De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 20

Van Sint Valerius en Sinte Caecilia.
A^o. Dⁱ. 230.
(Vervolg.)

Caecilia's naam gaf den jongeling weder vrijelijk toegang, en zoo trad hij uit de koele, halfdonkere zandgroeve in de zwoele, duistere, onderaardsche ruimte. Overal smalle, dooi dooden bevolkte gangen; eene ware doodenstad, die Valerius doorging. Bij het fakkelschijnsel zag hij, dat de beide wanden met marmerplaten of aan elkander gemetselde steenen bedekt waren, die lange, boven elkander gelegene, grafnissen afsloten. Hij trachtte bij het rossige, weifelende licht de opschriften te lezen. Hier zag hij een palmtak in den steen gebeiteld. Daar las hij als zaligenden groet: ‘Vivas in Deo,’ ‘Moogt gij leven in God.’ Ginds een kort gebed: ‘Pete pro nobis,’ ‘Bid voor ons.’ Daar verder hing een versche krans rozen tegen een blijkbaar pas gesloten graf. Een wonderbaai gevoel doorstroomde den jongeling. Was het angst? Maar - het was hier zoo liefelijk, zoo rustig, zoo plechtig, als ware de vrede der hemelen neergedaald.

Was het vrees voor die graven? Maar - het was hem, of hier een stemme fluisterde van hoop en van rust.

Terwijl Valerius verder ging, naderde hij een plaats, waar men bezig was het lichaam van eenen jeugdigen martelaar in een der nissen bij te zetten. Bij deze begrafenis was ook dat onderaardsche gezang gezongen, dat Valerius bij het binnentreden zoozeer met verbazing en ontzag had betroffen. Nog verrassender was het schouwspel, dat zich den jongeling thans aanbood. Toen hij den hoek van een der gangen omsloeg, week plotseling het schier volkomene duister voor het schitterend helle licht van vele fakkels, die acolythen in de handen droegen. De krachtige armen van twee fossores, die in dit onderaardsche doolhof tegelijk de taak van doodgravers en bouwmeesters vervulden, beurden juist het lichaam des martelaars van den grond op en plaatsten het vol eerbied in een der vele, in den rotswand uitgehouwen, grafnissen. Daar de ruimte, waar dit geschiedde, zeer smal was, kon Valerius slechts eenigen van de Christenen zien, die de begrafenis bijwoonden. Toch was de geheele gang, alsook de aangrenzende crypta of onderaardsche kapel met aanwezigen gevuld. Bij den ingang van die kapel stond, het gelaat naar het graf gericht, Paus Urbanus. Hij, die door den Heer reeds was uitverkoren om als martelaar te sterven, bemoedigde daar met vurige woorden zijn kleine kudde, wijzende op den jeugdigen martelaar, die zijn leven zoo glorievol had geeindigd, zoo standvastig alle folteringen had doorstaan. In begeesterende woorden roemde hij de onvergankelijke kroon van hem, die zijne korte loopbaan zoo heerlijk volbracht had.

Terwijl de grijze opperherder zoo sprak, scheen hij Valerius toe, als een, die niet van deze aarde was. Als met bovenaardschen luister omweven, stond hij daar; zijn lange witte haren, door fakkellicht hel beschenen, omkransten zijn eerbiedwaardig gelaat als met glorieglans, als met de stralenkroon van het martelaarschap....

*_**

Nauwelijks had Paus Urbanus Caecilia's groet ontvangen en vernomen, waarom Valerius hierheen gekomen was, of hij sloot den jongeling met vaderlijke liefde in zijne armen en wenschte hem geluk met zijne roeping tot het Heilig Geloof. Nadat hij zich nog eene wijle met hem had onderhouden, gaf hij hem aan den priester Lucius over, opdat deze den jongeling in de Christelijke leer onderwijzen en tot het ontvangen van het H. Doopsel voorbereiden zou.

