De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 15

[p. 98]

Herinneringen van een dienstmeisje,
door Mathilde.

Ieder schrijft tegenwoordig zijn herinneringen op; in de bibliotheek van een van mijn ‘mijnheeren’ zag ik in de boekenkast een heele rij staan van Mémoires, dat wil zeggen: Memories, en daar hoeft gij zooveel Fransch niet voor te kennen, om te weten, dat Mémoire zooveel beteekent als geheugen of herinnering.

Nu dan, daar heb ik de memories van koningen en prinsen en prinsessen, en generaals en ministers, maar ook van koks en kamerjuffers.

Geen wonder dat ik er mij ook eens toe begeef het een en ander op het papier te zetten, van hetgeen ik zoo al gezien en ondervonden heb in de verschillende huishoudens, waarin ik gewoond heb - vroeger zei men dienen, maar dat woord is tegenwoordig zoo ordinair, dat zegt men niet meer.

Nu ik heb dat alles in de lange winteravonden zoo maar geschreven - voor de vuist weg - zonder te letten op de fouten - ik kan goed mijn mondje roeren al zeg ik het zelf, waarom zou ik dan niet hetzelfde met de pen kunnen zeggen? En toen ik al zoo wat klaar had, ging ik er mee naar den meester en dat is een bovenste, beste man, die mij gekend heeft van dat ik zóó klein was, en die zei:

‘Juffer Trui, dat is zoo kwaad niet. Ik zal het eens nakijken en de groote bokken er uit halen en dan laat ik het zien aan een meneer van een gazet, dien ik heel best ken, en als hij 't goed keurt dan laat hij het drukken en gij krijgt er misschien nog een centje of wat voor.’

‘Nu, meester,’ zeg ik, ‘wat graag; centjes kan ik altijd wel gebruiken en misschien is het voor andere meisjes ook nog wel nuttig te hooren wat ik ondervonden heb. Wie zich aan een ander spiegelt, spiegelt zich zacht, en als ik alles vooruit geweten had, zou ik misschien een boel dingen anders hebben gedaan, want door ondervinding wordt men wijs.’

‘Ja, die hebt gij genoeg opgedaan, Trui.’

‘Dat zou ik denken, meester, als gij zoolang onder de menschen zijt geweest.’

‘Nu, dag Trui!’

‘Dag meester.’

In de stad noemden ze mij altijd Geertje, Truida of Truus. Meester is dat Trui nog zoo gewoon, maar ik hoor het niet graag. Een van mijn mevrouwen zei zelfs altijd: ‘Geertruda.’

't Kost toch precies hetzelfde geld, iemand een schoonen of leelijken naam te geven.

Nu, 't doet er niet toe; het zal mijn zorg zijn, meester mag mij Trui of Truida of Geertruida noemen, als hij mijn Herinneringen in eene gazet laat zetten en ik krijg er nog een paar centen voor, dan is hij een bovenste, beste man, ja dat is hij!

En nu begin ik te vertellen.

I.

Ik ben geboren in het dorpje Langenberg; in welke provincie 't ligt, zal ik maar niet vertellen, want dat doet er niets en niemendal toe.

Mijn vader was timmerman van zijn ambacht en wij waren met ons achten kinderen; moeder was dus altijd druk bezig. Wij woonden in een net huisje aan den weg, met een moestuin op zij en wij hadden een varken en twee geiten in het hok en wel tien kiekens, die ons versche eitjes gaven.

Later in de stad ben ik dikwijls in huizen geweest van menschen van onzen stand in benauwde straten en sloppen, en toen dacht ik dikwijls:

‘Och, och! Wat hebben wij buitenmenschen toch veel voor! Wat wonen wij toch frisch en luchtig en hoe rijkelijk is het niet onze eigen aardappelen en groenten maar in den tuin voor het plukken te hebben en ons eigen gerookt spek aan den zolder te hangen, terwijl men in de stad alles, tot zelfs voor een cent prei nog koopen moet.’

