De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 11

[p. 65]

[Nummer 9]

Het geheim van Duberly.
Door
Mathilde.

XI.

Maar het werken gaf niets, de letters dansten hem voor de oogen en het boekje brandde hem als vuur tegen de borst. O als hij dat sleuteltje niet had weggegooid, hij bedacht zich geen oogenblik en zou het weer op zijn plaats leggen, maar nu, waar kon hij er mede blijven? Hij werd hoe langer hoe benauwder, eindelijk kon hij 't niet meer uithouden; hij riep het klerkje in de naaste kamer toe, dat hij weg moest en ging toen naar buiten. Zonder te weten waarheen, dwaalde hij tusschen akkers en bosschen, altijd vervolgd door een onzichtbaren geest, die hem als het ware met striemen voortdreef.

de eerste opschik, naar de schilderij van k. von bergen.

Vermoeid, afgemat, uitgeput naar lichaam en geest, kwam hij, toen de avond reeds viel, in het dorp terug. Hij sleepte zich voort, verdrietig, zenuwachtig, de hand nog altijd krampachtig gedrukt tegen den zak, waarin hij zijn diefstal had geborgen, van zich zelf walgend.

Hij snakte naar rust, naar steun, naar een vriendenraad, hij wist niet hoe zich uit dit doolhof te redden; de onschuldige woorden van Celeste brandden hem in de ziel. O als zij toch wist, wat een ellendeling hij was, slechter dan hij, dien zij zich verbeeldde. Hij kwam langs de kerk, de deur stond open, een onweerstaanbare behoefte naar rust kwam over hem en dreef hem naar binnen.

Natuurlijk bezocht hij hier op Zon- en feestdagen geregeld de kerk; hij, die anders sedert jaren slechts zelden de H. Mis hoorde, schikte zich ook hierin naar de gebruiken der familie; maar nu kon hij niet anders, in zijn ellendigen gemoedstoestand hoopte hij misschien in de kerk hulp te vinden.

Hij trad binnen, de kerk was leeg op dit uur, alleen een enkel oud vrouwtje bad den kruisweg, een andere lag voor het Mariabeeld geknield. Het was hier verkwikkend koel en frisch, het avondlicht viel door de gekleurde glazen in allerlei tinten, rood, blauw, groen, violet over de vloer, de banken, de beelden,

[p. 66]

de altaren. Het was een Romaansch kerkje met donkere zijbeuken, op het einde van het priesterkoor stond het altaar, sneeuwwit, een geschenk van de Duberly's; frissche bloemen en groen, wolkjes wierook vervulden de lage gewelven met hun vage geuren, in de verte gloeide de Godslamp, het was er zoo stil, zoo kalm, zoo plechtig; een ongekend gevoel van eerbied en aandoening vervulde hem.

De gedachte aan zijn moeder, die hem gedurende zijn verblijf in deze omgeving maar niet verlaten wilde, leefde nu in volle kracht weer op in zijn ziel; hij voelde haar zoo nabij en toch weer zoo verre; werktuiglijk zette hij zich op een der laatste banken neder en het hoofd verborgen in de handen, barstte hij in snikken uit.

‘Erbarming! o God! Erbarming!’ smeekte hij, ‘ik ben zoo diep, diep gevallen! Hoe kan ik mij oprichten? Moeder, bid voor mij!’

En lang vergeten gebeden stegen weer op van zijn lippen, hij stond weer aan haar knieën, hij voelde haar arm om hem heen geslagen, hij hoorde weer haar zachte, welluidende, eenigszins bevende stem, die hem deze woorden voorzeide - en dan schrikten zij beiden, zij hoorden vader komen, dadelijk werd het vrome gebed gestaakt als verrichtten zij een misdaad. Bleek en bevend nam zijn moeder haar handwerkje op en kleine Ferdinand ging een paar stappen verder aan het raam staan; nog altijd voelde hij den invloed dier dubbele opvoeding, dat stille verlangen naar deugd en godsvrucht en dan die noodzakelijkheid om te veinzen en zijn innigste gevoelens te verbergen voor den barschen, strengen vader.

