De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 12

[p. 225]

[Nummer 29]

Koning Karel en Widukind.
Door
J.R. van der Lans.

XII.
Twee koningskronen.

Met luisterrijke plechtigheid werd te Rome het Paaschfeest gevierd, nu koning Karel met zijn schitterenden stoet zich mengde onder de ontzaglijke schaar der geloovigen, die de ruime beuken vulde der eerbiedwaardige basiliek van St. Pieter.

Drie dagen achtereen zag men den langen optocht van graven en hertogen, van prelaten en edelvrouwen van het Lateraansch paleis, door de straten der eeuwige stad, naar den Vaticaanschen heuvel trekken. Uren te voren verdrongen dichte drommen van geloovigen zich in de wijde voorhoven en breede zuilengangen vóór de basiliek, om den koninklijken stoet bij zijn nadering te begroeten.

Luide toejuichingen weergalmden door de wijde ruimte van het voorplein, waar zich de grafgesteenten verhieven van keizers en koningen, die verlangd hadden hier te rusten in de schaduw van het heiligdom, dat zich welfde over de graven der Apostelen.

Maar dit gejuich der menigte verstomde, als zij zag hoe de groote koning, omstuwd van zijn fiere genooten, eerbiedig afsteeg voor de trap, en volgens het vrome gebruik knielend en blootshoofds de zeven treden beklom, die naar het heiligdom leidden.

Dan verscheen de Heilige Vader, in het plechtgewaad der bisschoppen van Rome, te midden van zijn prelaten op den drempel om den koning welkom te heeten en hem de basiliek binnen te leiden, wier breede deuren zich thans openden voor de onafzienbare scharen, die den koninklijken stoet volgden.

‘Benedictus qui venit in nomine Domini, gezegend hij, die komt in den naam des Heeren,’ dus galmde de blijde welkomstzang door de vijf beuken van het trotsche gebouw, weerkaatst door het glanzende marmer der wanden, door de lange rijen antieke kolommen van veelkleurig gesteente, die, eenmaal het sieraad van de godentempels der heidensche oudheid, thans de vlakke, rijk vergulde zolderingen schraagden van St. Pieters heiligdom.

Dan droeg de Heilige Vader aan het altaar, stralend in het goudflikkerende waslicht en van wierook omwolkt, het plechtig Misoffer op, en boog de schare zich biddend neer, onder de Gregoriaansche zangen der pauselijke kapel, telkens opjubelend in daverende Alleluja's

Maar den derden dag boeide nog een ander schonwspel het saamgestroomde volk.

Toen lagen op het altaar twee kleine gouden koningskronen, glinsterend van edelgesteenten.

Het Evangelie was gezongen en staande had koning Karel, in het lange plechtgewaad, met den gouden diadeem als patriciër van Rome getooid, het woord Gods aanhoord, daardoor toonende hoe hij steeds bereid zou zijn, het te volbrengen en te handhaven. Daar trad Paus Adrianus op het altaar toe en zegende de beide kronen onder stil gebed. Hij wendde zich naar koning Karel om, die zijn beide jongste zoontjes, den vijfjarigen Pepijn en den driejarigen Lodewijk bij de hand nemend, de knaapjes eerbiedig aan den voet des altaars deed neerknielen.

De Heilige Vader boog zich vaderlijk over de beide vorstentelgen neer, zalfde hun het voorhoofd met balsem uit een gouden vat, hem door een der prelaten gereikt, en zette hun de beide kroontjes op de blonde haren, aldus Pepijn kronend tot koning van Italië en Bodewijk tot koning van Aquitanië.

Met een traan van verteedering in het oog staarde koningin Hildegarde de aandoenlijke plechtigheid aan. Zij was bleek; de moederlijke trots, die haar hart had doen zwellen, toen zij haar jongste lievelingen daar in kinderlijke verwachting had zien opgaan naar het hoogaltaar om daar een koningskroon te ontvangen, maakte onwillekeurig voor een bang voorgevoel plaats. Zij wist bij ervaring met welk een verpletterend wicht zulk een kroon kan drukken op de slapen, die er mee worden gesierd, en zij kon een lichte huivering van angst niet onderdrukken, toen daverend door de basiliek de Laudes of kroningslitanie weerklonk, door heel het volk in geestdrift aangeheven.

koning karel, de paleis-academie voorzittend, naar de teekening van de neuville.

