De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 16

[p. 289]

[Nummer 37]

de doodshoofdvlinder, naar een teekening van e. schmidt.

[p. 290]

Overtollig.
Door Mathilde.

VI.

Robert van Berken ging in een onaangename stemming naar huis; hij vond het allesbehalve een prettige boodschap, zijn moeder te zeggen wat zijn vriendinnen van haar eischten; hij evenmin als zij had er aan gedacht, dat zoo iets ooit van haar gevergd kon worden.

Juffrouw Van Berken was altijd zeer gastvrij jegens de vrienden en kennissen van haar zoon. Zij vond het aangenaam, bezoek te krijgen van deze en gene uit het dorp, maar niemand verlangde het van haar, dat zij geregeld visites terug zou maken of volgens de regels der etiquette omging, met wie dan ook. En nu moest zij hooren, dat haar aanstaande dochter verlangde eerst door haar bezocht te worden; iets wat Robert eigenlijk zeer veeleischend en ongepast vond. Maar zooals altijd, sprak hij zijn lieve Constance hiervan geheel vrij; het was alleen haar mama, die zulke bespottelijke eischen stelde en haar deftigheid geen oogenblik kon laten varen, zelfs niet tegenover een eenvoudige, oude vrouw, als zijn arme moeder.

Het was dus hard werk voor hem de pil tegenover zijn moeder te vergulden en hij wist niet, hoe er mede te beginnen.

Zijn moeder wachtte met het avondeten en hij prees zeer de lekkere ham en de mooie gele sla.

‘Je moet dat brood eens proeven,’ zeide de oude vrouw, ‘dat heeft dat meisje van je nieuwen portier zelf gebakken.’

‘Is dat kind hier nog?’ vroeg hij, blijde een reden te vinden om zijn kwade luim te uiten. ‘Dat is ook tegen de afspraak, zij zou hier maar even komen om haar ouders op streek te helpen.’

‘Zij hindert niemand, integendeel, zij bewijst mij veel diensten; zij is dadelijk voor alles klaar.’

‘Maar ik heb gezegd, dat zij hier niet mocht blijven en 't is een slecht voorbeeld voor mijn ondergeschikten, als ik mijn gezag niet kan of wil handhaven.’

De moeder haalde de schouders op.

‘Zij doet genoeg haar best om een betrekking te krijgen, maar daar is de weg ook niet mede geplaveid; haar moeder is zwak en ziekelijk en heeft haar telkens noodig. Hier helpt zij Jaantje trouw met alles wat er te doen valt; zij is mij bepaald onmisbaar en als... als... er niet zoo'n groote verandering voor de deur stond, zou ik je voorstellen het meisje te engageeren als mijn hulp in 't huishouden - want nu ik ouder word kan ik niet met Jaantje uit de voeten komen.’

‘Nu, moeder, wat belet u, om het meisje zoolang hier te houden tot.... tot.... de verandering er werkelijk is - dan kunnen wij altijd nog zien, wat Constance besluit.’

‘Maar je hebt er zooveel tegen, dat zij hier blijft,’ zeide de oude juffrouw gelaten.

‘O ja, als opeetster bij haar oude lui, maar als bezoldigde dienstbode van u, dat is heel iets anders....’

‘Ik vrees, dat Therese zelf er niet op gesteld zal zijn, een betrekking van mijnheer Van Berken aan te nemen. Ik geloof, dat je haar diep gegriefd hebt met die bepaling, dat zij niet bij haar ouders mocht blijven.’

Robert schoof knorrig zijn bord weg.

‘Gegriefd, gegriefd! Wie er al niet gegriefd wordt. Dan hadden zij die betrekking maar niet moeten aannemen. Ik ben toch vrij, mijn voorwaarden te stellen.’

‘De keus was moeilijk, hongerlijden of die opoffering.’

‘Dus u wil zeggen, dat ik misbruik heb willen maken van het ongeluk van die menschen.’

Juffrouw Van Berken, zag haar zoon bevreesd aan; zoo was hij anders niet, zoo prikkelbaar, zoo scherp en zoo bazig. Zou dat reeds de invloed zijn van zijn aanstaande? Och, och! dan was er niet veel geluk te hopen voor haar en ook voor hem.

