De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 13

[p. 65]

[Nummer 9]

Petrus' en Paulus' marteldood.

De pelgrim, die langs de poort van Ostia Rome verlaat om een bezoek te brengen aan de eerbiedwaardige basiliek van St. Paulus buiten de muren, komt op dien weg, eenmaal door de Prinsen der Apostelen gevolgd, toen zij ter dood gevoerd werden, voorbij een heiligdom, dat een der roerendste herinneringen aan hun laatsten tocht bewaart.

Het is de kleine kapel, gesticht op de plek, waar volgens de overlevering Petrus en Paulus van elkander afscheid namen om elk den weg naar de hem aangewezen rechtsplaats in te slaan. Op een steen, tusschen twee kolommetjes in den gevel aangebracht, ziet men dat tooneel afgebeeld met het volgende, in zijn eenvoud zoo treffende onderschrift:

In questo luogo si separarono S. Pietro e S. Paolo andanda al martirio. Et dice Paolo a Pietro: La pace sia con teco fundamento della Chiesa et Pastore di tutti li agnelli di Christo. Et [P]ietro a Paolo: Va in pace, predi[c]atore dei buoni et guida della salute dei justi.

Dat wil zeggen:

‘Op deze plek scheidden de HH. Petrus en Paulus op hun weg naar den marteldood. Paulus zeide tot Petrus: De vrede zij met u, gij grondsteen der Kerk en Herder van al de lammeren van Christus. En Petrus tot Paulus: Ga in vrede, prediker der goeden en gids der rechtvaardigen op den weg des heils.’

Maanden lang hadden de beide geloofshelden gezamenlijk in de Mamertijnsche gevangenis gezucht, in dien ijzingwekkenden onderaardschen kerker, dien nog heden de pelgrim niet dan met huivering en eerbied betreedt. Daar toont men hem nog langs de steile trap, in den wand, den indruk van het gelaat des H. Paulus, die door de gerechtsdienaars bij het afdalen in het donkere hol ruw tegen den muur gedrukt werd. Daar drinkt hij, ter godvruchtige gedachtenis aan den H. Petrus, uit de wonderdadige bron, die uit den rotsbodem ontsprong, toen de Apostel het doopsel wilde toedienen aan zijn beide gevangenbewaarders Processus en Martinianus en nog zeven en veertig medegevangenen, allen door zijn woord voor Christus gewonnen.

Het heidensche Rome had den dood gezworen van de beide onverschrokken mannen, die door openlijk de leer van hun gekruisten Meester te verkondigen, niet alleen de oude goden ten val dreigden te brengen, maar daardoor in de oogen der heidenen heel de bestaande wereldorde ondermijnden.

Keizer Nero sidderde op zijn troon voor de kleine Christenkudde, die zich in het duister der catacomben voor zijn woede verschuilen moest; maar vooral haar beide aanvoerders, Petrus en Paulus, boezemden hem een bijgeloovigen schrik in. Had hij niet moeten zien, hoe op hun machtig gebed zijn gunsteling Simon de Toovenaar, die zich door duivelskunsten in de lucht verheffen zou, smadelijk te pletter viel tot beschaming van allen, die in hem geloofd hadden? Toonden die beide mannen, wier woord de scharen meesleepte, zich niet machtiger dan de keizer zelf met al zijn bevelschriften, zijn beulen en foltertuigen?

Daarom moesten zij sterven; in hen zou dan vanzelf de gehate sekte van den Gekruiste voorgoed zijn uitgeroeid.

Aanvankelijk had Petrus, de herder en vader der wreed vervolgde Christenkudde, zich, op de smeekingen der geloovigen, voor de nasporingen zijner vijanden verborgen gehouden. Op hun aandrang was hij de stad uitgevlucht, maar buiten de poort gekomen, verscheen hem Christus, zijn goddelijke Meester.

‘Heer, waar gaat Gij heen?’ vroeg Petrus verschrikt.

‘Ik ga naar Rome om opnieuw gekruisigd te worden.’

De plek dezer treffende ontmoeting wordt nog door een kapel aangewezen, waar men in een witten marmersteen den indruk van des Heeren voeten vereert.

het afscheid van petrus en paulus, op hun weg naar den marteldood.

Petrus begreep uit het woord zijns Meesters,

[p. 66]

dat deze zijn vlucht niet billijkte. Hij zag er een verwijt in en een aansporing om moedig den marteldood voor Christus te lijden. Een vroegere maal was hij door een engel Gods zelf uit den kerker verlost: ditmaal was het Gods wil dat hij zijn Meester in den kruisdood volgen zou.