Valerius was èn wat verstandigen aanleg èn wat ijver betrof, geen gewoon leerling. Bovendien waren de omstandigheden zijner bekeering zoo wonderbaar, dat men hem als een door God uitverkorene beschouwde, tegenover wien men de gewone voorzorgen veilig kon achterwege laten.

In het algemeen stond men den catechumenen, die het christelijk onderricht bij woonden en zich tot het ontvangen van het H. Doopsel voorbereidden, slechts den toegang toe tot een vertrek, dat zich dicht bij den ingang der catacomben bevond. Het bestond uit vier naakte rotswanden, - geen enkel beeld of christelijk symbool. Hoe had men ook de blikken der heidenen op voorstellingen van den christelijken godsdienst kunnen richten, zonder hun stof tot ergernis en wantrouwen te geven? Het kruis, het voorwerp onzer liefde en vereering, was voor den heiden slechts een schandhout, het werktuig der meest onteerende doodstraf, zooals de galg het was in latere jaren. Van voorstellingen des gekruisigden Verlossers hadden de heidenen zich vol afschuw afgewend, zooals wij ons zouden afwenden van eenen aan den galg hangenden misdadiger. Maria, de liefderijke en smartvolle moeder Gods, zooals zij als koningin der martelaren onder het kruis staat, zou in hunne oogen niet meer geweest zijn dan de moeder van een door het gerecht gestraften boosdoener, en de Apostelen, Heiligen en Martelaren Gods medeschuldigen aan Zijn misdaad, die evenzeer den dood verdiend hadden. Men had dus door deze voorstellingen meer verloren dan gewonnen.

Bovendien viel er genoeg te doen, voordat men den heidenschen catechumeen zoover gebracht had, dat men over het verlossingswerk zijner ziel kon spreken. Het moest hem eerst begrijpelijk worden gemaakt, dat hij door God was geschapen, en niet maar bestond door louter toeval of door een blinde natuurwet. Hij moest eerst leeren, dat hij eene ziel had, die gered kon worden of verloren gaan, en dat zijn lichaam eenmaal weder zou verrijzen om in het geluk of ongeluk dier ziel te deelen.

Valerius trad met den priester het vertrek binnen, waar juist aan de catechumenen onderricht werd gegeven.

‘Eene ziel?’ roept een ruwe stem op verbaasden toon. ‘Wat bedoelt ge daar mede? Is de ziel als de damp, die van het heete water opstijgt? Of is zij als de blauwe vlam, die 's nachts op de velden voor mijn hut in de Campagna zweeft?’

De zachte, rustige stem van den catecheet Cyrillus geeft het antwoord op de kinderlijke vragen van den eenvoudigen landman.

Valerius luistert met gespannen aandacht toe; want al zou hij de vraag ook anders gesteld hebben, hij zou zich evenmin in staat geacht hebben ze te beantwoorden.

‘Onstoffelijk! Onsterfelijk!’ valt de landman zijnen leermeester opnieuw in de rede. ‘O, dat zijn schoone woorden! Onstoffelijk - beteekent dat niet, den hemel toebehooren, waar de sterren zijn? Ik zou gaarne daarboven willen wezen, vooral als men daar altijd gelukkig is. Maar hoe kom ik daar? Zal ik dan vleugels hebben als de vogels? En onsterfelijk! Dat beteekent toch, dat men niet meer sterft, niet waar? Maar dat kan ik niet gelooven, Cyrillus. Als de Christenen niet sterven, waartoe dienen dan al die graven in de donkere gangen, die gij mij onlangs liet zien? Er gaat geen dag om, of er worden Christenen doodgemarteld. En, zooals ik hoor, hebt gij zooeven nog een der uwen begraven. Onsterfelijk, onsterfelijk!’ - Daarop volgden nog meerdere woorden, die het al duidelijker maakten, dat hij het gehoorde sterk betwijfelde.

Cyrillus antwoordt even gelaten en geduldig als te voren.