Was zijn moeder blijven leven, dan hadden wellicht haar lessen de overwinning weggedragen, dan had hij daarin de kracht gevonden, zijn vader te wederstaan, als deze zijn geweten geweld durfde aandoen, maar nu was hij bijna alles vergeten wat zijn lieve moeder hem leerde, zijn vader had alles gedaan om alle sporen daarvan uit zijn kinderziel weg te wisschen en hij had er niets van behouden dan een onverklaarbaar heimwee naar zijn onschuldige kinderjaren, dat hier in het vrome gezin der Duberly's in kracht toenam en nu onder de drukking van zijn vaders misdadige raadgevingen zijn geheele ziel beheerschte.

‘Goed, vroom worden als zij! O dat ik het nog kon; maar 't is onmogelijk, nu ik reeds een dief, een verrader ben,’ zuchtte hij en trachtte tevergeefs zijn aandoening te bedwingen, maar al zijn pogingen waren vergeefsch; toen gleed hij op zijn knieën en het hoofd steunend tegen de leuning der bank, liet hij vrij zijn tranen stroomen, zooals hij niet meer had gedaan sedert dien dag, toen zijn vader hem verboden had langer zijn moeder te beweenen.

Hij voelde zich zwak en klein, vluchtig kwam 't in hem op wat zijn vader en zijn vrienden zouden zeggen, als die hem hier konden zien in deze dorpskerk neergeknield, gebroken, vernederd, vol berouw en wroeging.

Nu wist hij wat hij wenschte, altijd voortleven tusschen die goede oom en tante met - Celeste naast hem, Celeste zijn lieve, brave vrouw, Celeste, vrij om haar kinderen op te voeden zooals zijn moeder hem gaarne had opgevoed, en leven vol drukken arbeid, maar rustig, tevreden, ver van de valschheid en bittere, drukkende zorgen der wereld; in God gelooven, op Hem vertrouwen in alle omstandigheden des levens en vooral dien ellendigen tweestrijd niet meer voelen in het hart tusschen zijn beste neigingen en verkeerde grondbeginselen.

Maar het was te laat, te laat! O kon hij dat boek maar van zich afwerpen, maar ook dat kon hij niet meer. Hij was veroordeeld voort te gaan op den ingeslagen weg, hij moest die goede menschen bedriegen, berooven - Celeste berooven, want het was haar bruidschat, dien hij gestolen had. - Nergens zag hij uitkomst, nergens redding!

‘Help mij, o God, help mij. Gij zijt almachtig. Red mijn vader en... en mij!’ smeekte hij uit het diepste van zijn ziel; hij geloofde nu weer vast aan den God zijner moeder, aan den God van Celeste!

Het licht stierf langzaam weg, de schitterende kleuren, door de kerkramen weerkaatst, waren weggevaagd, niets vonkelde meer dan het Godslampje daar in de verte; en Ferdinand kon nog maar niet heengaan, hij voelde zich kil en koud, hoewel 't buiten een warme zomerdag was; zijn tanden klapperden, zijn oogen gloeiden, hij voelde zich moede en ziek als nooit te voren. Die geheel onbekende aandoeningen grepen zijn gestel aan; hij voelde evenals alle zwakke karakters nu een vurig verlangen om te sterven, met alles gedaan te hebben, niet meer te strijden, te rusten, sterven zooals zijn moeder gestorven was, zacht, kalm, vol hoop op Gods barmhartigheid, op een eeuwig geluk.

Sterven zonder dat zijn vader hem verwijten kon, oorzaak te wezen van diens val, sterven zonder dat oom, tante en Celeste hem konden verachten, maar dat boekje dan, dat boekje!

Al stierf hij, dan zou het toch blijken, dat hij een dief was, dat hij evenals de jonge prins uit Celeste's sprookje misbruik had gemaakt van de goedheid en het al te groote vertrouwen dezer brave menschen.

