De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 15

[p. 353]

[Nummer 45]

nieuwsgierig aagje, naar de schilderij van w. rögge.

[p. 354]

De Roomsch-Koning,
door J.R. van der Lans.

XVI.
Bange nacht.

Den ganschen dag was het feest op Danquarderode en in heel Brunswijk; want de koning had gewild dat ook de burgerij zou deelen in zijn vreugde en door milde giften ook de geringsten in staat gesteld onbekrompen zijn bruiloft mee te vieren.

Elisabeth vergat te midden der gelukwenschen, waarmee haar vorstelijke verwanten en de andere hooge gasten haar overstelpten, te midden van het feestgeruisch en in het gezelschap van haar beminden gemaal het boosaardige woord, dat haar dien morgen een oogenblik had doen schrikken. Alles om haar heen sprak enkel van geluk, van hoop, van een heerlijke toekomst; hoe zou zij zich niet overgeven aan de zaligheid, die haar jong hart overstelpte?

Met het lange schitterende bruiloftsmaal, opgeluisterd door spel en zang en tooverachtige verrassingen, waarin de vindingrijke prachtliefde dier dagen zich uitputte, - uitgezochte gerechten, door ruiters te paard onder klaroengeschal binnengedragen, taarten als kasteelen, pasteien, waarbinnen heele muziekkorpsen verborgen waren, fonteinen van fijne wijnen of kostelijk reukwater - met al die wisselende weelde ging de korte winterdag spoedig voorbij.

In de stad, waar men zich den ganschen dag had vermaakt met optochten en sledevaarten, met maaltijden en kampspelen en vroolijke rondedansen bij de vedel op den hardbevroren sneeuwen dansvloer, begon het al donker en stil te worden.

De poorters trokken zich van de straat in hun woningen terug om daar bij den schuimenden beker en het dampend gebraad den feestdag te besluiten en zich vroolijk ter ruste te begeven, in het vooruitzicht dat het den anderen dag weer feest zou zijn, acht dagen achtereen.

Lang reeds was de stad in dikke duisternis verzonken, toen de boogvensters van Danquarderode nog schitterden van licht en de galmen der feestmuziek van daar nog ver in het ronde weerklonken in den stillen winternacht.

Maar ten slotte verstomde ook daar het feestgeruisch en werden de luchters uitgedoofd, zoodat heel het tooverachtige lichtpaleis van straks verdween in het diepe donker, als verzwolgen in de golven van een zwarte zee, die feestgewoel en burcht en stad wegspoelde in vergetelheid.

Nacht, zwarte nacht en doodsche stilte. Geen ster boorde ook maar het zwakste straaltje door de dikke duisternis. Er was geen burcht of geen stad, geen hemel of aarde meer; alles was verloren in één grondeloos niet.

Opeens daar blonk in dien zwarten nacht, als een bliksemstraal, een hel opschietende vlam, en op hetzelfde oogenblik klonk een juichkreet, schril en snijdend als het gegrinnik van een duivel. Daarop werden voetstappen vernomen van een onzichtbaar wezen, mensch of duivel, dat wegvluchtte over den hardbevroren sneeuwbodem, voetstappen, die weldra wegstierven in de nachtelijke stilte.

Intusschen sloeg de vlam al breeder en hooger uit, en bij haar flikkerend schijnsel doken de muren en vensters en bogen van het slot weer plotseling op uit de zwarte zee, die nog alles in het rond bedolf. In spookachtigen gloed rezen eensklaps heele torens en vleugels op om dan weer in de duisternis te verzinken; maar daar verschenen zij weer, telkens grooter en hooger, omdat de rosse gloed, die ze te voorschijn riep, gestadig verder om zich greep.

Een nieuwe vlam sloeg hoog uit op een ander punt, en elders weer een, die zich kronkelend vereenigden, uitbreidden en eindelijk met de eerste samensmolten tot één grooten, laaien brand, die het heele slot van de gracht tot den nok van het dak in fantastisch licht zette en ook de dikke rookwolken zichtbaar maakte, die warrelend om de tinnen en torens hingen.

Daar weerklonk op eens in de nachtelijke stilte de alarmklok van Danquarderode, met angstige gejaagdheid haar hulproep uitgalmende over de stad. Zwevende lichten vertoonden zich aan de vensters, de vensters werden opengeworpen, en akelig klonk beneden en boven, op alle verdiepingen, de noodkreet:

‘Brand! brand! hulp!’

