De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 12

[p. 289]

[Nummer 37]

winter, naar de schilderij van a. kaufmann.

[p. 290]

Koning Karel en Widukind.
Door
J.R. van der Lans.

XXI.
Widukinds doop.

Aldha Karl der koninc vrolichen sin gewatere wart nach kristeliches touphes art.
(Aldaar werd Karel de koning vol vreugde zijn peetvader naar de wijze van den christelijken doop).
Brunswijksche Rijmkroniek.

Te Attigny¹⁾ aan de Aisne in het heerlijke land der Ardennen, koning Karels geliefkoosd jachtgebied, rustte hij uit van zijn vermoeiende veldtochten tegen de Saksen, die hij thans eindelijk met een duurzamen vrede mocht bekroond zien. Widukind toch, de eigenlijke ‘vaandrager des oorlogs’, naar het woord van den Saksischen kroniekschrijver, had vrijwillig de wapenen neergelegd en was ootmoedig tot hem gekomen met de bede, hem tot Christen te maken.

Thans was de heuglijke dag aan gebroken, waarop aan dit verlangen zou worden voldaan. Heden zou Widukind met heel zijn gezin, met Abbio en al zijn getrouwen plechtig het heilig doopsel ontvangen. Koning Karel had gewild dat die hooge feestelijkheid met vorstelijken luister zou worden gevierd. Daarom had hij in het paleis te Attigny al zijn hertogen en graven, zijn abten en prelaten, zijn edelen en genooten om zich vereenigd. Allen moesten deel hebben in de heilige vreugde, die den vromen vorst op dezen dag bezielde. Allen moesten Widukind toonen dat hij hen niet langer een vijand, maar een vriend en broeder in Christus was, dat hij tot hun kring behoorde, en dat de koning hem niet misleid had, als hij hem zoo menigmaal volle vergiffenis en verzoening had laten aanbieden. Ook de geleerde Alcuinus, die van zijn bisschop en zijn koning de toestemming had ontvangen, zich aan Karels dienst te verbinden, was aanwezig en haalde met Paulus Diaconus de herinneringen op van hun verblijf in Italië.

De ruime kapel van het paleis was niet groot genoeg voor de viering dezer doopplechtigheid, waartoe de koning in de overmaat zijner blijdschap heel zijn rijk wel had willen uitnoodigen. Het blauwe koepeldak des hemels zou de dom wezen, die zich over de hoofden der nieuwe Christenen welfde, de rivier de Aisne zou het ontzaglijk doopbekken zijn, waarin zij van zonde en heidendom zouden worden rein gewasschen.

Onder het statig gezang van vrome priesters en monniken, door het kruis tusschen brandende waskaarsen voorafgegaan, toog de schitterende stoet door de wijde zuilengangen van het paleis naar het hooge terras, dat in breede marmertrappen afdaalde tot de snel stroomende rivier.

Twee bisschoppen, in het plechtgewaad van de prinsen der Kerk, het hoofd met den mijter gekroond, schreden, met hun gulden kromstaf in de hand, langzaam voort tusschen de blanke schaar der priesters. Het waren Ludger en Willehad, de twee apostelen van Friezen en Saksen, die, door de vervolging verdreven, te Rome bij den algemeenen vader der Christenheid een toevlucht hadden gevonden. Daar hadden zij de heuglijke tijding vernomen dat Widukind, de hardnekkige heiden, eindelijk het hoofd voor het kruis gebogen en zijn verlangen betuigd had, Christen te worden.

Koning Karel had namelijk onmiddellijk na het verblijdend besluit van den Saks den abt Andreas van Luxeuil als bijzonder gezant naar Rome gezonden, om den Heiligen Vader te berichten dat hij hem nu weldra den dapperste der Saksenhelden als zoon zou kunnen aanbrengen. Tevens had hij verzocht dat Ludger en Willehad ten spoedigste mochten terugkeeren om Widukind en de zijnen met eigen hand den doop toe te dienen, en dat de Heilige Vader hen met bisschoppelijke macht mocht bekleeden, opdat zij het herdersen leeraarsambt konden uitoefenen over de uitgestrekte Saksenlanden, die thans voor de Christenheid gewonnen waren.

