De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 14

[p. 9]

[Nummer 2]

jong huishouden uit den ouden tijd, naar de schilderij van eugen klimsch. (Photographie der Photographische Union te Munchen).

[p. 10]

's Heeren wegen.
Novelle door G. van Neubourg.

V.

Verscheidene jaren zijn voorbijgegaan met die onveranderlijke regelmatigheid van tijd, wiens onmerkbare gang alles verandert, alles doet vergeten, alles zoo doet wenden en keeren gelijk 't den Meester over leven en dood belieft.

Jozef was ondertusschen student geworden van het klein seminarie. Een schoone, blonde jongeling, die alles bezat, wat bij de jaren der jonkheid past, als de lach bij de opgeruimdheid: de goede trouw en rondborstigheid van een open hart, dat geen angsten bergt, geen achterdocht koestert.

Hij had zijne weldoeners, den pastoor, zijne huishoudster en degenen, die hem in staat gesteld hadden zijn studies voort te zetten, oprecht lief. Hen gelukkig te maken was geheel zijn leven, hen tevreden te zien zijn levensgenot.

Met lauweren gekroond, keerde hij met elke herfstvacantie in het geboortedorp weer met de heerlijkste, meest vleiende getuigschriften zijner meesters.

Dan was het feest op de pastorij, waar niet het minst de oude Cornelia voor zorgde.

‘Onze jongen heeft toch wel weer wat verdiend, mijnheer pastoor,’ zei ze al weken te voren tot haren meester.

‘Nella, Nella, wees maar niet te voorbarig!’ plaagde haar de goedige priester; ‘'t kon wel eens tegenvallen!’

‘Dat meent u zelf niet, en zou u nog veel minder willen,’ lachte de huishoudster, ‘want 't is de laatste keer dit jaar op het klein seminarie, en u zegt altijd: finus kronat opis!’

‘Nu ja.... dan moet ge den kleermaker maar vast bestellen voor zijne eerste toog!’

't Was thans de beurt aan Nella om te plagen:

‘Als hij maar volhoudt, mijnheer pastoor; hij moest eens niet willen...’ De rest kon ze niet uitbrengen, want dat zou al te erg zijn.

Mijnheer La Glacière en zijn zoon, die inmiddels weer te Hagendorp tamelijk hersteld, maar toch altijd nog sukkelend, teruggekomen was, zouden met mijnheer pastoor dit jaar de prijsuitdeeling in het college gaan bijwonen, om getuige te zijn van de lauweren, die hun lieve ongetwijfeld, voor het laatst hier oogsten zou..

Is het te verwonderen, dat over de vermagerde wangen van den grijzen priester heete tranen van aandoening rolden, als hij telkens den naam ‘Jozef Klik’ onophoudelijk met het woord: ‘eerste prijs’ verbonden, in de ooren hoorde klinken en een stormachtig handgeklap de geheele feestzaal telkens op hare grondvesten deed dreunen?

Dat het hart der beide heeren weldoeners, vader en zoon, aan de gevoeligste snaar van 's menschen hart geraakt, door zooveel handtastelijke dankbaarheid van hun braven beschermeling zich een wijl baadde in de zoetste voldoening?

Dat alle drie, priester, vader en zoon, met trots de talrijke gelukwenschen van meesters, vrienden, bekenden en vreemdelingen in stillen jubel ontvingen en den dierbaren gelauwerde met innige liefde de noeste hand drukten, die zoo'n rijken oogst in dit afgeloopen jaar weer vergaard had?

En bij de terugkomst ter pastorij!

Een goed verstaander heeft maar een half woordje noodig, en zoo was het ook voor des pastoors huishoudster Nella. Een paar woorden van den pastoor deden haar geheel den omvang van Jozefs triomf begrijpen. Ze weende en lachte te gelijker tijd, toen ze hem hare hand toestak, en het scheelde weinig of ze had den jongen aan heur hart gedrukt en hem van loutere voldoening gekust.

