De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 15

[p. 409]

[Nummer 52]

De Roomsch-Koning,
door J.R. van der Lans.
(Slot.)

Zoo eindigde de ijstocht, die met zooveel moed en beleid was ondernomen. Zoo viel de roemrijke Roomsch-koning, die over de dapperste helden had gezegevierd, smadelijk onder de knuppelslagen van ruwe woestelingen. Hem, dien te Rome de glorie der keizerskroning wachtte, viel niet eens een waardig graf ten deel. Terwijl de wereld vervuld was van zijn naam, dien het gansche Duitsche rijk thans in droef geweeklaag herhaalde, lag zijn lijk in een vergeten uithoek van Europa verstopt, zonder dat een kruis of een steen zijn laatste rustplaats aanwees.

Somber weergalmde over alle Duitsche landen de doodklok, die het droevig uiteinde beluidde van den jeugdigen Roomsch-koning, op wien de hoop van vorsten en volken, van landen en steden was gevestigd geweest.

Maar nergens vonden haar klagende tonen zoo smartelijken weerklank in de harten als in het graafschap Holland, dat niet alleen zijn landsvader, maar met hem honderden zijner kloekste zonen beweende.

Er was in de Hollandsche steden haast geen huis, dat niet rouwde over een zoon, een broeder, een vader, die blijmoedig met den koning ten strijde uitgetrokken, met hem in de bevroren moerassen van Westfriesland gebleven was. Delft en Alkmaar zagen slechts vijf van hun krijgers terugkeeren, toch nog fier dat zij ten minste hun banier hadden mogen redden. Van Dordrecht bleven er maar drie in leven.

En wat matelooze rouw overstelpte het hart der arme gravin Machteld, die in haar Willem slechts haar Floris had mogen zien herleven, helaas, opdat de zoon haar even wreed van het hart zou worden gescheurd als de gemaal!

Bezwijkende onder eigen weedom, leed haar minnend moederhart ook al de folteringen mee van Elisabeth, die haar bij Willems leven een dochter was geworden en dit nu nog meer werd door zijn dood. O, zij wist nog wat zij zelve als jeugdige echtgenoote had doorstaan, toen de doodstijding van haar Floris haar bereikte. En haar hart kromp in een van wee bij de gedachte aan de jonge koningin, die, droomend van den blijden zegetocht, weldra met haar gemaal en haar kind te aanvaarden, zoo gruwzaam hard uit dien droom zou worden opgeschrikt.

Hoe ging zij met wankelenden tred de geliefde dochter te gemoet, toen deze, met haar kind naar Holland geijld om haar smart aan de borst der trouwe moeder te gaan uitschreien, zich snikkend in haar armen wierp, geen woorden vindend tot uiting van haar grievend leed.

Hoe weenden die twee weduwen samen over de wieg van den kleinen Floris, die alles was wat haar van den dierbaren doode was overgebleven. Hoe mengden zich haar tranen en zuchten boven dat schuldelooze, sluimerende kind, den onbewusten erfgenaam van zooveel roem en zooveel rouw, de jongste teere loot van den fieren Hollandschen stam, dien Machteld nu voor de tweede maal door den bliksem van het noodlot in zijn kroon had getroffen gezien.

Op dat kind was alle hoop voor de toekomst van land en vorstenhuis gevestigd. Zelfs de onstuimige jonker Floris, door zijn broeders dood tot in het diepste van zijn ziel geschokt, voelde zich verteederd bij den aanblik van het wicht, in welks plaats hij als voogd van Holland de teugels van het bewind moest voeren.

Hij deed al het mogelijke om te voorkomen, dat tijdens de minderjarigheid van zijn pupil het land door eenige beroering van binnen of vijandige aanvallen van buiten werd verontrust. Hij haastte zich, alle vijanden te verzoenen, zich den steun van alle vrienden te verzekeren. De gevangen Dampierres werden onmiddellijk in vrijheid gesteld; voor de beleediging, den koning te Utrecht aangedaan, werd de aangeboden verontschuldiging als verzoening aanvaard. Al zijn pogen was er op gericht, den graaf in de wieg een vreedzame en gelukkige regeering te waarborgen.