Hij zag haar bijzonder vast op hem gevestigden blik en hij voelde zich onwillekeurig er door in de war gebracht; hij begreep misschien het stille verwijt daarin gelegen.

Zijn toon klonk nu wat zachter, terwijl hij voortging met afgewend gezicht:

‘In elk geval moeder, als ik verkeerd deed, dan is het niet te laat om het goed te maken. Maak uw conditiën met het meisje en laat haar hier in uw dienst blijven. Ik ben er altijd tegen geweest, dat u zichzelf afbeult voor die jonge meiden; hoe meer u uw gemak neemt, hoe liever ik het heb - en Constance zeker ook. Wil de jonge dame niet, dan is het haar zaak!’

‘Ik zal er met haar over spreken,’ zeide de oude vrouw kalm en bood hem de vruchten aan.

‘Moeder,’ begon hij na een oogenblik, ‘zou u mij een groot plezier willen doen?’

‘Wel jongen, dat weet je wel, niets liever dan dat.’

‘Of u dan morgen even met mij meerijdt naar Vierman, om kennis te maken met Constance.’

‘Maar Rob...!’

Haar hand, die een appel schilde, viel op het bord neer en over haar bril zag zij hem aan.

‘Is dat het verlangen van dat meisje?’

Robert kreeg een kleur; de toon, waarop zijn moeder sprak van zijn verloofde, hinderde hem, maar hij kon zich niet boos toonen, nu hij zulk een offer van de oude dame vergde.

‘Zij heeft er geen woord over gezegd....’

‘Haar moeder dan?’

‘Ook niet, maar mevrouw Vierman zei er iets van - dat zij niet hier aan huis konden komen, zonder dat u haar eerst was komen begroeten.’

Juffrouw Van Berken schilde door aan haar appel en eerst na een oogenblik zeide zij met doffe stem:

‘'t Is goed, Rob, ik ga morgen met je mee.’

Verrukt over zijn gemakkelijke overwinning en niet vermoedend, hoeveel dit besluit haar kostte, stond Robert op, omhelsde haar en zeide:

‘Wat is u toch een goeie, lieve moeder. O, u zal eens zien, wat Constance een engel is van zachtheid en lieftalligheid. Ik ben zeker, dat u ook veel, heel veel van haar zal houden.’

‘Ik hoop het van harte!’

‘Haar moeder - ziet u - is - is een beetje anders dan wij gewoon zijn - u moet er maar niet te veel op letten, wat zij zegt en doet....’

‘Ja, ik begrijp het, zij is van een heel andere komaf en opvoeding dan ik, en daarom voelt zij zich zoo ver boven ons verheven.’

De tranen stroomden uit de oude oogen en Rob, die niets zoozeer vreesde als een onaangenaam tooneel, kuste haar snel goeden nacht, en zeide:

‘Kom, moeder, maakt u zich maar geen zwaar hoofd, alles zal beter afloopen dan u denkt! Ik heb nog een boel schrijfwerk - wel te rusten!’

En weg was hij.

Dien avond bleef de oude juffrouw nog lang bidden voor het toekomstige geluk van haar zoon, dat haar hoe langer hoe meer met bangen twijfel en angstige zorg vervulde.

VII.

Den volgenden middag om één uur kwam de brik van Robert vóór; het was een gure, regenachtige dag, een groot verschil met de mooie, zonnige dagen, die vóóraf waren gegaan.

‘U moet u maar goed en warm inpakken,’ zeide Van Berken tot zijn moeder; ‘ik zal de brik wel heelemaal laten sluiten, want een kou is zoo spoedig gevat.’

‘Ach,’ dacht de moeder, ‘ik ben hem niet meer onmisbaar; al zou ik nu ook sterven, hoe hard hij mij dan ook betreuren mocht, voor die twee dames zou mijn heengaan een oplossing zijn. - Ik ben overtollig!’