Onder het avondeten, waarvan het menu bestond uit twee van Jozefs lievelingsgerechten, beschreven de heeren haar omslachtig, met de levendigste kleuren, de plechtige prijsuitdeeling, vooral die der hoogste klasse, waar Jozef al de hoogste prijzen behaald had. Met den tip van haar voorschoot sloeg ze, als ware het heiligdom geweest, de prijzen, in prachtband open, om ze weer even voorzichtig dicht te maken, daar ze straks op haar gemak len met haren bril nog eens alle wilde nazien.

‘Eet dan toch, mijn jongen; smaakt het niet? En gij houdt er anders zooveel van. Gij zijt zeker te vermoeid, en dan al die eer! ja, daar wordt men ook vol van!’ sprak ze Jozef telkens aan, om hem haar hoogste tevredenheid eenigszins te laten blijken. En zich dan weer tot den heer pastoor wendend: ‘Ziet u wel, dat we den kleermaker gerust kunnen ontbieden, niet waar, Jozef?’

‘En wie heeft dat in twijfel getrokken, juffer?’ schertste de pastoor.

‘Welnu,’ sprak mijnheer La Glacière opstaande, ‘dan stel ik voor eens te drinken op onzen nieuwen togatus, dat hij zijn kleed steeds zooveel eer moge aandoen als hij den leek bewezen heeft.’

‘Wacht dan,’ riep Nella, ‘dat ik ook meeklinke.’ Ze zocht een wijnglas, dat mijnheer pastoor haar vol schonk, en zich gewis nog in den bloei van het leven wanend, ofschoon de avondschemering reeds zoetjesaan begon te vallen, hief zij met een bevende, bijna sonore altstem aan: ‘Lang zal hij leven in gloria!’

Er werd geklonken en gedronken en zeker werd nooit een huiselijk genot door zoo'n gulle vroolijkheid, door zulk een eenvoudige feestelijkheid voorgezeten, als aan dezen bescheiden, gastvrijen disch der gelukkige pastorij van Hagendorp.

VI.

Doffe hamerslagen weerklonken op zekeren dag op de villa ‘Rozenhof.’ Bedienaren eener begrafenis-onderneming waren bezig een der benedenzalen met zwart te behangen.

De dood, die reeds maanden lang ongeduldig rondom het terrein gewaard had, sloop eindelijk verraderlijk binnen in de slaapkamer van den zoon des huizes, om zijn in lijden zoo lang gerekt leven af te snijden.

‘Langzaam als het sluipend gif en wis als het grievend staal, had de wreede kwaal het einde beslist.’

Van week tot week, van maand tot maand, had men gedobberd tusschen hoop en vrees; eindelijk was zijn uur geslagen.

Met samengewrongen, lange, bleeke handen en een van weemoed overstelpt hart, had hij op een morgen eene laatste gunst van zijn vader verzocht. Hij zou toch zorgen, dat Jozef Klik onmiddellijk overkwam, daar hij dezen voor zijnen dood nog eens wilde spreken.

De vader had den moed niet, zijnen zoon dit laatste verzoek, helaas! te weigeren.

Een telegram deed den jeugdigen seminarist den volgenden morgen reeds de stille ziekenkamer binnentreden.

Stilzwijgend reikte de jongeheer Edgard la Glacière hem de hand, die hij hartelijk drukte.

Jozef vroeg met veel belangstelling naar den toestand des zieken en sprak hem eenige welgemeende troostwoorden toe, die de zieke met een pijnlijk lachje aanhoorde.

De bedroefde vader, die den seminarist in de ziekenkamer geleid had, deed hem neerzitten.

‘Jozef, wij hebben u veel te zeggen, vriend,’ begon de oude heer, die op verzoek van zijn kranken zoon vandaag hun beschermeling op de hoogte zou stellen der vroeger gebeurde zaken.

