De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 13

[p. 1]

[Nummer 1]

Weergekeerd.
Door Mathilde.

I.

De poort van het kleine kerkhof van Groenhuizen stond open, hoewel de avond reeds aan het vallen was, maar de doodgraver vreesde niet, dat men iets zou stelen op den akker der dooden of op de graven heiligschennis plegen.

De Groenhuizers waren een kalm, bedaard volkje en werden liefst niet aan den dood herinnerd; zij vonden over het algemeen het leven zoo kwaad niet, en hadden zij eenmaal de oogen afgedroogd en den rouw gedragen over een hunner dierbaren, dan achtten zij hun plicht tegenover hem afgedaan en bezochten zijn graf liever niet meer.

Vandaar dan ook dat het er op den Groenhuizer Godsakker eenzaam en verlaten uitzag; het gras groeide op de graven en op de paden, hier en daar was een kruis ingezakt, groote, wilde klaprozen en paardenbloemen waren de eenige versierselen, die in deze eenzaamheid wat kleur brachten, maar tevens het verwaarloosde uitzicht zeer verhoogden. Op de zerken bedekte het mos de namen; een monument alleen in een der hoeken trok de aandacht, maar de zware, onbehaaglijke grauwsteenen vorm zag er ook bouwvallig en verweerd uit. Nergens iets wat het oog streelde, wat sprak van den innigen band, over het graf tot in de eeuwigheid reikend tusschen levenden en dooden.

Een man kwam den weg af, die uit de bosschen, welke het schilderachtig gelegen stadje omringden, naar het kerkhof voerde.

Hij zag er uit of hij een langen weg achter zich had; zijn kleeding en schoeisel waren stoffig, zijn gelaat verhit. Hij was eenvoudig in een blauwen kiel gekleed met een grooten stroohoed op het hoofd; een zware baard omringde zijn gelaat en zou hem misschien iets woests gegeven hebben, iets wat men liever in een drukke straat, dan op een eenzamen weg ontmoette; maar zag men hem in het gelaat, in de intelligente oogen, in het hooge, gewelfde voorhoofd, dan voelde men die vrees verdwijnen en begreep hier niet met een gewonen landlooper te doen te hebben.

een veelbelovend kind, naar de schilderij van hans bachmann.

Zijn stap was regelmatig en vast, hoewel hij blijkbaar reeds uren van een vermoeienden tocht achter zich had; toen hij op het heuveltje was

[p. 2]

gekomen, vanwaar men de stad aan zijn voeten kon zien liggen, bleef hij even stilstaan, nam den hoed af en op zijn stok leunend zag hij naar beneden.

Ja, zoo had hij 't zich gedroomd in lange nachten van slapeloosheid, of in eenzame dagen van hard werk, zoo, maar ook weer niet zoo.

De oude kerk met haar stompen toren was vervangen door een sierlijk gothiek gebouw, dat zijn fijne, ranke spits stout en luchtig naar omhoog hief; groote fabrieksschoorsteenen dreven hun zwarte golven rook door de reine, blauwe lucht en lieten een zwaren damp over de huizen zweven. Boomen waren hier en daar geveld en door nieuwe rijen van woningen vervangen, de stad was grooter, welvarender geworden in den modernen zin van het woord; juist kwam een trein aanrollen en hield stil voor het station onder zijn voeten om na een oogenblik rust weer hijgend en snuivend verder te vertrekken; de fraaie tuinen aan de noordzijde waren verdwenen en ook daar zag men kolossale gebouwen, gloednieuw, prozaïsch, banaal, kazerneachtig.

De vreemdeling zuchtte en zag over het stadje heen naar gene zijde van het riviertje, dat nu overspannen was in plaats van met de schilderachtige oude, door een nieuwe spoorwegbrug; daar stond nog op een kleine hoogte een grijs gebouw tusschen het geboomte, maar ook dat groen was minder dicht geworden en het huis was omringd door steigerwerk.

‘Ook dat nog! Villa Borghese, Villa Ludovisi Groenhuizen, over alles gaat de geest des tijds. En ik, die gehoopt had, hier ten minste troost te vinden voor mijn oogen, rust voor mijn hart....’

