De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 13

De ziel der viool.

Onder de bewoners in de vruchtbare dalen en op de hellingen der steile rotsen van Tirol zijn er geen, waarin meer geestkracht, vuur en zin voor poëzie schuilt, dan in de bevolking van het Zillerthal. Dit is de tuin van Tirol, de gelukkige streek, waar de wijnstok welig opschiet, voor ieder huis de machtige koepel van den note- of kastanjeboom zich verheft, de streek, die trotsch gaat op hare stad Zell, bekend om haar wijdvermaard patroonfeest.

Dit feest ging vergezeld van dansen en zangen. De heele jeugd van Innsprück was toegesneld, evenals de bewoners der omliggende dorpen. Aan den eenen kant zag men de rijke burgers, de studenten met hun schilderachtige hoofddeksels, de officieren in schitterende uniform; aan den anderen de herders op hun Zondagsch, de stoutste jagers met hun kegelvormigen, met linten versierden hoed, de jonge meisjes in een hemelsblauwen japon, met een zwart doekje over de borst en een manshoed op het hoofd. Van alle kanten klonken hoera's en feestgezangen, waarvan de ontzaglijke dolomieten den echo teruggaven. Jongens- en meisjesstemmen vereenigden zich in dezelfde uitdrukking van blijde, onbezorgde opgewektheid.

Op het marktplein van Zell, met zand bestrooid en met groen versierd, verdrong zich een dichte menigte. Vrienden zochten er vrienden, levendige en schertsende woorden werden er gewisseld, de dansers bepaalden al vooruit hunnen keus. Een orkest, samengesteld uit de beste muzikanten der heele streek, begon al in te zetten. Het genoegen van nu werd verdubbeld door het genoegen, dat nog te wachten stond.

Plotseling maakte zich een zekere opgewondenheid van de muzikanten meester. Een hunner, de eerste violist, kreeg bericht, dat zijn eenige zoon te Hull ernstig ziek was geworden. De arme man deed zijn best om zijne droef heid te beheerschen en de tranen tegen te houden, die in zijn oogen opwelden.

‘Als ik maar niet te laat kom!’ mompelde hij.

En zonder er zelfs aan te denken, zijn viool in de kast weg te sluiten, daalde hij gejaagd de tribune af. Weldra was hij door de dichte menigte verdwenen, die eerbiedig plaats voor hem maakte.

Het orkest zweeg, een zekere ontroering drukte op de aanwezigen, en men vroeg zich met onrust af, hoe men meester Miller en diens onvergelijkelijke viool zou kunnen ontberen.

Middelerwijl zaten op eenigen afstand van de estrade op een houten bank een jongemensch van ongeveer vijftien jaar en eene oude boerin. De jongeling, van een teerder lichaamsbouw, dan men gewoonlijk bij de Tirolers waarneemt, droeg onder zijn blonde haren en op zijn bleek, ovaal gezicht het eigenaardige kenteeken van hen, die door het inwendige vuur van het genie verteerd worden. Een ongemeene schranderheid glansde in zijne groote blauwe oogen. Tot dusver was hij, bijna onverschillig voor het schouwspel der woelige menigte, onbeweeglijk blijven zitten, maar na het gebeurde met den eersten violist had hij een ongewone bezieling aan den dag gelegd en was zelfs, zonder een woord te spreken plotseling opgesprongen, toen de oude boerin hem tegenhield met deze woorden:

‘Wat scheelt er aan, Leopold? Zit gij hier niet goed?’

‘Moeder, moeder!’ antwoordde de jongen levendig, ‘raad u niet wat er in mij omgaat?’

‘Neen, kind, ik raad het niet. Maar het is zeker, dat gij nooit zoo opgewonden geweest zijt, zelfs niet, toen ik u in de koorts oppaste. Ik, arme weduwe, heb heel wat met u te stellen gehad, sedert ik u na den dood van mijn goede buurvrouw Pfeffer in mijn huis opnam.’

‘Ik ben die weldaden niet vergeten, moeder Schwartz, en ik mag zeggen, dat ik altijd mijn best heb gedaan om mij die waardig te toonen.’

‘Toch hebt gij geen zin in den veldarbeid en het verveelt u, als gij de geiten moet hoeden.’

‘O, indien u eens wist...’