Hij zou zijn taak als voogd niet lang vervullen. Het ongeluk scheen niet meer te zullen wijken van het fel geteisterde Hollandsche Huis. Voor de zwaarbeproefde gravin Machteld was de maat des lijdens nog niet gevuld. Nauwelijks was er een jaar verloopen, of weer kwam een dochter haar weduwsmart uitweenen in haar moederarmen. Het was Aleide, wier gemaal den teergeliefden boezemvriend zijner jeugd niet had kunnen overleven. Het bericht van 's konings gruwzamen dood had Avennes als een dolksteek in het hart getroffen; van dat oogenblik was hij weggekwijnd en spoedig zijn trouwen vriend en beschermer in den dood gevolgd.

En nog was daarmee de rouw, die zwaar over den burcht van Leiden hing, niet ten einde. Het scheen, dat vrouwe Machteld gedoemd was, al haar dierbaren voor haar oogen te zien wegsterven; want nadat weer een jaar verstreken was, lag ook jonker Floris, de voogd, op de doodsbaar.

Gelukkig dat zijn kleine naamgenoot, nu de eenige overlevende mannelijke telg van zijn geslacht, voorspoedig opgroeide tusschen zijn moeder en grootmoeder, die wedijverden in teerhartige zorgen voor beider lieveling. Dat kind was haar troost, haar hoop, haar leven, haar alles. Zijn blijde lach kon de tranen in haar oogen terugdringen; zijn helder kinderoog straalde haar tegen als de ster der hoop in den nacht van zwarten rouw.

Acht jaren gingen aldus voorbij en het kind ontwikkelde zich tot een schranderen knaap, die begeerig luisterde naar hetgeen moeder en grootmoeder hem verhaalden van den roemrijken vader, dien hij nooit had gekend, en wiens gebeente nog altijd smadelijk als dat van een eerlooze ergens in den drassigen bodem van Westfriesland vergeten sluimerde.

Als hij groot was, zoo zwoer de edele vorstentelg, zou hij het lichaam zijns vaders opsporen en het met luisterrijke praal doen begraven, gelijk het stoffelijk overschot van een zoo groot koning en zoo dapper christenheld voegde.

Met vreugde en trots zagen Willems weduwe en moeder in zijn kind den grooten vader herleven en vermeiden zich reeds weer in de schoonste droomen voor de toekomst,... die zij helaas niet zouden aanschouwen.

Weer daalde de doodsengel neer over het eens zoo vroolijk bevolkte huis, dat toch reeds zoo droef was uitgestorven en koos zich thans de jongste der beide weduwen ten offer. Na den schrikkelijken slag, die Elisabeth nu tien jaar geleden, in den dood haars gemaals getroffen had, was haar gezondheid voor altijd geknakt geweest; wel was zij schijnbaar weer opgeleefd met haar Floris; maar het knagende hartzeer sloopte toch vóór den tijd haar geschokt lichaam.

Dat was de genadeslag voor de zwaar beproefde gravin Machteld, die aldus één voor één, al haar dierbaren voor haar in het graf moest zien dalen. Dat laatste verlies was te veel geweest voor haar krachten. Hoe moedig zij zich steeds ter liefde van haar kinderen had staande gehouden, thans kon zij niet meer. Zij voelde dat haar einde nabij was en bereidde zich daarop met christelijke lijdzaamheid voor. Zij stelde orde op haar zaken, vermaakte rijke schenkingen aan de kapel van het hof te 's-Gravesande tot lafenis der zielen van haar gemaal Floris IV, van koning Willem en zijn gemalin Elisabeth, van haar zoon Floris en al haar voorzaten, alsook tot heil van den jongen graaf en haar beide dochters Aleide en Margareta met dezer kinderen. Toen legde zij gelaten het moede hoofd neer en werd ter eeuwige ruste gelegd in het klooster van Loosduinen, dat zij had gesticht.

Voor de weinige jaren, die er nu nog tot 's graven meerderjarigheid verliepen, stond hij thans onder voogdij van zijn moeie Aleide, die zich met haar zoon Jan nu in Holland kwam vestigen om te gelijk met diens opvoeding ook die van haar neef Floris te kunnen leiden.

Zij liet hem ‘Walsch ende Dietsch’ leeren, verhaalt de kroniek, maar zij bracht hem ook op in dezelfde vereering van zijn onvergetelijken vader, die Elisabeth en Machteld hem van kindsbeen hadden ingeprent. En zoodra de knaap man geworden was, greep hij de

[p. 410]

eerste gelegenheid aan om te volvoeren wat hij reeds als kind gezworen had: namelijk aan het geschonden en gesmade gebeente zijns vaders de eer te geven van een koninklijke begrafenis.