Maar als gij het hebt dan acht gij het niet; de stad, dat was voor ons het lustigste en het heerlijkste wat gij denken kont.

Wij hadden een tante, die in de stad in betrekking was - maar dat vertel ik later wel - eerst moet ik u kennis laten maken met vader, moeder, de broers en zusters en met mijzelf.

Vader was een werkzame, flinke man, nog van den ouden stempel; hij hield niets van alle nieuwerwetsche flauweteiten, zooals hij het noemde. Vader was goed voor zijn werk, en als hij gedaan had, dan hield hij er van, voor onze deur zijne pijp te rooken en met dezen en genen, die er voorbijkwam een praatje te maken. Zondags kleedde hij zich netjes aan en ging, weer of geen weer, winter of zomer, naar de Hoogmis. Na het eten las hij de gazet en maakte dan geregeld zijn dutje tot aan de Vespers; tegen den avond, zomers, ging vader wel eens met de kleintjes wandelen - de grooten hadden eigen vrienden en vriendinnen - in den winter zat vader bij het vuur en rookte zijne pijp totdat wij den Rozenkrans baden en naar bed gingen.

Moeder was heel anders; die hield wel van alles wat er nieuwmodisch was en ook wel van een lachje; toen zij jong was had zij graag in de stad willen gaan dienen, maar toen had zij kennis gekregen aan vader en bleef liever hier. Nu, daar had zij gelijk aan, want zij had wat een goeden man; een beteren, oppassender man kon zij zeker niet krijgen - en als hij langer had mogen leven en onze Lieve Heer had hem niet zoo vroeg weggeroepen, dan zouden alle dingen wel anders zijn geweest.

Moeder dan, was niet zóó voor den eenvoud als vader, zij kocht graag van het koopvolk, die langs ons huis kwamen, allerlei aardigheden om het huis lief te maken, portretjes van de koningin en andere schilderijtjes, in bonte lijstjes, of bouquetten van veeren, of ook wel papieren bloemen en vliegenrozen.

Als zij dat vader liet zien, dan haalde hij de schouders op:

‘Stofnesten,’ zei hij, ‘prullen! 't Is of gij geld te veel hebt, Ka!’

En plezier had moeder er bij hem nooit van, want vader lachte er maar mee en zei, het hoofd schuddend:

‘Dat vrouwvolk, dat vrouwvolk, zij begrijpen maar niet dat eene kamer zonder stof en zonder spinrag veel netter is dan als ze behangen is met al die lariefarie, dat kost maar geld en dient voor niets.’

Moeder had de handen anders vol genoeg, zij zorgde voor den tuin en voor de beesten, voor het eten, voor de wasch en voor ons, kinderen.

Ook hield moeder er ook nog wel van, een praatje te maken met de buurvrouwen en dan hoorde zij niet altijd als de kleine in de wieg schreeuwde als een mager varken, of als de ketel overkookte, zoodat als vader thuis kwam de pap aangebrand of de aardappelen tot brei verkookt waren.

Vader zei niets anders bij zoo'n gelegenheid dan:

‘Hebben de buren u weer veel nieuwtjes verteld, Ka?’

En dan kreeg moeder een kleur van hebt ge me niet, en in de eerste dagen gebeurde het niet meer.

Toen onze Ant van school kwam, begon zij moeder een aardig handje te helpen. Ant was onze oudste. Moeder had graag dat zij zou gaan dienen, maar vader zei:

‘Nee, de eerste, die zij helpen moet, is moeder zelf!’

Verder hadt ge onzen Jan, die was bij vader op het werk, en Geert, die was eerst bij den slager in de leer, toen is hij onder dienst gegaan en ging naar de Oost, en wij hoorden weinig meer van hem; dan kwam ik, Trui, Truda of Geertruida, en na mij hadt ge nog Klaas, Piet en Bet en onze kleine Jans, dat zijn er acht, goed geteld; toen ik juist mijn eerste Communie had gedaan, werd onze Jans geboren.

