De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 19

[p. 198]

De Aartsbroederschap der H. Familie,
door
Mgr. Dr. J.E.H. Menten.

De groote dag.

Men schreef 27 Mei 1844.

Pinkstermaandag, - 't liep tegen den avond halfacht. Acht mannen stonden om den officier in schitterende uniform, op de kamer van Jongen, nu tot kapel ingericht.

Wij kennen het achttal bij name: Belletable, Hacken, Jongen, Gerard, Nelissen, Martens, Rouma en Viering.

Zij lagen geknield voor het kleine altaar.

Belletable bad den rozenkrans.

Toen stond hij op en sprak.

Wij kennen zijn aanspraak, - wij weten, dat het een hoogst sociale, - hoogst godsdienstige - waarlijk door God ingegeven zending was, die er werd uitgesproken. De maatschappelijke kwalen werden er klaar aangegeven: onmatigheid, dronkenschap, ellende, goddeloosheid, de oorzaken genoemd van den allerdroevigsten toestand der arbeiders, die op zijn beurt de oorzaak blijft van steeds nieuwe ellende, nieuw ongeluk, - van een allerongelukkigste kinderopvoeding, welke die treurige toestanden bestendigt.

Zijn lot verbeteren en hem terugbrengen tot godsdienst en plicht - dát was het doel.

Sinds dien tijd heeft men niets anders beoogd en gewild met bestrijding van drankmisbruik, door het oprichten van volksbonden.

Dat wilde men ook in de eerste vergadering.

De H. Familie was gevestigd.

De H. Familie.

De H. Familie was gesticht.

Men vergaderde - zooals nog thans te Luik - 's Maandagsavonds om halfacht.

Nieuwe leden voegden zich bij de eerste. Het getal der apostelen werd bereikt.

Acht kennen wij er al.

Van den Berg, Post, Bya, Pholien heetten de nieuwe apostelen.

Want apostelen waren het, zóó ijverden zij voor de groote verheven zaak der H. Familie, wier arbeid - het zij ook gezegd - van toen af standvastig dezelfde bleef en nu nog dezelfde is.

Ook dragen de vergaderingen nog hetzelfde karakter en hebben op dezelfde wijze plaats: Rozenkrans bidden, geestelijke lezingen, vrome vermaningen en opwekkingen, godsdienstige verhalen.

Dit laatste deed Belletable zelf.

Het was roerend, den officier te zien staan, in groot uniform voor het kleine altaartje, zijn brave vrienden uit den werkmansstand tot volharding aanmanend.

Maar de beproeving naderde: Belletable werd in een ander garnizoen, naar Hoey geplaatst.

Dat was een droevige mare.

De soldaat kon niet dan gehoorzamen.

Dat wist hij, dat wilde hij, zijn plicht voor alles. Hij bekommerde er zich niet om, wat de regeering geleid had in deze, toen voor allen zoo raadselachtige garnizoensverandering.

Toen hij zijn afscheidswoord sprak voor zijn dierbare broeders, was hij diep ontroerd en tranen weenden in zijn stem.

‘Zij zouden volhouden,’ zeide hij, ‘op den weg eens ingeslagen, in den geest zou hij altijd met hen vereenigd blijven en men zou elkander trouw op de hoogte van alles houden.’

Men hield trouw woord.

Hacken verving Belletable bij het houden en leiden der H. Familie. Hij was door God bestemd, de vereeniging in stand te houden: een soort van tweeden stichter.

Jongen, de vrome, waarlijk heilige timmerman, die leefde naar zijn voorbeeld in de H. Familie, ook zijn H. Patroon, - Jongen was de derde.

Steeds het edele driemanschap.

Ondertusschen bleef het getal der leden hetzelfde, toen in November, eenige maanden na Belletable's vertrek, zich vele nieuwe leden aanboden.

Het huiskapelletje was te klein.

Waar nu naar toe?

Of zou men van elkander scheiden en uiteengaan?

Neen, een familie moet één blijven.

Men had elkander te lief.

De moeder.

Gods voorzienigheid straalde thans zoo schitterend door in de bescherming der H. Familie, dat wij niet dan diep getroffen deze korte geschiedenis neerschrijven.

Wij herinneren ons steeds een woord der H. Schrift: ‘Wees uwer voorgangers indachtig.’

Hacken had soms ter afwisseling en tot meerdere stichting een pater Redemptorist medegebracht, die een korte vermaning richtte tot de leden.

