De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 18

De pachteres van Martenshof,
door
Julie Russel.

Vrouw Berends, de pachteres van Martenshof, was een groote, sterke vrouw, van even in de vijftig, uit wier donkere oogen wilskracht, uit wier bewegingen arbeidslust sprak. De dunne, samengeperste lippen getuigden van onverzettelijkheid, de plooien om den mond en de rimpels op het voorhoofd van harde jaren en zorgvolle dagen. Deze hadden echter niet het hoofd, trotsch gedragen, gebogen. Het gelaat was streng, de trekken duidden geen zachtheid, minder nog weekheid des gemoeds aan. Met den eersten oogopslag zag men, dat de vrouw gewend was te bevelen en ook gehoorzaamd te worden.

Sedert den dood van haar man had ze het alleen bestier der hoeve. En ze oefende dit uit op een wijze, dat de omtrek haar bewonderde, en haar vijf kinderen - twee jongens en drie meisjes - en de drie dienstboden, wier hulp de ruime, goed voorziene stallen en de belangrijke boerderij vereischten, haar achtten en vreesden.

Alles bloeide onder haar beheer.

De welvaart, die verdwenen was na de eerste jaren van haar huwelijk - want Berends hield te veel van procedeeren en bezocht liever de herberg dan naarstig met den ploeg om te gaan en het oog te houden op de ondergeschikten - keerde terug, toen ze eenige jaren weduwe was. Het toezicht der vrouw hield de hofstede in orde, de stallen gevuld en zindelijk; de weiden werden, waar dit noodig was, met jonge boomen beplant, en de akkers op tijd bebouwd en ingezaaid.

De kinderen groeiden braaf en werkzaam op. De oudste, Mieke, was een aardig, stemmig, twee-en-twintigjarig meisje, dat de moeder ijverig bijstond, en met haar drie jaren jongere zuster Betje van den morgen tot den avond in huis en stal bezig was.

Driek, die op Mieke volgde, was moeders oogappel, en het voorwerp der bewondering van de dorpsjeugd, hetzij hij in het veld met zekere hand den kouter door de zware klei stuurde en deze met diepe voren doorsneed; hetzij hij zijn forsche gestalte en gebruind gelaat, met scherp geteekende trekken en zwarte, fonkelende oogen, 's Zondags na de hoogmis vertoonde te midden der dorpelingen aan de kerk, of bij de schietwedstrijden, waar hij en Teunis Wolf den roep deelden van de beste schutters, uren ver in den omtrek, te zijn.

De twaalfjarige Ties, de jongste der kinderen, aardde meer naar Mieke. De bevoorrechte misdienaar van den pastoor, was hij van plan, moeders vurigen wensch in vervulling te doen gaan: priester te worden, zooals de heeroom van vrouw Berends.

De pachteres praatte graag over haar familie en verhaalde dan van haar heeroom, den pastoor, van zijn kundigheden, van het aanzien, dat hij genoot. Maar ze vergat daarbij te wijzen op zijn liefdadigheid en nederigheid, en vergat nog meer ze na te volgen.

Ze was een weinig beneden haar stand getrouwd, door Berends, den zoon van een kleinen pachter, tot man te nemen. Door haar niet onaanzienlijk fortuintje waren ze in staat geweest de hoeve te pachten en het benoodigde aan te schaffen. Maar haar eenige zuster had een veel betere partij gedaan; ze was de meesteres geworden op een groote hofstede, het eigendom van haar man.

Dit griefde vrouw Berends, en dikwijls had haar man van haar aanmerkingen moeten hooren op zijn afkomst en zijn gemis aan vermogen. Ze spoorde haar kinderen steeds aan, zich op te werken, hun welgestelde neven en nichten voor oogen te hebben, ‘en vooral,’ zei ze op strengen toon, met fonkelende oogen in het rond ziende, ‘dat nooit een kind van mij beneden zijn stand huwe!’

Het jongste der meisjes, Trieneke, had juist de school verlaten, hielp moeder en de oudere zusters, en was de vertrouwelinge van Ties, die haar de toekomstplannen meedeelde, welke hij moeder niet durfde toevertrouwen, en waarnaar Mieke niet kon luisteren, daar zij te veel werk had.

