De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 19

Het groote raadsel,
door G. Bruna.
(Slot.)

X.

Dokter Antoni nam, voordat hij dien middag uitging, nogmaals het boek ter hand en legde het niet neer, voordat hij tot zijn schrik zag, dat hij er alweer een uur in had gelezen. Of eigenlijk er in lezen deed hij slechts weinig, hij vorderde telkens niet meer dan enkele regels om daarna er over na te denken, zoodat hij, na er een uur mee te hebben doorgebracht, nog slechts een paar bladzijden doorgekomen was.

Alles was zoo nieuw, vooral ook 't geen hij hier omtrent de zedenleer vernam. Vanaf zijn vroegste jeugd was hem gezegd, dat hij goed moest doen en geen kwaad, maar wat nu precies goed was en wat kwaad moest worden genoemd, dat vernam hij nu voor 't eerst.

Toen hij 's avonds thuis kwam, was het eerste, wat hij deed, weer grijpen naar het boek, dat hem ook gedurende de uren, die hij aan zijn visites had besteed, niet uit de gedachten was geweest.

En elken dag besteedde hij eenigen tijd, zóó dat zijn overige studie er onder leed, aan de voor hem zoo nieuwe, zoo merkwaardige lectuur. Soms had hij een zekeren weerzin te overwinnen om het betoog te lezen van de waarheden, die hem steeds zeer dwaas waren voorgekomen, maar dan wilde hij toch wel eens weten, welke argumenten voor deze vreemde beweringen konden worden bijgebracht. En hij moest zeggen, de kracht der argumenten viel hem mee. Niet, dat hij er aan dacht, zich gewonnen te geven, maar hij moest toch erkennen, dat de katholieke zaak sterker stond, dan hij zich ooit had voorgesteld. Telkens vond hij hier oplossingen van vragen, die hij zich wel eens had gesteld, maar waarvan hij dan maar spoedig weer was afgestapt, omdat hij toch geen kans zag, een antwoord daarop te krijgen. Wat hem bovenal opviel, was, dat sommige katholieke leerstukken heel anders luidden, dan ze in zijn omgeving altijd waren voorgesteld. Zoo herinnerde hij zich, nog wel op een professorale thee, te hebben hooren spreken over de pauselijke onfeilbaarheid, waar deze zóó werd voorgesteld, dat van den Paus niet alleen elk woord als volkomen onfeilbaar moest worden opgevat, maar ook elke daad als volkomen goed. En hij zag nu, hoe het gezelschap, waar zelfs meer dan een hoogleeraar aanwezig was geweest en vele studenten bij elkaar, van de katholieke leer geen flauw begrip had gehad. Ook herinnerde hij zich, de leer der aflaten te hebben hooren uitleggen als een middel om vergeving der zonden te verkrijgen ook zonder berouw, ja zelfs als een toestemming, die men zich verschaften kan, om zonden te bedrijven.

Al begreep hij het hier beschrevene niet volkomen, hij zag wel, dat de katholieke leer met de voorstelling, die hij had, volstrekt niet overeenkwam.

Vooroordeel na vooroordeel ging weg; hij begon waardeering, zelfs sympathie te krijgen voor het geloof der Roomschen, en eindelijk op zekeren dag kwam plotseling de gedachte bij hem op, dat hij niet eens meer den naam van protestant verdiende, daar hij van de waarheid der katholieke leer voor een groot deel overtuigd was. Vooral hetgeen hij van de eeuwigheid had gelezen, had hem bijzonder bevredigd en het scheen hem onmogelijk, iets daartegenover te stellen, maar.... katholiek worden, dat nooit.

Het was een ware schrik, die hem beving bij de gedachte, dat zijn geweten hem daartoe wel eens zou kunnen dwingen, en hij besloot onmiddellijk, zich van dat gevaar te bevrijden.

Nog denzelfden avond moest het boek worden teruggebracht.

Het was nu midden in den winter, de bevroren sneeuw kraakte en piepte onder de voeten op den steenharden, hobbeligen weg en de wind snerpte langs zijn ooren, toen hij den weg naar Rietberg insloeg. Eerst had hij 't boek per post willen terugzenden, maar dat vond hij wat al te onbeleefd, nadat hij in zoo langen tijd zijn collega, die hem zoo had bijgestaan, niet had bezocht. En er was nog een overweging die hem er toe dreef, persoonlijk nog eens naar Rietberg te gaan, of liever een herinnering. Een herinnering aan het oogenblik, dat hij met Marie had gepraat, met dat vriendelijke, oprechte meisje. En terwijl hij te voet den weg aflegde, kwam hem voor den geest het onderhoud, dat hij met zijn hospita had gevoerd naar aanleiding harer onderstellingen, alsof hij met Marie verloofd was en Roomsch zou worden.