De aangesprokene keek vreemd op.

‘Gij zult u echter op het ergste moeten voorbereiden.’

Jozef ontstelde een weinig, hij wist niet wat te denken.

‘Ge hebt altijd gemeend, dat gij ons zooveel verschuldigd zijt, mijn vriend!’

‘Dat ben ik ook, en nooit zal ik u kunnen vergelden, wat....’

‘Ach, Jozef, spreek niet van vergelden; wat wij voor u doen, zijn we u en uw overleden ouders dubbel verschuldigd.’

‘Maar, mijnheer, gij schertst, geloof ik!’

‘Neen, vriend, 't is zuivere waarheid. Neem mij niet kwalijk, dat wij een mogelijk pas geheelde wonde dezen morgen weer openscheuren. Herinnert gij u nog den dood van uw vader-zaliger?’

‘Ach ja, mijnheer pastoor heeft het mij dikwijls genoeg verhaald, om het nooit weer te vergeten!’

‘Welnu, nimmer heeft men de ware toedracht van zijne dood kunnen achterhalen; men heeft aan moord, aan kwaad opzet gedacht!’

‘Ja, mijne heeren, dit schijnt wel het geval geweest te zijn. Doch mijnheer pastoor heeft me altijd geleerd, dat ik vooral in het ‘Onze Vader,’ immer met bijzondere aandacht die woorden zou uitspreken: ‘Vergeef ons onze schulden, gelijk wij vergeven aan onze schuldenaren.’

De zieke greep koortsachtig Jozefs hand en snikte: ‘Edele vriend.... vergeeft ge dan ook mij?’

‘U!’ riep Jozef verwonderd uit!.....‘Maar waarom dan toch!.... Ik....’

‘Bedaart, mijne kinderen,’ viel de oude heer hen in de rede. ‘Bedaart, laat ik u van alles op de hoogte stellen! Kwaad opzet heeft hier volstrekt niet plaats gehad. 't Is hoogstwaarschijnlijk slechts een vreeselijk ongeluk geweest. En dat moet gij mijn zoon vergeven, want....’

‘Ja, ik vermeen zeker uw vader.... gedood te hebben.... ach!.... wat heb ik sedert eene wroeging.... een akelig leven doorstaan!....’

De jonge Klik werd als door den bliksem getroffen. 't Draaide hem alles voor de oogen.

Na een poosje gezwegen te hebben, nam nu ook de heer La Glacière Jozefs hand in de zijne en zeide op goedigen, bijna smeekenden toon:

‘Laat ik u alles bedaard verhalen wat er gebeurd is en dan moogt gij zelf oordeelen of gij ons vergeven kunt.’

‘Ik vergeef u, wat er ook gebeurd zij, van ganscher harte!’ en hevig snikkend, verborg hij zijn gelaat in beide handen.

Ook vader en zoon waren diep geroerd.

De eerste verhaalde nu in korte woorden, hoe op dien noodlottigen dag van het ongeluk zijn zoon, juist op het uur dat het slachtoffer getroffen scheen te zijn, in het bosch aan het jagen was. Hoe hij naar den kant, waar het lijk gevonden was, verscheidene schoten had gelost, zonder zich toen bewust te zijn geweest van het droevige gevolg. Later, toen het schrikbarend nieuws zich verspreid had, was hem dit alles akeliger nog dan de werkelijkheid voor den geest gekomen.

Dan, niemand had hem gezien op die zoo afgelegen plaats, en er kon dus ook geen vermoeden op hem rusten. Hij hield echter vol, dat hij de onvoorzichtige geweest was.

‘Ik heb mijn zoon aangeraden alles te verzwijgen om hem en onze familie de schande te besparen, daar het zeer twijfelachtig bleef of hij wel plichtig was, en er toch niets meer te verhelpen was; maar u te vergelden zooveel wij konden, wat wij u ontnomen hadden. Mijn zoon heeft gewild dat ik u, alvorens hij zou sterven, de ware toedracht zou mededeelen, opdat hij uit uw mond vergiffenis erlange, om gerust voor zijn eeuwigen Rechter te kunnen verschijnen!’