Wij waren allemaal nogal gezond behalve Piet, dat was een tobber, en Bet had last van klieren; wij meisjes gingen bij de Zusters op school, en al zeg ik het zelf, ik kon goed leeren en naaien en breien.

Er was een tijd, vooral toen ik leerde voor mijn eerste H. Communie, dat ik meende, er geen beter leven bestond dan dat van non; ik bad alle dagen, die onze Lieve Heer mij zou toestaan, dat ik het toch eens mocht worden maar dat is later heelemaal overgegaan, en onze Ant, die er nooit over sprak, die is nu al sedert jaren eene brave, heilige zuster.

Wij kibbelden wel eens samen, maar dat doen alle kinderen. Vader bemoeide zich weinig met ons; als wij het soms te bont maakten, dan deelde moeder klappen onder ons uit, maar nog banger dan voor die klappen waren wij voor de groote oogen, die vader kon opzetten; een woord van vader, daar hadden wij meer eerbied voor dan voor twintig van moeder.

Wij hadden goed ons brood; vanzelf hadden wij het niet breed en kwam er niet alle dagen vleesch bij ons op tafel, maar toch, toen ik later zag welke armoe er geleden werd in de wereld, begreep ik, dat wij geen reden van klagen hadden.

En nu die tante van ons!

Tante Bet - zoo heette zij vroeger - was een jongere zuster van moeder; zij was op haar twintigste jaar naar de stad gegaan om daar te dienen; dat was nu tien jaar geleden, en elk jaar kwam tante Betsie - zoo heette zij nu - acht dagen bij ons thuis; daarna ging zij bij een getrouwden broer in Zutfen logeeren en dan nog bij eene vriendin, geloof ik, en zoo bracht zij hare drie weken door.

Ik zie ons kinderen nog, toen wij haar met moeder voor 't eerst van de statie haalden - de statie lag een uur van ons dorp af - er kwamen vele menschen aan en wij stonden bij het hek en maakten lange halzen om tante Bet het eerst te zien.

Daar zagen wij eene dame met een grooten flaphoed, vol oranjegele rozen en een beige manteltje om en een hardblauwe rok en kreeftkleurige handschoenen, en het manteltje bengelde open en daaronder zag ik een geel vest en een groote zilveren broche - kort en goed, wij vonden haar de deftigste van alle dames, die uitstapten, en dat was nu onze tante.

Wat zag moeder er kaaltjes en povertjes uit, zoo naast haar - met haar verlept hoedje en haar valen, zwarten omslagdoek en slappe, bruine rok. Moeder droeg de muts van de boerinnen niet meer. Vader had er veel tegen gehad, dat zij dien afzette, maar moeder zette toch haren wil door, zij vond zoo'n hoedje veel makkelijker dragen en zuiniger ook dan zoo'n groote nationale - zoo noemen zij 't immers? - kap.

Tante Bet had nog een flinken handkoffer bij zich en een lief taschje van rood leder en een paraplu met een vergulden knop en, al mijn leven - ook nog een parasol.

Onze jongens gingen met den koffer en de paraplu op den loop, maar het taschje hield zij bij zich en de parasol zette zij op, ofschoon er zoo goed als geen zon was - in den winter droeg zij een mof van prachtig grijs bont met lange haren.

Men kan denken wat dat voor ons was, zoo'n deftige tante te hebben, die gekleed was als de juffers van den burgemeester, den dokter en den notaris. Ieder keek ons aan en vroeg, misschien wel om te spotten, òf wij een barones over hadden.

Tante had een hoogen dienst, ƒ 120 loon en wel ƒ 80 verval, maar zij hield niet veel over, vertelde zij, want alles was zoo duur in de stad.

Vader had niet veel met tante op; hij kwam haast niet binnen als zij er was, en als zij aan tafel blufte over haren grootschheid, dan sprak hij niet, maar schudde alleen nu en dan het hoofd.