Kort daarop onderbreekt de catechumeen zijnen leermeester opnieuw: ‘Verrijzenis! Opstanding! Ge wilt toch niet zeggen, dat dit lichaam, na eens gestorven te zijn, weer levend zal worden?’

Zoo ging het telkens weer, als Lucius den jongeling bij den arm nam en met zich verder voerde.

Opstanding! Dit woord klonk den fijnbeschaafden patriciër niet minder vreemd in de ooren dan den onontwikkelden bewoner van het land. De Romeinen hadden nog wel een vaag begrip, dat de ziel onsterfelijk was, maar dat het menschelijk lichaam eenmaal uit het graf zou opstaan en eeuwig leven, hiervan hadden zij niet het minste vermoeden.

‘Dit lichaam!’ prevelde Valerius meer in zichzelven dan tot zijn gezel; ‘eerlijk gezegd, aangaande dit punt denk ik juist als die landman. Hoe, dit trage, logge, vergankelijke lichaam zou dan na den dood verrijzen! Welke macht zou daartoe in staat zijn? Met welke nieuwe krachten zou het dan wel begaafd zijn?’

Dit onderwerp vervulde den jongeling zoo en wond hem zoozeer op, dat hij Lucius nauwelijks den tijd gaf om de elkander snel opvolgende vragen te beantwoorden.

‘Mijn zoon,’ zeide de priester, toen Valerius eindelijk een oogenblik zweeg, ‘mijn zoon, dat gij eens zult verrijzen, is even zeker, als dat gij thans in dit sterfelijk lichaam hier voor mij staat. Gij vraagt mij naar de macht, die dit bewerkt, naar het oord, waarheen gij zult gaan. Dit zijn dingen, waarover ik u thans nog niet kan spreken. Het zal u wel duidelijk worden bij het christelijk onderricht. Dit echter kan ik u wel zeggen, dat gij zult verrijzen door de macht van Hem, Die voor u stierf en uit het graf is opgestaan.’

‘Die voor mij stierf?’ vroeg Valerius, terwijl hij den priester met de grootste verbazing aanstaarde. - ‘Gij zegt, hij stierf voor mij! Heeft hij mij dan gekend? Waar heb ik hem dan ooit gezien?’

Lucius zweeg en wees met den vinger naar een muurschildering op den wand eener kapel, voor welker ingang zij zich juist bevonden. ‘Ik wil uwe aandacht niet afleiden van de vraag, die ons bezig houdt. Alles wat ge daar ziet heeft betrekking op u, en deze voorstelling geeft reeds eenigszins antwoord op uwe vraag.’

Nu eerst zag Valerius op en aanschouwde eene schilderij, die eenen jeugdigen herder

[p. 275]

voorstclde. In de linkerhand hield hij zijn herdersstaf; met de rechter ondersteunde hij een op zijn schouderen rustend schaapje, dat hij blijkbaar zoo juist uit de doornen of de klauwen van een wolf had bevrijd en nu naar zijne kudde, waar het van was afgedwaald, terugdroeg. Aan den hals des jongelings hing de fluit, door wier tonen hij zijne volgzame schapen bij elkander hield en de zwervende, weder terugriep. Meerdere schapen weidden in het gras aan zijne voeten; andere stonden bij hem en zagen als vragende naar hem op.

Valerius was geheel ontgoocheld, en geheel verward vroeg hij: ‘Maar hoe luidt nu het antwoord op mijne vraag? Gij zelf waart oorzaak, dat ik ze stelde. Eerst spreekt gij mij van een, die voor mij stierf, en dan toont gij mij eenen herder. Geen wonder, dat gij, Christenen, raadselachtige lieden genoemd wordt. Bij de goden! Uwe Catacomben zijn nog geheimzinniger dan de grot van Trophonius en Eleusis' mysteriën.’

‘Voor de ingewijden is het niet moeilijk deze raadselen op te lossen.’