Juist toen zij door de gang liep, netjes in haar beste kleeren gestoken, - die echter reeds jaren oud waren en door de degelijkheid der stof alle mogelijke modes overleefden, kwam Therese nog aan met een dikken winterdock.

‘Mevrouw,’ zeide zij, ‘doet u dezen doek van mij om. De verandering van weer is zoo groot sedert gisteren.’

Voor het eerst zag Robert, die achter zijn moeder liep, de dochter van zijn portier goed aan; hij was verwonderd in haar een echte dame te zien en volstrekt niet een meid, zooals hij verwachtte. Haar kleeding en kapsel, hoe eenvoudig ook, waren naar den laatsten smaak, hoewel zonder eenige overdrijving. Haar stem klonk beschaafd en er was iets hartelijks en koesterends in de wijze, waarop zij de oude dame den doek omdeed.

‘Dat meisje noemt u mevrouw,’ zeide hij in het rijtuig, ‘dat bevalt mij wel in haar; u moest dat minne juffrouw voortaan maar laten varen. Als u geen mevrouw is, dan zou ik niet weten, wie het nog mag zijn.’

‘Ik heb vroeger vrouw Van Berken geheeten, toen ben ik “juffrouw” geworden, ik begrijp zelf niet, hoe ik op mijn ouden dag weer mevrouw moet heeten - dat zijn allemaal fratsen, waar ik niets mee op heb; maar als je denkt, dat het je aanstaande vrouw onaangenaam is een schoonmoeder te krijgen, die maar juffrouw is, dan kunnen zij mij voortaan betitelen zooals zij verkiezen.’

Robert vond het onaangenaam, dat zijn moeder maar niet geheel ingenomen scheen met zijn plan.

‘Hoe kan het ook anders,’ dacht hij, ‘als zij Constance nooit gezien heeft? Onbekend maakt onbemind - het zal wel meevallen.’

Toch was hij niet gerust; 't zou de groote vraag zijn, in wat voor stemming hij zijn meisje zou aantreffen. 't Was zoo'n hemelsbreed verschil den eenen dag bij den anderen - nu eens zoo vroolijk en hartelijk als een lief, oprecht kind, dan weer vol kunstjes, afstootend, bits, en dan die moeder.

Dat er sympathie kon ontstaan tusschen zijn aanstaande schoonmoeder, met haar zwaar geringde handen, en zijn eenvoudig moedertje, had hij nooit verwacht - als het maar niet tot wederzijdschen afkeer oversloeg en deze afkeer zich ook meedeelde aan zijn Constance.

De angst sloeg hem om het hart, bij de gedachte, dat strijd zou kunnen ontstaan tusschen zijn moeder en zijn verloofde - de beide vrouwen, die hem zoo aan het hart lagen, en die hij zoo innig liefhad.

Een geheime stem diep in zijn hart fluisterde hem toe, dat het steeds aan de oude vrouw zou zijn toe te moeten geven - Constance was zoo gewoon, haar eigen zinnetje door te drijven, maar dat zou niet gaan zonder bitteren strijd, zonder hartzeer voor de oude vrouw, wier laatste jaren hij zoo gaarne onbezorgd en helder had willen maken, en toch hij kon er niet tusschen komen, hij moest maar afwachten, hoe de ontmoeting zou uitvallen.

Ook de moeder keek bekommerd en somber voor zich uit; zij spraken haast niet, zoo verdiept waren zij in hun gedachten.

‘Goede God,’ bad zij in stilte, ‘geef dat ik niet bevooroordeeld mag zijn tegenover die deftige dames. Ik ben het alles zoo heel anders gewoon en daarom ben ik wel een beetje geneigd, al het nieuwe en vreemde dadelijk af te keuren, en toch! Er is zeker veel goeds in, al begrijp ik ook niet alles. Ik vraag u alleen, laat mij strikt rechtvaardig zijn en mij niet laten verblinden door verlangen om mijn zoon niet te verliezen en geheel voor mij te houden. Dat zou egoïstisch zijn; als hij maar gelukkig is, wat komt mijn geluk er op aan? Zoovele jaren ben ik bijna volmaakt gelukkig geweest. Wie kàn dat verklaren? Heer! Uw wil geschiede! Het geluk voor hem, voor mij niets meer!’