[p. 226]

‘Heil Pepijn en Lodewijk, de van God gekroonde koningen van Italië en Aquitanië!’ zoo zong de opgetogen schare; maar de koningin boog dieper het hoofd in stil gebed voor haar lievelingen, die voortaan niet meer aan haar zouden behooren, maar aan de volken, waarover zij tot koningen waren gezalfd. Zij wist dat het de wensch des konings was, dat de knapen zouden opgroeien te midden der volken, waarover zij geroepen waren eenmaal te regeeren. Het eerste dus, waartoe die kroon hen zou veroordeelen, zou de scheiding wezen der kinderen van hun moeder. Pepijn moest in Italië achterblijven; de kleine Lodewijk, nog maar een driejarig wicht, zou naar Aquitanië gevoerd worden.

Bij die gedachte voelde Hildegarde haar moederlijk hart ineenkrimpen van bange bekommering, en schreiend van aandoening klemde zij de onnoozele kleinen, die haar verwonderd aanstaarden, met trillende handen aan den angstig kloppenden boezem.

Terwijl niet enkel het paleis van Lateranen, maar heel de stad Rome dien dag in luidruchtige feestelijkheden de kroning der beide jeugdige vorsten vierde, schiep koning Karel er behagen in, zijn geleerde en kunstrijke vrienden en hovelingen rondom zich te vergaderen tot het houden eener zitting van de zoogenaamde paleis-academie, de aangenaamste ontspanning van zijn altijd werkzamen geest.

De aanwezigheid van Alcuinus aan zijn hof bood er hem een welkome aanleiding toe. Hij verlangde den beroemden Yorkschen geleerde voorgoed aan zich te verbinden, gelijk hij alle begaafde mannen, geleerden, schrijvers en dichters, onverschillig van welke natie, als raadslieden en huisgenooten om zich poogde te vereenigen.

Door Alcuinus den geestrijken kring der paleis-academie binnen te leiden, hoopte hij hem over te halen, daar een blijvende plaats in te nemen. Zoo noodigde hij hem dan uit tot bijwoning der bijeenkomst, die naar aanleiding van het Paaschfeest en de blijde gebeurtenis van dezen dag in het bijzonder zou gehouden worden.

In een der zalen van het Lateraansch paleis troonde dan de groote koning te midden der vernuften van zijn hof, als een andere Salomon zich verlustigend in wijsheid en edele oefening des geestes. Slechts de twee krijgers, die als wachters aan weerszijden van den zetel stonden, herinnerden aan zijn koningsmacht. Het breede slagzwaard, dat nimmer zijn zijde verliet, had hij over de armleuning van het gestoelte gehangen. Aan zijn rechterhand stond Karel, zijn oudste zoon die door zijn kloekheid en schranderheid zijn grooten vader beloofde waardig te worden. Ter linkerzijde zat de beminnelijke Rotrudis, zijn teergeliefde dochter, die van wege haar aanstaande verbintenis met den keizerlijken prins van Byzantium in den laatsten tijd bijzondere studie maakte van de Grieksche letteren en geschiedenis.

Bisschop Theodulf, die om zijn ijverige beoefening der poëzie, in dezen vertrouwelijken kring, naar academischen trant, den naam Pindarus droeg, had een fraai Latijnsch gedicht vervaardigd ter eere der kroning van de jonge prinsen, dat aan den koning, hun vader was gewijd. Met meer belangstelling voor de kunstig gesmede verzen dan wel gevoeligheid voor den lof, die hem daarin geestig werd gebracht, hoorde koning Karel het gedicht aan. En niet minder genoegen schepte hij daarna in een geleerd dispuut, dat zich naar aanleiding van Pindarus' letterarbeid tusschen Petrus Pisanus en Paulus Diaconus ontspon. Onwillekeurig raakte daarin ook Alcuinus gemengd, die plechtig in de vergadering opgenomen was onder den beroemden naam van Flaccus.

Een ander dichtlievend lid van dezen geletterden kring, 's konings vriend Angelbert, was zelfs genoemd naar den grootvorst der Grieksche poëzie, Homerus. De geheimschrijver Eginhard, die druk werk had met het verhandelde in de vergadering op te teekenen, voerde den bijbelschen naam van Beseled, den neef van Mozes, wien God de gave geschonken had om het hout en de verdere bouwstoffen te bewerken, die dienen moesten voor de vervaardiging van de ark en den tabernakel. De ijver en de bedrevenheid, door Eginhard aan den dag gelegd bij den bouw van het Valkhof met de kapel te Nijmegen en andere koninklijke paleizen hadden hem alle recht op dien naam gegeven.