‘Ik weet het wel, mijnheer Leopold zou liever een vedelaar worden en is nooit zoo gelukkig als wanneer hij over zijn viool strijkt. 't Is een schoon vak, dat zeg ik u.’

‘Moeder, u maakt mij wanhopig, want ik zal u nooit durven zeggen wat mij op het hart ligt.’

‘Zeg maar op,’ zei de goede vrouw zachter, toen ze een uitdrukking van groot verdriet in de trekken van haar pleegkind las.

‘Neen, ik ben bang dat u me zal uitlachen of van trotschheid zult beschuldigen. Ik heb een plan opgevat.’

‘Welk?’

‘Zeg eens,’ zei een dikke man met een opgeblazen gezicht, de herbergier Frickmann, die tegenover de weduwe woonde, ‘wat is er aan de hand? Gij ziet er niets feestelijk uit, buurvrouw.’

‘Dat is niet te verwonderen, Leopold spreekt zoo raadselachtig, dat ik hem niet kan begrijpen.’

‘Wat is dat nu, jongen? Hebt gij geheimen op uwe jaren.... en die gij niet aan de brave moeder Schwartz kunt vertellen?’

‘Meneer Frickmann....’ stotterde de knaap, terwijl hij de oogen neersloeg.

Daarna greep Leopold, als ontwakend uit een droom, of liever alsof hij aan een inwendige stem gehoorzaamde, de hand van den herbergier, wees hem op de bank de plaats aan, die hij open liet en zei met trillende stem:

‘Wil u zoo goed zijn, mijn moeder gezelschap te houden terwijl ik weg ben! Ik blijf dient in de buurt.’

En zonder tijd te laten voor een tegenwerping snelde hij naar de estrade, beklom haastig de trap, kwam te midden der muzikanten, greep de viool van Miller en riep uit:

‘De groote meester zal vervangen worden.’

‘Vervangen?... Door wien?’ vroeg men.

‘Door mij!’ antwoordde Leopold fier.

Een algemeen gelach volgde op deze twee woorden. De mannen van het vak, die altijd een strijkstok gehanteerd of op een fluit of klarinet gespeeld hadden, konden zich de vermetelheid van den knaap in zijn boerenpak niet anders verklaren dan als waanzin of ten minste als onbegrijpelijke verwaandheid. Zelfs de man, die op de Turksche trom sloeg en wiens muzikale bekwaamheden op een zeer lagen trap stond, schaterde van het lachen.

Op dit oogenblik, dat Leopold verpletterd had moeten worden onder deze vlaag van spot en minachting, voelde hij zijn moed en onbeschroomdheid nog toenemen. Hij wachtte tot het geraas verstomd was; daarna hief hij te gelijker tijd den arm op, die de viool, en den arm, die den strijkstok vasthield, en zei:

‘Heeren en dames, ik zou de vermetelheid niet gehad hebben, mij in de plaats te stellen van den muzikant, die u zooeven verlaten heeft, indien ik mij niet bekwaam achtte diens taak te volbrengen. De studie en de hartstocht mijner jeugd kunnen mij niet bedrogen hebben. De Hemel weet, of ik niet meer dan een ijdele zwetser ben.’

Hierop volgde weer een storm van uitroepen, nog versterkt door de spottende stemmen uit de menigte.

‘Bravo! bravo! - Goed gesproken! - De knaap prijst zich zelf. - Als hij geen talent heeft, dan heeft hij toch ten minste genoeg inbeelding! - Gooit hem er af! - Laat hem naar zijne koeien gaan!’

Door deze kreten werd het gejammer der weduwe Schwartz overstemd, die zich weenende aan den kant der estrade vastklemde, ondanks de pogingen van Frickmann om ze terug te houden of tot bedaren te brengen.

‘Mijn arm kind!’ snikte zij. ‘Hij is zeker gek geworden.’

Wij weten niet, wat het einde zou geweest zijn, indien niet een vreemdeling van een ernstig en deftig voorkomen, met een aantal ridderorden op de borst, naar voren was gegaan en op eenen toon, die geen tegenspraak gedoogde, gezegd had:

‘Hoe kan men zoo de daad van dezen jon-

[p. 303]

geling veroordeelen? Hij vraagt voor u te spelen. Steekt daar iets verkeerds in? En weet gij van te voren, dat hij niet waardig is, eene plaats onder u in te nemen? Men zou zeggen, dat gij bevreesd zijt voor eene vergelijking met hem.’