‘Ik zie geen uitkomst!’ kermde hij zacht, ‘ik zal niets meer doen, ik zal het boekje bewaren en er geen gebruik van maken. Vader niets er van zeggen - voorloopig!’

Het was weder een uitvlucht, die hij zocht, een beslissing, die hij kon uitstellen, maar toch, dat hij zich ten minste iets had voorgenomen stemde hem kalmer; hij sloot nu de toekomst af voor zijn oogen en besloot zich alleen aan het tegenwoordige te wijden en dat tegenwoordige zou bestaan in eenvoudig af te wachten, voort te blijven leven van uur tot uur, tot weer iets hem in een andere richting voortstuwde.

Hij wilde opstaan, toen de deur geopend werd en hij een paar onzekere stappen hoorde, een geschuifel als van iemand, die niet goed durfde binnentreden. Omziende bemerkte hij iemand, die er uitzag als een bedelaar of landlooper en tegen den achtermuur der kerk gedrukt, een rozenkrans tusschen zijn vingers liet rollen en daarbij halfluid zijn gebeden murmelde. In zijn behoefte om iets goeds te doen, om zijn schuld door een weldaad goed te maken, haalde hij zijn portemonnaie uit den zak en gaf hem een paar kwartjes.

‘God zal u loonen, mijnheer, goede mijnheer!’ antwoordde de man, en toen Ferdinand de deur opende, wierp het daglicht een laatsten glans op een vervallen, mager gelaat, waarop armoede, gebrek, misschien ook zonde hun verwoestende merkteekenen hadden gedrukt.

Hij wierp hem met zijn verwaterde blauwe oogen een dankbaren blik toe en onwillekeurig moest Ferdinand aan Celeste's helderen, reinen blik denken.

‘Alles herinnert mij aan haar!’ zuchtte hij, ‘alles!’

Langzaam ging hij naar zijn kamers, met gebogen hoofd liep hij door de lindelaan, waarvan de ineengeslingerde takken boven zijn hoofd een koepeldak vormden en die langs het kerkhof naar de kom van het dorp leidden. Eerst echter moest hij nog een brug over, onwillekeurig, toegevende aan een dwaze veronderstelling, boog hij zich over de borstwering om te zien of hij het sleuteltje hier niet zien kon. Dadelijk over zijn eigen inval glimlachend, ging hij weer voort; het was reeds half duister; toch ontdekte hij op het voetpad, dat voorbij de laatste lage huisjes van het dorp naar de fabriek leidde, twee vrouwengestalten; in de eene herkende hij Celeste, de andere was de meid. Zij gingen zeker naar het station om oom af te halen en moesten deze brug over.

Snel keerde hij zich om, hij wilde haar niet ontmoeten, maar een plotseling opkomende bezorgdheid ried hem aan in de nabijheid te blijven; misschien dacht hij aan den landlooper van daar straks.

Hij ging de lindelaan weer door en ontmoette juist een paar stappen verder den vagebond, die er nu hierbuiten in het flauwe schemerlicht nog ongunstiger uitzag dan straks.

De man groette hem met overdreven beleefdheid en Ferdinand, alsof hij inwendig gewaarschuwd werd, bleef staan en zag hem na. Juist tegenover de laan kronkelde zich het voetpad, dat naar het station leidde. De twee vrouwen kwamen de brug af en liepen snel voort; Celeste had haar regenmantel om en een zomerhoed op, de meid liep blootshoofds.

Ferdinand zag hoe de man, die bij de brug had gestaan, haar aansprak en zijn pet uitstak; de beide meisjes keken elkander aan; zij hadden zeker geen geld bij zich, want Celeste scheen hem iets te zeggen en wilde weer voortgaan, maar hij versperde haar den weg en bleef midden op het smalle voetpad staan. Celeste scheen zich te bedenken, onzeker of zij zou omkeeren of voortgaan; zij verzocht zeker op haar gewonen, vriendelijken toon, of hij haar wilde doorlaten,

Zonder zich te bedenken snelde Ferdinand vooruit, en zeide op bevelende toon:

‘Je hebt geen geld noodig, dat weet ik wel! Laat dus de dame maar door!’

