De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 21

Een dief in den nacht.
Oorspronkelijk verhaal van Louise Stratenus.

I.

Langzaam, met den tred van een slaapwandelaar, schreed de man het dorp door. Het was op een warmen zomeravond, tegen zes uur; geen koeltje verfrischte zijn kloppend voorhoofd; onder den versleten vilten hoed zag men zijn slapen parelen.

Waren het ook zweetdroppelen, of wel tranen, die over zijn ingezonken gelaat rolden?

Hij wist zelf niet of hij weende. Het eenige, waar hij zich van bewust was, was de loodzware last, dien hij voort had te dragen. Hij, de reus, eenmaal om zijn athletische kracht bekend, de nog geen veertigjarige man, liep er onder gebogen; zijn linkerarm omklemde hem krampachtig. als vreesde hij hem te laten vallen en de rechterhand leunde zwaar op een knoestigen stok, een jongen boomstam, in het bosch afgesneden.

En toch scheen die last maar enkele kilo's te moeten wegen. Het was iets langwerpigs, overdekt met een zwarten omslagdoek. Een opgeschoten knaap had dat gemakkelijk van hem over kunnen nemen; maar hij had het toch niet aan andere handen afgestaan en, trouwens, niemand dacht er aan hem dat aan te bieden; want hij was een onbekende in de streek en zijn lange baard, de holle oogen en de armoedige kleederen joegen den menschen schrik aan.

‘Betje,’ zei een der dorpsbewoners tot zijn dienstbode, ‘zorg er voor van avond extra-goed het huis te sluiten; er is kwaad volk in den omtrek. Daar juist kwam er een kerel voorbij, die veel van een landlooper heeft.’

Betje beloofde rillend deuren en vensters zorgvuldig te zullen voorzien.

Ook de dames, die hem langs zagen gaan, vonden hem ‘griezelig’ en namen zich voor niet ter ruste te gaan, alvorens met een kaars onder haar bed te hebben gekeken. Ja, dat was het groote nadeel zoo dicht aan de grenzen te wonen. Alle dieven en moordenaars uit den vreemde kwamen het land in, en wanneer men de aandacht der politie op hen durfde vestigen, waren zij nog in staat wraak te nemen.

Voor het venster van een der fraaiste woningen der marktplaats stond een twaalfjarig meisje, bezig met het uitzoeken van kraaltjes, waarvan zij een beugeltasch voor haar pop wilde maken. Zij ook zag den man. Zij was misschien de eenige, die reden zou hebben gehad voor een bandiet te vreezen; want haar ouders waren afwezig, weggeroepen door de ziekte van haar grootvader, en in haar anders heel plat beursje stak nu een rijksdaalder, haar, bij wijze van troost voor haar eenzaamheid, door haar moeder gegeven bij het overhaaste afscheid, om den volgenden middag iets voor te gaan koopen in de stad. Heel den dag was zij bezig geweest met de groote vraag, wat zij wel het liefst zou hebben. Haar keus was eindelijk gevallen op een poppenwieg, die wel heel mooi zou kunnen zijn; want een rijksdaalder scheen haar een groote som. Zij droeg het geldstuk in den zak, met van allerlei dingen er boven op, uit vrees het te zullen verliezen vóór het gewichtige oogenblik daar was, om er het verlangde voorwerp voor te koopen; maar zij was niet bang, toen zij den zwerveling nastaarde; er kwam alleen een peinzende uitdrukking op haar bleek gezichtje, dat met lange, goud-gele lokken was omlijst. De lichtgrijze oogen sperden zich wijd open, de lippen ontsloten zich, als wilde zij iets zeggen, maar zij herinnerde zich, dat er niemand bij haar in het vertrek was, de dienstboden waren in de keuken met het vaatwerk bezig; en zonder zich den tijd te gunnen een hoed te gaan halen, opende zij de voordeur en liep de straat op.

De man was al een eind ver gekomen, nog altijd voortstappende met denzelfden langzamen, automatischen tred. Zij keek hem na en toen, een veldwachter in het oog krijgende, die, met een pijp in den mond en den stok in beide handen achter zich houdende, zich gruwelijk scheen te vervelen, snelde zij op hem toe.

