De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 18

Het Opluchtings-Sindycaat,
door W.L. Alders.

Van een phonograaf gesproken, (zei m'n vriend uit Chicago) heb ik dat wel eens verteld van Sam Foote's Algemeen Opluchtings-Syndicaat? Niet? Nu dan! Als je in 't eerste half uur niets beters te doen hebt, dan te blijven zitten waar je zit, zal ik je dat eens vertellen; want volgens mijn opinie waren er enkele zéér goede dingen in, hoewel het niet zoo gelukkig afliep als Sam hoopte.

Sam Foote was, wat je noemt, een ondernemende kerel. Hij verwachtte altijd van de een of andere uitvinding zijn fortuin, maar maakte het nooit, ofschoon het soms niet veel scheelde. Sommige ideeën van hem waren goed en andere weer niet, enfin, dat is met ons allemaal het geval, geloof ik.

Sam Foote was een vreedzaam, welgedaan mannetje, die, zoover ik weet, in zijn heele leven nooit gevloekt had. Maar hij had vrij wat van de wereld gezien, want hij had in St. Louis en Milwaukee gewoond vóór hij naar Chicago kwam; en zoodoende wist hij ook wat een opluchting het voor sommige menschen is, hun gemoed zoo nu en dan in krachtige woorden lucht te geven. 't Is zoo iets als de veiligheidsklep, die opengaat als de stoomdrukking te hoog is. Met krachtige woorden bedoel ik nu juist geen vloeken, maar flinke, openhartige taal.

Wanneer iemand probeert je te bedriegen, heb je behoefte hem eens even te vertellen, dat hij een dief en een schobbejak is en dat z'n heele familie, tot aan Noach's Arke toe, geen haar beter was. Zoo ook, wanneer iemand je doodelijk zit te vervelen met een gesprek, waar je niets geen belang in stelt, doet het je bovenmate goed, wanneer je hem eens kunt zeggen, dat hij, volgens jou opinie, de grootste ezel is, die er ooit op twee beenen rondliep.

Nu dan! Op een goeden dag kwam Sam mij opzoeken en zei mij, dat hij bezig was een maatschappij op te richten tot verkoop en verhuren van phonografen, die de menschen in staat zouden stellen ‘krachtige taal’ te gebruiken, wanneer dat noodig mocht blijken.

‘Zie je,’ zei hij, ‘er zijn een heele massa menschen, die er niet van houden eens flink uit te pakken, wanneer iets of iemand hen hindert, en die dientengevolge lijden aan, wat de dokters noemen, “opgekropte zenuwen.” Nu is ons plan, die menschen te voorzien van phonografen, die zoo luid spreken als een gewone mannestem. Bij elke phonograaf zullen we rollen doen voor de verschillende gevallen. Zoo zal er een bijv. zijn om een kind op kalmen toon terecht te zetten. Dan een, om flink doch ernstig je misnoegen te kennen te geven, wanneer je vrouw het eten heeft laten aanbranden. Verder een rol om een luien bediende wat aan te porren, en ook een om een orgeldraaier, die vlak voor je huis staat, de huid vol te schelden, verder nog rollen om je opinie te zeggen over iemand, die je anders in zaken de loef zou afsteken. We willen iedere phonograaf voorzien van twee dozijn rollen; en hij, die een onzer phonografen koopt of huurt, wordt in staat gesteld elk soort van “taal” te bezigen, die hij verlangt, ten minste als hij niet te plat wil worden.’

Sams maatschappij ging aan 't werk en had in 't eerste jaar groot succes. Ge zoudt verbaasd hebben gestaan wat al soort van menschen Sams phonograaf gebruikten. De meest achtenswaardige lieden uit de stad waren er mee ingenomen; en Sam had honderden brieven van menschen, die zijn phonografen gebruikt hadden en die er meer heil bij hadden gevonden dan bij bromkali of andere doktersmiddelen. Zelfs ministers bedankten Sam voor zijn onschatbare machine en zeiden hem dat zij nog nooit gemoedsrust hadden gekend vóór zij zijn speciale rollen gebruikten, om koks weg te jagen die lastig werden.