Maar het zinrijkst en toepasselijkst van alle was de naam, dien de koning zelf zich gekozen had: David. En welsprekend deed dit de scherpzinnige Alcuinus uitkomen in de rede, waarin hij dankte voor de eer, in dezen uitgelezen kring te zijn opgenomen, en, behoudens de goedkeuring van zijn bisschop en zijn koning, de belofte uitsprak zich blijvend aan koning Karels dienst te verbinden.

‘Te recht, heer koning,’ dus sprak hij, ‘moogt gij den naam van David voeren; want gelijk deze het rijk Israël groot maakte, zoo hebt gij het Frankenrijk uitgebreid, en gelijk David danste voor de Ark des Verbonds, zoo hebt gij de eere van Gods Kerk verhoogd. David was de tweede koning van Israël, zoo ook zijt gij de tweede koning van het westersche rijk. Gelijk David zijn zoon Salomon, zoo stelt ook gij uw zonen tot koningen aan. Gelijk de jonge koning Salomon bij zijns vaders leven door den profeet Nathan werd gezalfd, zoo liet gij uw zonen te Rome zalven door de hoogepriesterlijke hand van onzen Heiligen Vader Adrianus. Gelijk David ontvangt gij de hulde der omwonende natiën. Als David zijt gij door God uitgelezen en bemind, de overwinnaar en leeraar der volkeren. En gelijk uit Davids geslacht de verlossing der wereld is voortgekomen, zoo verzekert ook gij het heil en den vrede van Christenrijk....’¹⁾

1) Uitdrukkingen ontleend aan Alcuinus' brieven.

XIII.
Saksentrouw.

Sinen vigenden dede he swar unde wei
ein stede unde kone harte hadde he darto.
(Zijnen vijanden deed hij zwaar en wee; een
gestadig en koen hart had hij daartoe).
Kroniek van Eberhard van Gandersheim.

Sedert twee jaren heerschten vrede en rust in het uitgestrekte Frankenrijk en mocht koning Karel in den schoot van zijn gezin ongestoord het huiselijk geluk smaken, dat hij zoo hoog waardeerde. Koningin Hildegarde verheugde zich gestadig in het bijzijn van haar beminden gemaal, die zich met zijn wijze raadslieden thans ongehinderd kon wijden aan de vreedzame ontwikkeling zijns rijks, aan de bevordering van orde en welvaart, de verbreiding van beschaving, wetenschap en kunst in heel den omvang van zijn gebied. Dat troostte haar over het gemis harer lievelingen Pepijn en Lodewijk, die zij zoo jong reeds had moeten afstaan aan de eischen der onverbiddelijke staatkunde.

De vijfjarige Pepijn was onder voogdij van vertrouwde dienaren des konings in Italië achtergebleven. Zijn driejarig broertje Lodewijk was onmiddellijk na 's konings terugkomst uit Rome naar Aquitanië gevoerd om daar bezit te nemen van zijn rijk. Tot de stad Orleans toe werd de jonge vorstentelg in zijn wiegje gedragen; maar eenmaal aan de boorden der Loire gekomen, meenden zijn geleiders dat die wijze van reizen een koning niet betaamde en hem bij het binnentrekken zijner staten een mannelijk en krijgshaftig uiterlijk voegde. Zij lieten hem daarom een wapenrusting vervaardigen in evenredigheid met zijn kinderlijke gestalte, zetten hem te paard en hielden hem in het zadel vast, opdat hij aldus met alle vertoon van macht als een koning zijn intocht mocht houden in Aquitanië.

Onder de hoede der vertrouwde mannen, door den koning als voogden over hen gesteld, waren de beide jeugdige vorsten veilig, en van de zijde hunner volken viel ook voor het Frankenrijk geen gevaar te duchten. De Friezen in het Noorden en de Saracenen in het zuiden werden door het ontzag voor Karels macht in bedwang gehouden en met hun Oosternaburen, de vroeger zoo onverzoenlijke Saksen, stonden de Franken sedert den laatsten veldtocht op den vriendschappelijksten voet.

Broederlijk onder dezelfde vanen vereenigd, trok in de lente van het jaar 782 een leger van Oostfranken en Saksen de grenzen van Frankenrijk over in de richting van Saksenland. Thans gold het niet, daar de trouweloosheid van oproerige hoofden te tuchtigen; maar als bondgenooten togen de Franken den Saksischen stam der Thuringers te hulp, die sedert lang bestookt werd door de Serben, een Slavischen volksstam, tusschen de Elbe en de Saale gevestigd.