‘Och, Wijting,’ zeide zij, ‘droeg die arme man geen doodkistje?’

De veldwachter bleef hetzelfde onverschillige gelaat behouden, toen hij antwoordde:

‘Ja, jongejuffrouw. Zijn kind is dood.’

‘Hoe verschrikkelijk!’ riep de kleine uit. ‘Maar hij gaat den weg niet uit van het kerkhof.’

‘Neen, dat komt, omdat de kerel de wetten hier niet kent. Hij is er te laat mee aangekomen. De doodgraver was al klaar met zijn werk. Men kan zulke heeren ook maar niet op kommando bedienen en nu gaat hij er mee terug naar het bosch.’

‘Naar het bosch?’ herhaalde Meta van Oudwijk ontroerd, ‘gaat hij het kindje daar begraven?’

‘Dat moest hij eens beginnen! Dan werd hij dadelijk opgepakt. Neen, hij gaat er mee naar zijn vrouw en de andere kinderen. Zij hebben een ouden kermiswagen en huizen daarin al een dag of acht in het bosch. Morgenochtend zal hij er mee terugkeeren op een ordentelijk uur. Zulk volk denkt, dat ze ook maar alles mogen doen.’

‘Is het kindje dan pas vandaag gestorven, dat hij zoo laat op het kerkhof kwam?’

‘O! neen, al twee dagen geleden, maar de vrouw wilde er niet eerder van scheiden en ze hadden ook geen kist of niets. Ze schijnen te rammelen van den honger, zoo arm zijn ze. Hij is naar het raadhuis geweest, maar daar kon men niets voor hem doen, omdat hij niet tot de gemeente behoort. Ze vroegen hem wat hij was, Roomsch of Protestant, en toen hij het laatste zeide te zijn, zonden ze hem naar de pastorie. De dominee gaf hem een kleinigheid, waarvan hij het kistje betaald heeft; maar toen dat klaar was en hij het doode kind er in gelegd had, was het al te laat geworden voor het kerkhof. Ik mag lijden, dat de heele bende gauw weer wegtrekt; ze jagen fatsoenlijken menschen maar angst aan en wij moeten dubbel toekijken, alsof wij het toch al niet druk genoeg hadden zonder hen!’

Meta had nooit iets van de drukke bezigheden der politie op het vreedzame dorp bemerkt, maar Wijting's opmerking trof haar voor het oogenblik niet. Al haar gedachten waren bij den eenzamen wandelaar, met het kistje onder den arm en de moeder, die toch reeds zulk een moeite had gehad van haar kind te scheiden en het nu voor den nacht terug zou ontvangen, zonder het meer te mogen zien.

Zij herinnerde zich een andere begrafenis. Haar eigen zusje was gestorven, twee jaren te voren, en haar ouders hadden geweend alsof ze nooit weder getroost zouden worden, haar moeder had uitgeroepen: ‘O, neem haar weg, nu ik haar niet meer aanschouwen kan! Het is zoo vreeselijk, die houten kist!’ En toch was dat kistje prachtig geweest, lag Annie daarin op een witzijden kussen, geheel omringd van groote leliën en er waren bloemen gekomen en kransen, zóó veel en zóó mooi, dat zij veeleer voor een feest schenen te moeten dienen. Kleine jongens, keurig in het zwart gekleed, met witte strikken om den arm, hadden het kistje gedragen. Een vogeltje had zich daarop neergezet, toen de stoet het sterfhuis verliet; de morgenzon bestraalde het alles; het was alsof zij alle somberheid weg wilden nemen en wel twintig heeren, allen familieleden en vrienden, hadden haar vader vergezeld; aan het graf hadden kinderen het lied gezongen:

In den Hemel is het altijd zomer!

en zoo was Annie in het graf gedaald, omringd van bloemen, zang en zonneschijn.

Maar hier!... Die man alleen, met den versleten omslagdoek als eenig sieraad voor het kistje van zijn kind, en de vallende avond, de donkere onweerslucht en de moeder in het bosch met de andere hongerige kleinen! Welk een ontzettend verschil!

