De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 18

Liefde verwon,
Novelle van A.W. Bos.
(Vervolg.)

‘Ant is geen partij voor je,’ onderbreekt vrouw Jansens den Mottige bits.

‘Dat zeggen allen, die niet kunnen verdragen, dat de zon in het water schijnt,’ zegt hij. ‘Maar als je je leven lang zooals ik een kapitein aan boord heb gehad, die zijn commando's wist te geven en je als een jonge koksmaat dag in, dag uit tot in de stengen pardoen en bramzaling durfde sturen, dan wil je wel, als je ten leste zelf het commando heb gekregen, een lief stuurmannetje bij je aan boord nemen, die door haar fluiten en lonken je den tijd weet te korten, dien je nog aan het roer hebt te staan.’

‘Oude, koude vrijer,’ zegt zij boos en wil doorgaan.

Hij houdt haar nogmaals terug en zegt bitter:

‘Je gevoelt geen liefde voor je kind, moeder, want je houdt het af van haar geluk. Maar dat 's minder! Nu ik het met Ant eens ben geworden, zullen wij beiden het wel zonder jelui weten klaar te spelen. Wij gaan samen onder zeil, wat ik je zeg, moeder, - en met vlag en wimpel in top. Wil je er geen getuige van zijn,.... goed! We zullen den koers daarom wel niet kwijt raken. Als een oud stuurman kan ik van ondervinding spreken en weet ik den weg langs bank en klip, zoo goed als jelui oudjes. En nu mijn lief stuurmannetje gezegd heeft voor mij te willen fluiten en zingen om mij den tijd te korten, dien ik nog aan het roer heb te staan, heb ik eigenlijk met jelui geen zaken meer. Ant wil mij en ik wil Ant, dat 's genoeg om het bootje van den wal te doen steken. Nu adjuus! Wij spreken elkaar nog van avond. Ik ga Ant uit haar werkhuis halen, en we zullen te zamen eens wat oploopen, dan praten er alvast morgen Jan en alleman over.’

‘Maar dat zal niet gebeuren,’ zegt zij. ‘Ik zal bij Ant zijn voor jou. Je zegt het jawoord te hebben van Ant, ik zeg dat je het liegt. En als zij je zoo iets heeft gezegd, dat er wat op lijkt, heb jij dat haar afgeperst, Mottige, want een schraper, een woekeraar, een bloedzuiger ben jij je leven lang geweest, dat zegt je nu een oude vrouw, wier familie je ongelukkig hebt gemaakt, totaal ongelukkig; maar haar kind zal je nooit hebben, zoolang ik, arme, zal leven, versta je. Ik groet je, Mottige.’

Zij stapt door, want hij treedt haar niet meer in den weg. Zij beeft als een riet van toorn en verontwaardiging. Haar gang is gejaagd en snel. Zij gelijkt wel een meisje van drie zesjes, zoo vlug gaat zij door het zand van den weg, en nauwelijks heeft zij den straatweg bereikt, of zij zet het op een loopen, alsof een ramp haar vervolgt en tracht te overvallen, een ramp, die haar leven bedreigt.

Schier buiten adem komt zij bij Ants werkhuis aan, waar zij het hek van 't bleekveld ruw open werpt en langs het voetpad naar het waschhuis ijlt, luid roepend: ‘Ant, waar ben je?....’

Juffrouw Draam, de vrouw des huizes, die van uit haar woonkamer moeder Jansens het bleekveld zoo ziet opijlen, schiet naar voren, en éér nog Ant uit het waschhuis bij haar moeder is, valt de oude schier in de armen der juffrouw, die haar deelnemend vraagt:

‘Maar, mensch, wat heb je geloopen? Toch geen zwarigheid, hoop ik?’

‘Ja, wel zwarigheid, juffrouw,’ antwoordt zij gejaagd. ‘Waar is mijn Ant?....’

‘Daar is zij,’ zegt de juffrouw op Ant wijzende, die uit het waschhuis komt.

De moeder ijlt haar dochter te gemoet en roept baar zenuwachtig gejaagd toe:

‘Maar Ant, Ant? Wat ben je toch begonnen, kind?.... En wat zie ik? Je oogen zijn rood!.... Je hebt geweend?....’

‘Och toe, juffrouw,’.... smeekt vrouw Jansens, zich tot juffrouw Draam wendend, ‘och toe, laat mij met mijn dochter eens een oogenblik alleen.’

‘Ga uw gang, vrouw Jansens. In het waschhuis is er alvast niemand.’

‘Dank u, juffrouw,’ zegt de oude, ‘ik moet Ant eens alleen hebben....’