Na de gedwongen rust van een tweejarigen vrede begroetten de mannen van wapenen met vreugde deze aanleiding tot den krijg en betwistten elkander het voorrecht, aan den nieuwen veldtocht deel te nemen. Koning Karel wees een drietal zijner wakkerste veldheeren aan om een strijdmacht van Oostfranken tegen de overmoedige Serben in het veld te brengen: Geilo, zijn opperstalmeester, Adalgis, zijn vertrouwden kamerheer, en Worad, den hoofdman zijner paleiswacht. En overtuigd dat hij nu van de Saksen geen ontrouw meer te vreezen had, te minder wijl het ditmaal de verdediging hunner stamverwanten gold, had hij den heirban der Saksen opgeroepen om zijn veldheeren op dezen tocht te volgen.

Welgemoed en vol strijdlust trok het dubbele leger op door het frissche lentelandschap, dat zich zoo zonnig en vredig rondom hen uitstrekte, als wachtte hun een feest in plaats van het slagveld. Vroolijk wapperden en klapperden de kleurige banieren boven het geflikker van maliënkolders en helmen, van zwaarden en speren. En lustig klonken zoowel uit de gelederen der Franken als uit de minder regelmatige troepen der Saksen de aloude strijdzangen, niet zoo zeer ter opwekking als wel tot genoeglijke tijdkorting op den langen weg.

Het was de eerste maal dat Franken en Saksen, nog kort geleden onverzoenlijke vijanden, aldus broederlijk naast elkander ten strijde togen. Duidelijk waren beide afdeelingen des legers van elkander te onderscheiden. In hun ruime mantels van dierenvellen gehuld, het hoofd met de vervaarlijke horens van oeros of eland gesierd, het zware, van teenen gevlochten, met leer beslagen schild aan den arm, het plompe zwaard op zij en de geduchte knots over den schouder, leken de Saksen nog halve wilden naast hun meer beschaafde bondgenooten.

Dezen toonden in uitrusting en bewapening, maar vooral door hun krijgstucht dat zij in de school van den grooten legeraanvoerder koning Karel waren gevormd. Op hun lange haren, van achteren afgesneden, maar van voren in zwierige lokken over de schouders afhangend en evenals de forsche knevels en baarden met kalkwater ros gemaakt, droegen zij meestal de met ijzeren reepen gestevigde krijgskap of den ijzeren of bronzen helm. Aan den gordel, om het nauwsluitende korte wambuis gegespt, hing behalve de tasch een kort breed zwaard en de vervaarlijke ijzeren strijdbijl met het dubbele blad. In de rechterhand voerden zij de lange speer met ijzeren weerhaak aan de punt en aan den linkerarm droegen zij het hoekige of ronde schild met metalen bokel.

De gouden of zilveren keten, die hier en daar op een breede borst slingerde, de gulden gesp aan den lijfriem of de schitterende rozet in den haarknoop van sommigen, die nog naar den ouden trant de haren boven op het hoofd saamgebonden droegen, herinnerde aan vroegere veldtochten in Italië of Spanje, waar rijke buit was te behalen geweest.

Reeds had het leger, in lange dagmarschen voortrukkende, de rivier de Weser bereikt, toen een los gerucht, hier en daar langs den weg opgevangen de aanvoerders eenklaps besluiteloos tot staan bracht. Aan de noordzijde van den berg Suntel, dus werd er gefluisterd, stond Widukind, het geduchte Saksenhoofd, gereed met zijn getrouwen de naderende Frankische heirmacht onverhoeds te overvallen!

Widukind! - die naam werkte als een geheimzinnig tooverwoord op Franken en Saksen. Onmiddellijk verstomden de lustige krijgszangen en het vroolijke wapengekletter over het heele kamp. Fluisterend staken de krijgers de stoere koppen bijeen. Wantrouwig zagen Franken en Saksen elkander aan, pogend in de oogen te lezen wat er omging in het binnenste der gemoederen.

Widukind! - dat was voor de Franken de onverzoenlijke doodvijand, die twintigmaal ge-

[p. 227]

slagen, telkens geduchter opstond en schrik en ontsteltenis verspreidde over de Frankische gouwen. En met de verbittering, die uit hun oogen lichtte, mengde zich de half bijgeloovige schrik voor den vervaarlijken Saks, den eenige, dien zelfs koning Karels zwaard niet vermocht te achterhalen.

Bij de Saksen daarentegen, hoe ook aan Karels macht onderworpen en door den aanblik hunner bondgenooten in bedwang gehouden, riep de tooverklank van Widukinds naam in eens al den volkstrots en vrijheidszin wakker, die op den bcdem hunner ziel sluimerde. Zij durfden niet spreken, maar de blik van verstandhouding, waarmee zij elkander aanzagen, zei genoeg.