Ik zelf had een van die phonografen voor een maand of wat in gebruik, en de manier waarop het ding te keer ging tegen den man, wiens werk het was mijn kantoor aan te vegen en dit meestal vergat, was gewoon heerlijk. Wanneer een reiziger bij mij binnenkwam en mij wou doen gelooven, dat ik 't heel mijn leven zou betreuren wanneer ik een waardeloos boek niet voor vijf dollars van hem kocht, zette ik maar even de rol der ‘zachte terechtwijzing’ op de machine, en geen twee minuten later begon het uit te pakken: ‘Jou leelijke, indringerige, stomme ezel!’ Dan vond de reiziger, dat het hoog tijd werd weg te gaan, en ik leunde achterover in mijn stoel en hoorde met voldoening de rest der preek aan.

Sams uitvinding werd zóó populair, dat er aanvragen van vrouwen kwamen om speciaal voor haar gemaakte rollen. Dat was nu iets, dat de maatschappij in 't begin niet gedaan had, want het scheen haar toe, dat het onmogelijk was om den juisten toon te vinden, die een vrouw zou voldoen. Want, weet je, een vrouw gebruikt gewoonlijk de scherpste woorden die ze kan uitdenken, maar voelt te gelijker tijd, dat ze geen dingen moet zeggen, die men als onvrouwelijk zou kunnen betitelen.

Evenwel, nadat Sam twee of drie dozijn aanvragen voor vrouwelijke rollen had gekregen, nam hij een juffrouw in dienst, die zeven en twintig jaar lang een kosthuis gehouden had en met een dronken man getrouwd was, en zette haar aan het werk om een partij rollen te maken, uitsluitend voor vrouwen bestemd. Op een goeden dag stapte ik Sams werkplaats binnen om zoo'n rol te hooren voor luie echtgenooten, en ik kan je verzekeren, dat het enorm was. Sam zei, dat het precies was, alsof hij z'n arme doode vrouw hoorde, en hij was overtuigd, dat het verbazend succes zou hebben bij getrouwde vrouwen. En zoo was het ook. Ze kregen niet minder dan driehonderd orders voor machines met rollen voor ‘bedsermoenen’, en de dames, die ze bestelden, behoorden tot de hoogste, toonaangevende klasse in Chicago.

't Kwam zoo ver, dat, wanneer je verschil van opinie met iemand kreeg op zijn kantoor, er plotseling een phonograaf begon te praten en je vertelde hoe de eigenaar over je dacht. Zoo nu en dan werd wel eens iemand, die nog niet aan de machine gewoon was, half dol en wilde probeeren het ding in stukken te slaan; maar over 't algemeen begrepen ze spoedig dat hun tegenwoordigheid niet gewenscht was in 't kantoor, waar zoo'n phonograafje stond, en stapten spoedig op. Zie je, je kon toch moeilijk iemand aanvallen omdat zijn phonograaf op je schold.

Bijvoorbeeld, wanneer men bij een vreedzaam oud heer kwam, die nooit van zijn leven iets ruws zei, en na een poos, wanneer men iets beweerde dat hem niet beviel, begon zijn phonograaf je aan te spreken met: ‘Jou, vetgemest varken’ etc. dan kon je hem toch niet neerslaan omdat zijn phonograaf ongepaste taal gebruikte, en dus stapte je op en deed maar niets. In alle geval, 't was nog niet uitgemaakt of het manier was, iemand uit te dagen, omdat de toon van zijn phonograaf je niet beviel; en ik behoef u niet te zeggen, dat de aanleiding voor een duel aan mode onderhevig is.

Nu en dan gebeurde er wel eens een ongeluk, doordat verkeerde rollen in de machines gezet werden; en de man, die zoo'n fout beging, verloor een klant, of misschien wel een vriend. Maar over 't algemeen was de invoering van Sams machines een groote weldaad voor de maatschappij. Menschen, die bekend stonden voor de leelijke woorden, die ze gebruikten, legden die slechte gewoonte geheel af en lieten dat werk aan hun phonograaf over, terwijl vrouwen, die als groote feeksen berucht waren, haar ontboezemingen aan de phonograaf opdroegen en zelfs nooit meer wilden kijven. Volgens de dokters was er een merkbare vooruitgang in den gezondheidstoestand van Chicago, gedurende de twee maanden dat Sams maatschappij werkte, en gevallen van beroerte kwamen nog maar zelden voor.