Dat laatste, neen, dat laatste niet, maar 't eerste? Verloofd met Marie? Had hij niet den leeftijd? En begon zijn praktijk niet uitmuntend te worden? Waarom niet?

Hij ging snel en sneller loopen bij de gedachte, haar spoedig te zullen weerzien. Maar zou ze niet over het boek gaan spreken? Zouden ze niet boos zijn, als hij er niets van zei?

Enfin, hij zou er zich wel afmaken met een ontwijkend woord.

Hij was er.

En spoedig werd hij binnengelaten in de gezellige huiskamer, waar de kachel snorde én de theeketel zong, geaccompagneerd door een zeer dikke en zeer tevreden poes, die bij haar meesteres op schoot zat.

Maar snel werd 't beest verwijderd en Marie stond op met zekere blijde verrassing, terwijl mevrouw zich ook langzaam verhief en een lichte, stijve buiging maakte.

‘Gaat het u goed?’ vroeg ze kortaf. ‘Gaat u zitten. Het spijt me, dat mijn man niet thuis is.’

‘O, pa komt wel gauw,’ haastte Marie zich, ‘als u een poosje wacht....’

Een blik van haar moeder ontging dokter Antoni niet en hij begreep de beteekenis ook, maar hij besloot, toch een poosje te blijven. Hij was trouwens moe en koud en 't was hier lekker warm.

‘Hier heb ik het boek meegebracht, dat ik voor eenigen tijd van dokter Jansen kreeg,’ zei hij, het boek op tafel leggend.

Marie had 't al gezien en greep er naar.

‘Neen, kind, die medische boeken moet je niet inzien, dat heb ik nooit gedaan en ik ben al bijna vijf en twintig jaar getrouwd, dat is allemaal even griezelig.’

‘Maar, ma, 't is heelemaal geen medisch boek, 't is een katholiek boek. En hoe is 't u bevallen, dokter?’

Ze zag hem vlak, ietwat uitdagend aan, en hij kreeg een kleur onder haar blik.

‘O ja, 't is heel aardig.’

‘Neen, dokter, heel aardig is 't niet. Zulke boeken zijn waar of onwaar, dat wil zeggen, ik vind het waarheid, u waarschijnlijk onwaarheid. Maar een middelweg bestaat daarin niet.’

‘En waarom denkt u dan, dat ik 't wel onwaarheid zal vinden?’ antwoordde de dokter, die getroffen werd door den ernst waarmee ze sprak.

‘Wel,’ antwoordde Marie, zich niet storend aan de kuchjes harer moeder, waarmee deze haar wilde overtuigen, dat zulk een gesprek met een ongeloovige verkeerd was, ‘dat denk ik, omdat het geloof niet iets is, wat men kan aannemen, als men wil.’

‘Hoe bedoelt u dat?’

‘Al zou u volkomen overtuigd zijn van de waarheid van al hetgeen hierin staat, dan zou u nog niet in staat zijn, het te aanvaarden, als God u niet de genade geeft, dat te kunnen doen. Ja, dan zou 't kunnen zijn, dat u een afkeer gaat gevoelen van de waarheid, die u inziet, dat u er af tracht te komen, dat u haar beproeft te ontvluchten.’

Weer zag zij hem met haar eerlijke, trouwe oogen aan, en weer sloeg hij daarvoor zijn blik neer.

‘Maar, juffrouw, is het dan niet mogelijk, dat God ook mij die genade geven wil?’

‘Dat is mogelijk, maar dan moet u dat vragen.’

‘Vragen?’

‘Ja, vragen, wat men bidden noemt.’

‘Wilt u niet een kopje thee?’ vroeg mevrouw met een bestraffenden blik naar Marie. En deze zweeg; ze had gezegd, wat ze zeggen wilde.

Toen dokter Antoni naar huis ging, had hij er voor 't eerst in zijn leven begrip van, wat bidden is. En hij gevoelde bijna spijt het boek te hebben teruggebracht. En

[p. 267]

zoodra hij thuis was, had hij 't voornemen opgevat, er zelf een te koopen en dan eens te probeeren, wat hij door bidden zou verkrijgen.

XI.

In de hoogste opwinding betrad Marie het kamertje, dat haar vader gewoon was haar boudoir te noemen en haar moeder gewoonlijk betitelde met den minder weidschen naam van: het hokje op zolder.

Maar al was 't geen boudoir, 't was een allergezelligst vertrekje. Een groote spiegel, geheel omrankt met gedroogd groen en stroobloemen en half bedekt met aardige plaatjes; aan den wand een allerhelst schilderijtje, blijkbaar dilettantenwerk, maar vol goeden smaak en daaromheen hier en daar uitgeknipte platen, de rest met photographieën; op een tafeltje een paar mooie planten, die stonden te genieten van de frissche voorjaarslucht en daarboven een boekenhanger met aardige bandjes.