‘Ja, voor de ingewijden, dat kan wel waar wezen,’ antwoordde Valerius snel. ‘Gij spreekt van een, die voor mij stierf, maar zeg mij dan tòch, wanneer gebeurde dit en waarom? Ik weet wel, dat Leonidas voor zijn vaderland stierf; maar hij kende en beminde het. Hij stierf dus niet voor een denkbeeldig begrip. Damon en Phintias wilden voor elkander sterven, maar hen verbond een langdurige vriendschap. Maar hij, die voor mij zou gestorven zijn, kon mij niet kennen, anders had ik hem ook wel gekend... Hoe raadselachtig zijn deze dingen!’

Lucius stond met gevouwen handen bij den ingang der kapel en zijn blik rustte op het beeld van den goeden Herder, terwijl hij zacht prevelde: ‘Wij beminnen Hem, omdat Hij ons het eerst heeft liefgehad.’

‘Hij stierf voor mij!’ begon Valerius opnieuw. ‘O, ik bid en bezweer u, laat al het overige rusten! Wat gaat mij deze herder met zijn schapen aan? Zeg mij, wie voor mij stierf?’

‘Wat zoudt ge denken, als Hij en deze herder dezelfde persoon waren?’

De jongeling trad terug, als had hij een slag ontvangen.

‘Valerius!’ zeide Lucius nu op liefdevollen toon, ‘meent ge dan soms, dat ik met u scherts, of uwe weetgierigheid, waarover ik mij van ganscher harte verblijd, zou misbruiken? Waart ge langer voorbereid, ik zou u thans wel de geheele waarheid openbaren. Geduld, nog slechts eenige schreden; maar deze moeten toch eerst gedaan worden.’

De priester sprak deze woorden op zoo zekeren en beslisten toon, dat Valerius niet verder durfde aandringen. Inderdaad, eerder had Lucius den marteldood ondergaan, dan dat hij eenen catechumeen, zoo pas toegetreden, in deze groote geheimen had ingewijd, wier plotselinge openbaring hem noodzakelijk had overweldigd en terneergedrukt.

‘Luister!’ ging hij voort, de hand op Valerius' arm leggend, ‘zoo even waart ge verbaasd en geloofdet mij niet, toen ik u zeide, dat uw vleesch en uw gebeente een tijdlang maar in de macht des doods blijven en dan weder verrijzen zullen; want gij meent, dat uwe ziel, wanneer uw lichaam, eens gestorven, op den brandstapel zal verbrand zijn, rusteloos zal ronddolen, en dat uw lichaam, in een handvol asch overgegaan, eenigen tijd in eene urn bewaard, eindelijk toch voor altijd op de winden zal verstrooid worden. Is het niet zoo?’

Valerius knikte toestemmend.

‘Nu dan,’ zeide Lucius, ‘de goede Herder, die Zijn leven voor u gaf, stierf zoowel voor uwe ziel als voor uw lichaam; Hij stierf, om lichaam en ziel reeds hier op aarde te heiligen, ze omhoog te beuren en ze eeuwig gelukkig te maken. Opdat gij tot Hem zoudt kunnen opstijgen, is Hij tot u afgedaald. Hij is uw Herder en tegelijk uw Vriend, uw Koning en uw Offer. Hij kwam om u te leiden, en als het noodig mocht zijn, u te dragen, zooals de herder op deze schilderij zijn vermoeid en gewond schaapje op de schouderen draagt. Door de zoete, lieflijke klanken zijner fluit deelt Hij u Zijne leer mede, die nog bekoorlijker is en nog onwederstaanbaarder kracht op de zielen en hare wildste hartstochten uitoefent dan de muziek van Orpheus in uwe fabelen. Van zijnen herdersstaf bedient Hij zich niet om te slaan, te verwonden of te dooden, maar om zijne kudde te leiden, ze op den veiligen weg te houden en ze te verdedigen. Hij is liefderijk als een herder en machtig als een koning; hij wil u onder zijne kudde opnemen en tot zijne goede, volgzame schapen rekenen. Maar eerst moet gij door een water gaan, waarin elk zijner schapen gewasschen wordt, voordat het in den schaapsstal wordt opgenomen en tot die uitverkorene kudde gerekend.’