Met vaderlijke vreugde had de Opperpriester aan de wenschen van zijn koninklijken vriend en beschermer gevolg gegeven. Hij had den abt Andreas onmiddellijk met een uitvoerig schrijven van gelukwensching naar den koning teruggezonden en met blijdschap hadden Ludger en Willehad den gezant vergezeld. Hun ballingschap was ten einde; veel vroeger dan zij hadden durven hopen, mochten zij terugkeeren naar het geliefde arbeidsveld, vanwaar zij door de heidenen zoo gruwzaam verdreven waren. Gelukkiger dan de vrome abt van Fulda, de heilige Sturm, die als martelaar in de vervolging bezweken was, zouden zij veilig naar het tooneel hunner apostolische werkzaamheid terugkeeren. Hun arbeid en prediking, hun strijden en lijden was niet tevergeefs geweest. Saksenland was voorgoed voor de Christenheid gewonnen; nu Widukind het kruis aannam, zou geen enkele Saks meer achterblijven....

Het was bijna niet te gelooven en tòch het was werkelijkheid.

Daar knielde Widukind ootmoedig neer aan de voeten van den eigen Ludger, dien hij een paar jaren te voren bijna gedreigd had eenzelfde lot te bereiden als den gesteenigden Buddo. De arme, onschuldig vermoorde krijgsgevangene, wiens bebloed lijk Ludger toenmaals van den geweldigen Saksenaanvoerder ter christelijke begrafenis verzocht, woonde thans als een der eerste edelen in 's konings gevolg de plechtigheid bij.

Wat al wonderen had de goddelijke goedertierenheid in die korte spanne tijds gewrocht! Welk een omkeer teweeggebracht in het hart van den man, die, kort geleden nog een onverzoenlijke heiden, thans eerbiedig het hoofd boog om het water des doopsels te ontvangen.

Widukind scheen dezelfde niet meer van toen. In het rijke Frankische feestgewaad, dat de koning hem geschonken had, was hij van diens eigen vrienden en genooten haast niet te onderscheiden. Zijn mannelijk schoon, langwerpig gelaat, door de donkere haren en baard ernstig om lijst, had een uitdrukking van edele strengheid, van waarlijk vorstelijke majesteit. De rechte neus, de regelmatig gesneden trekken teekenden onverzettelijke wilskracht, maar ook onkreukbare trouw aan het eenmaal gesproken woord, onwrikbare standvastigheid in het eenmaal genomen besluit. Over den vroeger zoo hellen glans der donkerblauwe oogen, die zoo schrander en scherp konden fonkelen als die van een roofvogel, hing thans als een zacht waas van stillen weemoed, van kalme, blijde berusting, van inwendigen vrede.

Hij droeg de Frankische vorstenkleedij met een natuurlijke waardigheid, als had hij van kindsbeen af aan het hof vertoefd. Over een lang onderkleed of talaar van purperroode stof droeg hij een kort opperkleed of trabea van scharlaken, met paarlen gesierd, en daarover was een hemelsblauwe mantel geworpen, waarvan het gouden boordsel rijk met edelsteenen was ingezet. Ook zijn hoofddeksel, een soort van kap, was hemelsblauw en omgeven met een diadeem, flonkerend van juweelen.¹⁾

Een wijle zag Ludger den Saksenvorst met vorschenden blik aan, als kon hij het niet gelooven, dat dit werkelijk de eigen Widukind was, die hem te Buddenfeld zoo barsch had bejegend. Maar daarop stelde hij hem plechtig en streng de gevorderde vragen.

‘Verzaakt gij den duivel?’²⁾

‘Ik verzaak den duivel!’ klonk het kort en vastberaden.

‘En alle duivelengilde?’

‘En ik verzaak alle duivelengilde.’

‘En alle des duivels werken?’

‘En ik verzaak alle des duivels werken en woorden, Donar en Wodan en Saxnote en al de booze geesten, die hun genooten zijn.’

Na deze afzwering der oude Germaansche goden, volgde nog plechtiger de vraag:

‘Gelooft gij in God den almachtigen Vader?’

‘Ik geloof in God den almachtigen Vader,’ klonk het op den toon van vaste, innige overtuiging, als deed het den voormaligen heiden goed hier ten aanhooren van al de zijnen openlijk het geloof uit te spreken, dat hij niet door dwang, maar vrijelijk, uit eigen erkenning van de waarheid had aangenomen:

‘Gelooft gij in Christus Gods Zoon?’

‘Ik geloof in Christus Gods Zoon.’

‘Gelooft gij in den Heiligen Geest?’

‘Ik geloof in den Heiligen Geest.’