Sam was in hoog aanzien en, als hij nu maar tevreden geweest was en zijn zaak gelaten had, zooals ze nu was, zonder nog andere arbeidsvelden te gaan bewerken, zou hij zeker het fortuin gemaakt hebben, waarop hij hoopte; maar alles bij elkaar was Sam te ondernemend. Hij-kon zich nooit bij één ding bepalen, maar nam altijd te veel hooi op zijn vork. Nu kreeg hij weer het idee, dat zijn phonograaf best in kerken gebruikt kon worden en daar kon preeken, 't geen nog geen twintigste zou kosten van een gewonen dominee. Hij sprak er veertien dagen lang elken avond met mij over, zoodat ik ten laatste er zóó genoeg van kreeg, dat ik hem alles zou hebben toegestemd als hij maar niet meer over het onderwerp sprak. En hiermee had ik ongelijk. Ik, als een goed vriend van Sam, had hem bij zijn kraag moeten pakken en de straat op gooien. Dat zou hem misschien ontmoedigd hebben en een aansporing geweest zijn om de gedachte aan predikende phonografen op te geven. Maar ik had zoo zeer genoeg van zijn gepraat, dat ik mijn plicht verzuimde en daar heb ik altijd spijt van gehad.

Wat Sam op het idee bracht, was het volgende. Hij bezocht gewoonlijk een klein kerkje, ongeveer drie mijlen buiten Chicago, in een dorpje, waar menschen gingen wonen, die de belasting in Chicago niet konden betalen. Sam had daar gewoond, toen hij pas naar Chicago kwam, en nadat hij naar de stad verhuisd was, bleef hij nog steeds dat kerkje bezoeken, want hij was, zooals ik reeds vertelde, een net en geregeld mensch. De predikant dier kerk ging dood en de kerkeraad had zéér veel moeite om een ander te krijgen.

[p. 175]

Men verlangde een uitstekend predikant, maar kon bij lange niet genoeg geld daarvoor betalen. Bijna een jaar lang hoorde men iederen Zondag jonge predikanten, die men voor geen geld wilde hebben, en noodigde goede predikanten uit de vacature te vervullen tegen 250 dollars per jaar, - ten minste indien men in staat was dit te betalen, 't geen lang niet ieder jaar het geval was.

Nu was Sams idee, dat die kerk een van zijn, speciaal daarvoor gemaakte phonografen zou huren voor 20 dollars per jaar, terwijl hij van zijn kant dan zou zorgen, dat de rollen alle preeken zouden herhalen van de beste redenaars der Vereenigde Staten. Deze redevoeringen moesten pas uitgesproken zijn, en hij nam aan, dat er geen ouder zou zijn dan drie weken. Hij verzocht de diakenen den dienst om beurten te leiden en het preeken aan de phonograaf over te laten. Op die manier zou de gemeente niet alleen veel besparen op het salaris van den predikant, maar ze zou ook in staat zijn, de beroemdste predikanten te hooren. Ik zal niet ontkennen, dat er wel iets in dit idee zat, ten minste als het goed werd uitgevoerd, maar Sam bleef altijd in gebreke als het er op aankwam de dingen uit te voeren en natuurlijk ving hij weer slib met zijn kerkelijk-phonografenplan. Sam dacht er over, door 't gansche land menschen aan te stellen, die de preek in phonografen zouden opnemen; natuurlijk moest aan den predikant iets betaald worden voor zijn toestemming daartoe en ook moesten de lui met de phonografen betaald worden. Dat zou geld kosten en Sam wist heel goed, dat, wanneer hij aannam slechts één kerk met phonographische preeken te voorzien, hij er geld op zou verliezen. Maar zijn berekening was, dat het idee opgang zou maken, en hij in zeer korten tijd twee- of driehonderd kerken van preeken zou moeten voorzien, wat natuurlijk zeer voordeelig zou zijn. Zijn berekeningen, die gebaseerd waren op slechts honderd kerken, voorspelden een zuivere winst van 700 dollars per maand.

En dan, sprak Sam over 't vele goede, dat het resultaat zou zijn van zijn streven om het volk in staat te stellen een goede preek te hooren. Je hebt nog nooit iemand ergens zoo in op zien gaan als Sam in zijn nieuwe plan. Hij hield zich overtuigd, dat hij op weg was millionnair te worden en dat hij een jacht zou gaan houden, en in staat zou zijn te gaan waarheen hij wilde, juist als alle andere millionnairs. Hij heeft nu nog zijn jacht niet, neen, zelfs geen klein sloepje, maar ik ben er zeker van, dat hij nog even veel vertrouwen in de toekomst heeft.