Men kon zich zoo voorstellen, dat de eigenares van dit kleine domein zich hier gezellig moest gevoelen. Maar vandaag scheen Marie van dat alles niets te zien. Haastig verzette ze een en ander, zonder eigenlijk iets te verplaatsen, stootte bijna haar mooie varens om, keek even naar buiten zonder iets te zien, sloot toen de deur, die al dicht was en viel eindelijk op een stoel neer, waar ze met de handen voor de oogen zacht ging zitten schreien. Het stormde in haar ziel.

Als een golvenbranding woelden de gedachten en herinneringen in haar op en boven dat alles of liever te midden daarvan stond één gestalte, die van dokter Antoni.

Ze had hem de laatste maanden, als door een merkwaardig toeval, telkens en telkens weer ontmoet. Hij was met haar opgewandeld op den weg, met haar samengetroffen in den tuin, of plotseling verschenen, wanneer ze bij arme zieken hulp verleende, niet enkel met een stuk geld, maar dikwijls door er eenige uren te werken, als een dienstbode, maar met meer zorg.

En bij elke ontmoeting was hij haar sympathieker geworden; telkens weer had zij zijn ernst en vriendelijkheid, zijn degelijke oprechtheid vooral leeren zien en waardeeren. Maar dat die sympathie bezig was te vergroeien tot een anderen zielstoestand, dien men liefde noemt, daar had ze nog niets van bespeurd. Wel bij hem, naar ze niet geloofde, maar toch hoopte en stil verwachtte, maar niet bij zichzelve.

Maar nu opeens begreep ze, dat er ook in haar ziel iets was gewijzigd. Nu begreep ze het, nu ze hem misschien nooit zoude weerzien. Ze had het van vrouw Keesink gehoord, die ademloos was komen loopen om het te vertellen en op dit oogenblik nog bezig was het te illustreeren voor de meid in de keuken.

‘Ja, dokter Antoni gaat ook zoo weg, heelemaal naar Brabant,’ was ze begonnen, en als een schok had het Marie getroffen. En ze had ademloos toegeluisterd, toen de waschvrouw vertelde, dat hij was benoemd in een mooi dorp als gemeente-geneesheer en tevens de heele praktijk van den ouden dokter daar overgenomen had. En hoe haar buurvrouw ontsteld was over 't verlies van haar huurder en hoe die buurvrouw niets geen klagen had, want haar eigen kamer stond al zoo lang leeg. En hoe de dokter nu veel geld ging verdienen, en hoe hij al bezig was met inpakken.... O, elk woord van vrouw Keesink herinnerde zij zich, of 't nog in haar ooren klonk.

En ze besefte, wat het voor haar zou zijn, hem niet weer te zien.

En ze vouwde haar handen tot een stil gebed. En ze stond op, om weer te knielen en ze sloeg een kruis.... Wat was dat? Een zacht getingel als van een fietsbel en daarna de schel in de gang, haastig en luide en vervolgens 't sloffen van de meid, die opendeed, en de stem, o die stem, die ze kende.

Ademloos stond ze en luisterde.

‘Hij is het!’ riep ze opeens, zoo hard, dat ze zich schaamde, vreezend, dat iemand het had gehoord.

En ze had reden tot die vrees. Op de trap kraakte het en even later werd haar deur opengedaan, opengegooid en stond haar moeder voor haar, strenger dan ooit.

‘Wat riep je daar?’

‘O moe, ik luisterde, wie daar was.’

‘En je hebt dan zeker wel gehoord, wie het is?’

Zij antwoordde niet.

‘Nu?’

‘Ja, moe, dokter Antoni.’

‘Juist, dokter Antoni, en je weet zeker ook wel wat hij komt doen?’

‘Neen, moe, in 't geheel niet, heelemaal niet, heusch niet.’

‘Nu, dan zal ik het je zeggen, hij heeft je pa geschreven om een onderhoud, want hij wil je hand vragen.’

Het duizelde Marie voor de oogen, ze had moeite, niet neer te vallen van aandoening. Spoedig herstelde zij zich en zei op schijnbaar zeer onverschilligen toon: ‘Zoo moe, dat wist ik niet.’

‘Ik ben blij, dat je 't zoo kalm opneemt, want ik kwam juist om je te zeggen, dat je in geen geval eenige hoop op zulk een huwelijk mag koesteren.’

Nu kostte het haar weer moeite zich goed te houden. Bevend vroeg ze, terwijl haar tanden klapperden: ‘Waarom niet?’