Alles blonk en schitterde den bezoeker tegen op Martenshof. De weiden met haar malsch gras en de appelboomen met hun dikke roode appels, die tusschen de bladeren kwamen uitkijken of ze zonder veel omhaal op zijde schoven om hun eironde wangetjes te toonen, zagen er aanlokkelijk uit. De wit en zwart gevlekte koeien glansden in het zonlicht, of vormden, waar de schaduw der boomen er op viel, één gladde, gevulde massa. De bandhond blafte niet grimmig, hoewel hij waakvol aansloeg, als iemand het erf betrad; maar rustte, wel doorvoed, gewoonlijk op zijn lauweren, bij te warm of te koud weer in het groen geschilderd hok en anders, behaaglijk ineengerold, vóór zijn woning. Daar volgde hij met beschermende, goedmoedige blikken de klokhen, die met haar kuikenschaar rondwandelde en ze nu en dan bijeenriep om het lekkere hapje, dat ze gevonden had, te verorberen.

Toen de vrouw, uit de weide terugkeerend, de keuken binnentrad, vond ze er den pastoor.

‘O, mijnheer pastoor,’ zei ze verlegen, terwijl ze haastig met haar voorschoot een stoel afveegde en dien den bezoeker aanbood, ‘waarom gaat u niet in de kamer?.... Mieke, je moest toch beter weten,’ vervolgde ze op berispenden toon tot haar dochter.

‘Uw keuken is zoo helder, vrouw Berends,’ zei de herder, ‘dat ik er wel eens graag in zit.’ - De vrouw glimlachte vergenoegd; want ze was fier op haar huis. - ‘Daarbij heb ik ook niet veel tijd. Ik moet naar Meulers, die erg ziek is.... Zoo komt voor ieder onzer de tijd van scheiden,’ zei hij, zijn doordringende blikken ernstig op haar vestigende. ‘Wel mogen wij zorgen bereid te zijn, als wij voor onzen Rechter verschijnen.’

Mieke luisterde nu zoo aandachtig, dat zij vergat met haar werk door te gaan.

Een bittere trek kwam om den mond der vrouw, en hard klonk de toon, waarop ze antwoordde:

‘Meulers zal moeite hebben in den Hemel te komen, mijnheer pastoor, met al het bijeengescharrelde geld. Al was het maar voor den molen van Frans.’

‘Kom, vrouw Berends, we moeten niet zoo hard oordeelen. Ik zie niet in, dat Meulers onrechtvaardig behoefde te zijn om zijn fortuin bijeen te krijgen. Hij was zoo zuinig en spaarzaam, dat hij heel wat kon overleggen... Laten we vergeven en vergeten, opdat ook wij vergiffenis erlangen.’

‘Ik denk, dat dit Frans moeilijk zal vallen, mijnheer pastoor. Hoe kan hij ook vergeten, daar hij als een osseboertje moet tobben in een huisje, en de vroegere osseboer Meulers in een groot huis woont en eigenaar is van den schoonen Beekmolen?’

‘Laat hem zijn best doen om te vergeten en het zal hem gelukken.... Misschien komt de molen weer in de familie....’ En de priester keek glimlachend naar Mieke. ‘Kom, ik moet gaan. Houd je goed. Hoe gaat het met Driek? Ik zie, dat Betje altijd flink bezig is. Naar mijn goeden Ties hoef ik niet te vragen. Dien zie ik dagelijks, en hij wordt met den dag braver. Ge zult nog veel genoegen aan den jongen beleven. Nu, dag vrouw Berends, dag Mieke.’ En de herder vertrok.

Het jonge meisje kleurde, toen hij haar aankeek, en zuchtte. Ze kende haar moeder en vreesde, dat deze het niet goed zou opnemen, wat Karel Meulers haar verzocht had aan de pachteres te zeggen, en zij tot dusver steeds had uitgesteld.

De pastoor richtte zijn schreden naar de boerderij, waar Meulers woonde, die ruim zoo groot was als die van vrouw Berends en hem in eigendom toebehoorde.

De zieke ijlde. De holle oogen staarden wezenloos in de ruimte. Hij sprak van percenten en schuldbrieven, van interesten en geldbeleggingen. Met de gekromde vingers scharrelde hij over de dekens, alsof hij geld naar zich toe haalde. De weinige, sluike, grijze haren, die den schedel bedekten, kleefden er aan, en de dikke zweetdroppels, die op het gele, berimpelde en ingezonken voorhoofd parelden, waren klaarblijkelijk het gevolg van de inspanning der hersenen.

De huishoudster zat verschrikt aan het bed en dacht er niet aan, haar meester het voorgeschreven drankje toe te dienen.