En meteen begint het oudje zoo luid te huilen en te snikken, dat juffrouw Draam haar dringend vraagt:

‘Maar mensch wat is er toch aan de hand?’...

‘Och niets, juffrouw, niets!.... Ach, ja toch zooveel!... Kom, laat me met Ant eens alleen...’

‘Ga gerust uw gang, vrouw,’ zegt de juffrouw goedig en zij verwijdert zich.

‘Maar kind, wat ben je toch begonnen,’ zegt de moeder, terwijl zij met haar dochter in het waschhuis gaat en de deur er van achter zich dichtslaat. ‘Wat ben je toch begonnen, Ant?’ herhaalt zij goedig.

Zij snikt luid en legt haar bevende hand op die harer dochter, en Ant, alsof die door

[p. 244]

de aanraking er van in haar zenuwen diep wordt geschokt, begint plotseling als een riet te beven en het als een kind uit te gillen van smart.

Haar moeder wordt er blijkbaar door getroffen, want met meer zelfbeheersching dan zoo even, zegt zij deelnemend tot haar dochter:

‘O, hebt ge reeds spijt over hetgeen gij gedaan hebt?.... Kom, kind, huil dan niet langer; het heeft toch niets te beduiden!’

‘Neen, spijt heb ik er niet van,’ snikt Ant ‘want ik meen goed te hebben gedaan. Ik blijf daarom bij mijn besluit, al doet het me ook nog zoo'n pijn. Want ik kan u beiden toch niet diep in het ongeluk laten storten?’

een zonnige dag, naar een schilderij van théophile de bock.

‘Ongelukkig kind,’ zegt de moeder goedig. ‘Wat een dwaasheid! Denk niet aan ons, maar aan u zelve. Hoe kunt ge toch denken, dat wij werkelijk gelukkig zouden zijn, al ontbrak ons niets, bij de gedachte, dat gij

[p. 245]

verbonden waart aan een man, dien gij moet verachten, dien gij nooit kunt beminnen....’

gezichten uit Amsterdam: Een achtergrachtje in de Jodenbuurt.

‘Koos bemin ik en Koos zal ik blijven beminnen, mijn leven lang,’ snikt Ant.

‘Dan zal Koos ook uw man zijn, kind, en geen ander.’

‘Het kan niet, moeder. Ik zal mij opofferen voor u en vader.’

‘Dat offer willen wij niet: Het zou ons straf brengen in plaats van zegen.’

‘Maar gij zijt beiden zoo oud en vader is gebrekkig....’

‘Dat 's niets. Al zouden wij ons brood moeten gaan bedelen, toch verkoop ik u nooit voor eenige zilverlingen.’

‘Het moet toch, want ik heb mijn woord al gegeven.’

‘Dat woord neemt gij terug!’

‘Nooit!’

‘En Koos dan?.... Bedenk toch waar gij het heen stuurt met uw koppigheid.’

‘Ik zal het van avond Koos zelf zeggen en hij zal het mij vergeven en mijn besluit billijken, want Koos houdt evenveel van mij als ik van hem.’

‘Een reden te meer om van uw besluit het ergste te vreezen.’

‘Het ergste?....’

‘Wel ja, dom, onnoozel kind. Uw besluit kan Koos geenszins billijken, dat kunt gij alleen, gij, in uw eigenzinnigheid. Koos zal u zeggen en het volhouden, dat de Mottige u bepraat heeft.’

‘En wanneer ik hem zeg, dat dit niet zoo is en dat ik gansch vrijwillig om u en vader het besluit heb genomen en het zoo aan Blaak heb meegedeeld!.....’

‘Dan zal hij u nog niet ge looven!’

‘En hij houdt evenveel van mij als ik van hem....’

‘Juist omdat hij van u houdt en hij de overtuiging heeft, dat zijn liefde door u wordt beantwoord.’

‘Wij zijn wel ongelukkig, moeder.’

‘En gij vergroot niet weinig onze ellende door uw besluit.’

‘Ik?’

‘Ja, gij!’

‘En ik wil mij opofferen?’

‘Kom, zwijg, dwaze meid. Koos is voor u en gij zijt voor hem. Schuw den Mottige en lach hem uit. - Komt hij meer hier?’

‘Hij komt hier nooit!’

‘Hoe hebt ge hem dan ontmoet?’

‘Ik stond op de bleek, vlak bij het hek, toen hij voorbijkwam. Hij groette mij lachend en ik groette terug.’

‘Dat hadt gij niet mogen doen,’ onderbreekt zij bestraffend. ‘Gij hadt aan Koos moeten denken...’