Deze woorden maakten indruk op de muzikanten en op het publiek. De eersten zwegen, ten einde niet den schijn op zich te laden, als waren zij naijverig, en, wat de menigte betreft, met haar gewone wispelturigheid van de spotternij tot een ongeduldige nieuwsgierigheid overslaande, verwachtte zij een wonder.

Het was indrukwekkend stil geworden. Leopold begreep, dat hij daarvan moest gebruik maken. Hij streek met den stok over de snaren en speelde een andante uit de symphonie van Beethoven. De heldere klanken gingen trillend door alle harten en deden ze sneller kloppen. Men zou gezegd hebben, dat Leopold de menigte zelf tusschen zijne handen hield als een onmetelijk speeltuig, waaraan hij de klare, majestueuze tonen ontlokte. En hoe sterker de melodie werd, naarmate zij de laatste maten naderde, te sterker ook werd de algemeene ontroering. Er was geen orkest, geen dans, geen feest meer, er was enkel een jong hoofd, omkranst met een sprankel van genie, en waarop aller blikken waren gevestigd, zonder er zich eenen oogenblik van te kunnen afwenden.

De geestdrift uitte zich in een onbedwingbaar gejubel bij den laatsten streek van den strijkstok, maar Leopold genoot er niet van, de aandoening had hem gebroken.

Toen hij weer bijkwam, bevond hij zich in een achtervertrekje van een soort koffiehuis, waar men hem had binnengedragen en op een oude versleten canapé neergelegd. Toen hij de oogen opende, bemerkte hij het eerst de weduwe Schwartz, daarna Frickmann, en een weinig meer naar achteren den man, die de afgunst der muzikanten en de spotternijen van het publiek het zwijgen had opgelegd.

‘God zij geloofd!’ riep de weduwe uit, ‘mijn kind leeft.’

Zij lachte door haar snikken heen. ‘Mijn arm kind, wat hebt gij mij een angst aangejaagd. Ik had wel gelijk toen ik uw muziek afkeurde, en ik zou ze nog meer afgekeurd hebben, indien ik geweten had, dat ze u ziek zou maken. Zie eens buurman, en u mijnheer, hoe bleek hij is. Is het nu geen dwaasheid, zich zoo af te tobben voor het genoegen van op de viool te spelen?’

De herbergier boog bevestigend het hoofd, maar de andere getuige schudde het ontkennend.

‘Buurvrouw,’ zei Frickmann, ‘ik deel geheel uwe zienswijze. Ik zou al de muziek van de wereld en de muzikanten op den koop toe geven voor eene kudde koeien.’

‘Pardon, mijnheer,’ viel de vreemdeling met zijn ernstigen glimlach in de rede. ‘U zou, geloof ik, uwe meening wel wijzigen, indien u wist, dat u den eersten kapelmeester van Zijne Majesteit den koning van Spanje voor u had.’

Frickmann bleef met den mond open staan. Voor hem was niet de betrekking van kapelmeester het indrukwekkendste, maar wel de eer tot een koning te behooren. Als men in de omgeving van eenen vorst leeft, wordt men zelf ook min of meer een majesteit.

Leopold strekte de beide handen naar den kapelmeester uit en vestigde op hem zijne blikken.

‘U is dus een groot musicus!’ riep hij uit. ‘Ik voelde het, toen u tot de menigte sprak.’

De kapelmeester drukte hem nu op zijne beurt de hand.

‘En mij?’ zuchtte moeder Schwartz, ‘hij vergeet mij.’

‘U vergeten?’ riep Leopold uit. ‘Dan moest alle gevoel in mijn hart wel verstijfd zijn. Hebt u den armen wees niet liefderijk opgenomen? Al wat ik ben heb ik aan u te danken. Maar denk ook, moeder, aan de onbekende begeerten mijner jeugd, aan de droomen, die mij kwelden, tot het gezang der vogelen en het spel van het orgel mij die verheven kunst openbaarden, die mijn troost en mijne kracht is geweest, die kunst, die ik bij gebrek aan meester en gids heb moeten raden.’

‘Hoe!’ riep de vreemdeling uit, ‘hebt gij geen meester gehad?’

‘Er zijn hier,’ antwoorde de jongeling glimlachend, ‘enkel herders, jagers en landbouwers.’