Sams kerkje probeerde het met den ‘phonographischen predikant’, zooals hij de buitengewoon groote machine noemde, die hij daarvoor in elkaar gezet had, en het resultaat was een tijd lang uitstekend. De diakenen leidden om beurten den dienst en wanneer het tijd werd voor de preek, kroop Sam in den preekstoel en wond zijn phonograaf op. Dan ging hij zitten in de bank der diakenen met een air als ware hij zelf een welsprekend redenaar. Ze vertellen zelfs, dat hij er op aandrong een zwarte zijden toga te mogen dragen als hij zijn diensten verrichtte, maar de diakenen wilden dat niet toestaan. Evenwel kan het ook wel gelogen zijn, waarschijnlijk is het in geen geval, want Sam was er de man niet naar om zich in de hoogte te steken of de algemeene aandacht op zich te vestigen.

Den eenen Zondag zou door de phonograaf spreken de beste predikant van New-York en den volgenden Zondag zou er de beste predikant zijn van Washington of Philadelphia of New-Orleans. De gemeente waarschuwde Sam vooruit, dat zij niet wilde, dat een predikant uit St. Louis door de phonograaf zou spreken, maar ik heb het er altijd voor gehouden dat niets anders dan jaloezie hen die voorwaarde deed stellen. De phonograaf herhaalde niet alleen de woorden van de preek, maar zelfs de stembuiging van den man, die oorspronkelijk gesproken had, en het volk had al het voordeel van verschillende predikanten te hooren zonder het nadeel te hebben naar vreemde kerken te moeten loopen, dan nog verplicht te zijn een halfuur op een zitplaats te moeten wachten en behandeld te worden als lastige indringers.

De ‘phonographische predikant’ maakte zoo'n opgang dat de andere kerk bijna leeg was, hoewel daar toch een goede gewone predikant sprak. Maar hij kon het niet uithouden tegen de phonograaf. Sams kerkje was iederen Zondag overvol; de menschen stonden zelfs buiten onder de ramen, waar ze nu en dan een woord konden opvangen, en waar ze weddenschappen aangingen, welke predikant nu aan het woord was.

De nieuwsbladen te Chicago spraken er over en hielden lange betoogen over den vooruitgang der beschaving in Amerika en over het feit, dat Chicago de eerste stad was, die mr. Foote's prachtige uitvinding in practijk bracht.

Zij voorspelden, dat in weinige jaren negen tienden van de kerken phonografische sprekers zouden bezitten; en ze berekenden reeds dat het geld, wat aan predikanten-salarissen bespaard zou worden, genoeg zou zijn om de kosten te bestrijden van de jaarlijksche verkiezingen, ja, dat er zelfs nog iets over zou blijven voor de leiders. Maar, ik moet er u opmerkzaam op maken, dat geen kerk, uitgezonderd Sams eigene (als ik 't zoo mag noemen) een phonograaf gebruikte. U begrijpt, de predikanten bestreden natuurlijk de phonografen, zoo goed als de wevers de machine; zij voorzagen, dat, mocht de phonografische predikant meer algemeen worden, hun toestand onhoudbaar zou zijn en dientengevolge vertelden, zij dat de phonograaf een uitvinding des duivels was (en ik ben er nog zoo zeker niet van dat ze geen gelijk hadden), zoodat geen fatsoenlijke kerk zoo'n ding mocht gebruiken.

Alles ging in Sams kerkje van een leien dak; alleen nu en dan een kleine storing van geen belang. Eens schoof Sam een rol in met een preek, die aantoonde dat het geloof van de aanhangers zijner kerk glad verkeerd was. Dit bracht Sam in een lastige positie, maar hij raakte er weer uit door te zeggen, dat hij van godsdienst niets af wist en dat hij veronderstelde, dat die preek volkomen in orde was, tot de diakenen hem het verschrikkelijke er van onder het oog brachten. Maar eens heeft hij een abuis gemaakt, waarvoor geen verontschuldiging te vinden was, en dat heeft hem zoo goed als geruïneerd. Om de waarheid te zeggen was het niet zoozeer Sams schuld, als wel die van den klerk, die belast was met het verzenden der rollen naar hun aanvragers.