Ondertusschen was een windje opgestoken, dat snel aanwakkerde als geprikkeld door de uitslaande vlammen, die het nu aanblies en opjoeg en voortzweepte, zoodat zij wild opvlogen en door elkander krinkelden als vurige slangen. De wind stoof de open vensters binnen, waaruit de bewoners radeloos om hulp schreeuwden; hij drong binnen langs de openingen van de gesprongen ruiten, speelde en joeg door de zalen en vertrekken, waar de burchtzaten en hun talrijke gasten in verbijstering heen en weer liepen, geen uitweg ziende in de duisternis, den rook en de verwarring; waar alle deuren waren opengeworpen, zoodat de wind vrij spel had om overal door heen te blazen, tot het heele kasteel van binnen één ontzaglijke vuuroven scheen.

Op het gelui der stormklok van Danquarderode had onmiddellijk de brandklok der St.-Blasiuskerk geantwoord, en het vereenigd noodgeschrei dier twee 'metalen stemmen had de burgers van Brunswijk uit hun slaap wakkergeschrikt. In alle haast waren der stede vuurmeesters, wier taak het was tegen brandgevaar te waken, het bed uitgesprongen en de straat opgevlogen om het reddingswerk te leiden.

‘Brand! Brand op Danquarderode! Brand!’ weergalmde het straat in, straat uit; overal kwamen de mannen naar buiten gestormd; de vrouwen en kinderen moesten volgens de stadskeure bij zulke ongevallen binnen blijven op verbeurte van hun overkleed.

Van alle kanten kwam men aangesjouwd met de brandladders, de hoosvaten en leeren brandemmers, de brandhaken en kapraven, die overal in gereedheid moesten gehouden worden, om ze in geval van brand bij de hand te hebben. Want daar de huizen nog meerendeels van hout waren opgetrokken, waren groote stadsbranden in die dagen geen zeldzaamheid. Daarom werd er op gezette tijden door der stede vuurmeesteren schouw gehouden over de brandweermiddelen, die vooral op feestelijke tijden, wanneer de stad veel vreemdelingen herbergde en het gevaar dus grooter was, in goeden staat behoorden te zijn.

Voor ieder huis werd de brandlantaren uitgehangen; en ieder poorter zette de hoosvaten of brandemmers, die hij volgens de stadskeur bereid moest houden, met water gevuld, voor zijn deur.

Alles liep storm naar Danquarderode, als een spookachtig vuurkasteel met zijn vlammende torens van verre zichtbaar in den donkeren nacht. Maar de mannen, die met hun brandladders en wateremmers over de neergelaten ophaalbrug wilden binnendringen stieten daar op de scharen van vluchtelingen, die half gekleed, in wilde wanorde met angstig hulpgeschreeuw het brandende slot ontvloden: mannen en vrouwen, edelen en dienstlieden, vorsten en prelaten, in woeste verwarring door elkander, de eenen verbijsterd van schrik voorthollend, de anderen handenwringend omziende en roepende naar de dierbare verwanten, die zij misten....

Met geweld moesten de redders zich een doortocht banen, allen ter zij stootende, die hun in den weg kwamen, zonder in de duisternis en de verwarring te kunnen zien, wie zij voor zich hadden: dienstknechten of edelvrouwen, vorsten of keukenjongens; zij konden er niet naar vragen. Hier was geen verschil meer van rang of stand, geen gedachte aan onderscheid: hier waren enkel menschen, die in vertwijfeling vluchtten, en anderen, die moedig voortdrongen om te redden wie nog in de vlammen mochten achtergebleven zijn; een woeste mengeling, spookachtig door de vlammen beschenen, een blinde worsteling onder geschreeuw en gejammer en akelige wanhoopskreten, waarmee de noodklok van den St.-Blasiustoren nog altijd haar klagende galmen mengde.

Eenmaal de ophaalbrug over, konden de redders zich beter weren, hun ladders opstellen op het voorplein en de binnenhoven, hun wateremmers in den vuurgloed uitstorten of de ongelukkigen redden, die radeloos uit de vensters om hulp riepen.

De moedigsten drongen het brandende kasteel binnen om, half verstikt door den rook, die trappen en gangen vulde, degenen te hulp te snellen, die daarbinnen nog in doodsgevaar mochten verkeeren.