De bisschop wenkte de jeugdige clerken, die hem knielend de zilveren schaal reikten, zoo even uit de rivier gevuld. Met de holle hand schepte hij van het water en goot het onder de sacramenteele woorden over het hoofd van Widukind uit, die zich met over de borst gekruiste armen deemoedig nederboog om de genade van den almachtigen God te ontvangen, die hem uit de duisternis des heidendoms tot het licht Zijner waarheid geroepen had.

Na Widukind volgde Abbio, die als jonggezel, behalve den zoon zijns vriends Wicbert, nog een heele schaar edele Saksische jongelingen met zich ten doop leidde. En terwijl alzoo op het terras door Ludger het sacrament werd toegediend aan de aanzienlijksten der Saksen, over wie de koning zelf als peter stond, doopte Willehad aan den oever der rivier de honderden Saksen van lageren rang, die op het voorbeeld van hun vorst het Christendom aannamen.

Na de mannen kwamen de vrouwen aan de beurt, Widukinds gemalin Geva aan het hoofd der gehuwde vrouwen, zijn dochter Hasela de rij openend der Saksische maagden.

Met schuc ter gebogen hoofd, de wangen van een zachten blos overtogen, knielde Hasela, in haar kleed van smetteloos blank lijnwaad, met breede gouden boordsels omzet, voor Ludger neer om uit zijn handen den heiligen doop te ontvangen. Aan haar rechterzijde stond Buddo, de voormalige krijgsgevangene haars vaders, die haar het eerst in de geheimen des Christendoms had ingewijd en die haar thans als peter ten doop mocht leiden. Met vaderlijke teederheid rustte zijn blik op het teedere meisje, dat hem door haar lieftallige goedheid het harde juk van ballingschap en slavernij had verzoet en thans daarvoor werd beloond door de genade, die haar uit de boeien des heidendoms overbracht tot de vrijheid der kinderen Gods. Uit dezelfde hand, die eenmaal hem van den dood opwekte, zou thans haar de wedergeboorte der ziel ten deel worden.

Als meter stond aan haar linkerzijde Hildegonde, de bruid van Roeland, de beschermster van Berno, die zich, om hem, ook aanstonds tot de bevallige dochter van Widukind had getrokken gevoeld. Zij was haar van het eerste oogenblik, dat zij haar aan Karels hof aanschouwde, als een oudere zuster geweest, die de jongere met liefdevolle goedheid te gemoet ging. En Hasela van haar kant voelde voor de bruid van den grooten Roeland dezelfde eerbiedige vereering, hetzelfde vertrouwen, als Berno voor zijn edele weldoenster gekoesterd had.

Hildegonde had op dezen dag voor het eerst het rouwkleed afgelegd, dat zij sedert Roelands droeven dood voortdurend droeg, en zich in het kostelijk bruidsgewaad gehuld, waarin zij voor koning Karel verscheen op dien onvergetelijken Paaschdag te Nijmegen, toen haar verloving met Roeland was gevierd.

1) Ook Ettnach genoemd, in 't Latijn Attiniacum.

1) In deze kleeding is Widukind afgebeeld op zijn grafmonument in de Stiftskerk te Enger, dat volgens sommigen uit de tiende eeuw dagteekent. De edelsteenen, waarmee de kroon en de zoom der kleeding bezet waren, zijn verdwenen en ook van de kleurenpracht is niets meer te zien; maar uit een beschrijving van Reinecke von Steinheim († 1595) valt ze nog op te maken.

2) Het hier volgende afzwerings- en geloofsformulier, door Bonifacius in 743 op het concilie van Estines vastgesteld, is in de oors ronkelijke taal bewaard gebleven. 't Is opmerkelijk hoe het, na duizend jaren, nog duidelijk voor ons verstaanbaar is:

Forsachistu diobole?

ec forsacho diobole.

end allum diobolgelde?

ende ec forsacho allum diobolgelde.

end allum dioboles uuercum?

end ec forsacho allum dioboles uuercum and uordum,

Thuner ende Uoden ende Saxnôte ende allum thêm un-
holdem thê hira genotas sint.

Gelobistu in got alamehtigan fader?

ec gelobo in got alamehtigan fader.

Gelobistu in Crist godes suno?

ec gelobo in Crist godes suno.

Gelobistu in hâlogan gâst?

ec gelobo in hâlogan gâst.

(Aldus bij Muilenhof & Scherer, ‘Denkmäler deutscher

Poesie und Prosa.’)