Eene broederlijke omhelzing en het luid geween van beide jongelingen bewezen duidelijk het diepe leedwezen van den eene en de edelmoedige vergevingsgezindheid van den andere, die beider bewaarengelen in gouden schalen neerplaatsten voor den troon des Allerhoogsten, die een rouwmoedig hart niet verstoot en dengene vergeeft, die geen haat in zijn hart draagt.

De heer La Glacière meende, dat hiermee de zaak afgehandeld en voortaan dood zoude zijn. Dan, de muren hadden hier ooren gehad; in een belendende kamer had een bediende den luistervink gespeeld, en genoeg opgevangen om het zoolang bewaarde geheim tot eigene schoonwassching weldra openbaar te maken.

Het overlijden van zijns meesters zoon, dat den tweeden dag daarna voorviel, deed het hem in die drukke dagen als voor een oogenblik vergeten.

't Waren droevige dagen op ‘Rozenhof.’

Midden in de van onder tot boven met zwart behangen zaal stond de katafalk te midden

[p. 11]

van groen en acht waskaarsen op zilveren kandelaars; en aan het hoofdeind tusschen veel lichten een hoog kruisbeeld. Geen gedruisch, geen zucht zelfs werd hier op dit oogenblik gehoord. 't Was alsof er de dood zelf met den vinger op de lippen stilte gebood. Op den morgen der begrafenis werd het evenwel natuurlijkerwijze drukker en drukker.

De genoodigden begonnen langzamerhand te komen. Eenigen bezochten de tot chapelle ardente ingerichte zaal, en prevelden een gebed voor de baar; onder dezen was het vooral een jeugdig geestelijke, die veel langer toefde dan de anderen; hij knielde neer en bad er vurig. 't Was Jozef Klik.

Velen vergenoegden zich een nieuwsgierigen blik op de katafalk te werpen en keerden zich af met die uitdrukking van onverschilligheid, welke altijd door officieele rouwplechtigheden heenbreekt.

Allen vergaarden zich ten laatste in de breede corridors, om de geestelijkheid, die in aantocht was, door te laten en daarna te volgen, want een naderend gedruisch van langzame schreden deed zich hooren. De pastoor hief op doffen toon het De Profundis aan. Daarna besprenkelde hij de kist, waarop de droppels wijwater hoorbaar neervielen; er volgde een geschuifel als het sleepen van een zwaar voorwerp over den grond, het zwaar hijgen van eenige mannen, die een last optillen; langzaam afgemeten schreden, die zich dof op het zware vloerkleed neerzetten, als onder het torsen van een zwaren last; van lieverlee verloor zich dit alles in de verte en toen werd het stil, doodstil in deze rouwkamer.

De zware, sombere tonen der doodenklokken verkondigden een uur later aan Hagendorp en omtrek, dat het dierbare overschot van den jongenheer La Glacière-Bleistadt aan den killen doodenakker toevertrouwd was, totdat de bazuin des jongsten Gerichts het ter eeuwige vierschaar zoude oproepen.

VII.

Misschien zwaarder nog dan het verlies van den innig beminden zoon des huizes trof binnen het jaar de familie La Glacière-Bleistadt een andere slag, die als de eerste niet meer te herstellen scheen.

Een der bedienden van de villa, zekere Wouter Staren - we stelden hem u reeds terloops voor onder den weinig eervollen naam van ‘luistervink’ - had reeds sedert het sterfgeval een onuitstaanbare houding tegenover zijn meesters aangenomen. Overtuigd, dat hij het middel in de hand had, waardoor hij ze van hem voortaan, helaas! afhankelijk kon doen zijn, was hij onedel genoeg hun dit overal te laten voelen en een zekere laakbare dwingelandij over hen uit te oefenen.