De stilte werd te pijnlijk en Robert verbrak die eindelijk door de vraag, of zijn moeder reeds met Therese Vermeilen had gesproken.

‘Ja, ik heb 't haar vanmorgen voorgesteld bij mij in betrekking te komen, maar zooals ik dacht, bedankte zij voor de eer.’

‘Zoo, is de jonge juffrouw nog altijd op de toontjes getrapt?’

‘Zij vindt het beter, ergens anders in betrekking te gaan: hier vreest zij, zou zij te veel door haar ouders in beslag worden genomen.’

‘Dat is natuurlijk een voorwendsel, om haar boosheid onder te verbergen.’

[p. 291]

‘Dat weet ik niet. Zij sprak volstrekt niet boos, zij heeft mij zelfs aangeboden om zoolang zij nog geen betrekking had, mij te komen helpen zonder salaris.’

‘Daar is natuurlijk geen sprake van. Aangeboden diensten zijn niet welkom, en u moet het dus op de een of andere manier goed maken.’

Zij waren intusschen het dorp doorgereden en het rijtuig stond voor de villa van den notaris stil. Robert hielp zijn moeder uit de brik en bood haar zijn arm aan om het voortuintje door te loopen; hij voelde, dat de arm der oude vrouw rilde, terwijl hij op den zijne rustte; ook hij was niet erg op zijn gemak en 't was een uitkomst, toen de goedige gastvrouw de deur uitkwam en met de grootste hartelijkheid juffrouw of mevrouw Van Berken begroette.

‘Wel, lief moedertje! Daar doe je wel aan, mij eens te bezoeken, maar wat 'n leelijk weer heb je meegebracht. Goed, dat ge je zoo warm hebt ingestopt. We zitten in de dichte serre. Stannie schijnt kou te hebben gevat, zij is wat huiverig!’

De schrik sloeg Robert om het hart; hij wist te goed, wat die kouvatterij en hangerigheid van zijn meisje beteekenden.

‘Evenals alle zenuwachtige menschen is Constance altijd erg onder den invloed van het weer.’ zeide hij bij wijze van vergoelijking.

‘Nu, zij zal wel opvroolijken door het aangename bezoek,’ troostte mevrouw Vierman.

Zij bracht hen in de zijkamer, die tot de serre toegang gaf; daar zat mevrouw Manteghem, statig als een koningin in de grenadinejapon met de gitten - nog niet eens haar beste, maar daaroverheen een boa, en een kanten doekje over het zilverwitte haar, een sprekende tegenstelling met het een weinig gebogen, kleine vrouwtje in haar ouderwetsche kleeding en den doodgewonen hoed op.

Robert zag het verschil, maar hij dacht er nauwelijks over, zijn blik dwaalde af naar een hoek der serre, waar onder de palmen in een gemakkelijk stoeltje zijn Constance zat; in het grijs gekleed als het weer, met een wit wollen doek bevallig om hoofd en schouders geslagen, bleek, mat, zwakjes. Zij stond niet eens op, toen de begroeting der beide moeders plaats had.

‘Mevrouw Van Berken, 't is mij een waar feest met u kennis te mogen maken,’ zeide mevrouw Manteghem deftig, drie van haar rijk versierde vingers in de zwart katoenen handschoenen der burgervrouw leggende.

‘Hoe maakt u het, mevrouw?’ was 't eenige wat het bedremmelde oude vrouwtje antwoordde.

‘Mij gaat het uitstekend, maar op mijn dochter heeft de verandering van weer een allerongunstigsten invloed uitgeoefend. Zij is vandaag zeer nerveus....’

Nu deed Constance met blijkbare inspanning moeite om op te staan; zij ging haar aanstaande schoonmoeder al wankelend eenige stappen te gemoet. Deze zag bij den eersten oogopslag dadelijk, dat ondanks haar onwelzijn, Constance het haar zorgvuldig opgekruld had, maar met alle hartelijkheid, die zij ondanks haar verlegenheid nog behouden had, trok zij het meisje naar zich toe.