[p. 291]

Van uit den dichten drom der omstanders sloeg Berno met van aandoening vochtig oog het welbekende drietal gade. Van den voormaligen gevangene, dien hij als Widukinds paardenknecht gekend had en dien hij thans als Frankisch edelman terugzag, dwaalde z jn blik naar Hildegonde, die hij jaren lang niet anders dan in het sombere rouwgewaad gezien had en thans tot zijn verbazing in rijken bruidstooi aanschouwde. Maar onafgewend bleef daarop zijn oog op Hasela gevestigd, die met haar zedigen, gelukkigen blos en haar eerbiedig neergeslagen oogen thans schooner was dan ooit te voren.

Hildegonde nam haar den schitterenden gouden haarband van het hoofd en lichtte den sluier van de blonde lokken, die in den gloed van het zonnelicht als golvend goud op haar kleed afstroomden. Hasela hield het kruisje van Buddo in de hand geklemd, en Berno dacht, op dat gezicht, onwillekeurig aan de christelijke jonkvrouw van den Drakenburg, van wie Hildegonde hem eenmaal verhaald had en die met het kruis den geweldigen heischen draak den Rijn in gejaagd had. Ook hier werd door het zegepralende kruis een monster in den afgrond gedreven, het bloedgierige Saksische heidendom, dat eindelijk wijken moest voor de heil- en vredebrengende leer van Christus.

En terwijl zijn oogen zich niet konden verzadigen aan de lieftallige verschijning der blozen de Hasela, de speelnoot zijner jeugd, de beminde verloofde zijner jongelingsjaren, het verloren gewaande en gelukkig wedergevonden voorwerp zijner liefste droomen, dwaalde zijn geest onwillekeurig verder af met de herinnering aan de bewuste legende. Hij bracht zich te binnen, hoe die jonkvrouw uit Hildegondes verhaal, na de verwinning op den draak, door den jongen Rinbold als zijn geliefde bruid den Drakenburg was binnengevoerd en hoe zij daar met hem als vorstin geheerscht had over het omringende land. En in zijn verbeelding zag hij zich op zijn beurt aan Hasela's zijde tronen op een vorstelijken burcht, gelukkig in elkanders liefde en omringd van een in trouw hun toegewijd volk....

Daar voelde hij zich eensklaps op den schouder tikken, en omziende, zag hij den grijzen graaf Heribert van den Drakenburg voor zich staan, die ondanks zijn hooge jaren toch op 's konings wensch nog de reis naar Attigny gemaakt had, om van het heerlijke feest getuige te zijn.

De goedige oogen van den grijsaard tintelden van genoegen onder zijn sneeuwwitte wenkbrauwen.

‘Dat hadt ge niet gedroomd, mijn zoon,’ sprak hij tot Berno, ‘toen gij ijlend van koorts op den Drakenburg neerlaagt, terwijl Widukind met zijn zwarte veulen onze muren besprong.... Als men oud wordt kan men veel beleven. God zij geloofd dat ik dezen dag nog heb mogen zien.’

‘Moogt gij er nog vele in gezondheid aanschouwen, heer graaf. Gij hebt het alleen reeds verdiend aan mij, dien gij het leven reddet, schoon ik weinig gedaan had om mij uw gunst waardig te maken.’

‘Toen waart gij een jonge blinde heiden, mijn zoon; nu zijt ge een trouw dienaar van Christus en den koning. Er is veel veranderd sinds ge mij op den Drakenburg gezelschap hieldt in mijn eenzaamheid.... Weet gij nog hoe ge mij toen verhaaldet van Buddo, die als krijgsgevangene in Widukinds huis onder het slavenjuk zuchtte? Ook deze kan van gelukkige verandering in zijn lot spreken: hij had stellig nooit gedacht dat hij nog eenmaal de dochter van Widukind ten doop zou leiden, evenmin als ik vermoeden kon, hem ooit weer te zien. Ik dank u, Berno, voor hetgeen gij tot zijn bevrijding hebt gedaan,’ voegde de grijsaard er bij, den jonkman de hand drukkend

‘Mijn pogingen daartoe mochten weinig baten,’ hernam Berno. ‘De dank voor Buddo's bevrijding komt den man Gods toe, die hem van den dood ten leven riep.’

‘Van u worden geen wonderen gevergd, mijn zoon,’ zei graaf Heribert glimlachend. ‘Gij hebt uw plicht gedaan en dat is al wat men van een dienaar des konings verlangen kan. Zelfs de groote Roeland zou tevreden over u zijn,’ besloot hij, den jonkman met vaderlijke voldoening de hand op den schouder leggend.