‘Och mijnheertje, ik ben zoo'n arm man, ik heb in geen drie dagen iets gegeten, ik kom van zoover uit Amerika.

‘Maar nu heb je genoeg om van avond te eten en te slapen.’

‘En morgen, heb ik gezegd, kan hij aan de fabriek een maal eten halen,’ zeide Celeste.

‘Nu dan ben je geholpen voorloopig; is dat niet mooi genoeg? Uit den weg of ik gebruik geweld! Kom Celeste!’

De man liet het pad vrij, hij stond als versteend, zijn pet in de handen, zijn oogen strak gevestigd op de drie anderen, die vlug hun weg voortzetten.

‘Heb ik goed gehoord? Celeste, niemand heet anders Celeste! Dat moet ik nader hooren.’

En strompelend keerde hij op zijn schreden terug, den weg naar het dorp inslaande.

X.

Er was gestolen op de fabriek, of liever, men had getracht er te stelen; een ruit was gebroken, men vond sporen van voetstappen op den grond; aan het bureau was blijkbaar geweld gepleegd. Natuurlijk bracht de ongewone gebeurtenis alle bewoners van het huis en alle arbeiders der fabriek in rep en roer.

Zoo iets was hier nog nooit gebeurd; men wist uit de couranten, dat er in de wereld dieven bestonden, maar hier in het stille dorp had niemand er ooit iets van gemerkt.

't Scheen haast ongelooflijk, tante Bertha zuchtte over de verdorvenheid der tijden, oom Duberly haastte zich den veldwachter er bij te roepen, en ook de burgemeester, een eenvoudige boer, verscheen op de plaats van het ongeval.

Ferdinand, die, na een slapeloozen nacht, niets kwaads vermoedend, op de fabriek kwam, schrikte hevig, toen hij het hoorde; zijn eerste was gedachte, dat de door hem gepleegde roof ontdekt was. Nu hij merkte wat er eigenlijk gebeurd was, kwam het in hem op, nu de omstandigheden zoo zonderling medewerkten, allen schijn van schuld van zich af te schuiven en op den onbekenden dief te werpen.

‘Mist u niets, mijnheer?’ vroeg de veldwachter aan Duberly.

‘Dan zou ik mijn lessenaar vak voor vak moeten nazien,’ antwoordde hij, zijn sleutels voor den dag halend, ‘maar de lessenaar is niet opengebroken geweest. De dief is blijkbaar gestoord geworden in zijn plan.’

‘'t Zou toch goed zijn als u alles nakeek!’ Duberly ontsloot alle kastjes, waarin hij geld of belangrijke papieren had liggen; nergens ontbrak er iets aan; toen kwam hij aan het laatje, dat Ferdinand maar al te goed kende en waarbij hij met kloppend hart zijn oom zag naderen.

‘Tiens!’ riep deze na een paar sleutels gepast te hebben, ‘daar schijn ik den sleutel niet van te hebben, o ja! 't is waar ook. Ik ben er van de week bij geweest. Die sleutel zit zeker in mijn andere jas. 't Doet er niet toe! Wat daar in zit, daar heeft de dief niet veel

[p. 67]

aan,’ voegde hij er lachend, met zijn eigenaardig schalksch knipoogje bij. Ferdinand, die er bij stond, meende op heete kolen te staan; hij beet zich op de lippen en keerde zich om, want hij voelde dat hij doodsbleek was geworden.

Hoe gelukkig dat tante hier niet was; die zou de zaak wel nader onderzocht hebben, en niet rusten voor men zekerheid had, dat het kostbare boekje goed en wel in zijn schuilplaats rustte.

Langzamerhand, vóóral toen men tot het besluit was gekomen niets te missen, kwam de rust weer terug op het huis; tegen den middag verscheen de veldwachter opnieuw en wel met de boodschap, dat men in deze buurt gisterenavond een landlooper had zien ronddwalen.