Zou men niet aan de zonen van den H. Alphonsus, de paters des Allerheiligsten Verlossers, vragen, om in hun kerk te mogen vergaderen?

Men deed het, en werkelijk openden zich de poorten der kerk voor de vrome leden der H. Familie, die eerst in de kapel en later, door het groot aantal leden, in de kerk zelve moest bijeenkomen.

Meer nog dan de huiskapel van Jongen, mag deze kerk de wieg der H. Familie genoemd worden.

En de moeder? De moeder, die teer en bezorgd de wacht hield bij die wieg, alle vijanden weerde, de eerste schreden richtte en steeds aan de H. Instelling de leiders en vaders schonk, door God gewild, - was de roemrijke Congregatie van den Allerheiligsten Verlosser.

En de Congregatie bezat een man door God aangewezen, om de steun te worden en te blijven der jonge H. Familie, zoodat wij het moeten verhalen.

De H. Familie verheft zich op vier grondzuilen: Belletable, Jongen, Hacken en den later zoo beroemden pater Dechamps.

De leiders.

De vereeniging ontving den naam van ‘H. Familie,’ en van dit oogenblik was de naam gegrift in het hart der leden, en boven hunne vergaderzaal geschreven.

Z.E. KARDINAAL DECHAMPS,
Aartsbisschop van Mechelen.

Dat was het werk van pater Dechamps.

De groote Redemptorist, de beroemde kanselredenaar, de apostolische bisschop, de uitstekende schrijver, was door God aangewezen om het vrome drietal ter zijde te staan.

Met zijn helderen, genialen blik had hij de instelling beoordeeld, en in eens den oogst overzien, welken zij zou opleveren in de lengte van dagen, voor het volk der arbeiders, voor het geheele christelijk volk, - voor de geheele maatschappij. Hij was een man van gezag, - een man ook, die in alles het gezag eerbiedigde en erkende.

En nu treedt een ander groot man op het tooneel.

Te Luik, ‘de heilige dochter van de Romeinsche Kerk,’ zetelde toen op den stoel van Sint Lambertus een bisschop, uitstekend door de grootste eigenschappen van geest en hart.

Bisschop Cornelius Richard Antonius van Bommel was een Nederlander. Leiden was zijn geboorteplaats.

MGR. C.R.A. VAN BOMMEL,
Bisschop van Luik.

Alles in de geschiedenis der H. Familie schijnt van Nederland te moeten komen.

Zijn adelaarsblik begreep en overzag al het goede, dat de H. Familie kon stichten in zijn diocees niet alleen, maar in de geheele wereld.

Zooals alle betrouwbare volkskenners, priesters vooral, had hij op twee punten voornamelijk zijn opmerkzaamheid gevestigd:

De kinderen en de werklieden, het onderwijs voor beiden, de teederste zorg voor allen.

Hij nam de H. Familie met vaderlijke liefde op, zegende en bevoordeelde ze op alle wijzen.

De breve van oprichting dagteekent van 7 April 1845. Bij de plechtigheid zelve was de bisschop tegenwoordig.

Zij waren ten getale van 116 leden, met Belletable aan het hoofd, de mannen, die de eerste opdracht deden aan Jesus, Maria, Joseph.

En thans!

Vierhonderdduizend leden ruim door de heele wereld, onder alle hemelstreken, hebben die opdracht plechtig gedaan.

Het mosterdzaadje is tot een reuzenboom geworden.

De groote bisschop van Luik ging verder. Wat hij gedaan had, was hem niet genoeg.

Het zijn zijn woorden: ‘Een bisschop is de vader zijner werklieden - maar de Paus is aller vader.’

[p. 199]

En hoe moeten wij, Limburgers, juichen!

Onze thans luisterrijk regeerende bisschop, hoe is hij in den waren zin de vader der werklieden in zijn diocees! Hoe heeft hij hun alle zorgen gewijd en zijn vaderlijke liefde bewezen door in de groote arbeidersstad van zijn diocees, Maastricht, een priester te belasten uitsluitend met de belangen der werklieden, naar ziel en lichaam!

En is de thans glorierijk heerschende twee-en-negentigjarige Opperpriester, de groote Leider van twee eeuwen, niet de Paus der werklieden en zal zijn naam niet geboekstaafd worden in goud in de boeken der geschiedenis?