De zoon, een slanke, tengere jonge man van ongeveer vijf en twintig jaren, met blauwe oogen, die niet veel geestkracht aanduidden, aschblonde haren en een zacht, vriendelijk gelaat, hield somber en zwijgend den blik op zijn vader gevestigd, en slaakte een zucht van verlichting, toen de priester binnenkwam.

‘IJlt vader nog altijd, Karel?’ vroeg de herder.

‘Ja, mijnheer pastoor,’ was het antwoord. ‘Het is niets beter.’

‘En wat zegt de dokter?’

‘Hij geeft weinig hoop.... Kwam vader maar bij kennis, vóórdat hij stierf,’ zei hij droevig. ‘Zóó de eeuwigheid ingaan!.... Het is zoo'n vreeselijke gedachte!.... Mijnheer pastoor,’ vroeg hij fluisterend, toen de huishoudster zich even verwijderde. ‘Gelooft u ook, dat vader zijn fortuin door onrechtvaardige middelen verkregen heeft?.... Ik hoor de menschen soms mompelen van.... woekeraar.’ Dit woord, dat hem als een spookbeeld vervolgde, kwam er aarzelend uit, hoewel het hem op de lippen brandde.

‘Beste Karel,’ en de priester legde liefdevol de hand op den schouder van den spreker, ‘ik geloof niet, dat vader onrechtvaardig was. Maar,’ zei hij langzaam, ‘wat toegelaten wordt door de wet, is niet altijd rechtvaardig in de oogen van den goeden God, die ons gebiedt menschlievend te zijn jegens den evennaaste en hem in zijn nood bij te staan. Als wij

[p. 87]

den laatsten penning vorderen van den armen medebroeder, hoe zal het ons dan vergaan voor Gods rechterstoel, indien daar dezelfde wet op ons wordt toegepast? Maar aan strikte onrechtvaardigheid van vader geloof ik niet.... Laten we eens goed bidden, dat God hem barmhartig zij.’

Priester en zoon vouwden de handen en murmelden een vurig gebed.

Meulers was een tijdje stil. Alleen scharrelde hij nog met de magere, knokerige vingeren. Daarna scheen hij zeer benauwd te worden. Het was alsof hem het angstzweet uitbrak. Eensklaps richtte hij zich halverwege op. Hij wierp de dekens, die de hijgende borst bedekten, terug. Met de hand veegde hij zich het klamme zweet van het voorhoofd. Zijn oogen stonden wijd open, en angstig keek hij naar den voet van het bed, alsof daar een schrikwekkend beschuldiger stond. Met schorre, deemoedige stem zei hij, als om op beschuldigingen te antwoorden:

‘Wat kan ik er aan doen, dat vrouw Janssen in de kou op de straat zat met de kinderen? Ik had het geld geleend, en het moest toch teruggegeven worden. Dat is niet meer dan billijk.... Ze vroeg me uitstel.... Nog zes weken maar, smeekte ze. Ik had al zoolang gewacht.... Daarvoor heb ik interest gerekend. Natuurlijk rekent men interest. Men leent zijn geld niet voor niets.... Was het zoo erg, een paar percenten meer op te schrijven? Zij bood ze mij zelf aan, als ik wilde wachten. Het was niet mijn schuld, dat de vrouw arm was. Ze moest maar naar haar broer gaan om hulp.... Dat zich geen kooper opdeed voor het huisje, was mijn schuld niet. Dat was geen reden voor mij om meer te geven dan het eerste bod.... Wat komen ze me nu allemaal verwijten?.... Jan, gij ook?.... En gij, Pieters! En gij, Jansen?....’ Hij uitte een kreet. ‘Neen,.... neen, neen, ga weg!....’ riep hij, het grijze, waggelende hoofd schuddend. Rauwe klanken kwamen uit den tandeloozen mond, en afwerend stak hij de handen uit. Toen viel hij achterover op het kussen, het gelaat akelig verwrongen.

‘Vraag dr. Brands een kalmeerend drankje, Karel,’ zei de pastoor.

Toen de zieke een weinig rustig was, vertrok de priester. Hij drukte den jongen man de hand. ‘Vanavond kom ik nog eens kijken. Als hij niet meer ijlt, laat me dan roepen.’

Eenige passen verder ontmoette hij vrouw Janssen, de weduwe, wier huisje Meulers den vorigen winter had laten verkoopen.