Het was in het jaar 1282, bijna zeven en twintig jaren na den noodlottigen ijstocht, dat graaf Floris V op zijn beurt een tocht naar het oproerige Westfriesland ondernam en daarbij voorspoediger de wapenen voerde dan zijn ongelukkige vader.

De opstokers en aanleiders van den opstand werden hem in handen geleverd en hij meende door hun dood niet alleen gevaarlijke vijanden uit den weg te ruimen, maar ook een afschrikkend voorbeeld te stellen voor hun volgelingen. Zoo zou dan het gezag der Hollandsche graven eindelijk voorgoed in Westfriesland gevestigd en het aangrenzende Kennemerland voor de roof- en moordzucht dier woestelingen beveiligd zijn. Maar was in dit opzicht het oogmerk van den tocht bereikt, de dierbaarste wensch van den overwinnaar, het terugvinden van zijns vaders gebeente, was nog niet vervuld. Te vergeefs had hij de ijverigste nasporingen in het werk doen stellen, tevergeefs de oudste lieden ondervraagd, niemand wist hem te zeggen waar het stoffelijk overschot zijns vaders rustte. Daaromtrent was steeds het diepste geheim bewaard, en niemand scheen in staat het hem te ontsluieren.

Onder de gevangen Westfriezen was een stokoud grijsaard. Ook dezen stelde hij de vraag, waarop niemand hem tot dusver het antwoord had kunnen of willen geven. Ditmaal werd het hem gegeven.

‘Ik zelf heb met deze handen in den nacht na zijn dood het lijk begraven,’ verklaarde de oude somber.

‘Gij weet dus waar het gebeente rust? Toon het mij, en ik schenk u het leven.’

Nu bracht de grijsaard den jongen vorst in de oude hoeve te Hoogwoude, waar eenmaal het bloedige lijk van den vermoorden Roomsch-koning was binnengesleept. Daar liet hij den vloer onder de haardstede opgraven, en zie, daar werd, diep onder de aarde verborgen, het dierbaar gebeente teruggevonden.

Vol eerbied op de knieën gezonken, aanschouwde Floris met van ontroering benevelde oogen die kostbare relieken van den vader, die hem van kindsbeen af als het toonbeeld van volmaakte ridderschap en vorstendeugd was voor oogen gehouden. Hij liet de beenderen reinigen en verzamelen in een prachtige lijkkist, die met groote praal naar Utrecht werd vervoerd.

Hier werd met vorstelijken luister de plechtige lijkmis opgedragen en de bevolking der oude bisschopsstad stroomde naar de domkerk, om in zijn lijk nog den beminden en geëerden vorst te huldigen, die hun stad zoo milde gunsten en weldaden bewezen had en alsvergelding daarvoor in hun midden zoo bloedig beleedigd was. Zij stelden er prijs op, door de eerbiedige vereering van zijn stoffelijk overschot opnieuw te bewijzen, dat het geen Stichtenaar kon geweest zijn, die hem den steen naar het hoofd had duiven slingeren en dat zij geen schuld droegen aan de wandaad van den majesteitschenner.

Van Utrecht toog de vorstelijke lijkstoet naar Middelburg, waar het gebeente van den Roomsch-koning in de aloude Abdij zou worden bijgezet.

Het was een triomftocht, zoo grootsch en indrukwekkend als den eens zoo gevierden en geliefden vorst zelfs bij zijn leven niet bereid was. Voorzeker, toen hij zich in den vollen glans van zijn koningsmajesteit aan zijn opgetogen onderdanen vertoonde, hadden hun juichkreten hem luide de dankbaarheid en liefde des volks vertolkt; maar de stille tranen der duizenden en duizenden, die zich thans op zijn weg kwamen scharen en bij het naderen der lijkkist geroerd op de knieën zonken, het hoofd ontblootten, de handen vouwden en een gebed prevelden voor de rust zijner ziel, waren oneindig welsprekender.

De poorters, wier steden hij door vrijgevige keuren en handvesten met hooggewaardeerde privilegiën had verrijkt, de dorpers en eigenhoorigen, die hij door wijze wetten had beschermd tegen de willekeur en eigenbaat der grooten, de heele bevolking, die zijn regeering als een tijdperk van verhoogde welvaart en rustigen voorspoed had gezegend, bracht hem in zijn stoffelijk overschot de hulde van haar diepgevoelde erkentelijkheid en vereering.