‘Ik dacht aan u en vader.’

‘Dat hadt ge niet behoeven te doen. En verder! Hoe is het toen gegaan?’

‘Ik vroeg hem, waarom hij ons zoo martelde. Martelen doe ik jelui niet, antwoordde hij mij, maar als er van martelen sprake is, dan doen juist jelui mij de zwaarste marteling aan.’

‘Die huichelaar!’ onderbreekt moeder Jansens boos. ‘En toen?’

‘Toen keek hij mij zoo strak aan, dat ik mijn oogen moest neerslaan. Zie me met je mooie oogen toch nog eens even aan, lief Antje, zei hij toen. Je maakt me er o, zoo gelukkig mee. Ik deed het niet en wilde wegloopen....’

‘Dat juist had je moeten doen, kind,’ zegt de moeder bestraffend.

‘Ik bleef staan en zag hem niet aan. Ik dacht aan u en vader en kon Koos zoo een oogenblik vergeten.... Ach ja, een oogenblik!’

Een paar tranen rollen haar weer over de wangen.

‘Ik achtte het oogenblik gunstig,’ vervolgt zij snikkend, ‘om voor u en voor vader ten beste te spreken en vroeg hem daarom nederig om met zijn martelingen toch op te houden. Als jelui hetzelfde willen doen, lief kind, zei hij toen. Ik beloofde het hem. O, je maakt me op eens zoo gelukkig, zei hij. Ik wil jou en je ouders nu ook gelukkig maken!’

‘Dat kan hij niet, de woekeraar,’ zegt moeder Jansens, met haar voet op den grond stampend.

‘Ik geloof toch dat hij het meent, moeder.’

gezichten uit Amsterdam: De Jordaan.

[p. 246]

‘Dat kan hij niet, zeg ik u. En verder?’

‘Ant, ik heb je woord, heeft hij me daarna gezegd en jij het mijne. Van avond zal ik hier aan het hek zijn om je naar huis te brengen, dan praten wij samen verder.’

‘Dus hij komt je hier halen?’

‘Ja, om zeven uur.’

‘Nooit, nooit! Ik zal voor dien tijd hier op mijn post wezen, want daar komen ongelukken van.’

‘Doe het niet, moeder. Bedenk toch, dat ik om u en vader zoo wil handelen.’

‘Vader en ik verbieden u dat. Gij zijt voor Koos en Koos voor u. Om halfzeven zal ik hier zijn!’

‘En Blaak dan?.... Ik gaf hem mijn woord. Bedenk toch, hoe hij ons geheel in zijn macht heeft!’.....

‘Ik lach met den Mottige. Om halfzeven ben ik hier! Dom kind, om zoo iets te durven bestaan en Koos van u te willen afstooten, Koos, die toch zooveel van je houdt.’

‘Ik houd nog evenveel van Koos als vroeger.’

‘Des te zondiger is daarom uw handeling, bedenk dat wel. - Nu tot halfzeven! Ik ben boos op u. Gij hadt aan Koos moeten denken, niet aan ons!’

Moeder Jansens snelt gejaagd de deur uit en laat haar dochter alleen.

‘Ach, ook dat nog!’ zucht de andere en luid snikkend valt Ant op een stoei neer, haar gelaat bedekkend met beî haar handen. Zij gevoelt zich zoo diep ongelukkig, de arme meid. Toch blijft zij bij haar meening van niet slecht of verkeerd gehandeld te hebben.

III.
Velerlei aandoening.

De avond overvalt de visschers na een zeldzaam zachten en schoonen Novemberdag, terwijl hun schuiten, bij een lucht windje, met het wassende water naar de haven zeilen, dansend, als dartele kinderen, op de golfjes, een dans, die log en dan weer licht is, den steven duikend en dompelend in het zilte, schuimende nat, als eenden haar kop, zich spiegelend in 't heldere water van den vijver. Ze volgen elkander in een lange rij, als soldaten in 't gelid.

De schuit, die het langst bij de bank bleef om te visschen, laveert echter buiten de rij, om vooraan te kunnen komen. Zij lijkt wel de bevelhebber, die het gelid commandeert.

Nu, de schipper, die daar met zijn schuit zoo handig laveert, zou als bevelhebber van de anderen zeker geen kwaad figuur maken, want hoewel hij jonger is dan velen van hen, heeft hij toch meermalen getoond verweg hun meester te zijn in kunst en zeemanschap. De meeste visschers noemen en roemen hem dan ook zoo, behalve zij vanzelf, wier overtuiging ook op dit punt gesmoord wordt door de looden hand van den Mottige, die hen ter- neerdrukt.