Maar achter het stadje ging de zon onder in een vuurrooden gloed, lichten onstekend in de vensters der fabrieken, gloed uitspreidend over de daken, zelfs de donkere, sombere rookwolken uit de schoorsteenen verguldend, en het stadje kreeg in dien gloed een nieuwe schoonheid terug; het kruis op den kerktoren fonkelde en juist klonk de Angelus.

De eenzame man vouwde de handen en boog het hoofd.

‘Dat ten minste is niet veranderd - een gelukkig teeken dat het avondklokje mij begroet.’

En toen eerst ging hij verder met den zekeren stap van iemand, die elken weg hier kent, naar het kerkhof.

Ook hier ging hij recht af op zijn doel, het vervallen, leelijke monument, half verborgen tusschen wild wintergroen, en toch, dichter bij gekomen, zag men dat er ten minste een zwakke poging was gedaan om de sporen van verwildering en veronachtzaming hier eenigszins te verminderen.

Het al te weelderig klimop was hier en daar gesnoeid en opgebonden, het groene mos van den steen gekrabd, en een verdorde bloemruiker lag op het voetstuk.

‘Niet geheel vergeten dus! Somtijds nog een herinnering,’ mompelde hij en weer zijn hoofd ontblootend, zonk hij in het hooge gras neer en boog zich diep, zoo diep, dat hij haast ter aarde lag; zoo bleef hij lang als één, die boete deed; zijn krachtig lichaam schokte door een machtige aandoening, met moeite drongen zich snikken uit zijn borst, maar geen traan bracht hem verlichting aan, hij kreunde pijnlijk.

‘Moeder, arme moeder!’ was 't eenige woord, dat tusschen zijn zuchten weerklonk, ‘ik ben teruggekomen, maar.... u vind ik evenmin als toen ik ging,...’

Eindelijk stond hij op en streek zich de verwarde haren van het voorhoofd,

‘U geldt mijn eerste bezoek! Lieve moeder! Heilige in den hemel, bewaar mijn stappen, verlaat mij niet. Wat er ook gebeurd mag zijn, u heb ik niet vergeten, neen, nooit en nergens. Zonder u zou ik nog meer te berouwen, meer te boeten hebben. Bid voor mij, verlaat mij niet!’

De avond was bijna geheel gevallen en de zon verdwenen; met moeite stond hij op en wankelde eenige stappen verder; hij was reeds aan den anderen kant van het kerkhof, toen er een tred op het grint klonk van den weg daarbuiten, en een meisje kwam binnen; zij droeg een eenvoudig, licht katoenen zomerkleedje met een tuinhoed op het hoofd en in haar hand hield zij een groot bouquet bloemen. Zij ging haastig naar het graf, waarvoor zoo pas de vreemdeling had geknield; met een kleine schaar knipte zij handig hier en daar de al te wilde takken weg, veegde met een doekje den steen af, en legde eindelijk in plaats van het verdorde bouquet er haar frissche bloemen op.

Nog even knielde zij neer en zag met een soort van stille smart, de handen gewrongen naar boven; tranen schenen langs haar wangen te vloeien, want zij veegde haar gezicht snel af en toen opstaande verliet zij met veerkrachtigen tred het kerkhof.

Uit de verte had de vreemdeling haar gezien en elke harer bewegingen gevolgd en voor 't eerst sedert jaren voelde hij iets vochtigs in zijn oogen.

‘Sula! Wat is zij groot geworden en veranderd, hoewel ik haar gezichtje niet kon zien! Zij vergeet haar moeder niet. 't Is ten minste een bewijs van haar goed hart.’

En hij ging nu langzaam met loome schreden ver achter haar; in de verte zag men haar licht jurkje nog in de schaduw schemeren. Zij bleef even staan voor de neergelaten barrière van de spoorbaan, daar er juist weer een trein was gesignaleerd.

Hij talmde een weinig om niet naast haar te komen staan en nauwelijks was de trein voorbij gevlogen en de palen opgehaald, of zij vloog haastig de rails over en sloeg links af.

‘Zij gaat nog niet naar huis’, dacht hij, ‘'t is toch anders laat genoeg. Vroeger kon een jong meisje in Groenhuizen veilig zelfs na zonsondergang door de straten gaan - maar nu weet ik het niet meer - er is zoo veel veranderd en - 't is geworden als overal elders.’