Paus en bisschop gaan waarlijk hand aan hand.

Wij zeiden: De groote bisschop van Luik was niet tevreden met wat hij tot dan toe gedaan had voor de H. Familie, en dat is zoo. Hij wilde meer! - en deed meer!

De Paus.

Zóó dacht de bisschop: Moet iets vruchten dragen voor de Kerk, en is iets geroepen, grooten invloed uit te oefenen in de wereld, dan moet er de zegen over nederdalen van den Opvolger van Petrus, 's Heeren stedehouder op aarde.

Tweemaal had hij de statuten laten onderzoeken en goedkeuren - toen wendde zich de groote bisschop naar Rome.

Pius IX straalde toen in al zijn grootheid op den stoel van Petrus.

Ook hij, de groote Opperpriester, door God verlicht, nam de vereeniging met liefde op, ook hij zag in het oneindig vele goed, dat er voor het volk Gods uit deze instelling zou geborén worden, - hij verhief haar tot Aartsbroederschap en verrijkte haar met een waren schat van aflaten.

Nu kon niets de machtige ontwikkeling tegenhouden.

Het was een grootsche stroom geworden, die zijn wateren, als de stroom des levens in het paradijs, naar de vier hemelstreken voortstuwde en overal leven en vruchtbaarheid verbreidde. Pater Dechamps' pogingen werden alle met goed gevolg bekroond.

Onbeschrijfelijk was de geestdrift, waarmede deze glorievolle tijding van 's Pausen liefde en gunsten te Luik werd begroet.

Het werk van één bisdom werd het werk van honderd bisdommen - het werk van één werkplaats het werk van dertienhonderd kerken - het werk van drie mannen het werk van 400.000 geloovigen in alle landen, in alle talen, alle standen der wereld.

En dat werk werkte verder ter eere Gods en tot heil der zielen.

Belletable was reeds gereed tot dat heilige, groote, dubbele doel.

Hij kende de kazerne, hij kende de gevaren der kazerne, - hij wilde de soldaten deelgenooten maken van de weldaden der H. Familie, en weldra zag men in België ook voor het leger de H. Familie opengesteld, en van uit de kazerne togen lange rijen ter kerke.

Zeiden wij niet, dat in Belletable klopte het hart van een apostel?....

Maar dat was nog niet genoeg.

De familie, waarvan de vader, de man, het hoofd is, ziet naast hem de christelijke vrouw, de moeder.

Ook der vrouw mochten de weldaden niet onthouden worden.

Nauwelijks had de mannenafdeeling, onder de aanvoering van Hacken, haren stillen triomftocht naar de kerk der Redemptoristen in Luik gehouden, of in dezelfde nederige huiskapel zag men in 1847 vrome vrouwen vergaderen.

De echtgenoote van Jongen, een ijverige, christelijke vrouw, bijgestaan door de niet minder christelijke huismoeders De Tombay, Hacken en Pennings, vormden de eerste afdeeling der vrouwen.

Zoo was dan de H. Familie gesticht.

Niet verder willen wij hare lotgevallen nagaan, maar de geschiedenis der oprichting te Maastricht behandelen.

Wij meenen echter aan gegronde verwachtingen te beantwoorden, zoo wij met eenige woorden deze historische schets eindigen in

Groei en bloei der H. Familie.

De stichters waren nog getuigen van de schitterende en gezegende ontwikkeling.

De eerste echter, die opgeroepen werd, was Hacken. Joseph Augustinus Hacken stierf te Luik, den 26sten Augustus 1849, in den gezegenden ouderdom van 82 jaar.

Uit zijn mond hebben de schrijvers over de H. Familie meestal wat zij weten van het ontstaan en de, eerste geschiedenis.

Het was een patriarchale figuur. Wij zeiden, dat God hem scheen bestemd te hebben om de taak van den H. Joseph bij het ontstaan der H. Familie te vervullen.

En hij heeft ze trouw vervuld, die heilige taak, en in het vrome driemanschap, Belletable, Hacken, Jongen, komt hem de tweede plaats toe. God riep ze in de orde, waarin ze door de goddelijke Voorzienigheid aangewezen werden voor het groote werk.

En Belletable?

Wel mocht hij den groei en bloei der H. Familie beleven, want de Aartsbroederschap breidde zich nog bij zijn leven over de grenzen van België en zijn vaderland uit.