Die meester is Koos Blank, de jongeling, die bovendien nog een fortuin in zijn blauwe oogen draagt, in zijn blonden baard, op zijn blozende koonen, in zijn stoere gestalte, maar die het fortuin van de hand wees om Ant Jansens te beminnen, met wie hij door 't leven wil varen zooals het leven zich biedt, afwisselend rijk aan zonneschijn, na storm en regenvlagen.

Terwijl zijn vaste hand nu het roer richt en zijn geoefend zeemansoog den gang van zijn schuit nauwlettend bespiedt, zijn zijn hart en hoofd bij haar, die in de naaste toekomst zijn leven zal verzoeten, die nu reeds zijn jong leven vervult met blijde droomen, voor wie hij wil zwoegen zijn leven lang, omdat zij de eenige is, aan wie zijn hart zich kan hechten.

O, hoe verlangt hij thuis te zijn, nu, meer nog dan anders, want de vangst is zoo rijk geweest, rijker zelfs dan in gulle jaren. Zoo dit een poos nog mocht aanhouden, zou aan den woeker van den Mottige nog voldaan kunnen worden en zou het bij Jansens bruiloft kunnen zijn, de bruiloft van Ant en hem.

Hij glimlacht van voldoening en wendt weer den steven. Hij schiet de voorste schuit voorbij en 't duiveltje van hoogmoed zingt in zijn ziel zijn verlokkend deuntje: wie is knapper op een schuit dan ik, Koos Blank?

‘Schei er uit met je kunsten,’ schreeuwt de schipper van de eerste schuit uit de rij hem toe: ‘Denk maar aan nummer twee en vijftig.’

Het is een handlanger van Blaak.

‘Die aanvaring?’ schreeuwt Koos. ‘Ik lach met jou en den Mottige. Hij vischt toch achter het net!’

‘Dat zullen we zien!’ klinkt het rauw over 't water.

Blank evenwel hoort dit niet. Hoe kan zijn oor het ook nog vernemen? Zijn hoofd en hart zijn plotseling weer elders, doch nu niet bij Ant, al weeft zich de gedachte aan haar als een gouden draad door de donkere stoffe, die hem eenklaps voor de oogen hangt.

Geen reine liefde doet zijn jongelingshart nu angstig jagen, neen, het kookt en bruist daar binnen van woede en van wraak.

Ware de Mottige nu aan boord van zijn schuit, hij zou hem over de verschansing kunnen slingeren als een kwal, die hij in zijn netten ving....

Hij beeft van toorn en werkt met zijn schuit als een bezetene. Hij zeilt de haven binnen en manoeuvreert als de Vliegende Hollander in de ziekelijke verbeelding der bijgeloovige zeelieden.

De knecht, die de garnalen kookt en de jongen, die de gevangen visch in manden legt, voorkomen door hun oplettendheid mogelijk wel een groote averij, als Koos zijn schuit woest en wild als tegen den kaaimuur smakt.

‘Dat's al te hard, Koosje,’ zegt de havenmeester, die aan den kant staat.

Blank schrikt op, als werd hij gewekt uit een pijnlijken droom.

‘Bedaard aanleggen, jongen,’ vervolgt de havenmeester. ‘Het geval met nummer twee en vijftig is nog niet uit de wereld. Niet zoo hard van stapel loopen voortaan’....

‘Ze maken ons mets, al heeft de Mottige nog zooveel duiten,’ schreeuwt Koos barsch terug.

‘Ons?’ klinkt het van den kant en de havenmeester legt een bijzonderen nadruk op het woord ‘ons’? ‘Vergist ge je niet, jongen? Ons? Vraag daar juffrouw Draam eens na. Of beter! Vraag het je Antje zelf!....’

Hij lacht luid en gaat heen.

‘Ook een, die met den Mottige in één schuitje vaart, schipper,’ zegt de knecht.

Koos hoort het niet. Het woelt en wielt hem voor de oogen, als het zeewater in de branding, wanneer de storm het water beroert, het opzweept, het doet bruisen en zieden.

Het spookt in zijn geest:

Juffrouw Draam?.... Ant is daar om te werken!... De Mottige?... Zou daar vandaag iets voorgevallen zijn?...

Hij loopt een wijl heen en weer, bekommert zich niet meer over hetgeen rondom hem voorvalt en geeft in het lest aan den knecht en den jongen haastig zijn bevelen. Hij klimt daarna als een kat aan den wal en ijlt op zijn klompen naar het werkhuis zijner beminde. Hij is er in weinige oogenblikken en staat voor het hek van 't bleekveld, dat nog niet gesloten is. Hij werpt het open en loopt met zijn klompen over het hagelwitte waschgoed, door Ant op het nog groene gras met zorg gespreid. Het voetpad te volgen, daaraan denkt hij niet! De weg over de bleek is korter: hij wil zoo gauw mogelijk bij Ant zijn....