Widukind is nabij: die gedachte voer allen als een wondere trilling door de leden; maar op niemand in het gansche leger had ze geweldiger uitwerking dan op Berno, den gedoopten Saks, die eenmaal in den grooten Westfaling zijn vaderlijken vriend vereerde.

Bleek, met strakke trekken en starre blikken staarde hij in de richting van het Suntel-gebergte. Stond achter die hooge toppen, die zich ginder zachtblauw tegen de lucht afteekenden, de man, dien hij eenmaal als zijn aanvoerder volgde en dien hij nu gezworen had in 's konings handen te leveren? Levendig stond hem voor den geest wat hij koning Karel te Rome beloofd had: hij zou niet rusten voor Widukind het hoofd voor 's konings zwaard had gebogen, al moest hij daarvoor ook den liefsten droom zijns levens prijs geven. En nu was hij wellicht in de gelegenheid, dat woord gestand te doen. Daaraan, had de koning gezegd, zal ik uw trouw herkennen.

Maar leefde die trouw op het oogenblik nog wel in zijn hart? De jonkman voelde zich het rood der verontwaardiging naar de wangen stijgen bij het besef dat de naam alleen van Widukind al zijn heilige voornemens van dien grooten dag te Rome aan het wankelen bracht. Als een machtige stroom sleepten hem zijn herinneringen mee. Hij zag zich weer aan Widukinds zijde onder de banier van het zwarte veulen strijden voor de vrijheid zijns volks; hij zag de schoone Hasela hem als verloofde de hand reiken, trotsch op zulk een bruidegom, dien haar vader zelf den dappersten jonkman van Saksenland noemde. En onweerstaanbaar voelde hij zich getrokken naar die bergen, waarachter heel het zonnige wonderland zijner jongelingsdroomen weer voor hem openging.

Maar neen, die wereld was voor altijd voor hem afgesloten. Hij had er aan verzaakt, manmoedig en uit volle overtuiging, en geen bedwelmende herinneringen aan het verleden zouden hem meer aftrekken van hetgeen hij eenmaal als zijn plicht had erkend. Na langen folterenden strijd in zijn binnenste had eenmaal de waarheid in zijn hart gezegevierd. In haar licht had hij Widukind niet langer als den redder, maar als den vijand zijns volks, als den gestadigen bedreiger van den vrede der Christenheid leeren erkennen. En met de kracht der genade zou hij al de verleidelijke droomen zijner jeugd in zich verstikken om alleen te leven en te strijden voor de heilige zaak, die hij uit vrijen wil had omhelsd.

‘Hebt gij 't vernomen?’ fluisterde de stem van een landgenoot aan zijn oor; ‘Widukind is in de nabijheid.’ En Berno zag twee doordringende oogen op zich gericht.

Met strengen blik zag hij den ondervrager aan en zei toen met nadruk:

‘Ja, dat heb ik vernomen. Terwijl wij met de bondgenooten oprukken om onze stamverwanten tegen de Serben te verdedigen, schijnt de oude rustverstoorder heel Saksenland weer in vuur en vlam te willen zetten. Maar bij mijn trouw aan koning Karel! dat zal hem ditmaal niet gelukken. Lang genoeg heeft het arme Saksenvolk onder den geesel des krijgs gebloed. Het wil vrede, en met der Franken hulp zullen wij het dien verschaffen door allereerst Widukind onschadelijk te maken. Want voorwaar, deze is een gevaarlijker vijand voor ons volk dan de heele stam der Serben.’

Verbluft staarde de ander hem aan en wilde verder vragen; maar het woord werd hem op de lippen teruggedrongen. Want met een wantrouwigen blik op de beide Saksen stapte hem juist een der Frankische legerhoofden voorbij, die zich naar de tent van den opperbevelhebber spoedde, waar raad gehouden werd.

De wakkere, maar al te voortvarende en overmoedige aanvoerder Geilo bleek overigens het gevaar vrij licht te tellen.

‘Onmogelijk,’ riep hij uit, toen zijn legerhoofden hem op den ernst der loopende geruchten wezen, en sloeg ongeduldig de hand aan zijn zwaard. ‘Widukind is naar de Noren gevlucht en zal wel zorgen ons uit den weg te blijven.’

‘Wij hebben hem anders meer plotseling voor ons uit den grond zien oprijzen, als wij hem mijlen ver waanden,’ merkte Adalgis op. terwijl hij bedenkelijk aan zijn langen rossen knevel draaide. ‘Die Widukind is als de duivel. Jaagt het kruis hem op de vlucht, hij duikt weer feller dan te voren op waar men hem het minst verwacht.’

(Wordt vervolgd.)