En zij juichte in stilte tevens den zoon toe, die niet alleen aldus zijn onvergetelijken vader eerde, maar tevens door zijn milde, rechtvaardige en wijze regeering zich zijn grooten voorzaat waardig toonde en om zijn voorliefde voor de kleinen en geringen, die hij tegen de grooten in bescherming nam, den eernaam van ‘der keerlen god’, de toevlucht der kleine luiden, verwierf.

Maar niet enkel koning Willems erflanden, ook het groote Duitschland, waarover hij eenmaal den schepter gevoerd had, toonde de weldaden niet vergeten te zijn, die hij het bewezen had.

De Duitsche vorsten, die eenmaal de deelgenooten waren geweest van zijn roemrijke veldtochten, die hij voor de hem en het Rijk bewezen diensten zoo schitterend had beloond, die hij minder als vasallen dan als zijn lieve vrienden had behandeld, kwamen van heinde en verre herwaarts getogen om met de vertegenwoordigers van Paus en keizer aan het vereerd gebeente van hun roemrijken Roomsch-koning de laatste hulde te bewijzen.

Onder hen was ook de graaf van Henneberg, die zich steeds in de bijzondere gunst en vriendschap van zijn koninklijken zwager had mogen verheugen. Zijn gemalin Margareta rustte helaas reeds sedert vijf jaren te Loosduinen in het graf¹⁾ naast haar moeder gravin Machteld, en dubbel weemoedig stemde hem dus de droeve plechtigheid, die in de Middelburgsche abdij voltrokken werd.

Met 's konings zuster Aleide was hij de eenig overgeblevene van diens naaste verwanten, die hem van nabij gekend hadden. Zij beiden waren in hun jonge jaren getuigen geweest van zijn geluk en grootheid. Nu stonden zij als bejaarde lieden, zij weduwe en hij weduwnaar, aan zijn graf, met den betreurden doode tevens de dierbaren herdenkend, die hun na hem ontvallen waren, Avennes, jonker Floris, koningin Elisabeth, vrouwe Machteld en eindelijk Margareta.

Aleide kon niet zonder tranen de lijkkist aanschouwen van den dierbaren broeder, aan wien zij alles te danken had en in wien haar ook alles was ontrukt. Op koning Willem toch was al de hoop van Avennes gevestigd; in den trouwen vriend was hem de machtigste steun ontzonken, en van dien steun beroofd, had hij de kracht gemist om langer te leven.

Ook de jonge graaf, die tusschen gravinne Aleide en den graaf van Henneberg aan het graf neerknielde, dat zich zooeven boven het lichaam zijns vaders gesloten had, was diep geroerd. Hij dacht aan zijn te vroeg gestorven, hoogvereerde moeder, die hem zoo vaak van zijn edelen vader gesproken en in hem als kind reeds het verlangen had opgewekt, dat hij thans mocht bevredigd zien.

‘Och, dat zij dit uur had mogen beleven!’ zuchtte hij. ‘Dat zij had mogen aanschouwen hoe eindelijk de smadelijk vernederde asch van haar koninklijken gemaal in eere verheven is.’

‘Zij aanschouwt het uit den hemel,’ sprak Aleide, haar tranen afwisschend, ‘en zij zal er u voor zegenen, dat gij als een trouwe zoon haar wensch vervuld en de nagedachtenis uws vaders gehuldigd hebt.’