In het waschhuis brandt er licht.

‘Daar is zij!’

Koos staat voor de deur en alsof een onzichtbare machtige hand hem tot staan dwingt, gevoelt hij zich als aan den grond genageld.

‘Wat is het doel van mijn komst?’ zoo vraagt hij zich af.

Hij weet het niet! Ja toch! De booze gedachte heeft hem voortgedreven, dat een ander, dat de Mottige zich in zijn plaats heeft weten te dringen, en juist hiervan wil hij zich overtuigen.

‘Waar is Ant?’

Hij gluurt onder Let gordijntje, dat voor het venster hangt, met een bang blozend hart.

‘Daar is zij!’

Hij begint te leven en het draait hem voor de oogen.

Ant is alleen!

Hij ademt ruimer en voelt dat het schaamrood zijn wangen nog rooder kleurt. Hij wil wegijlen, vlugger dan hij gekomen is, maar eerst moet hij nog een blik werpen op haar, wie hij zijn hart heeft verpand.

Weer kijkt hij onder het gordijn.

Ja, 't is zijn Ant! Maar hoe?... Zij staat zoo bedrukt over de waschtobbe gebukt?... Zij weent?

Koos werpt de deur van 't waschhuis open en staat met één stap voor haar, die hij liefheeft.

‘Ant?’

Hij beeft, doch niet van toorn en gramschap.

‘Ant! Wat deert je?’

Zij schrikt hevig en slaat de oogen neer.

‘Ant! spreek! Zie mij aan, meid, en zeg wat je deert.’

Zij wischt haar tranen weg, maar houdt het hoofd omlaag gericht.

‘Spreek, Ant. Er is iets gebeurd; dat weet ik, dat zie ik, dat voel ik. Heeft soms de Mottige?’...

‘Blaak?’ zegt zij zonder op te zien.

‘Ja, de Mottige?’...

‘Ach, Koos,’ zegt zij en zij legt haar doorweekte hand op zijn breeden schouder. ‘Ach, Koos, vergeef mij toch en wil niet boos zijn....’

Zij ziet hem smeekend in de oogen.

‘Niet boos, Ant? Ik heb geen reden om boos op je te wezen.’

‘Ja wel, jongen. Ja!’

‘Maar wat is er dan gebeurd?... Spreek dan toch!...’

Zij zucht lang en zwaar.

‘Kort en goed, Ant. Ik gebied je hier te spreken.’

‘We zijn in het huis van een vreemde, Koos. Spreek dus zachter of men hoort ons.’

‘Wat maakt mij dat? Spreek, zeg ik. Je stilzwijgen is mij een marteling.’

‘Ook hij sprak dat woord,’ fluistert Ant tot haar zelve, doch niet zoo zacht, dat Blank het niet opvangt en hem driftig doet zeggen:

‘Wie sprak nog van een marteling, Ant?’

‘Hij.’

‘Wie is hij? De Mottige toch niet? Dan dubbel wee zijn pokdalige facie; mijn mes zal ze openrijten langs alle kanten....’

‘Koos?...’ zucht Ant en zij ziet hem bang in de oogen.

‘Ja, ik. Zeg op, - heeft de Mottige je van een marteling gesproken?’

‘Ja, mijn jongen,’ klinkt het zacht van haar lippen.

‘Spreek luider, Ant, en vertel mij hoe.’

‘Van avond en dan niet hier.’

‘Neen dadelijk en juist hier. Dit huis is mij zoo even genoemd en hier wil ik daarom weten, wat er voorgevallen is.’

‘Als gij je bedaard houdt, zal ik spreken.’

‘Ik ben bedaard. Spreek.’

‘Ik zal spreken, maar Koos, vooraf een belofte.... Je vergeeft me toch alles, wat er ook gebeurd moge wezen?...’

‘Dat kan ik je niet vooruit zeggen.’

‘En ie hebt het me toch zoo vaak verzekerd, dat je me lief hebt. De liefde vergeeft toch gaarne?... Bovendien, ik heb zoo gehandeld om moeder en vader. Beloof dus, dat je mij van harte vergeeft en al mijn handelingen wilt billijken.’

‘Zonder vooraf te weten het waarom en waardoor, neen Ant, dat nooit!’

(Wordt vervolgd.)