‘Ik ben zoo blij, je eindelijk eens te mogen zien.’

‘'t Heeft geheel van u afgehangen, mevrouw,’ kwam de moeder er vrij scherp tusschen.

Mevrouw Van Berken was geheel uit het veld geslagen; altijd ging Constance weer terug naar haar hoekje en liet zich met een zucht van moeheid, de oogen gesloten, weer in haar stoeltje neervallen.

Robert bleef naast haar zitten; met haar hand in de zijne trachtte hij haar op te vroolijken, maar zij deed niets dan zachtjes klagen over haar ziekte, haar zwakte, over het weer en het akelige van in het slechte seizoen buiten te wonen.

‘'t Is verschrikkelijk,’ hoorde hij mevrouw Manteghem redeneeren, ‘in zulk een regen buiten te zijn. In Den Haag is het nu heel iets anders, daar kan men zich altijd amuseeren, en wanneer de dag al zeer vervelend is geweest, dan gaat men des avonds toch uit. Men heeft een aangenamen kring, prachtige muziek, opera's, comedie....’

‘Ja, hierbuiten moeten wij het zien te stellen zonder al die mooie dingen, niet waar, moedertje? Daar zien wij ons binnenshuis bezig te houden, drinken een glaasje punch of een kopje chocolade, lezen mekaar voor of spelen een kaartje en de avond is om vóór dat wij het weten.’

Zonder de tusschenkomst van de gulle mevrouw Vierman zou het bezoek nog onuitstaanbaarder zijn geweest; Roberts moeder werd hoe langer hoe meer verlegen en teruggetrokken, zij plukte maar aan haar handschoenen en haar onderlip trilde verdacht.

Mevrouw Vierman sprak voor drie; zij had het over Leida, die zeer goed voldeed en hield een lofrede op het slag van mevrouw Van Berken, om dienstmeisjes op te leiden.

‘Wij vechten er om, een dienstmeisje te krijgen, die bij juffr.... bij mevrouw Van Berken gedrild is,’ zeide zij, ‘dat zijn puikjes!’

Nu begon mevrouw Manteghem over de Haagsche meiden en niemand kon daar meer een woordje tusschen zeggen; de handen wuifden zoo druk, dat de oude vrouw er duizelig van werd.

Buiten brak een zonnestraaltje door en eindelijk kon de zieke er toe besluiten, een beetje rechtop te zitten en aan de oude vrouw te vragen of het in Doornhage ook zoo stil was als hier.

Het gesprek wilde echter niet vlotten en het was een ware opluchting, toen nog geen drie kwartier later, Robert verzocht, het rijtuig te laten inspannen, daar hij noodzakelijk op den bepaalden tijd op de fabriek moest zijn.

Het afscheid was ook zeer stijf en in de vormen; het zonnestraaltje was weg en Constance lag weer in haar gewone ziekelijke houding. Er werd afgesproken, dat den volgenden Maandag de dames in Doornhage zouden komen - als Constance ten minste wel was.

Moeder en zoon reden heen met een gevoel van verlichting, maar toch met een bezwaard hart. Geen van beiden had den moed te beginnen; eindelijk zeide Robert:

‘Jammer, dat Constance zoo onwel was. U heeft niets aan haar gehad.’

‘Neen, dat heb ik ook niet.’

‘Haar moeder praat voor twee. 't Is niet gemakkelijk, met haar op zijn gemak te komen.’

‘Och, dat weet ik niet! Met dames van haar soort zal het wel heel iets anders zijn, dan met mij. Ik voel nu eerst, dat ik geen dame ben en niet in dien kring thuis behoor.’

‘Nu, dan hoor ik er ook niet thuis,’ zeide Robert min of meer gekwetst.

‘Met een man is dat heel iets anders en als Constance veel van je houdt, zal zij veel over het hoofd zien.’

Verder werd er over het bezoek tusschen moeder en zoon niet meer gesproken; beiden waren er gedrukt door. Voor 't eerst voelden zij, dat er tusschen hen een wolk was opgekomen, die niet zoo gemakkelijk meer zou optrekken.

(Wordt vervolgd.)