Dus door uw eigen studie alleen, door uw talent zijt gij tot die hoogte gekomen! Leopold, mijn vriend, mijn kind, gij zoudt schuldig zijn, indien gij uwe wonderbare begaafdheid niet ontwikkelde. Uwe gedachten vloeien over, ze moeten gebreideld worden; uw hand heeft een koortsachtig vuur, ze moet bekwaam en zeker worden gemaakt; zij gijt een musicus geboren, gij moet een virtuoos worden. Vertrouw u aan mij toe en vrees niet mij naar Madrid te volgen, waarheen ik terugkeer.’

‘Hemel!’ riep de weduwe uit, ‘u zou mij mijn kind ontnemen.’

‘Om hem u groot en beroemd terug te brengen.’

‘Nooit, nooit!’

‘Vrouw,’ zei de kapelmeester streng, ‘gij hebt het recht niet, u tegen de roeping van dat jongmensch te verzetten.’

‘Maar, mijnheer, ik heb hem opgevoed, ik ben zijne moeder geweest. U zal hem niet van mij willen wegrukken... Niet waar, Leopold, gij zult me niet verlaten?’

De weduwe had de houding van een smeekeling aangenomen. Leopold snelde op haar toe, hun tranen vloeiden samen.

‘Neen,’ zei hij, ‘ik zou daar den moed niet toe hebben.’

‘Ik wist het wel!’ zei moeder Schwartz met een zegevierend lachje tegen den vreemdeling. Maar de schrik sloeg haar om het hart, toen ze de groote teleurstelling las in de blikken van Leopold.

‘Luister,’ zei de kapelmeester, ‘er moet ernstig gehandeld worden. Gij hebt dezen knaap het brood des levens gegeven, dat is waar, maar is dat eene reden om in hem een ware en diepe roeping te dooden? Beste vrouw, gij zoudt hem een slechten dienst bewezen hebben; gij zoudt zijn lichaam hebben gevoed, maar zijn geest verstikt hebben. Ik zeg u, dat gij dat recht niet hebt, evenmin als de ouders van den herdersknaap Giotto, toen de schilder Cimabue dat wonderkind meenam, om er zijn geliefkoosden leerling van te maken. Denk er aan, dat ik Leopold fortuin, en wat nog meer is, roem aanbied, en verzet er u niet tegen, dat hij mij volgt.’

‘Mijnheer heeft eigenlijk ook geen ongelijk,’ zei de herbergier, die bij het woord fortuin de ooren gespitst had.

De weduwe dacht na, ten einde de kalmte terug te krijgen, die haar zoo noodzakelijk was. Toen zij zich zelf weer meester was geworden, zei ze tegen Leopold, terwijl ze diens hand drukte:

‘Beste jongen, ga en wees gelukkig!’

‘Ik gaan!’ riep hij met een snik.

‘Ja, daar alles het gebiedt. Somtijds zult gij, naar ik hoop, aan haar denken, die met een gebed voor u en met uw naam op de lippen zal ingeslapen zijn. Vertrek nu, Leopold, ik beveel het u. Maar ga gauw, want ik zou zwak kunnen worden.’

‘Vrouw,’ zei de kapelmeester, ‘uw offer zal eens beloond worden.’

‘Het is het al,’ antwoordde de weduwe, terwijl ze de hand op het hart legde.

Een half uur later nam de postkoets Leopold en zijn beschermer mee in de richting van Spanje.

II.

Vijftien jaren waren sedert verloopen. De nacht hulde het vreedzame stadje Zell in zijn dichten sluier. De wegen waren verlaten, de kudden hadden den stal bereikt onder het klingelen der klokjes. De heele werkzame bevolking gaf zich over aan den slaap en smaakte de rust, die de ledematen ontspant en den geest verfrischt. Een lichte bries woei van hut tot hut en wiegelde zacht het gebladerte der boomen. De maan, die volhelder opging, teekende scherp de hoeken der eenvoudige huizen af en de flonkerende sterren doorboorden de diepte van het oneindige.

Een rijtuig deed de hoofdstraat, met scherpe keisteenen en stukjes rots geplaveid, weergalmen. Het hield stil voor de herberg van meester Frickmann, dien de postiljon niet veel moeite had om wakker te maken. De waard verscheen op den drempel, met eene fakkel in de eene hand, terwijl hij met de andere langs zijn oogen wreef.