Van bedeesd was hij eerst vrij, later brutaal geworden. De minste op- of aanmerking hoorde hij meestal onverschillig aan en had altijd een tegenbemerking. Na korten tijd kwam hij om verhooging van loon. Doch zijn gedrag, zijn optreden, zijne nalatigheid in alles en overal deden zijn heer dit voorstel onmiddellijk van de hand wijzen.

‘Verhooging van loon?’ sprak de huisheer verwonderd en zelfs geraakt; ‘gij begrijpt, dat uwe manier van doen in den laatsten tijd zulks niet verdiend heeft. Daar komt niets van!’

‘En toch sta ik er op; mijn loon is veel te laag voor al het werk, dat ik hier te doen heb,’ sprak de knecht op hoogen toon.

‘Ik kan het niet helpen; overigens als het u niet meer bevalt, kunt gij immers met de drie maanden verhuizen!’

‘Goed. mijnheer, dat is een woord, maar dat zal u bezuren.’

‘Bezuren!’ lachte de aangesprokene spottend.

‘Ja bezuren,’ luidde het scherpe wederwoord. ‘Weet wel, dat ik zaken aan het licht kan brengen, die uwe eer en goeden naam....’

‘Ha, ha, ha! begint gij met bedreigingen en bangmakerij? Daar is de deur!’

‘Gij behoeft zulken toon niet aan te slaan, mijnheer; die past niet aan den vader van eenen moordenaar....’

‘Wat zegt ge daar?’ kreet mijnheer La Glacière.

‘Wees maar gerust, gij hoort, ik ben op de hoogte.’

Ten zeerste verontwaardigd, deed de ontwapende meester den knecht het bureel verlaten. Als bewusteloos zonk hij in den armstoel en bleef er geruimen tijd als door eene beroerte getroffen zitten.

Daar niemand dan hij zelf en Jozef Klik bekend waren met het gebeurde, kon hij ook met niemand dan met hem hierover spreken, wat hij ten slotte ook besloot te doen.

Hij reisde den volgenden morgen met den eersten trein naar het seminarie te G....

De slotsom van zijn onderhoud aldaar was, dat hij den bediende zou doen vertrekken. Jozef zou hem daarna een brief schrijven om hem op het seminarie te ontbieden en dan te onderzoeken wat hij van en hoe hij het geheim wist en hem eene flinke uitkeering telken jare beloven als hij zwijgen zou.

Doch mijnheer La Glacière was voortaan geheel moedeloos en terneergeslagen. Hem docht, dat, waar hij verscheen, ieder hem aanzag als den vader eens moordenaars. Hij onttrok zich langzamerhand aan alles, kwam maar zelden meer in het dorp, tenzij ter kerke of op de pastorij en kwijnde zienderoog tot groote ontsteltenis zijner familie.

De laster en de leugen begonnen allerlei praatjes uit te strooien, die hem ook ter ooren waren gekomen. De naam, de faam der familie La Glacière-Bleistadt was voorgoed geknakt, als de stevig gestamde zonnebloem, waartegen een felle rukwind verscheidene keeren toomeloos lostrok, om niet te rusten voordat de stengel gebroken zou zijn.

VIII.

Het laatste studiejaar van Jozef Klik was eindelijk gekomen, het gewichtige jaar, waarin hij voor eeuwig den Heer als zijn erfdeel zou kiezen, waarin hij voor tijd en eeuwigheid priester zou gezalfd worden. 't Was de vooravond van het heerlijke Pinksterfeest.

Eene prachtig opkomende zon wierp breedspattend haar vroolijk goud over de stad G.... en verguldde het slanke, statige kerktorentje der seminarie-kapel, waaruit feestelijk galmende tonen vroolijk langs den helderen hemel golfden en de toegestroomde familieleden, vooral der wijdelingen, ten beehuis riepen om getuigen te zijn van de hartroerende, treffende plechtigheid eener priesterwijding in Gods Kerk.