Hij bedacht zich even en sloeg een zijstraat in, ja! dat wist hij nog, daar stond een zeer eenvoudig, maar degelijk logement.

‘Geschikt voor menschen van mijn soort,’ glimlachte hij in zich zelf.

En al was de gevel opgeknapt, al waren de kleine ruiten door grootere vervangen, het zag er nog goed burgerlijk uit. Het uithangbord, een rustend hert, was overgeschilderd, maar toch nog hetzelfde, en met vertrouwen ging hij de open deur in, die toegang gaf tot een gang met aan den eenen kant de gelagkamer van de herberg, aan den anderen de zoogenaamde eetzaal.

II.

De vreemdeling ging de gelagkamer in, die hoewel op dit oogenblik nog vrij leeg, toch reeds vervuld was door een benauwde rooklucht. Bij een glas bier zaten een paar eenvoudige burgers, redeneerend over de gebeurtenissen van den dag, over de slechte tijden, de duurte der eetwaren, de hoogte der belastingen.

Achter het buffet zat een meisje te breien, en legde haar werk neer, toen zij een geheel vreemde de kamer in zag komen; ook de anderen staakten hun gesprek en gaapten hem nieuwsgierig aan. Hoe eenvoudig ook gekleed, zag men dadelijk aan hem dat hij iets niet alledaagsch was, dat andere kleeren dus hem evengoed zouden passen als deze, die hij nu aan had; daarbij was zijn gebruind, donker gelaat in al te groote tegenstelling met de roode of tanige gezichten van hen, die bijna geheel de clientèle uitmaakten van het ‘rustende Hert.’

Het verwonderde de buffetjuffrouw en de mannen bijna toen hij in goed Hollandsch, waarin men nauwelijks een tintje van een vreemde uitspraak kon vinden, vroeg of hij hier een kamer kon krijgen voor den nacht en een goed maal.

‘Zeker, mijnheer!’ antwoordde het meisje en toen, als vreesde zij te groote verantwoordelijkheid op zich te laden, voegde zij er een beetje aarzelend bij, ‘ik zal het ten minste moeder vragen.’

De reiziger zette zich op een der matten stoelen neder en keek rond; het zag er hier uit als in alle gelagkamers van kleine plattelandsherbergen: dienstregelingen van de spoorwegen, aanplakbiljetten van aanbestedingen of publieke verkoopingen, reclameplaten van veevoeder of stijfsel. Op den grond van ruwe planken was zand gestrooid, witsteenen luciferbakken stonden op de verflooze tafels, het waren allen kleinigheden, maar toch 't gaf den indruk van iets typisch Hollandsch, iets echt vaderlandsch, en een straal van voldoening lichtte in zijn oogen.

Er kwam zelfs een glimlach als van oude herinnering om zijn lippen, terwijl hij luisterde naar het gesprek der gasten, dat na even door zijn komst afgebroken te zijn, opnieuw voortging.

De eigenares van het logement, door haar dochter geroepen, kwam nu binnen en monsterde met een enkelen vluggen blik haar gast.

‘U wou een kamer hebben, mijnheer?’ vroeg zij met het echte, onvervalschte accent van het stadje, dat bij haar dochter, evenals bij alle vertegenwoordigers van het jongere geslacht een weinig afgesleten was.

Onwillekeurig wilde hij haar antwoorden in denzelfden tongval, die hem van haar lippen als muziek in de ooren klonk, maar hij bedacht zich bijtijds.

‘Voor van nacht en - als het mij bevalt misschien voor langer - dan zou ik voor van avond iets te eten willen hebben.’

‘Een broodje met ham?’

Hij glimlachte.

‘Neen, iets stevigers. Ik heb sedert van middag niets meer gehad. Heeft u niets klaar?’

‘Maar wij kunnen alles klaar maken wat u belieft.’

‘Nu maak mij dan spekpannekoeken klaar! Maar geef mij eerst een glas bier, want ik heb ergen dorst; dan zal ik mij wat opfrisschen.’

‘Best, mijnheer, best!’

Nog eens zag zij hem aan en die blik scheen haar gerust te stellen; neen, een gewone landlooper was die gast van haar toch niet; misschien stelde haar een gouden zegelring aan zijn vinger nog het meest gerust en onwillekeurig van den ring naar de handen ziende, merkte zij op dat deze, hoewel groot en krachtig, toch goed verzorgd waren en volstrekt niet deden denken aan die van een vagebond, voor wie haar goed befaamd ‘Hotel’ geen geschikt verblijf was.