‘Het is laat, mijnheer,’ zei hij, ‘en het is geen kleinigheid, op dit uur eene kamer en een avondmaal klaar te maken.’

De reiziger, een man van slanke gestalte, sprong uit het rijtuig en antwoordde:

‘Ik heb alleen maar eene kamer noodig, die op de straat uitziet. Voor een avondmaal hoeft u niet te zorgen, ik heb geenen honger. Laat alleen maar wat koffie zetten.’

Frickmann ging heen, na den reiziger in zijne schoone kamer te hebben gebracht en mompelde tusschen de tanden:

‘'t Is wel de moeite waard, zich voor zoo'n schrale klandizie zooveel moeite te geven.’

Eenige minuten later kwam hij met de koffie terug. De vreemdeling had het venster geopend en, op het houten balkon leunende, beschouwde hij eene hut, daartegenover gelegen, en waarvan het eenige kruisraam grootendeels gemaskeerd werd door een gordijn van klimop. Hij was in gepeins verzonken, en sidderde, toen meester Frickmann, die tevergeefs ‘mijnheer! mijnheer!’ geroepen had, verplicht was, hem op den arm te tikken.

‘'t Is goed,’ zei hij, ‘ik dank u voor uwen ijver en zal uwe diensten goed beloonen.’

‘Ze is warm, mijnheer.... eerste kwaliteit....’

‘Zeg eens, dat is een aardig huisje hierover.’

‘Dat?.... een hutje, mijnheer.’

‘Dat hangt af van de manier, waarop men de dingen beziet. Van wie is dat huis?’

‘Wat een vraag, mijnheer! Wat kan het u schelen, dat dit hutje of huisje van de goede weduwe Schwartz is?’

De reiziger kon een plotselinge beweging niet onderdrukken. Hij vouwde de handen en beschouwde den hemel.

Frickmann begon te vreezen, dat hij een gek huisvestte. Daarom ging hij onverwijld zijne jongens wekken, om ze voor mogelijke buitensporigheden bij de hand te hebben.

Nadat hij zich met een paar teugen koffie verkwikt had, opende de vreemdeling zijn koffer en haalde er een viool uit te voorschijn.

‘Gij, edel speeltuig,’ zei hij, ‘zijt het geluk, de steun en de roem van mijn leven geweest; op uw hout zijn soms de tranen van moedeloosheid gevallen, zoowel als die der overwinning. Kostbare vriend, onafscheidbare gezel, neem uwe welluidendste stem aan, stort uwe ziel uit in uw trillende snaren en breng die zuivere ziel naar het bed der arme, slapende oude vrouw. Voor u heb ik mijne tweede moeder verlaten, door u wil ik haar waarschuwen, dat zij nog altijd een zoon heeft. Spreek en zing, o mijn viool, verdrijf de schaduw van den langen nacht en de smart der afwezigheid.’

Hij naderde het venster. Daar, tegen het balkon geleund, speelde hij de andante uit Beethoven's symphonie.

In de stilte der natuur deed de machtige melodie, die geen hinderpaal ontmoette, de lucht trillen, en de wind voerde ze mee tot de grenzen van den horizon. Bewonderenswaardig concert, waarbij geen andere toehoorder was dan de echo's der bergen. Toch scheen die verheven melodie het vermogen gehad te hebben, sommige der nederige bewoners te wekken. Hier en daar wees een licht op beweging, leven en aandacht.

Op dit oogenblik werd het venster van het tegenovergelegen huis geopend. Eene langzame gedaante, die zich enkel door haar wit kleed tegen de duisternis afteekende, verscheen er voor, leunde er met bevende hand op en zei:

‘God! dat is de melodie, die mijn arm kind op de viool speelde. Zoo speelde hij vroeger, toen wij samen, toen wij gelukkig waren. Is zijn ziel weer op de aarde neergedaald, om mij naar den Hemel te roepen, waar het zoo goed is....’

De viool zweeg. Van den anderen kant der straat antwoordde eene stem met dezen teederen kreet:

‘Moeder, moeder, wees gezegend, gij die mij herkend hebt.... Ik heb de fortuin veroverd, den roem gesmaakt, maar het geluk en de vrede zijn bij u gebleven.’