Zij vonden ijverige helpers in de dienstlieden van het slot, die hoewel eerst van schrik verbijsterd, ziende welke hulp er opdaagde, tot bezinning kwamen en, beter dan de vreemden met de inrichting van het huis bekend, dezen bij het reddingswerk den weg konden wijzen. Ook edelen en ridders, die eerst hun vrouwen en dochters in veiligheid hadden gebracht, keerden terug om de hand te reiken bij het redden en blusschen.

Zoo was ten laatste het brandende slot ontruimd; ten minste er werden geen noodkreten meer gehoord, en het kwam er dus maar op aan, de vlammen te stuiten. Van alle kanten werden de brandladders opgericht tegen de geblakerde gevels; bij flompen plonste het uitgestorte water in de vlammen, die sissend werden uitgedoofd. Ondanks bedwelmenden rook en stank hielden de blusschers het moedig uit. Maar de wind verijdelde telkens hun pogingen door het vuur aan te blazen en de vonken ver in het rond te verspreiden, zoodat ook de bijgebouwen, de stallen en hooischuren vlam vatten, ja zelfs verscheidene huizen der stad door het vuur werden aangetast. Gelukkig dat de sneeuwlaag een beschermende bedekking voor de huizen vormde, anders waren zeker vele der met riet gedekte woningen in de vlammen opgegaan.

Ten slotte toch werd men het vuur meester, maar reeds grauwde in het oosten het eerste licht van den tragen wintermorgen, toen de blusschers op Danquarderode nog bezig waren, met hun brandhaken de brandende muren omver te halen of ze met de kapraven in te stooten.

Het was een schrikkelijke nacht, die op den schoonen hoogtijdag volgde. De feestgenooten, die weinige uren te voren in de schitterende zalen van Danquarderode vroolijk bruiloft vierden, schoolden nu als schipbreukelingen bijeen in het raadhuis van Brunswijk, hun door de vroedschap der stad in de haast als voorloopige schuilplaats opengesteld. Daar zaten of stonden de vorsten en ridders, de prinsessen en edelvrouwen, in de kleeding, die ieder in de vlucht had kunnen aanschieten, ontdaan en terneergeslagen, sommigen gezengd en geschroeid, rondom het haardvuur, in de groote schouw der raadzaal aangelegd, en trachtten zich van den doorgestanen schrik en angst te herstellen door de hartsterkingen, die de vroedschap zich beijverde hun aan te bieden.

In de eerste uren was het een hartverscheurend geweeklaag en gejammer geweest in het vorstelijk gezelschap, waar de eene een zoon of dochter, de ander een broeder of zuster vermiste en allen in ongerustheid verkeerden of de ontbrekenden wel ooit zouden te recht komen. Maar naarmate er telkens nieuwe groepen kwamen binnengevlucht, veranderde de ongerustheid in vreugde over het gelukkig weerzien van verloren gewaande verwanten.

‘Waar is Elisabeth? Waar is de koning?’ riep de hertog en zag met verwilderd gezicht den haveloozen kring rond, waar niemand hem antwoord kon geven en sommigen, op het behoud van eigen dierbare betrekkingen bedacht, op zijn vraag niet eens acht sloegen.

‘Ik keer onmiddellijk terug om ze te zoeken,’ riep jonker Albrecht, maar zag zich weerhouden door zijn zuster Agnes, die hem schreiend om den hals viel.

‘Om Gods wil, waag u toch niet weer in den brand.... ternauwernood zijn wij er zelf aan ontkomen....’

‘Maar moet Elisabeth dan in de vlammen blijven? En de koning! Zal er dan niemand naar den koning omzien?’

[p. 355]

‘De koning! is de koning nog in den brand?’ klonk het van verschillende kanten. ‘De koning moet gered worden. Ik ijl er heen om hem te zoeken....’

En de mannen, die zoo even hun echtgenoote, hun zuster of dochter in veiligheid hadden gebracht, rukten zich uit haar armen los om opnieuw de vlammen te gaan trotseeren.

De hertog zelf wilde zijn zonen vergezellen en stiet Agnes, die hem wilde terughouden, ruw van zich af. Maar gelukkig, daar vertoonde koning Willem zich op den drempel aan de zijde van zijn geliefde Elisabeth, wie hij, zelf ternauwernood gekleed, in der haast een mantel om de sidderende leden had geworpen.