De pastoor van Hagendorp en zijn huishoudster Cornelia, die met mijnheer La Glacière een der eerste plaatsen voor het priesterkoor innamen, waren een der eersten in de kapel.

Tegen halfacht liet het prachtige orgel zijn volle akkoorden hooren in eene jubelende, feestelijke, stemmige compositie, voor die plechtige gelegenheid schier telken jare opnieuw getoonzet, die met de rijke, keurige, doch sobere versiering der kapel wel in staat was, de getroffen geloovigen in de gepaste stemming te brengen.

Eene lange rij van acht en twintig levieten, allen in een langwit kleed, albe, met een cingel opgehouden en een brandende kaars in de rechterhand en over den linkerarm een opgerolde kasuifel dragend, treden zedig en langzaam uit de zijdeur en vullen het middelschip der kerk. Hun bleek, ingetogen gelaat straalt op dit oogenblik van heiligheid, de vrucht eener achtdaagsche geestelijke afzondering.

Van den troon, aan den epistelkant des altaars, treedt nu de grijze bisschop in vol ornaat met mijter en staf naar het hoogaltaar en begint plechtig en statig in stilte de H. Offerande, bijgestaan door de assistenten, allen eerbiedwaardige bejaarde priesters.

Na het Kyrie keert Zijn Doorluchtige Hoogwaardigheid naar het midden des altaars, en, den mijter op het hoofd, neemt hij plaats in een armstoel.

De aartsdiaken, een der assistenten, verheft de stem:

‘Dat degenen, die tot priester gewijd moeten worden, naderen.’

En hij roept de lange lijst namen van 's Heeren uitverkorenen af, die om beurte telkens met een duidelijk ‘adsum’ (tegenwoordig) antwoorden, zich naar het hooge koor begeven en zich rijen tot een dubbelen halven cirkel voor den beminden prelaat. De stola hangt hun schuins over den linkerschouder, als bewijs, dat ze nog slechts diaken zijn.

Andermaal neemt de aartsdiaken het woord, zich tot den bisschop keerend:

‘Zeer Eerwaarde Vader, de H. Moeder, de Katholieke Kerk vraagt, dat gij deze hier tegenwoordig zijnde diakenen tot het ambt des priesterschaps wijdt.’

‘Weet gij,’ vraagt deze met plechtige, ietwat trillende stem, ‘dat zij zulks waardig zijn?’

‘Zooveel de menschelijke zwakheid gedoogt te weten,’ luidt het wederwoord, ‘weet en getuig ik, dat zij tot de bediening van dit ambt waardig zijn.’

‘God zij dank!’ juicht de kerkvoogd. De wijdelingen ontvangen eene hartelijke vermaning van hun geestelijken vader, die in treffende taal den zwaren plicht schetst, waartoe zij zich als priester des Heeren verbinden gaan.

Zacht en statig begeleidt bij het einde dier vermaning het orgel de twee welluidende zangersstemmen, die op heerlijken, eigenaardigen, doch zoo treffend plechtigen toon de ‘Litanie van alle Heiligen’ aanheffen.

Een zacht ruischen gaat er een oogenblik langs de gewelven; de bisschop is op de bovenste trede des altaars geknield en de acht en twintig wijdelingen liggen allen plat ter aarde neer.

Overweldigend is de plotselinge indruk onder de opeengepakte schare van geloovigen, die het betraande oog onafgebroken op dit aangrijpend schouwspel gevestigd houdt.

Een hoorbaar snikken breekt gedurig door de akkoorden der gezangen heen, dat toch harmonisch met het smeekende ora pro nobis van het zangkoor samensmelt en jubelend door de engelen opgevangen, den Allerhoogste voor de gelukkige levieten aangeboden wordt.

(Slot volgt.)