‘Zoo is het,’ voegde de graaf van Henneberg er bij. ‘Maar met niet minder welgevallen zal uw roemrijke vader zelf van uit den hemel neerzien op zijn zoon, die aldus zijn gruwzamen dood heeft weten te wreken. Ik wensch u daarmee geluk, edele graaf, en ik zeg er u dank voor in naam van allen, die uw grooten vader gekend en zijn edele deugden bewonderd hebben, niet alleen zijn trouwe onderzaten van deze landen, maar ook de vorsten en volken van het Heilige Roomsche Rijk, ja van geheel de Christenheid. Want geen heeft meer dan hij voor den vrede van Rijk en Kerk gestreden; en zoo op dit oogenblik het Rijk een gezegenden vrede geniet onder onzen vereerden keizer Rudolf van Habsburg, dan heeft het dit aan diens voor ganger Willem van Holland te danken. Uw groote, onvergetelijke vader heeft de grondslagen gelegd van de welbevestigde orde, waarin wij ons thans verheugen. Hij heeft met zijn zwaard den bodem geëffend, waarop thans de christen volken in rust en vrede onder de schutse des rechts mogen leven. Daarom staan de vertegenwoordigers van Paus en keizer hier aan zijn graf om hem te huldigen als den hersteller en hernieuwer des Rijks. Daarom zal hem eer gegeven worden door alle vorsten en volken, en zoolang het Heilige Roomsche Rijk zal bestaan, zijn naam met eerbied en dankbaarheid worden genoemd. Daarom ook heeft de Heer van Hemelrijk, die hem tot zijn uitverkoren kampvechter had opgewekt en uitgerust, hem nog rijker willen loonen dan met de keizerskroon, die hem hier op aarde reeds wachtte, en hem de kroon der eeuwige glorie geschonken in den hemel.’

De latere eeuwen hebben die woorden bevestigd. Schoon de laster, die al wat edel en groot is, tracht te bezoedelen, ook de nagedachtenis van den grooten Roomsch-koning Willem van Holland niet heeft gespaard, staat in het stralende licht der wereldhistorie zijn ridderlijke gestalte nog altijd voor ons als een der grootste gloriën, waarop de menschheid roem mag dragen.

Toen bijna drie eeuwen na zijn dood voor de tweede maal een graaf van Holland den Duitschen troon beklom in den persoon van keizer Karel V, toen liet deze, om de nagedachtenis van zijn onsterfelijken voorganger te eeren, in de abdijkerk te Middelburg op zijn graf een luisterrijk gedenkteeken oprichten.

De razende beeldenstorm heeft, helaas, dat monument verwoest, maar nog altijd bezitten wij in het Binnenhof te 's-Gravenhage een gedenkstuk van den Roomsch-koning, dat, hopen wij, nog eeuwen lang zijn aandenken onder ons zal levendig houden. Het is zijn geliefde koningspalts, zijn Ridderzaal, die hij zelf niet heeft mogen voltooid zien, maar die zijn zoon Floris V, zijn vader ter eere en Holland ten roem, volgens koning Willems plannen heeft laten optrekken.¹⁾

En sedert eenige jaren verheft zich op het binnenplein van den alouden koningsburcht op de monumentale fontein het gulden beeld van den Roomsch-koning, die reeds in de dertiende eeuw den naam van Holland met eere deed noemen door de gansche Christenheid.

1) Zij was het, van wie te Loosduinen nog de sage verhaalt dat zij zooveel kinderen ter wereld bracht als er dagen in het jaar zijn. De waarheid is dat zij op Goeden Vrijdag van het jaar 1277 beviel van een tweeling, dat is dus zooveel kinderen als er toen nog dagen waren in het jaar, dat in dien tijd geacht werd met Paschen te eindigen. Zij overleed denzelfden dag en werd in het noordelijk gedeelte van het Loosduinsche klooster begraven.

1) Het eerbiedwaardig gebouw, in de laatste eeuwen schrikkelijk verwaarloosd, bevindt zich thans helaas in bedroevenden staat. Het meest heeft het geleden door onkundige oplapping. In 1861 werd de beroemde, ongestutte kap van onbederfelijk hout, uit Ierland aangevoerd, vervangen door een ijzeren, die Alberdingk Thijm in de Dietsche Warande deed spreken van een ‘zotskap op het hoofd der grijze Majesteit.’
‘De eer en de roem der zaal,’ zegt de bouwmeester C.H. Peters, ‘haar stoute kap, was verdwenen; hare proportie en hare afmeting waren door een tiental ijzeren kolommen verbroken en haar hoogteverhouding daardoor gewijzigd; in één woord het monument had inwendig èn vorm èn karakter èn afmeting verloren en was geschonden....
‘Wat zou Gerard van Leyden, 's Graven Floris Raad, de bouwmeester en schepper van den oorspronkelijken bouw, wel zeggen, als hij zijne stoute, hooge en schoone Zale thans zóó jammerlijk misvormd en ontsierd, eens kon terugzien?’
Sinds lang is het herstel der trotsche halle ‘commissoriaal’ gemaakt. Mocht het spoedig worden verwezenlijkt! Er is geen merkwaardiger of eerbiedwaardiger profaan gebouw in het gansche land dan dit edelste kleinood onzer koningsstad.