Valerius hoorde met klimmende verbazing toe.

‘De Heer is uw herder en niets zal u ontbreken,’ voegde Lucius nog toe aan zijne woorden.

‘De Heer!’ riep de catechumeen uit. ‘Is dan die herder mijn Heer? Ach, nu begin ik te begrijpen. Staat hij wellicht in betrekking tot Caecilia's engel? Zeg mij dit nog, en ik zal u niet meer onderbreken.’

‘Hij is verhevener dan alle engelen, want Hij is de Lieer der engelen,’ luidde het antwoord des priesters.

‘Een herder verhevener dan de engelen? Het zichtbare verhevener dan het onzichtbare? Een herdersstaf machtiger dan het zwaard eens engels?’

Terwijl de jongeling deze vragen stelde, maakte Lucius zich gereed verder te gaan. Maar voordat Valerius deze plaats verliet, trad hij op de beeltenis van den goeden Herder toe, die hij voortdurend beschouwd had, en kuste de voeten vol eerbied.

‘Ik onderbrak u zoo juist, eerwaardige Lucius,’ zeide hij zacht, ‘wilt gij mij niet iets tot lof van dezen geheimzinnigen herder verhalen? Is dat lied, dat gij zooeven begont, van een nog levend dichter?’

‘De hemel heeft eens een zanger geschonken, die vele menschen-leeftijden vroeger leefde dan toen Romulus in het bloed zijns broeders de grondslagen legde van onze wereldstad. Gij zult wel niet alles begrijpen en geneigd zijn veel, wat volle waarheid is, voor dichterlijke opvatting te houden. Zeg zelf, of men ooit van een uwer goden heeft durven verhalen, dat in hem in een opwelling van edelmoedigheid de gedachte is opgekomen voor zijne dienaren te doen, wat deze goede Herder in werkelijkheid voor u heeft gedaan.’

‘Spreek!’ riep Valerius met levendigheid. En terwijl beiden hunne wandeling door de onderaardsche ruimte voortzetten, zeide Lucius langzaam de woorden van den psalm:

‘De Heer is mijn herder en niets zal mij ontbreken.

In een weideveld, daar heeft Hij mij gelegerd.

Aan een verkwikkend water voedt Hij mij op.

Mijne ziel doet Hij weder opleven.

Hij geleidt mij langs de paden der gerechtigheid ter wille van Zijn naam.

Want al zou ik ook gaan te midden van doodsschaduwen, ik zou geen onheilen vreezen, wijl Gij met mij zijt.

Uwe roede en Uw herdersstaf, die hebben mij getroost.

Gij hebt voor mijn aanschijn een maaltijd bereid tegenover hen, die mij kwellen.’¹⁾

En geheimvol weerklonk de stemme des priesters, vermengd met Valerius' onderdrukte uitroepen van verwondering en vreugde, door de stille gangen der Catacomben....

*_**

Wie is die man, die daar als uit de aarde omhoog stijgt? - De eerste blik, waarmede hij het daglicht aanschouwt, is niet op het heerlijke landschap rondom hem, maar naar den hemel gericht. Met van dankbaarheid en vreugde lachend gelaat staart hij naar den blauwen hemel omhoog. Herkent gij zijn edele gestalte, zijne schitterende oogen, terwijl hij nu de armen uitbreidt, gelijk de Christenen bij hunne gebeden plegen te doen, en, in hemelsche beschouwing verzonken, daar onbeweeglijk staan blijft?

Het is Valerius, maar hoe veranderd! Hij is een ander, een nieuw mensch geworden, een kind, een leerling van Hem, Die eens gezegd heeft: ‘Zie, ik maak alles nieuw.’ Zaligende weelde en ongekend genot doorstroomen zijne ziel, nu hij, met het witte doopkleed omhangen, dat hij voor zijne kostbare, patricische kleederen verwisseld heeft, naar Rome terugkeert.