‘Godlof!’ zei hij tot haar, ‘uw vader en broeders, uw zuster zijn hier al in veiligheid..,. Het zou mij slecht vergaan zijn, heer hertog,’ ging hij voort, zich tot dezen wendend, ‘als ik Elisabeth niet bij mij gehad had. Zij wist den weg en bracht ons behouden buiten den brand.... Wat hebben wij een angst uitgestaan, daar wij u niet meer in uw vertrekken vonden....’

‘En wij zochten u tevergeefs in de uwe.... Vertrouwend dat gij u al gered zoudt hebben, gaven wij het zoeken op, en ijlden hierheen. Denk u mijn angst, toen ik u ook hier niet vond!.... O God, welk een nacht! Maar nu zijn wij toch gelukkig weer allen bijeen,’ en half schreiend van aandoening, drukte de hertog zijn dochter Elisabeth aan het hart.

‘Maar allen zijn toch nog niet hier,’ hernam de koning, den kring rondziende, die op dat oogenblik nog ver van voltallig was. ‘Zoolang er nog iemand te redden valt, kan ik niet rustig hier blijven. Tot straks, Elisabeth!’

‘Dan ga ik mee,’ sprak de moedige jonkvrouw, zich uit haars vaders omhelzing losrukkend, ‘alleen laat ik u niet gaan. Ik zou hier toch geen oogenblik rust hebben, als ik u in gevaar wist.... O, ik zei het u dezen morgen wel, dat mijn vijand na den schoonen dag een boozen nacht voorspelde! Ik heb mij niet bedrogen. Rittberg heeft ons in de vlammen willen doen omkomen....’

‘Om Godswil, Elisabeth, wat zegt ge daar!’ viel heur vader haar heftig in de rede. ‘Gij spreekt van Rittberg, is dat de brandstichter?’

‘Dat weet ik niet, maar hedenmorgen heeft hij mij onheil voorspeld; ik herkende zijn stem in de menigte: hij zei, dat er op den schoonen dag een booze nacht zou volgen....’

‘En daar hebt gij niets van gezegd!’

‘Als dat waar was,’ kwam de koning met toornig fonkelend oog tusschenbeide, ‘bij mijn kroon, dan zou hij ondervinden dat hij zich op zijn schelmstuk heeft durven beroemen en aldus zich zelf verraden! Morgen laat ik het heele land naar hem afzoeken, en bij 't kruis, als uw vermoeden zekerheid blijkt, dan moge God hem genadig zijn!.... Maar dat is van later zorg. Nu moeten onze vrienden gered worden.... Blijf hier, Elisabeth! Ik ga zien wat er nog te doen valt.’

Zij wierp zich om zijn hals en klemde hem vast in de armen; maar hij duwde haar zacht ter zijde, en, den mantel omwerpend, die hem gedienstig werd aangereikt, ijlde hij, door een aantal mannen gevolgd, naar buiten.

In radeloozen angst bleef Elisabeth achter, teruggehouden door haar vader en zuster.

Zoo verliep de nacht in bange afwachting, afgewisseld door blijde verrassing, wanneer weer een groep vermisten terechtkwam, en droeve teleurstelling, telkens als nog deze of gene bleek te ontbreken. Eindelijk, toen de morgen aanbrak, waren al de burchtzaten en gasten van Danquarderode in de zaal van het raadhuis bijeen; men miste enkel nog drie dienstlieden, maar vleide zich met de hoop, dat die zich wel geborgen zouden hebben. Helaas, die hoop bleek ijdel; later werden hun verkoolde lichamen van onder de puinen te voorschijn gehaald.

Toen de koning met de laatste groep van het kasteel terugkeerde, vloog Elisabeth hem om den hals.

‘God zij gedankt, dat wij ten minste voor elkaar behouden zijn!’ riep hij uit. ‘Wat we ook verloren hebben, we hebben toch elkander nog.’

‘We zullen anders weinig meer uit den brand gered hebben dan het leven,’ mompelde de hertog somber. ‘Mijn geliefd Danquarderode verwoest!’

‘O dat kan schooner dan te voren herbouwd worden,’ dus troostte hem de koning, ‘en dan hervatten wij het feest, dat nu zoo jammerlijk is verstoord. Nu dus niet getreurd; danken we liever den goeden God, die ons allen gelukkig voor elkander heeft gespaard.’