Zonder goed te weten wat zij deed, alleen gedreven door den drang vertroosting aan te brengen, liet zij den veldwachter staan, die zich uitrekte, als had zelfs dat gesprek hem vermoeid, en snelde blootshoofds, zich niet eens afvragende of zij niet door de kindermeid zou worden gestraft, den weg uit door den vagebond gekozen.

Zij liep heel hard en kreeg hem weldra weer in het oog. Hij was de laatste dorpshuizen reeds voorbij en strompelde thans voort over den breeden, schaduwrijken weg, die naar het bosch voerde. Niemand anders was in den omtrek te zien, geen kar zelfs vertoonde zich in de verte, niets dan die eenzame, donkere figuur, die zoovelen schrik had aangejaagd. Maar Meta was niet bang voor hem, daartoe beklaagde zij hem te zeer. In haar hart bleef voor het oogenblik slechts plaats voor medelijden over.

Zij holde voort tot zij hem had ingehaald en bleef toen hijgend stilstaan.

‘Mijnheer!’ riep zij, ‘mijnheer!’

De zwerveling kon niet veronderstellen, dat iemand hem aldus toesprak. Toch schudde die kinderstem hem uit zijn smartelijk gepeins wakker en keek hij om. Het woord moest, hoe vreemd dan ook, tot hem zijn gericht; want hij was geheel alleen met dat kleine, onbekende meisje. Werktuiglijk bracht hij de rechterhand aan zijn hoed.

[p. 195]

‘Is er iets? Heb ik iets verloren?’ vroeg hij, met toonlooze stem.

‘Ja, uw kindje,’ antwoordde Meta, hem met de groote oogen vol medegevoel aanziende. ‘Het spijt mij zoo voor u.’

‘Het is ook heel ongelukkig,’ mompelde de man, ‘wij waren zoo blij met hem, dien lieven jongen. Zijn broertje loopt op krukken; maar hij scheen zoo flink en sterk. Het is het gebrek aan voedsel, anders niets. Och, lieve hemel! Goeden avond, jonge juffrouw, ik moet maken, dat ik bij de vrouw kom. Zij weet niet wat te doen van verdriet.’

‘Wil ik het kistje niet een eindje voor u dragen?’ vroeg Meta.

Voor het eerst scheen de zwerveling aan iets anders te kunnen denken dan aan zijn leed, want hij wierp het kind een blik vol belangstelling toe, er schitterde iets in zijn doffe oogen en hij gaf op trillenden toon ten antwoord:

‘Neen, dank u, jonge juffrouw. Ik moet het zelf doen. Het zou veel te zwaar voor u wezen, maar het is toch heel vriendelijk van u. O! als alle menschen zoo behulpzaam waren geweest, dan zou mijn kleine jongen er nog wel zijn.’

‘Vertel mij eens van hem,’ zei het kind, aan zijn zijde beginnend voort te loopen, ‘is hij lang ziek geweest?’

‘Maar, juffertje, deedt gij niet beter naar huis terug te keeren? Gij woont toch zeker op het dorp en ze zullen bij u thuis anders ongerust worden.’

‘O! neen, papa en mama zijn naar Utrecht en komen zeker niet vóór Maandag terug.’

‘Dat verandert wel wat aan de zaak, maar nog niet veel. Het is hier zoo eenzaam op den weg, om straks alleen terug te loopen. Zijt gij dan in het geheel niet bang?’

‘Voor slechte menschen wel, en ook wel een beetje, als ik in het geheel niemand in de verte zie,’ antwoordde de kleine oprecht. ‘Maar weet gij, wat ik doen zal? Ik zal met u doorloopen tot ik een boerenkar zie aankomen en dan vraag ik aan den boer of ik met hem terug mag.’