Alleen, dat hij geen bagage bij zich droeg dan alleen de tasch om zijn schouders, maakte haar nog een beetje ongerust en deed haar even dralen.

‘Ik weet niet of ik hier blijf,’ ging hij voort, als raadde hij haar gedachten; ‘wanneer de omstandigheden maken, dat ik hier een poosje moet wonen, dan komt mijn koffer met het spoor aan.’

‘Heel goed, meneer!’

Dat klonk al weer meer aanmoedigend.

‘Ik zal uw kamer klaar maken.’

Reeds wilde hij heengaan, maar toen riep hij haar nog toe:

‘Heeft u uw mooien tuin nog?’

Verbaasd keerde zij zich om:

‘Hoe weet u dat?’

‘O ik ben hier geweest - jaren geleden en heb er menig potje bier gedronken, maar jelui bouwt hier zooveel, dat ik vrees, dat die ook al verdwenen is.’

‘Neen,’ zeide zij vroolijk glimlachend, ‘wij hebben hem nog en de kegelbaan ook, 't is Zondags heel druk, al is 't de goeie tijd niet meer van vroeger.’

‘Nu dan, krijg ik een kamer, die op den tuin uitziet en niet op de straat?’

‘Ik zal er voor zorgen, meneer!’

Het meisje bracht hem zijn glas bier, dat hij gretig opdronk, de gasten hadden hem gedurende zijn gesprek met de waardin zwijgend aangegaapt en nu hadden zij den draad van hun gesprek verloren en zochten naar een ander onderwerp.

‘'t Gaat er aan op...,’ zei er een en knipoogend wees hij met den duim, in de richting achter hem.

‘Ja, nu de ouwe het trouwen in den kop heeft, nu is er geen einde aan de malligheid.’

‘'t Brengt geld onder de menschen.’

‘Ja, vooral als hij het volk van buiten laat komen; ze zeggen toch dat niemand hier de beelden zoo goed naar zijn zin kan doen en hij lui van buiten laat komen.’

‘De juffer wil er niet in, vóór dat alles veranderd is; die denkt ook wanneer het vóór den tijd niet gedaan is, dan komt er niets van.’

‘Kale bluf! Ze zijn daar bij Wijlandts zoo lang gewoon aan droog brood, dat zij hun geluk niet kennen, nu zij er boter en vleesch op krijgen.’

‘Als niet komt tot iet, kent het zich zelf niet.’

‘Dat zeg je wel, als het nog juffrouw Victorine was, dan zou ik 't mij nog kunnen begrijpen, maar die stijve hark!’

[p. 3]

‘'t Zou nog jammer zijn van zoo'n lief jong kind, dat is de beste van 't heele nest.’

‘En die ouwe pauw zet een borst op - en toch wed ik dat zij bij d'r eigen denkt: Ik had nog beter naast den ouden heer gepast dan mijn dochter.’

‘Maar zij weet ook: beter één vogel in de hand, dan tien in de lucht. Zij kommandeert toch al genoeg op ‘Groenezathe.’

‘Dit woord deed plotseling den vreemdeling, die maar een half verstrooid oor leende aan het gesprek, verbaasd opzien; het glas dat hij juist aan de lippen bracht, liet hij zakken en hij wendde het gelaat, als door nieuwsgierigheid geprikkeld, naar hen toe.

‘Ik zeg maar, voor de kinderen is 't het ergste.’

‘Och wat! Juffrouw Sula, die fietst maar toe en 't is vooral haar schuld; als zij wat beter opgepast had voor de huishouding en 't haar pa prettiger gemaakt had, dan zou hij nooit aan trouwen hebben gedacht.’

‘Als het nu maar waar is, er wordt zooveel gepraat en niemand weet er toch het fijne van.’

‘Nu, waarom zou hij dan zoo aan het bouwen gaan, en 't omvergooien van het heele huis?’

‘Hoe ouder, hoe gekker! Hij zal zijn pret op kunnen met zoo'n nest van een vrouw en zoo'n schoonmoeder op den koop toe.’