Helmond was de bevoorrechte eerste stad in het jaar 1851. Toen volgden Maastricht en Nijmegen 1852. - Roermond in 1853. - Tilburg met twee parochiën ‘Het Heike’ en ‘Het Goirke.’

De Congregatie van den Allerheiligsten Verlosser, die wel de stichtster der H. Familie mag genoemd worden - overtuigd en getuige van het oneindige goed, dat de Aartsboederschap overal werkte, nam door hare missionarissen steeds de gelegenheid waar der H. Missie, om de vruchten er van te verzekeren door het oprichten van het groote werk.

Zij volgden het voorbeeld van den grooten aartsbisschop van Mechelen, Mgr. Dechamps, ook een zoon van den H. Alphonsus.

Van de vrouwen-afdeeling is die van Maastricht wellicht de oudste, doch daarover later.

Zoo ging het voort naar alle zijden en thans telt de H. Familie, alleen in ons vaderland, verre meer dan honderdduizend leden.

Een leger van katholieke mannen.

In zijn laatste jaren - hij werd niet oud - had de groote held van dit verhaal den troost, den bloei te aanschouwen van zijn Godgevallig werk. Maar niet lang.

Hij zag den eersten gulden oogst prijken op het veld door hem ingezaaid, en stierf te Hoey als stadscommandant den 5den December 1855.

Hij was eerst twee en veertig jaar oud.

Maar de H. Familie plantte zich voort, zooals de boom der keerkringen, welks takken zich neerbuigen tot den vruchtbaren bodem, om er wortel te schieten en op te gaan, om nieuwe boomen te vormen in onuitsprekelijke vruchtbaarheid, steeds verbonden met den moederboom in oneindige verscheidenheid, en steeds dezelfde eenheid.

Te Hoey werd hij begraven.

Lang bleef op het kerkhof, aan den oever van den blauwen Maasstroom, zijn graf onbekend en ongeëerd.

Dat zou anders worden: èn te Hoey, waar hij rust, èn te Venlo waar hij geboren werd, prijkt tegenwoordig een monument hem ter eere.

Zijn geboorteplaats ging voorop. Venlo vierde het eerste congres der H. Familie in Nederland.

Honderden priesters en leeken uit alle provinciën waren er heen gestroomd, en de feestelijkheden waren vele en schitterende.

Het glanspunt bood de namiddagplechtigheid. Het was drie uur. Een onafzienbare stoet van honderden priesters en leeken trok naar de Sint-Martinuskerk.

Bij deze huldiging, door zijn vaderland aan Belletable gebracht, voerde de latere bisschop van Roermond, toen deken van Roermond, Mgr. F.A.H. Boermans, het woord, en schetste in meesterlijke trekken het beeld van den stichter der Aartsbroederschap.

Het monument werd onthuld.

De volgende woorden spreken luid:

‘Ter herinnering aan kapitein Henricus Belletable, die in 1844 te Luik de grondslagen legde der Broederschap der H. Familie.’

Verder: ‘Geboren te Venlo, 8 April 1813, overleden te Hoey, 5 December 1855.’

Zoo luidden de opschriften.

Venlo had hem gehuldigd, en betaalde den tol der bewondering en der liefde - ‘waar eens zijn wiege stond.’

En komen zou weldra de wereldhulde, ‘waar eens zijn graf zou staan.’

Dat was te Hoey, den 29sten Augustus 1897. Die dag zou voor alle leden der Aartsbroederschap van de H. Familie onvergetelijk blijven en de stad Hoey getuige zijn van een hoogst indrukwekkend schouwspel.

Dien dag zou het gedenkteeken onthuld worden, dat de dankbare Broederschap had opgericht, om de glorievolle gedachtenis van haren grooten stichter te verheerlijken. Nederland en België zouden wedijveren in vereering en dankbaarheid. Een groot aantal van deputatiën zouden bij de onthulling tegenwoordig zijn. Van heinde en verre waren zij gekomen.

Voorop Venlo, dat de eer had zijn geboorteplaats te zijn, geleid door den weleerwaarden heer kapelaan Litjens; Roermond met den weleerwaarden heer Theunen, directeur der H. Familie, aan het hoofd; Maastricht, aangevoerd door pastoor Menten en kapelaan Joosten. Verder vertegenwoordigers van Wittem, Helvoirt, Oosterhout, Den Helder enz. enz.

Hun getal mag een zeventig geweest zijn.

