voor tal van katholieke jonge mannen de deuren onzer academiën opende en hun den weg effende tot een eervolle en wetenschappelijke betrekking in Staat en Maatschappij.

Deze schitterende resultaten zijn voor een groot gedeelte te danken aan het doorzicht en den ondernemingsgeest van Mgr. Everts. ‘Everts,’ zegt Prof. J. Keuller, ‘werd Directeur bij het kenteren van 't hooger en middelbaar onderwijs; hij was de eerste, die de bakens verzette. De wateren van den stroom der wetenschap schenen een nieuwe bedding te volgen; Everts was de eerste, die met vaste hand in de nieuwe richting stuurde.

‘Maar het scheepje, waarover hij bevel voerde, bleef het Kruis hoog in top voeren, en, al spraken sommige angstige zielen van roekeloosheid en vermetelheid, Everts was, bij al zijn voortvarendheid een voorzichtig gezagvoerder, die door peilingen zich steeds verzekerde, dat er genoeg water onder de kiel bleef.

‘Toen hij, de eerste, het in de oogen van velen stout, ja al te stout stuk bestond, een priester, die daarna door velen gevolgd is, naar onze niet-katholieke en niet-godsdienstige universiteiten te zenden, opdat de grootere kennis, die men aan de universiteit verwerft, en de ruimere blik, dien men zich daar eigen maakt, dienstbaar zouden worden aan de uitbreiding van het Rijk Gods hier op aarde, was dat eene daad, die, zich waardig aansluitend aan hetgeen zijn voorgangers deden, te-korten in de wetenschap voorkwam eer van te-korten gesproken was.’ En thans wordt Everts' voorbeeld door tal van andere onderwijsinrichtingen nagevolgd.

Bij gelegenheid van het huwelijk van H.M. koningin Wilhelmina en prins Hendrik van Mecklenburg, werd door Rolduc een adres van hulde, een stuk van hooge kunstwaarde, o.a. voorstellende Rolduc in vogelvlucht en bevattende het volgende feestgedicht van prof. A.H.M. Ruyten, aan H.M. aangeboden:

't Aloud Rolduc, waar 't duurzaam grafgesteente

Uw voorgeslacht vereert in het gebeente

Der loten van 't Hertogelijke Huis -

Der kloeke Walrams, ridders van het Kruis, -

't Aloud Rolduc, dat ook in jonger tijden

Rond een Oranje-prins zich mocht verblijden

Om uit zijn mond te hooren: Leeft in vree!

‘Wat over u ook koom, ‘Je Maintiendrai’, -

't Aloud Rolduc - verjongd en als herboren,

Nu 't oude in nieuwen luister staat te gloren -

Waar godsdienstzin zich paart aan burgerdeugd

In 't harte van de Nederlandsche jeugd. -

't Aloud Rolduc betuigt u hulde en trouwe,

Oranje-Maagd, thans koninklijke Vrouwe!

Het juicht u toe met frissche jongelingskracht;

Het bidt voor u en voor uw nageslacht.

Met gansch uw volk, het thans zoo eensgezinde,

Roemt het u, Wilhelmina, de beminde;

Zijn hartewensch en bede is u gewijd:

Oranje nu! Oranje voor altijd!

Tijdens zijn verblijf te Aken in de jaren 1902 en 1903 vereerde prins Hendrik der Nederlanden Rolduc tweemaal met zijn vorstelijk bezoek, en den 12^den Juli 1903 genoot Rolduc de hooge eer Z. Exc. Dr. A. Kuyper, minister van Binnenlandsche Zaken, binnen zijn muren te mogen begroeten. Menig leerling en oudleerling herinnert zich nog de krachtige, geestige en hoogst oorspronkelijke rede, waarin Dr. Kuyper in de aula gedurende meer dan een half uur zijn toehoorders wist te boeien.

In het jaar 1903 werd aan de te Rolduc bestaande handelsschool een vierde klas toegevoegd. Het eindexamen van dezen vierjarigen cursus zal voortaan worden afgenomen onder toezicht van eenige bekende deskundigen, die tevens het diploma, bij die gelegenheid uitgereikt, onderteekenen.

*_**

Verleden jaar bij het feest van den Zeereerw. Heer Directeur getuigde een der feestredenaars, dat Rolduc in den loop der tijden schier alles had verloren: zijn kerk was ontheiligd en verminkt, zijn bewoners waren uit z'n aloude muren verdreven, zijn rijke bezittingen geroofd of verkocht, zijn kromstaf, waaronder eens twee-en-twintig parochiën leefden, was gebroken, het zag alles afbrokkelen en verdwijnen, maar de Hoop op Gods zegen bleef, de Hoop, die niet beschaamd is.

En boven de negende eeuw van zijn bestaan, schrijft Rolduc wederom de woorden neder, die prijken op zijn voorgevel: ‘Auspice Deo’ - ‘Onder Gods bescherming.’

Rolduc.

H. Wismans.