Maar moeder en wij werden nooit moe om naar haar te luisteren, en toen Ant vijftien jaar oud was, zei tante dat zij een heel goeden dienst voor haar wist, en dat zij haar mee wilde nemen naar de stad; alles was in orde op de goospenning na, maar toen begon Ant te huilen, zij kon niet van vader en moeder en de kinderen af, zei ze, en vooral niet van den zwakken Piet en de kleine Jans.

En vader kwam er tusschen en zeide dat zij niet gaan mocht, want dat hij niet wilde dat zijn kinderen modepoppen werden; en zoo

[p. 99]

is het mislukt. Tante nam het vader erg kwalijk, maar daar gaf vader niets om; moeder pruttelde ook wel, maar zoo, dat het vader niet hoorde.

In dezen tijd was't ook dat moeder eens met den pleziertrein naar Antwerpen ging. Zij kwam thuis, doodmoe; van 's morgens vier tot tien uur had zij op de harde banken gezeten met tienen in eenen wagen, waar zij dampten als schoorsteenen. Zij kwam midden in den nacht thuis en moest nog een uur loopen - maar toch kon zij niet uit over die prachtige stad en over de schoone keuken van Bet, waar men zoo van de gekleurde vloersteenen kan eten, en waar de potten en pannen blonken als goud - en dan die winkels, zoo groot als onze kerk, met poppen gekleed als menschen, en naar het Panorama was zij geweest en naar den Dierentuin en naar het Rijksmuseum. 't Had erg geregend nu en dan, zij was een paar keer nat en droog geweest; zij had zich niet den tijd gegund om iets anders te eten dan een boterham uit hare kabas. Zij had op dien eenen dag meer lust gehad dan in haar heele leven, en 't liefste van alles was de Zoologie - daar werden wij nooit moe van om van te hooren en zij niet om van te vertellen.

Wij, die in onze onnoozelheid dachten dat er geen andere beesten bestonden dan koeien en paarden, varkens, geiten en schapen, honden, katten, en geen andere vogels dan die wij in het bosch zagen, en dan te moeten hooren van die vreemde soort dieren - die tijgers en olifanten en die rhinocerossen en nijlpaarden en hertebeesten en al die lieve vogels en slangen. Ja, als moeder daarover begon, dan luisterde vader ook en eens zelfs zeide hij, zijne pijp uitkloppend:

‘Als ik ooit zoo zot ben om met den pleziertrein naar Antwerpen te gaan, dan zal het alleen wezen om den Dierentuin te gaan zien.’

Arme vader! hij is nooit met den pleziertrein mogen gaan en heeft ook nooit de Zoologie gezien.

‘De menschen zijn wel zot,’ zei moeder, ‘hun leven lang hier te versuffen, terwijl gij in de stad zooveel kunt genieten, en goedkoop als het daar is! Er zijn concerten zoo mooi als de grootheid het niet beter wenschen kan, en die kosten maar tien cent om in te komen, en een plaats in de komedie kost maar 25 cent. Daar ziet ge de fijnste stukken, waarbij gij den zakdoek nat kunt huilen, net zoo goed als de menschen die drie of vijf franks betalen. Ja, men komt hier veel te kort.’

‘Dat helpt u wat, of ge voor tien cent muziek hoort en gij hebt geen eten op tafel en geen vuur in de kachel,’ sprak vader leukweg.

Eens kwam tante niet alleen, zij bracht haar galant of aanstaande mee, dat was een kruideniers-bediende, en hij droeg eenen panama en een grijze demi en hij liep met zijn arm op den arm van tante, net zooals de jonge dokter en zijn vrouw.

Tante was wat grootsch op hem; zij had vooruit moeder geld gezonden om ons boeltje wat op te knappen met nieuwe gordijnen en een nieuw zeiltje onder de tafel, maar hij bleef niet langer dan een dag, want hij vond het in dat nest toch zoo vervelend en begreep niet hoe wij het er konden uithouden.