België was bij honderden vertegenwoordigd: Antwerpen, Mechelen, Leuven, Mons, Brussel, Luik, Rousselaere enz. enz.

Verheerlijking.

De straten van Hoey wemelden van volk en de groote, prachtige collegiale kerk was eivol. Tot aan de trappen van het Hoogaltaar knielde de vrome menigte. Men schatte het aantal op ruim dertien honderd.

Een plechtige Hoogdienst werd opgedragen, opgeluisterd door prachtige muziek en een voortreffelijke preek door een pater Redemptorist.

Maar dat was slechts een inleiding.

Om twee uur zou eerst de eigenlijke onthullingsplechtigheid een aanvang nemen. Dat zou de groote huldiging zijn. Het was een onafzienbare stoet, die zich naar het kerkhof in beweging zette. Ontelbare vanen, banieren, cartels werden in den optocht gedragen, muziek en zang wisselden af, terwijl men ingetogen opging naar het graf van den edelen, grooten, eenvoudigen man, - biddend naar de rustplaats van den man des gebeds.

Van de helling der bergen, die Hoey en de Maas beheerschen, omsluiten in een groenen, bloeienden gordel, waarin de wijnbergen hun reeds kleurende druiventrossen mengelden, was het schouwspel eenig.

Steeds breeder en grooter werd het gezicht rondomme.

Diep getroffen klom de vrome stoet, steeds biddend, al hooger en hooger.

Aller oogen zochten het gedenkteeken.

Een zichtbare ontroering maakte zich van allen meester, toen men het naderde en er zich omheen schaarde, om het graf van den grooten stichter. Allen, met ontblooten hoofde, de blikken onafgewend gericht op het omsluierde monument.

Het geheele gedenkteeken vormt een kapel in arduin en gotischen stijl, vijftien voet hoog en breed. Breede trappen leiden er toe op, sierlijke ijzeren hekken sluiten het af. Deze kapel overhuift het borstbeeld

[p. 200]

van Belletable in Carrarisch marmer, op een zwart granieten voetstuk.

Nederland was zijn geboorteland. Aan Nederland de tolk te zijn bij dit verheerlijkt graf: Pastoor Menten, van Maastricht, had dit voorrecht, die eer.

‘Broeders van de Aartsbroederschap der H. Familie van Noord- en Zuid-Nederland,’ zoo sprak hij de vrome menigte toe.

Hij roemde Belletable als den vader van de leden der H. Familie, en na de inleiding noodigde hij Venlo uit de overhuiving te doen vallen: ‘Aan Venlo, dat het voorrecht had, hem het leven te schenken, ook de eer, ons zijn edele trekken te aanschouwen te geven.’

BORSTBEELD VAN KAPITEIN BELLETABLE.
(Hoey, 29 Augustus 1897.)

Kapelaan Litjens liet het omhulsel neer en legde een lauwerkrans met de Nederlandsche kleuren voor het voetstuk.

Het was een indrukwekkend oogenblik.

Enkele trekken mogen hier volgen van de redevoering.

‘Kinderen van de H. Familie,’ zoo sprak de redenaar, ‘gij staat voor vaders beeld. Nog eens, hij, wiens edele trekken gij thans aanschouwt, was uw vader in Christus.

‘Hij heeft den werkman lief gehad, met vaderlijke, offervaardige, onuitsprekelijke liefde, met woord en daad.

‘Broeders! de eerste tijden der Kerk zijn voorbij, de eeuwen van martelaarsbloed en martelaarskronen; maar waardig ware hij geweest te treden in de gelederen van het Thebaansche legioen. De tijden der kruistochten zijn voorbij, maar hoe had hij verdiend te staan onder de ridders van het kruis, die kruisvaarder der negentiende eeuw, die kruis en geloof redde tot heil van een volk van werklieden!’

Toen herinnerend aan den gedenkwaardigen dag van de oprichting der H. Familie, riep hij uit:

‘Hoort! Defunctus adhuc loquitur! Neen, de dood heeft zijn lippen niet gesloten. O! kon ik met den wonderstaf der heiligen slaan op dit arduin, met het levengevend woord des Heilands, almachtig sprekend, hem oproepend: ‘Sta op ten leven, en spreek tot dezen, uwe kinderen!’

Voortgaande schilderde hij Belletable als den apostel der werklieden niet alleen, maar ook als een apostel der armen en verlatenen.

(Slot volgt.)