De doopplechtigheid was inmiddels voltrokken. Onder het statig gezang der lange priesterschaar, die het blijde Te Deum van dankzegging aanhief, toog de breede schitterende stoet weer langs de wijde zuilengangen naar het paleis terug.

Koning Karel plaatste zich op zijn troon, met zijn zoon Karel aan zijn rechterhand en heel de rij zijner edelen en prelaten schikte zich naar rang en waardigheid in het ronde. Aller oogen waren gericht op den machtigen vorst, die daar in majesteit zetelde op het hooge gestoelte, overhuifd met een purperen baldakijn, waarvan als achterdrapeering een tapijt afhing, dat in bont stikwerk Karels rijkswapen vertoonde: een in twee vakken gedeeld schild, dragende den zwarten adelaar op rooden grond en zeven gouden leliën in azuren veld.¹⁾

Daar trad Widukind tot voor den troon, liet zich op ééne knie neerzinken en droeg den koning, namens heel zijn volk, ten teeken van hulde zijn zwaard op, met de woorden:

‘Heilige machtige koning Karel, ik, uw gevangene, Widukind, opperhoofd der Westfalen en heirvoerder der Saksen, verzaak het groote Wodansbeeld op den Hartsberg. Zoo ook al mijn onderdanen en krijgsknechten, die Christenen willen worden. Al mijn bezittingen en rechten zijn in uw wil en hand. Wij bidden u ootmoedig om leven en vrijheid. Wij zullen ons houden aan God almachtig, den Vader, den Zoon en den Heiligen Geest, zooals ons geleerd is; ook aan u, onzen genadigen koning.’²⁾

Minzaam boog de koning zich tot den geknielden Saksen vorst over en sprak, terwijl hij de hand over diens zwaard uitstrekte:

‘Met vreugde aanvaard ik de betuiging uwer hulde en de belofte uwer trouw, zoo namens u zelven als namens al uw mannen, hier tegenwoordig, omdat ik ditmaal de zekerheid heb dat het geen ijdele woorden zijn. Hebt gij, Saksen, als heidenen menigmaal uw woord gebroken, thans nu gij Christenen zijt, mag ik op uw eed vertrouwen. Reik mij de vaan, die gij tot dusver gevoerd hebt,’ voegde hij er bij, van zijn zetel opstaande, en nadat Widukind hem de roode banier met het zwarte veulen had overhandigd, scheurde hij die met plechtig gebaar in twee stukken.

‘Gelijk ik deze vaan verscheur,’ sprak hij, ‘zoo zij ook het verleden met al zijn strijd en verraad op heden voor altijd vernietigd. Van nu af begint een nieuwe tijd voor Saksenland, een tijd van vrede en trouw en gerechtigheid. Ten teeken dezer heuglijke verandering zult gij een nieuwe vaan voeren, een banier, waarin het zwarte Saksenveulen door een wit vervangen is om voor alle volgende geslachten te getuigen dat de duisternissen van het heidendom hebben moeten wijken voor het licht der christelijke waarheid.’

Dit zeggende bood hij Widukind, die nog altijd voor hem geknield lag, een nieuwe vaan, hem door een zijner dienaren overgereikt.

Met blijde verrassing aanvaardde het Saksenhoofd de schitterende banier van karmozijnroode zijde, met gouden franje omzoomd, uit de hand des konings en liet met lustigen zwaai de ruischende zijde wapperen, zoodat het witte veulen van vreugde scheen op te springen en moedig de nieuwe toekomst te gemoet te huppelen.

‘Geen andere banier,’ sprak Widukind, ‘zal voortaan meer in de Saksische gouwen worden ontplooid. Ze zij ons heilig en dierbaar als het zinnebeeld der heden aan koning Karel gezworen trouw.’

‘Zoo zij het,’ hernam de koning, weer op zijn troon plaats nemend.

‘Onder deze banier zal Saksenland veilig zijn, daar zij het onderpand is mijner koninklijke gunst. Voer ze nog lange jaren in vrede en voorspoed over de landen, die ik u, als mijn trouwen vasal, onverminderd en onverkort in leen afsta, u en uw nakomelingen voor immer. Van heden af treedt gij in het volle bezit van al uw voorvaderlijke goederen en eigendommen, die ik mij voorstel, naar de mate uwer verdiensten met rijke schenkingen te vermeerderen. Ontvang heden als bewijs mijner koninklijke gunst en als peetgeschenk vooreerst de gaven, die ik u voor dezen hoogen dag heb bereid....’