Geen van de kinderen hoorde zoo graag naar de vertelsels van moeder en tante als ik. 's Nachts droomde ik van die groote stad en van al die lichten en die trams en die rijke winkels en ik verbeeldde mij, dat ik in zoo'n deftige keuken zat, met al dat glimmende goed om mij heen, en dan zag ik mijzelf zoo net gekleed als tante, met een hoed vol bloemen en armbanden van valsch goud en een mantel als van een echte dame.

‘Ik wil in Antwerpen dienen als tante Bet,’ dacht ik, ‘en vader is een knap man, als hij mij er van afhoudt.’

Wij zagen na dien dag tante Bet niet meer; het jaar daarop trouwde zij. Vader en moeder waren ook verzocht op de bruiloft, maar vader wou er niets van weten; 't kostte veel te veel geld, zei hij. Bet was zot, zei hij, niet hier te trouwen, waar alles in allen eenvoud en veel goedkooper kon gebeuren, maar daar moest natuurlijk allerlei wind verkocht worden. Moeder meende eerst een beetje, maar schikte er zich toch in.

Later hoorden wij, dat het zoo'n echte, deftige bruiloft was geweest; zeven rijtuigen met twee paarden en tante had een zwart zijden japon aan met een sluier en wit glacé handschoenen, en 's morgens was de kapper gekomen, niet alleen om haar te kappen, maar ook om het haar van haar bruidegom te krullen en 's avonds hadden zij feest gevierd in een zaal, en er waren wel zestig gasten, en allen riepen er over dat alles zoo netjes en deftig was geweest.

‘Hoe betalen zij dat,’ zei vader, ‘Bet heeft geen rooien cent op haar boekje en Willem zal ook niet zooveel hebben overgehouden van zijn twintig frank in de week. Maar dat komt er in de stad niet op aan. Daar leef men maar op de pof.’

Na den brief van tante, waarin zij al de heerlijkheden van die bruiloft in kleuren en geuren beschreef, hoorden wij in langen tijd niets meer van haar, maar na een jaar kwam er een heele klaagbrief.

Willem was zonder betrekking; zij had haar eerste kindje en er was niets geen geld in huis; zij konden zoo goed een winkeltje overnemen, maar daar hadden zij geen geld voor, òf broer hun niet een honderd franks of wat kon voorschieten, tegen behoorlijke rente natuurlijk, Willem kende geen handwerk en kon niets anders aanpakken.

Vader lachte er om.

‘Ze denken dat mij de bankjes van ƒ 100 op den rug groeien; hoor eens, moeder! Maak maar eens een flink pak van een paar zijdjes spek en een paar mikken en een zak aardappelen, een pot boter en vet, en zend dat naar Antwerpen. Ze zouden nu wel willen het geld nog te hebben, dat aan koetsen en aan kapper is heengegaan.’

Moeder zond al die goede dingen weg, maar ik geloof niet, dat zij er ooit een dankje voor gekregen heeft.

Later zag ik tante terug, maar dat vertel ik op zijnen tijd.

II.

Ik was zoowat zestien jaar en Ant twintig, toen vader eens thuis kwam en klaagde over pijn op de borst; hij hoestte erg en rilde als een blad. Moeder zette hem een kop vlierthee en hij ging vroeg naar bed.

Ik was toen sedert mijn veertiende jaar kindermeisje bij de jonge doktersvrouw, en vond het een heel prettigen dienst. Mevrouw was nog erg jong en bemoeide zich weinig met het huishouden; de groote meid was eene kennis van mij - we kenden mekaar allemaal in Langenberg - zij zong en praatte meer dan zij werkte, mevrouw speelde piano en kwam soms in de keuken allerlei kostjes knoeien volgens het keukenboek, die altijd mislukten, en als de dokter thuis kwam, was bijna nooit het eten klaar en de kachel uit.