Aan voortzetting der feesten viel natuurlijk niet te denken. Nog in den morgen vertrokken de gasten, in der haast uit de stad van al het noodige voorzien, naar de kasteelen in den omtrek. Ook de koning moest met de hertogelijke familie op een slot in de nabijheid een toevlucht zoeken.

Danquarderode, daags te voren nog een weelderig lustpaleis, was niets meer dan een geblakerde puinhoop; van de schatten, die het bevatte, was niets meer te vinden, dan hier en daar een klompje versmolten edel metaal, met moeite uit de asch en het puin te voorschijn gebracht.

‘Ook uw kostelijke kroonsieraden verloren,’ zuchtte Elisabeth, toen zij, op den arm van haar gemaal geleund, met betraande oogen de verwoesting aanschouwde.

‘Het was gelukkig de heilige kroon van Karel den Groote niet,’ hernam de koning, ‘het was maar die ik mij te Aken zelf had laten vervaardigen. Nu dank ik God, dat de gewijde rijkskleinooden nog in handen van Koenraad zijn. Het verlies van de andere is een vingerwijzing des Hemels, dat ik niet rusten mag, eer ik ze hem heb ontweldigd.’

‘Daartoe helpe u God, heer koning,’ sprak Elisabeth met vuur.

‘Het zal mijn eerste werk zijn, zoodra wij Danquarderode herbouwd hebben,’ hernam de koning, de hand zijner beminde gemalin innig in de zijne drukkende.

Inderdaad werden op zijn verlangen ten spoedigste de werken tot den herbouw ondernomen; want na Paschen moesten de onderbroken bruiloftsfeesten hervat worden: de koning wilde aldus de treurige herinnering uitwisschen, die anders als een noodlottig voorteeken aan zijn bruiloftsdag zou verbonden blijven.

Na Paschen werd dan ook te Brunswijk opnieuw feest gevierd, nog luisterrijker dan de eerste maal ontworpen was, en nog grooter was het aantal gasten, want ditmaal zaten bij den feestdisch ook de keurvorst van Saksen en de markgraven van Brandenburg aan, de verwanten van den hertog, die tot dusver hardnekkig geweigerd hadden, den koning te erkennen.

Het voorbeeld en de aansporingen van den hertog hadden hen eindelijk en ten laatste overgehaald, de zijde van Koenraad te verlaten en in de Heilige Week voor Paschen naar Brunswijk gekomen, onderwierpen zij zich, op den feestdag van Onzer Lieve Vrouwe Boodschap, met al de grooten van hun gebied aan den zegevierenden koning, die aldus één voor één al de weerspannige rijksvorsten aan zijn voeten mocht zien.

Hoe zouden zij op den duur den edelmoedigen vorst kunnen weerstaan, die door zijn echt koninklijke deugden aller harten won?

In de Heilige Week had hij te Brunswijk weer allen gesticht door zijn innige vroomheid.

Die dagen, aan de herdenking van 's Heeren lijden gewijd, had hij in stille ingetogenheid doorgebracht met het lezen en overwegen van zijn geliefd meditatieboek Agalma religiosorum, dat hij volgens de kroniekschrijvers zelf zou hebben opgesteld, en dat, gelukkig voor ons bewaard, nog heden geldt als een der liefelijkste overblijfselen van de godsdienstige poëzie der middeleeuwen¹⁾.

En op Goeden Vrijdag had hij, in een grof wollen kleed gehuld en blootsvoets, de kerken bezocht en milde aalmoezen aan de armen uitgedeeld.

Daarom nam ook heel Brunswijk thans weer deel in zijn feest, dat, in den winter zoo jammerlijk onderbroken, thans in de blijde lente met des te grooter opgewektheid werd hervat.

(Wordt vervolgd.)

1) ‘Gulielmi II, Hollandiae Comitis et Romanorum Regis Agalma religiosorum, sive Meditationes circa mysteria Passionis Dominicae,’ uit het Latijn vertaald door H.J.C. van Nouhuys, onder den titel ‘Het lievelingsbeeld der vromen, of bespiegelingen over de geheimen van 't lijden onzes Heeren Jesus Christus,’ van Willem II, graaf van Holland en Roomsch-Koning. - Amsterdam, C.L. van Langenhuysen, 1850.