‘Dat is nog zoo kwaad niet bedacht; maar ik begrijp niet, dat gij niet bang zijt voor mij,’ mompelde de ongelukkige, haar van ter zijde nieuwsgierig aanziende. ‘Ik schijn er al heel verschrikkelijk uit te zien, want de straatjongens schreeuwden mij na: “Roover, losgebroken boef!” en toen ze een schoolmeisje tegen mij aanduwden, begon het kind van angst te gillen. Ik vroeg ook een dienstmeisje, dat aan de deur stond, om een glas water en zij liep het huis in, alsof men haar achterna zat en gooide de voordeur voor mij dicht. Het was toch zoo weinig wat ik vroeg.’

‘Maar ik ben niet bang voor u, volstrekt niet!’ verklaarde Meta, verontwaardigd over het gehoorde. ‘Waarom zoudt gij mij kwaad willen doen? En gij ziet er ook veel te goedig uit!’

Goedig! De man glimlachte somber. Ja, zoo hadden ze hem vroeger genoemd, jaren geleden. De tijd lag zelfs nog niet ver, waarop hij den laatsten stuiver van zijn zakgeld zou hebben overgehad om een medemensch te helpen, maar nu? Toch deed het hem goed, dat het keurig gekleede kind, met het mooie, ofschoon zwakke gezichtje, hem zoo vertrouwend aankeek, zoo geheel anders als de anderen over hem scheen te denken. Het verhief hem in eigen oogen en hij antwoordde langzaam:

‘Ik ben niet altijd geweest wie ik nu ben. Wij hadden eens ruim ons brood, een huis met een tuintje en in dien tijd zou nooit een mijner kinderen van gebrek omgekomen zijn.’

‘Is het waar? Is de wagen niet altijd uw huis geweest?’

‘Dat oude, gebrekkige ding? Neen, ik kocht het voor de enkele guldens, die mij nog overbleven; want ik kon de mijnen toch niet onder den blooten hemel laten slapen in weer en wind. Nu zijn zij ten minste onder dak en, als men ons opjaagt uit een bosch, omdat de burgemeester denkt, dat wij het er onveilig maken, dan trek ik den wagen zelf voort naar een andere plaats.’

‘Dus hebt gij geen paard?’

‘Een paard? Waarvan had ik dat kunnen koopen. Als ik nu en dan nog eens iets verdien met ketellappen, of het maken van gebroken werktuigen voor de boeren, dan hebben wij dat veel te hard noodig voor brood. Gelukkig heb ik dat nog in den winkel van mijn vader geleerd, jaren geleden, toen ik nog maar een jongen was. O! als de oude man nog leefde, dan zou ik terstond naar hem zijn gegaan en had hij mij wel aan werk geholpen; maar nu! Ik heb niemand meer, niemand dan vrouw en kinderen, voor wie ik zoo goed als niets kan doen.’

Een snik smoorde zijn stem. Hij klemde het kistje nog dichter tegen zich aan en Meta's medelijden nam steeds toe.

‘Ik zal u wat zeggen,’ sprak zij, na een korten, maar hevigen tweestrijd met zichzelve te hebben gevoerd, ‘mama gaf mij bij het weggaan een rijksdaalder, om mij te troosten, dat ik zoo alleen bleef, en ik wilde er een poppenwieg voor koopen; maar ik geef toch nog liever het geld aan u voor de kindertjes.’

De man snakte naar adem, een donkere blos bedekte zijn vermagerd gelaat.

‘Een aalmoes!’ prevelde hij. ‘Is het dan zóó ver met mij gekomen, dat men mij voor een bedelaar aanziet?’

Voor het eerst blikte Meta hem ontsteld aan.

‘Ik wilde u niet boos maken!’ stamelde zij. ‘Ik dacht volstrekt niet aan een bedelaar. Gij hebt mij om niets gevraagd. Het was hetzelfde als toen mama mij het geld gaf, zij had ook medelijden met mij.’

‘Denkt gij, dat ik boos was, kind?’ riep de zwerveling uit, ‘men wordt niet boos op engelen. Neen, maar het viel mij zoo ijskoud op het lijf. Het was mij nog nooit te voren gebeurd; maar voor de kinderen mag ik niet neen zeggen. Die arme stakkerdjes kunnen niet helpen wat ik deed en ze kunnen er weer bij krachten door komen.’