Ik mocht bij lief weer met de kinderwagen of de sportkar, waarin de twee kinderen zaten, wandelen - soms urenlang - ik ging dan gewoonlijk naar huis en de kinderen speelden bij ons in den tuin met Jans en Bet, en ik zat in het prieel te breien of te haken, want mevrouw had er plezier in dat ik zoo vlug was en gaf mij les in mooie handwerken.

‘'t Is zonde,’ zeide zij, ‘dat gij niet voor iets beters wordt opgeleid; gij kunt zoo vlug lezen en veel beter schrijven dan andere meisjes. Gij moest onderwijzeres zijn geworden.’

Dan schitterden mijne oogen en beefden mijne handen, en als ik thuis kwam, vertelde ik vader en moeder, wat mevrouw gezegd had, maar vader zette zijn groote oogen op, die ons zoo bang maakten, en sprak:

‘Die mevrouw is zelf nog maar een groot kind en brengt u het hoofd op hol; het deugt daar niet en hoe gauwer gij vandaar wegkomt, hoe beter.’

Dat maakte mij bang, want ik vond het heel plezierig bij de doktersvrouw; ik deed niet meer dan mij beliefde, mevrouw knorde nooit, en als het grootste kind schreeuwde, gaf ik het lekkers en als het kleinste huilde, smeerde ik hem stroop om het mondje en liet ze dan maar gillen tot ze vanzelf stil hielden.

Maar vader was niet meer de flinke man van vroeger; hij voelde zich gauw moe en hijgde dan zoo pijnlijk en liet alles van de kinderen maar aan moeder over.

Ik droomde altijd van naar de stad te gaan en sprak er met mevrouw over, die mij beloofde, als ik achttien jaar oud was, mij te recommandeeren bij hare zuster, die in Antwerpen getrouwd was.

Maar na dien avond werd vader erg ziek; de dokter kwam en schudde het hoofd; moeder vroeg angstig wat het worden zou.

‘Ik hoop dat het gevatte kou is,’ antwoordde hij, ‘maar het kan ook wel wat ergers worden.’

Dien volgenden morgen reeds heel vroeg ging ik zien; moeder en Ant hadden den heelen nacht gewaakt en zagen er moe en betraand uit. Toen ik bij de bedstee kwam, waarin vader lag, merkte ik dat hij hoogrood van kleur was en erg hijgde, en soms erbarmelijk hoestte.

‘Zijt gij daar, Trui?’ vroeg hij.

‘Ja, vader!’

‘Zoo kind! Dat is goed. Zult ge altijd braaf blijven en denken dat.... dat....’

Een hevige hoestbui belette hem het spreken, na een oogenblik ging hij voort:

‘Eerlijk zijn en braaf.... waar gij ook zijt en altijd denken.... wie zijn plicht.... doet.... die.... die helpt onze Lieve Heer... uwe plicht... waar gij ook zijt!’

Ik begon heel hard te huilen en nog hoorde ik vader zeggen:

‘Gij zijt een goed kind, maar.... brutaal.... en ijdel.... en.... en Trui.... daar komt men niet ver mee.... in onzen stand.... denk dus....’

Een oogenblik later kwam de dokter, mijn mijnheer, en ik moest de kamer uit, moeder bleef alleen binnen - en toen hij er uitkwam huilde moeder vreeselijk, met haar schort tegen de oogen gedrukt.

‘Och dokter, dokter, is er nu werkelijk niets aan te doen? Moet ik mijn man verliezen? Wat moet er dan van mij worden met mijn acht bloeien van kinderen? Dat kan de goede God niet willen.’

‘Vrouwtje, ik zal doen wat ik kan, om uwen man te redden, maar de toestand is heel erg zorgelijk; hij heeft de ziekte al lang onder de leden gehad. Gij zijt Roomsch en dus raad ik u aan, zoo spoedig mogelijk den pastoor te laten komen.’

Toen begon moeder nog eens zoo hard te huilen en Piet en Bet en Jans en ik, deden het nog harder.

(Wordt vervolgd.)