‘Waarom niet? Vraag jij dat? Herinner je je dan niet meer, op welk een schandelijke wijze hij verleden jaar dien man heeft laten sterven? En weet je niet, wat vrouw Keesink vertelde, hoe hij heeft uitgestrooid verleden najaar, dat hij verloofd met je was. Ik heb 't je maar niet verteld, maar ik zeg je, 't is een onbetrouwbaar mensch, en wat erger is, een heiden. Je weet, dat de Heilige Kerk zulke huwelijken afkeurt, dus je weet, wat je te zeggen hebt, als je vader soms nog zoo dwaas mocht zijn, je te raadplegen.’

Koud en streng keerde mevrouw zich om en verliet zonder een enkel woord van deelneming of troost het geheel ontdane meisje.

Marie bleef eenige oogenblikken beweegloos staan, toen opeens knielde ze neer en schreide.

Maar onder haar droefheid sloeg ze de oogen op en zag ze het kruisbeeld aan, dat aan den wand hing. En op 't zelfde oogenblik was 't of het beeld haar vriendelijk troostend aanzag, alsof het haar anders wilde toespreken dan haar moeder had gedaan, al wilde het hetzelfde zeggen.

‘Ja, Heer,’ zei ze halfluid en met snikken afgebroken, ‘moeder heeft gelijk, Uwe Kerk, Gij wilt het niet graag, help mij om neen te zeggen.’

Een stille rust kwam als een zoete dauw over haar ziel en ze verviel in een half peinzende, half droomende sluimering.

Van buiten, waar de avond viel, drongen verre geluiden tot haar door, zingen van kinderen en blaffen van honden en praten en lachen en 't was als één zacht gegons, dat haar in slaap neuriede. Tot plotseling een heldere klank haar wekte: 't Angelus. ‘De Engel des Heeren...’ begon ze werktuigelijk en bad haar geliefd gebed.

Daar klonk plotseling een ruw gestommel op de trap, een forsche klop op de deur en 't prettig gezicht van haar vader stond lachend voor haar.

‘Wat voer je uit? Schreien?’

‘Ja, pa, u weet toch ook wek...’

‘Ja, ik weet niets, maar ik begrijp alles en ik zeg je, dat er volstrekt geen reden tot schreien is; dat gebeurt niet elken dag, dat een jong meisje een besten man kan krijgen, dien ze ook wel een beetje lijden mag, kom, beken het maar....’

Ze zag haar vader ernstig aan. ‘Neen, pa, ik heb Onzen Lieven Heer beloofd, dat ik Zijn Kerk gehoorzaam zou zijn, dat ik geen niet-katholiek....’

‘Daar heb je braaf aan gedaan, maar als het nu eens een katholiek is, die om je komt.’

Een diepe teleurstelling overgoot haar als een koude straal. ‘Is het dan niet dokter Antoni?’

‘Ja, zeker, die is het, maar hij komt ons juist vertellen, dat hij gisteren is gedoopt.’

‘O, pa!.... O Lieve Heer!....’

XII.

‘Ontzettend, ontzettend, wie zou dat ooit van zoo'n flinken jongen man hebben verwacht!’

‘Ja, 't is inderdaad onbegrijpelijk.’

Aldus was de aanvang en 't refrein van het gesprek, dat mevrouw Zoete, de vrouw van den predikant, voerde met haar bezoekster, de ons bekende ‘jonge dame op eenigen leeftijd,’ die haar het nieuws was komen vertellen. Het nieuws, dat dokter Antoni Roomsch was geworden in 't dorp, waar hij zich nu vestigen ging. Maar dit vond zij van haar standpunt niet zoo erg als 't andere feit, dat hij verloofd was, verloofd met een andere.

Het eerste zou ze hem vergeven hebben, maar het tweede...

De kapitein daarentegen, die boven op dominee's studeerkamer 't geval met den predikant zat te bespreken, vond de verloving minder erg, maar dat hij daarom zijn geloof verzaakte, vond hij vreeselijk. Dat hij zelf het grootste deel van zijn geloof had weggeworpen, deed blijkbaar minder ter zake.

En dat de dokter, ook zonder verband met zijn engagement, alleen uit overtuiging katholiek zou geworden zijn, was een onderstelling, zoo ongerijmd, dat daaraan niet eens werd gedacht.

‘En zóó aardig vind ik ze niet, die Marie Jansen,’ verklaarde hij, ‘ik moet u zeggen, dominee, ik begrijp er niets van, en u?’

Maar op deze vraag kreeg hij geen antwoord. Ds. Zoete was te eerlijk om niet te erkennen, dat dokter Antoni een man was van karakter. En bij hem kwam de gedachte op, dat hij in de katholieke Kerk antwoord had gevonden op vragen, die hij zichzelf zoo dikwijls tevergeefs had gesteld.

Maar de patiënten van dokter Antoni waren het erover eens, dat het maar goed was, dat hij wegging; voor geen geld zouden ze zich langer door hem laten behandelen, en als ze er goed over nadachten, hadden ze in hem ook nooit dat vertrouwen gehad....