‘'t Zal mijn zorg zijn; als dat mensch, nu zij een rijken schoonzoon krijgt, maar haar schulden betaalt. Zij zit er zoo dik in, lang kon zij 't niet meer houden.’

‘'t Zal een heel verschil zijn met vroeger, toen de goeie mevrouw nog op Groenezathe leefde.’

‘Dat zal waar zijn. Zoo goed voor de armen wordt juffrouw Truus nooit.’

‘Nou, daar zal d'r moeder voor zorgen, die denkt ook: Het hemd is nader dan de rok.’

Juist kwam het meisje hem roepen met de boodschap dat zijn kamer in orde was en ook de pannekoeken spoedig klaar zouden zijn.

Hij stond haastig op, groette de gasten en ging langs de trap naar boven, waar het meisje hem in een eenvoudig, maar zindelijk en frisch kamertje bracht; na eenige oogenblikken kwam hij er verkwikt weer uit en trad nu in de eetzaal, waar de tafel voor hem smakelijk gedekt was en spoedig de pannekoeken uitlokkend werden opgediend.

Maar hij at niet met den eetlust, dien hij verwacht had te zullen voelen, hoewel de pannekoeken heerlijk waren en alles tot eten uitlokte; zijn gedachten waren vervuld met het pas gehoorde en hij brandde van verlangen er meer van te hooren door de logementhoudster aan het praten te krijgen.

Niets gemakkelijker dan dat; want de eigenares van het Hert verlangde niets liever dan met haar zonderlingen gast een praatje te maken; zij bleef een beetje door de kamer drentelen, hier iets verschikkende, daar wat afstoffende en eindelijk de opmerking wagend dat het nu toch mooi weer was, maar dat het wel mocht na den regen van den laatsten tijd, iets wat de vreemdeling zeer gaarne toegaf.

Nu begon zij te vragen of mijnheer de pannekoeken zoo lustte, of ze niet te vet òf te droog waren?

O neen, zij waren heerlijk! en hij bestelde een half fleschje wijn.

Dit was een meevaller en nog vriendelijker dan vroeger meende de juffrouw te moeten vragen of mijnheer Groenhuizen in de laatste jaren niet veel veranderd vond.

Verbazend! Het nieuwe station, de nieuwe kerk, al die fabrieken, daar had hij nog niets van gezien, want daar stond niets van.

‘Wat u zegt, meneer, wat u zegt, maar als u zoo lang weg is geweest, dan wil ik 't wel gelooven, dat u het heel anders vindt.’

‘Is dat huis Groenveld, Groenberg, hier dicht bij?’

‘Groenezathe bedoelt meneer? O dat is het groote huis daar op den berg.’

Berg heette het heuveltje zeer grootsch bij de Groenhuizers.

‘O zoo! Ja ik heb 't gezien, wordt er nu gebouwd?’

‘Ja, mijnheer Van Hogenvoorde, de burgemeester, heeft groote plannen. 't Heele huis wordt verbouwd en van binnen nieuw opgeknapt en gemeubeld!’

‘Die mijnheer van Hogenvoorde is toch al een oude man; dat hij nog in zulke dingen liefhebberij heeft, is vreemd.’

De juffrouw lachte fijntjes.

‘O meneer, zij zeggen wel eens: Hoe ouder hoe gekker! Nu wil ik niet zeggen dat meneer Hogenvoorde gek is. Heer neen! Hij is een heel verstandige man en zoo erg oud ook niet, maar toch.... toch.... Ziet u, dat zeggen ze maar zoo en de menschen praten zooveel!’

‘Ja, dat doen zij altijd en overal! Hier zeker even goed als in Londen of Peking; maar ik zou toch graag iets naders willen weten over de familie op Groenezathe, want ik kom juist daarom hier.’

Een licht scheen voor de goede vrouw op te gaan en zij vroeg:

‘O dan is u misschien een van die menschen van buiten, die meneer Van Hogenvoorde laat komen om zijn gevel te versieren?’

De vreemdeling bedacht zich even.

‘Ja,’ zeide hij toen kortaf, ‘daarvoor kom ik hier.’

‘O zoo! Ja, ik dacht wel, dat u.... dat u...’

Wat zij eigenlijk dacht, vond zij misschien beter niet te zeggen, òf misschien wel was het haarzelf niet eens erg duidelijk, wat zij eigenlijk gedacht had over haar ongewonen gast.