Dit zeggende zag hij naar de dienaren om, die de geschenken in gereedheid hielden. De eene droeg een groot zilveren kruisbeeld, de ander een geopend boek: het behelsde de vier Evangeliën, sierlijk in verluchting van goud en kleuren op perkament geschreven en gevat in een kostbaren band, waarop, in onyx-steen met goud omzet, het beeld van koning Karel gesneden was.¹⁾

Eerbiedig en dankbaar nam Widukind de rijke geschenken aan, die hij met opgetogen blik bezichtigde, en stamelde reeds woorden van dankbetuiging, toen de koning hem als teeken zijner persoonlijke vriendschap nog een heel bijzonder geschenk aanbood, namelijk de kostbare langwerpig ronde drinkschaal, uit een enkelen grijzen steen, agalmatolith gesneden, die hij zelf vóór den veldtocht naar Spanje, van de Saraceensche gezanten op den Rijksdag te Paderborn ten geschenke had ontvangen.

De schaal was besloten in een kunstig gesneden schrijn van sycomore-hout, waarin de woorden gegrift waren: Visdai de Affrica rex; dat is Visdai, koning in Afrika. Het drinkvat zelf was omgeven met een gouden rand, waarop te lezen stond: Mutiere tam claro ditat nos Affrica raro.²⁾

‘Inderdaad,’ sprak koning Karel glimlachend, de woorden voor den aandachtig toeluisterden Saks vertalend, ‘dergelijke kostelijke geschenken biedt Afrika ons maar zelden. De beker is van een koning uit Afrika afkomstig, Visdai met name, en werd mij eenmaal door Saraceensche gezanten als onderpand van onschendbare trouw geschonken. Thans vereer ik ze u tot een zelfde onderpand. Men zegt dat de zeldzame steen, waaruit ze gesneden is, de eigenschap heeft, dat ze geen gif verdragen kan: zoo zij ook tusschen ons alle ontrouw, alle bedrog, alle argwaan, die 's menschen hart vergiftigen, uitgesloten. Stemt gij daarmee in, Widukind?’

Tot eenig antwoord wierp het opperhoofd der Saksen zich nogmaals op de knieën en kuste in dankbare vereering de handen van zijn edelmoedigen overwinnaar:

‘Mijn heer en koning....’ stamelde hij; meer kon hij niet uitbrengen; de aandoening beklemde hem de keel.

(Slot volgt.)

1) Dit schild ziet men als het wapen van Karel den Groote aangebracht op Widukinds grafmonument te Enger. Het komt, volgens Reinecke, ook voor op een oud glasraam en wel op het schild, dat Karel daar in de hand draagt.

2) Er bestaat een formulier van zoodanige onderwerping uit het jaar 786, luidende aldus:
‘Hilken maktik konnink Karelo, ik tin van en Oddo, pana of thousand, vorsaki ten krotten Wondonnabel a up Artisharko. So ok all men godmanni ok krisknek i to kerstene. Al min sittoma ok rekto is in thin will ok anda. We bit di otmode um levens ok fridoms. We wil oldena bi Gotto almaktik ten Vader, ten Son, ten illiken Ost, so we nu lernet, ok an ti, us nadik koamink.’
De vertaling hiervan komt overeen met de woorden, hierboven Widukind in den mond gelegd, met uitzondering van den raam: Oddo, fana of thousand, dat is Otto, banierheer over duizend.

1) In de kerk van Soest in Westfalen wordt nog heden, onder den naam der grosse Gott von Soest een wonderdadig kruisbeeld bewaard, dat voor het geschenk van Karel aan Widukind gehouden wordt. Het is thans van hout, maar moet vroeger van zilver geweest zijn. Ook onder de schatten der Stiftskerk van Enger wordt een kruis vermeld, dat voor een dergelijk geschenk doorgaat.
Wat het evangeliarium betreft, maakt Ledebur gewag van een handschrift van Zach. Zwanzig, waarin vermeld wordt dat het boven beschreven boekgeschenk door het kapittel St. Jois is afgestaan aan de keurvorstelijke Brandenburgsche boekerij te Cöln aan de Spree, waar het volgens dien schrijver in zijn tijd nog te zien was.

2) Deze beker, eenmaal bewaard in de schatten der Stifiskerk van Enger, door Widukind geslicht, werd in 1840 den Pruisischen koning Frederik Wilhelm IV als huldigingsgeschenk aangeboden en berust in het museum te Berlijn.