Als het eerste teeken zijner opneming onder de leden van Christus' Kerk, ijlt hij naar den bedelaar, die hem op dien avond met zoo onderzoekende blikken had aangestaard. Hij is ook nu armelijk gekleed, want hij behoort tot diegenen, die God geroepen heeft, in armoede en versterving te leven.

Valerius gaat naar den grijsaard en sluit hem in zijne armen. Dan ijlt hij voort met lichten tred, als iemand, die een zwaren last van zijne schouders heeft geworpen, naar Rome, naar Caecilia, en - naar den marteldood! Caecilia en de marteldood, dat zijn de gedachten, die voortdurend Valerius' geest vervullen. Zijne liefde voor de maagd is niet geweken, maar zij heeft zich vergeestelijkt; zij is bovennatuurlijk, hemelsch geworden, de voorsmaak van die liefde, die de zaligen voor Gods troon vereenigt. Met Caecilia te sterven voor het geloof, dat hij door haar ontving, is de vurigste wensch van den jongeling. Elke gedachte aan aardsch geluk en aardsche liefde is hem thans vreemd. Hij voelt zich vreemdeling en pelgrim, die hier geen blijvende stad meer heeft, maar de toekomstige zoekt.

Terwijl Valerius Caecilia's woning nadert, ligt zij biddend op hare knieën. Hart en oogen ten hemel geheven, bidt zij voor Valerius, dat God hem de genade der bekeering schenke; bidt zij voor zich zelve om moed en kracht in de naderende gevaren.

Valerius is het paleis binnengetreden. Brandend van verlangen om Caecilia zijn gtoot geluk mede te deelen, spoedt hij zich snel de marmeren trappen op en de breede gangen door. Hij schuift den voorhang van haar vertrek ter zijde.... Verblindend-schitterend licht, waarvan het geheele vertrek vervuld is, straalt hem in het gezicht, en doet hem wankelend terugtreden. Als hij zich eenigermate hersteld heeft, waagt hij het binnen te gaan. In het midden van haar verblijf knielt Caecilia, de handen en het engelrein gelaat ten hemel gericht.... Maar wie knielt daar aan hare zijde?

Met diep bewustzijn van eigene nietigheid, maar tevens met eene groote, vertrouwende liefde bezield, werpt Valerius zich aan de andere zijde van den engel op de knieën neder. Van stroomen licht omstraald, schijnen die drie gestalten hemelingen, die in vervoering voor het Lam aanbiddend nederliggen.

De engel houdt in zijne uitgestrekte handen twee van rozen en leliën doorvlochten kransen, die de lucht met zoete geuren vervullen. En toch is de herfst reeds daar en de winter nabij. De tijd der leliën en rozen is lang reeds over. Zelfs op de schitterendste feestgelagen verschijnen de gasten thans niet meer met bloemkransen, maar met wijngaardloof en lauriertakjes getooid.

De kransen in de handen des engels komen uit de hoven van het paradijs, die eeuwig groenen en bloeien, waar onder den

1) Ps. XII, 1, 5.

[p. 276]

zonneschijn der goddelijke liefde niets verwelken of verdorren kan. Nadat de hemelgeest het voorhoofd der verloofden met die wonderbare bloemen heeft omkranst, niet voor een aardsch bruiloftsfeest, maar voor den naderenden marteldood, blijven zij nog lang geknield nederliggen, terwijl de engel in hun midden staat. Wat begeesterende woorden vlieden van hunne lippen. Wat vurige gebeden richten zij tot den engel en door hem tot God in den hemel.

(Wordt vervolgd.)

E.P.H.

Photo van Van Veen & Evers, Groningen.
HET KONINKLIJK PAAR OP DE TENTOONSTELLING TE GRONINGEN.
In het theehuis op het Japansche marktplein.

Photo van Van Veen & Evers, Groningen.
HET KONINKLIJK PAAR OP DE TENTOONSTELLING TE GRONINGEN.
Vertrek van het gebouw der afdeeling ‘Vervoer.’