De klerk had de rol voor een preek over de zachtmoedigheid naar iemand gezonden, die er een gevraagd had om al zijn klerken weg te sturen, en toen hij de rol in de machine zette en deze liet afloopen, was hij zoo onvoldaan als iemand maar zijn kan. De klerk verontschuldigde zich en dacht dat daarmede de zaak uit was, maar hij wist nog niet waartoe een phonograaf al niet komt, wanneer zij er haar zin op gezet heeft, iemand in moeilijkheden te brengen.

Den volgenden Zondag zond hij naar Sams kerk de rol, die, naar hij dacht, van een algemeen bekenden Bostonschen predikant was, en waarvan men verwachtte, dat zij een grooten toeloop van volk zou trekken. Men had bekend gemaakt, dat op dien dag een preek van dezen beroemden redenaar te hooren zou zijn en dientengevolge was niet alleen de kerk overvol, maar men had zelfs de voordeuren uitgenomen en er een tent voor opgeslagen, zoodat ze één geheel vormde met de kerk, die aldus een dubbel aantal hoorders kon bevatten. De diakenen beëindigden hun deel van den dienst in goede orde en Sam wachtte al met de rol in zijn zak, om haar op het goede moment in de phonograaf te plaatsen. Vooraf echter maakte de hoofddiaken bekend, dat men nu zou hooren ‘de preek van den eerw. heer Zoo en Zoo, welke, zooals hij hoopte, het volk een nieuw denkbeeld zou geven, wat men verstond onder goed preeken.’ Daarna ging Sam in den preekstoel en maakte zijn machine gereed, wond haar op, terwijl al de toehoorders zoo stil waren, dat men een speld kon hooren vallen, als ze zwaar en groot genoeg was.

De phonographische predikant begon op deze wijze; - ik zal niet zeggen, dat ik de juiste woorden weergeef, maar ik zal er toch wel dicht bij komen en in ieder geval kan ik vertellen wat de inhoud was.

‘Ik heb jullie allemaal bij elkaar geroepen, om je eens even te zeggen dat je het luiste, stomste en akeligste troepje vagebonden zijt, dat ik ooit het ongeluk had te ontmoeten. Je weet met z'n allen nog niet genoeg om je alleen over straat te sturen, en als je nog geen dieven zijt, dan is het, omdat je den moed niet hebt om te stelen.... Als ik deed, wat ik feitelijk doen moest, stuurde ik je allemaal nog dit oogenblik de deur uit. Als je maar begrijpt, dat ik jullie door en door ken, dat ik weet, waar je je avonden doorbrengt, zoo goed als hoeveel geld je verliest met dobbelen en drinken. Wanneer ik bedenk, wat een akelig troepje laaggezonken sujetten jullie zijt, verwonder ik er mij over, dat ik nog ergens anders moeite voor doe, dan om je de deur uit te zetten.’

Hoe lang de phonograaf op deze manier wel zou zijn doorgegaan, kan ik niet zeggen, hoewel ik geloof dat de rol, die bestemd was voor den man, die zijn personeel ontslaan wou, op een half uur berekend was en niets anders zeggen moest gedurende dien heelen tijd, dan woorden in denzelfden geest, als de zoo even aangehaalde. Maar de gemeente had al meer dan genoeg gehad. Zij stonden op als één man en één vrouw en slingerden de phonograaf heen en weer. Wat Sam betreft, ze zouden hem opgehangen hebben, als ze hem gekregen hadden, maar hij was door het dichtstbijzijnde raam gevlucht, zoodra hij bemerkte, dat de rollen verwisseld waren.

Dat was het eind van den phonographischen predikant en, wat erger was, voor zoover het Sam betrof, het eind van het ‘Algemeene Opluchtings Syndicaat.’ Er ontstond een vooroordeel tegen phonografen, en pers en preekgestoelte spanden samen om Sam en zijn maatschappij met al hun werk te ondermijnen. 't Slot was, dat Sam bankroet ging voor de negende of tiende maal in zijn leven en hij had zoozeer genoeg van phonografen, dat hij, hoewel hij de vreedzaamste man was, dien ik ooit gezien heb, aan 't vechten zou gaan, als iemand hem had durven vragen, wat hij dacht van phonografen als predikanten of als hulpmiddelen ter opluchting van het gemoed.