Hij keerde dus onmiddellijk naar Rome terug, waar hij met Paulus in de gevangenis geworpen werd, in afwachting dat het doodvonnis aan hen voltrokken zou worden. Petrus werd, als jood, veroordeeld om in de wijk zijner landgenooten gekruisigd te worden. Paulus, die als Romeinsch burger aan die onteerende straf niet mocht worden onderworpen, zou met het zwaard worden gedood op het daartoe aangewezen veld ad Aquas Salvias, aan den weg naar Ostia.

Volgens de overlevering werden beiden gezamenlijk die richting uitgevoerd, ofschoon beider weg ver uiteenliep. Maar is het onmogelijk, vraagt de kanunnik Bleser in zijn bekende beschrijving van Romes heiligdommen, dat Petrus van de soldaten verlof had bekomen, zijn laatste onderhoud hierbeneden met den gezel van zijn apostolaat en martelaarschap te rekken, vooral als de geloovigen dien dienst van de beulen met eenig geld vergolden?

Zij togen dan gezamenlijk voort tot de bovenbedoelde plek, waar zij elkander voor het laatst de hand tot afscheid reiken moesten. Onze gravure stelt ons dat plechtig oogenblik voor. Zij vertoont ons de beide Apostelen met ketenen beladen en elkander de hand drukkend. Petrus wijst zijn metgezel, die hem met diepen ernst aanhoort, den hemel, waar zij na een korten, bloedigen strijd de kroon der eeuwige heerlijkheid zullen verwerven. Een engel reikt hun reeds de palmen der overwinning, den eene wijzend op Rome, den ander op Ostia, waar zij hun bloed voor Christus vergieten zullen.

Even vóór de kapel, welke de herinnering aan dit roerend tooneel bewaart, treft de pelgrim op den weg nog een ander heiligdom aan, dat eveneens een episode uit de lijdensgeschiedenis der Apostelen in het geheugen roept. Daar ontmoette Paulus namelijk de H. Plautilla, een edele Romeinsche matrone, die zich op zijn weg geplaatst had om hem vóór hij ter dood ging nog een laatsten groet te brengen. Toen de Apostel haar daar weenend zag staan, verzocht hij haar om haar sluier ten einde zich daarmee op het oogenblik zijner onthoofding de oogen te bedekken en beloofde, haar den doek terug te doen bezorgen.

Nadat de Apostelen van elkaar afscheid hadden genomen, werd Petrus gevoerd naar den Janiculus, om er gekruist te worden. Zich onwaardig achtend om die straf op dezelfde wijze te ondergaan als zijn goddelijke Meester, verzocht hij zijn beulen hem met het hoofd naar beneden aan het kruis te hechten, aan welk verzoek door hen werd voldaan. Nog op dit oogenblik wordt op den heuveltop Montorio het gat aangewezen, waarin Petrus' kruis geplant werd. Over de plek is een ronde kapel gebouwd, het beroemde tempeltje van Bramante ter zijde van de basiliek San Pietro in Montorio. De pelgrims, die deze eerbiedwaardige plek bezoeken, nemen ter gedachtenis een weinig zand mee, door een der monniken uit het naburig klooster, die de kerk bedienen, uit de holte opgehaald.

Paulus werd verder den weg naar Ostia opgevoerd tot aan de plek, waar thans de kerk der Drie Fonteinen (Tre Fontane) staat. Toen zijn hoofd door het zwaard van het lichaam gescheiden was, sprong het, volgens de overlevering, driemaal van den grond op en op die drie plekken ontsprongen de drie bronnen, welke nog heden in de genoemde kerk vloeien en waaruit de pelgrims ter gedachtenis aan den grooten Apostel drinken. In dezelfde kerk bewaart men tevens de kolom, die bij de terechtstelling van den martelaar gediend heeft.

Op ongeveer twee mijlen afstands van deze plek bezat Lucina, een edele Romeinsche matrone uit een senatorsfamilie en leerlinge van den H. Paulus, een villa, waarheen zij zijn stoffelijke overblijfselen liet overbrengen om ze er te begraven. Later verrees daar ter plaatse de schitterende basiliek van St. Paulus buiten de muren, waar nog altijd een deel zijner kostbare relieken rust.

Het overige van zijn gebeente werd vereenigd met dat van den H. Petrus, dat een rustplaats had gevonden in een onderaardsche spelonk, de heilige Vaticaansche grot (Sagre Grotte Vaticane), waarover thans de trotsche St. Pieter haar majestueuzen koepel welft. De beide Prinsen der Apostelen, die tijdens hun leven zoo innig vereenigd waren, moesten ook na hun dood rusten in eenzelfde graf, waar zij gezamenlijk de hulde zouden ontvangen van de gansche Christenheid, gelijk de Kerk ook van de oudste tijden af op éénen dag (29 Juni) hun beider gedachtenis viert.