De andere scheen dan ook weinig belang te stellen in haar gedachten; want hij vroeg er dadelijk op:

‘Hij is een knappe, oude heer, niet waar, en nog kras voor zijn leeftijd?’

‘Dat zou ik denken, mijnheer! Of hij nog kras is! anders zou hij zulke groote plannen niet hebben.’

‘Groote plannen, u bedoelt met het verbouwen van het huis?’

‘O, 't huis? Dat is maar bijzaak, het voornaamste is, dat men hier algemeen denkt en zegt, dat er spoedig een jonge vrouw op Groenezathe komt en dat al die verbouwerij alleen maar gebeurt voor haar plezier.’

‘Is mijnheer Van Hogenvoorde dan weduwnaar?’

‘Al zoo lang! Zeker wel reeds vijftien jaar; de oude mevrouw was een goed mensch. Ik ken ze niet zoo, want toen woonden wij hier niet, maar ieder vertelt, dat zij zoo goed was voor de armen en voor haar huishouden en zoo vroom, een heilige, meneer. Daar is maar één roep over.’

De gast hield het hoofd diep gebogen en sneed zijn pannekoek in kleine stukjes.

‘Zijn er kinderen?’ vroeg hij na een poos op een toon, die een scherper opmerkster, dan de eenvoudige vrouw, vreemd en dof in de ooren zou hebben geklonken.

‘Ja, meneer! Er zijn er wel zes of zeven geweest, maar er bleven er nog twee over, juffrouw Ursula en een blinde juffrouw Lucie.’

‘Geen zoon dus?’

‘Ja een zoon ook, maar die is al lang weg, die moet slecht opgepast hebben. Je hoort er nooit over praten. Och! 't is jammer dat onze Lieve Heer de oude mevrouw te spoedig gehaald heeft. 't Zou er alles anders zijn gegaan. En als mijnheer nu maar dadelijk een nette vrouw getrouwd had, was 't ook veel beter geweest; nu is er eerst een zuster van meneer gekomen, die 't huishouden waarnam, maar die is ook al lang dood en toen - hadden de booien er alles te zeggen.’

‘Er zijn toch volwassen dochters?’

‘Jawel. Juffrouw Lucie, och arm! En juffrouw Ursula?’

Zij haalde spottend haar schouders op.

‘Is die niet geschikt voor het huishouden?’

‘Die is zooveel als van het nieuwe licht, ziet u! Die rijdt op de fiets en houdt veel van honden en paarden. Zij is altijd uit en....’

‘Meneer Van Hogenvoorde vindt het goed?’ ‘Hij moet het wel goed vinden! Hij is burgemeester, dat weet u zeker wel en hij heeft veel te doen en zit den heelen dag op het stadhuis, en juffrouw Ursula is zijn oogappel en nu heeft zij 't ook eigenlijk in huis gehaald.’

‘Wat in huis gehaald?’

‘Wel, de stiefmoeder! Zij was zoo bevriend met juffrouw Wylandts; om haar zijn die hier komen wonen en nu is 't vuur en vlam, nu mijnheer idée schijnt te hebben in juffrouw Truus.’

‘Juffrouw Wylandts, zegt u. Geen menschen uit de stad?’

‘Neen, zij komen van Amsterdam. Zij moeten het heel groot gewend zijn, maar ze hebben alles verloren; anderen zeggen weer dat het altijd een kale boel is geweest. 't Is een rare troep; behalve juffrouw Victorine, dat is een nichtje van mevrouw Wylandts, die is heel iets anders, dat is de vriendin van juffrouw Lucie, en zoo goed en aardig als zijzelf!’

De gast scheen zijn genoegen te hebben gegeten; op de vraag der logementhoudster of hij nog iets beliefde, antwoordde hij ontkennend en maakte zijn verlangen kenbaar om te gaan rusten, daar hij den volgenden morgen vroeg bij de hand wilde zijn.

De spraakzame juffrouw stak zijn kaars aan, ging hem voor naar zijn kamer, wenschte hem wel te rusten en ging toen naar beneden aan de gasten in de gelagkamer vertellen, wat zij van haar gast te weten was gekomen.

(Wordt vervolgd.)