Nu volkomen gerust gesteld, haalde Meta haar beursje te voorschijn van onder haar zakdoek, sponsendoos, notitieboekje, potlood en sleutelbos en gaf haar tochtgenoot al wat het bevatte, een rijksdaalder en twee dubbeltjes.

‘Hebt gij dan iets kwaads gedaan?’ vroeg zij, geheel vervuld van zijn laatste woorden; ‘dat zou ik toch nooit van u hebben gedacht. Maar mama zegt, dat het altijd goed is schuld te bekennen.’

‘O! Ik heb niet gestolen of gemoord,’ verklaarde de man bitter. ‘Ik heb alleen kwaad gedaan aan mij zelf en aan mijn gezin. Als dat niet geschied was, zouden wij het nog zoo goed hebben. Vroeger dacht ik, dat het weinig was; maar nu weet ik, dat ik rijk was in die dagen. Waarom luisterde ik ooit naar de lieden, die probeerden mij het hoofd dol te praten met hun mooie woorden? Ja, het waren woorden, niets dan dat. Allemaal valsche beloften; wij, die ze geloofden, lijden nu honger en zij... ze wonen rustig voort in hun mooie huizen en leden er geen oogenblik door!’

‘Ik begrijp het niet goed,’ zei Meta, ‘kunt gij niet bij het begin beginnen?’

‘Het is waar. Hoe zoudt gij het ook verstaan! Ik zal probeeren duidelijk te spreken. Mijn vader dan had goed zijn brood en liefst gezien, dat ik hem in de zaak opvolgde, want de andere kinderen waren allen meisjes; maar ik wilde wat meer van de wereld zien, dan op ons stille dorp viel te beleven, en ik ging in dienst en bracht het zelfs tot onderofficier.’

‘Is het waar?’ mompelde Meta, op eens vol ontzag tot hem opkijkende, want zij had niet veel verstand van militaire rangen en het woord officier deed haar denken aan iemand, die op weg was generaal te worden. ‘Waarom zijt gij dat dan niet gebleven?’

‘Ja, dat was een groote fout. Ik was zeker onder-adjudant geworden; ik had een blank strafregister en behoorde niet tot de domsten; maar mijn vader stierf, toen ik vijf jaar in dienst was, de zaak werd verkocht en mijn zuster en ik kregen er elk nog een duitje door, dat ik op de spaarbank bracht, en al was het niet veel, ik begon mij te verbeelden, dat ik daarmee fortuin zou kunnen maken, als ik maar eenmaal vrij was, zoodat ik geen dag langer in het leger bleef, toen mijn diensttijd eenmaal om was. Ik zocht nu zelf een winkeltje en men praatte er mij een aan, dat al zoo goed als verloopen was, zoodat ik het er met den besten wil van de wereld niet weer bovenop kon halen. Het geld werd er bij verspeeld. Toch liet ik mij niet ontmoedigen, maar trad bij de spoorwegen in dienst. Een gepasporteerd onderofficier met mijn conduite-rapport werd gaarne aangenomen. Ik trouwde op mijn traktement en klom langzamerhand op tot hoofdconducteur. Wij hadden een aardig huisje, met een lapje grond, waar de kinderen op speelden, en elke week kon er nog wat op het spaarboekje worden bijgeschreven. Als ik aan die dingen terugdenk, schiet mijn gemoed vol.’

‘O! Als gij er misschien liever niet van spreekt!...’ zeide het kind.