Ze had een ziekelijk kind van anderhalf jaar op den arm, en een meisje met blozende wangen, dat een jaar of drie kon tellen, hield haar bij den voorschoot vast en beet met zichtbaar welbehagen in een dikken, groenen appel.

‘Hoe gaat het, vrouw Janssen?’ vroeg de herder, terwijl hij bleef staan.

‘Truitje gaat het, Goddank, wat beter, mijnheer pastoor,’ antwoordde ze, het zieke kind, dat het hoofd op haar schouder liet rusten, recht zettend. ‘De menschen zijn goed voor ons. Boer Hannes geeft mij tien cent meer dan aan de andere helpsters, als ik in het veld werk; en de vrouw heeft altijd iets voor de kinderen, als ik naar huis ga.... Behalve Truitje zijn ze dan ook allen gezond.... Wel wat slecht in de kleertjes. Maar dat zal met Sint Nicolaas wel weer verholpen worden. Mieke van Martenshof heeft me een lam beloofd, en mijn broer zal er een stal voor timmeren.’

‘Onze Lieve Heer zal wel helpen. Maar goeden moed hebben. Vergeet ook niet Krelis te sturen om soep voor Truitje.’

‘Ja, mijnheer pastoor.... Leenke, geef mijnheer pastoor eens een handje....’ Het kind, dat stevig op zijn korte beentjes stond, keek met zijn schrandere oogen den geestelijke vrijmoedig aan, en reikte hem een vuile, kleine hand. ‘Een kushandje, Leenke,’ zei de moeder.... Het kind trok de hand terug, zoende de bruine, ronde vingers, en stak ze weer uit.

De priester nam ze glimlachend en met een hoofdknik dankend aan, en vervolgde zijn weg.

Drie dagen later was de begrafenis van Meulers. De man had ijlende de laatste H. Sacramenten ontvangen en was ijlende den dood ingegaan.

Karel Meulers, die nooit veel achting of liefde had kunnen gevoelen voor den man, die zijn moeder slecht behandeld had en haar het noodige niet dan met scherpe aanmerkingen had toegestaan, had de huishoudster order gegeven voor de begrafenis te zorgen.

De familieleden van den overledene, trotsch op den rijken bloedverwant, waren in grooten getale aanwezig. Maar droefheid was buitengesloten. Men volgde onverschillig; hier en daar praatte men zelfs opgewekt over koetjes en kalfjes, het mooie weer en de vooruitzichten van den oogst.

‘Een mooie dienst,’ zei de smid bewonderend, toen men in het sterfhuis was teruggekeerd en zich daar aan koffie met vla vergastte.

‘Hij heeft geld genoeg bijeengeschraapt, om er dat van te kunnen hebben,’ zei een pachter bitter, op gedempten toon.

‘Het is een geluk voor het dorp, dat we van den bloedzuiger verlost zijn,’ voegde een buurman halfluid er bij.

‘Ja, ja,’ riep men van alle kanten, nu luider.

‘Ik ademde ruimer, toen ik hoorde, dat hij gestorven was,’ zei de bakker, een mager, teringachtig uitziend man, van wien iedereen wist, dat het hem slecht ging. ‘Ik weet niet, hoe het kwam, maar ik ging voor een kleine som naar hem toe, en sedert kon ik er niet meer uit. Ze werd grooter en grooter. Hoe we ook werkten, het hielp niet.... En toch had ik veel te doen. Juist vandaag moest de interest betaald worden, en ik wist niet waar het geld te halen. Mijn vrouw zei: “Stil, Jan, onze Lieve Heer zal wel helpen.” En Hij heeft geholpen; want ze zeggen, dat Karel niet zoo erg zal zijn.... En mijn huis was er misschien aan gegaan; en wat moest ik dan aanvangen met mijn tien kinderen?’

‘Zoo vaartje, zoo aartje,’ riep een stem aan het benedeneinde der tafel. ‘Wat een dunne koffie en slechte vla! Die, welke ze bij ons in den oogst voor het werkvolk klaar maken, is nog beter.’

‘Neen, neen,’ riepen sommigen, ‘Karel lijkt op zijn moeder.’

Maar anderen schudden het hoofd en zeiden:

‘Het was maar het best, ook uit Karel zijn handen te blijven.’

Vrouw Janssen trok den bakker bij de mouw van zijn tot op den draad versleten jas en fluisterde hem toe: ‘Ge hoeft niet bang te zijn voor Karel, meester Pieter. Hij is niet kwaad.’

(Wordt vervolgd.)