‘Neen, laat mij maar begaan,’ antwoordde de man neerslachtig. ‘Het is wel goed zijn hart eens te luchten en tegenover de vrouw durf ik dat nooit te doen. Ik schaam mij te veel voor haar, al heeft de arme ziel mij ook nooit iets verweten. Ik lees in haar oogen, wat zij er van denkt, en ik zie haar lijden, minstens evenveel als ik. Het is vreeselijk, jonge juffrouw, als twee menschen, die toch van elkander houden en lief en leed met elkaar dragen, niet meer samen kunnen spreken over de oorzaak van hun smart. Dan moet een van beiden iets misdaan hebben. Nu, zooals ik reeds zei, ik werd geen misdadiger, maar ik bracht mijn heele gezin tot den bedelstaf. O! maar ik was de eenige schuldige niet. Ik was tevreden met mijn lot en al waren er dingen, die ik heel anders gewenscht had, ik dacht dat het zoo behoorde en dat het niet anders kon, of de eene mensch had het beter op de aarde dan de ander; maar op een dag werd ik aangesproken door een heer, die mij vroeg of ik waarlijk van plan was nog langer geduldig zulk een slavenleven voort te zetten; dag in, dag uit, van den vroegen ochtend tot den laten avond op een trein, dus altijd in gevaar, en daarvoor een bedelloon te ontvangen! Ik begon na te denken. Het scheen mij toch waar wat hij zei. Op mijn ouden dag zou ik nog niet veel rijker zijn dan toen, en terwijl ik in sneeuw en regen op mijn post moest blijven, waren er duizenden lieden, die nooit iets uitvoerden en zich in goud konden baden. Eerst had ik geweigerd de vergadering bij te wonen, waartoe de man mij uitgenoodigd had, maar na dat alles bedacht te hebben, ging ik er wel degelijk heen en hoorde daar, tot zelfs door vrouwen, vertellen dat wij een menschwaardig bestaan moesten leiden, niet langer dat van verdrukt vee. Ze riepen ons toe, dat wij onzen kinderen, al hadden zij ook nog zooveel aanleg, niet dan een gebrekkige opvoeding konden geven, dat zij nooit worden konden als de zoons van die rijkaards, die den spot dreven met ons zwoegen. Dat wij in het zweet ons aanschijns voortwerkten om hunne brandkasten te vullen. Wel, juffertje, ze stookten en stookten, tot ze ons dol hadden gemaakt. Ik kwam thuis als een ander mensch. Mijne vrouw ontstelde er van en smeekte mij, schreiend, toch niet te luisteren naar zulke taal, te bedenken dat die opruiers onze ware vrienden niet waren, en zij praatte zoolang, dat ik op een volgende vergadering verklaarde niet mee te willen

[p. 196]

KEURVORST JOACHIM I VAN BRANDENBURG SPREEKT HET DOODVONNIS UIT OVER ZIJN VRIEND DEN HEER VAN LINDENBERG.
Naar de teekening van A. Zick.

[p. 197]

doen aan de beweging; maar ze moesten weten waarom niet en toen ik het gezegd had, kwamen er twee juffrouwen mijn vrouw bepraten en keerden dag op dag tot haar terug, met zooveel beloften van een betere toekomst, dat zij niet meer wist wat te denken en nog maar stil bij haar huiswerk stond te weenen. Ik was al spoedig met hart en ziel met de ontevredenen verbonden en bij de groote staking, toen ik zag, dat het daarmee misliep, ging ik naar onze leiders en zei: ‘Ik sta niet alleen, ik moet voor mijn gezin zorgen; is er geen kans dat wij voor goed op straat zullen staan?’ - ‘Wel neen,’ antwoordden zij, ‘gij lieden moet slechts volhouden en als de directie ziet, dat het u allen ernst is, zal zij toegeven, al is het ook pas over eenige weken. De uitslag zal u loonen. De spoorwegen moeten het volk toebehooren!’ Ons was nog een tijd tot bedenken gegund, om het werk te hervatten; maar de mannen, die zich onze beste vrienden noemden, beloofden zóóveel, dat ik die dagen voorbij liet gaan en staken bleef. Toen de oogen mij eindelijk en ten laatste open gingen, was ik ontslagen uit mijn betrekking, had ik niets meer. En denkt gij, dat onze opruiers iets voor ons deden? Niets niemendal! Zij schreven nog, dat wij de hulp der kapitalisten moesten afslaan, dat zij een beleediging voor ons was. En daarmee eindigde wat een misdaad was tegen ons gepleegd, wat honderden flinke beambten tot doodarme leegloopers maakte.’

(Wordt vervolgd.)

wat een gebeurtenis! naar een schets van tom browne.