‘O’, riep Celeste, ‘dat is die man, van wien ik u gister vertelde, vader, en die ons lastig viel, Trees en mij, toen neef er gelukkig aankwam.’

‘O ja, dat heb jelui mij verteld, toen je mij afhaalde.’

Tante Bertha, die gisteravond niet meer beneden was gekomen, wilde het verhaal nu ook hooren en zeide, dat het haar nu niets meer verwonderde. Dat slechte volk kwam van buiten af; hier in 't dorp waren zij niet te vinden, en zij hoopte maar, dat de politie er in slagen zou, dien gevaarlijken man te vatten.

Eenige uren later kwam werkelijk het bericht, dat de man gevangen was; men had hem gevonden in een slecht befaamde herberg een uur verder, dicht bij de grenzen, waar hij druk bezig was zich te bedrinken; hij werd door twee veldwachters, die blij waren iets te doen te hebben, naar de eenige gevangenis gebracht, onder het gemeentehuis.

De burgemeester liet mijnheer Duberly verzoeken, met de jongejuffrouw even aan te komen om te vragen of zij hem herkenden.

‘Och,’ zeide Celeste, ‘zij hadden dien man maar vrij moeten laten; hij heeft immers niet gestolen en hij zag er ook zoo ellendig uit. 't Speet ons zoo, dat wij, Trees en ik, met ons beiden geen Gröschen op zak hadden; anders zouden wij 't hem wel gegeven hebben.’

‘Maar mijnheer zei toch, dat hij hem pas iets gegeven had,’ meende Treesje.

‘Ja, 't is waar ook. Dat zeide neef!’

De man was half suf van den drank, en kon geen verstaanbaar antwoord geven; Ferdinand verklaarde, dat hij hem twee kwartjes had in de hand gestopt, maar de ongelukkige scheen hier geen herinnering meer van te hebben.

‘Wat kom je hier doen?’ vroeg de veldwachter, barsch.

Met zijn verglaasde oogen zag hij rond, en antwoordde toen in haast onverstaanbare taal:

‘Mijn kind zoeken!’

‘Je kind! Ben je dan je kind kwijt?’

Hij knikte met zijn hoofd.

‘En waar zoek je het dan?’

Hij scheen als uit een droom te ontwaken, keek rond, wees in de richting der fabriek, en stotterde:

‘Daar, daar!’

‘Dus je bekent, dat je daarin geslopen bent, en een ruit gebroken hebt, met het kennelijk doel om te stelen.’

Weer verviel de ongelukkige in zijn sufheid.

‘Je wou daar toch stelen?’

‘Stelen, neen!’ en hij herhaalde weer op klagenden toon, ‘neen, mijn kind zoeken!’

‘Je kind, maar wie is je kind? Hoe heet dat?’

‘Celeste!’

De veldwachter keek lachend Duberly aan, maar deze was plotseling doodsbleek geworden; krampachtig greep zijn hand die van zijn pleegdochter, die den noodlottigen naam niet verstaan scheen te hebben.

‘De man is niet bij zijn verstand, mijnheer. Wij zullen hem laten uitslapen en dan moet hij naar Maastricht.’

‘Ce... kind! Ga naar moeder, je hebt hier niets meer te maken,’ zeide Duberly, die nauwelijks meer wist wat hij sprak, ‘ik kom dadelijk!’

Het meisje gehoorzaamde onmiddellijk; onderweg dacht zij: ‘Wat zei die man toch? Celeste! hoe grappig, mijn naam! Dat scheen vader niet prettig te vinden.’ Zij wist niets van haar ouders; dat zij Celeste Weyers heette, ja dat hadden zij haar gezegd, en dat haar ouders jong gestorven waren. Meer vonden de Duberly's onnoodig haar te vertellen; waar zou het voor dienen? Tante Bertha had dikwijls genoeg er voor gevreesd, dat men moeilijkheden met de wet zou krijgen om hun aangenomen kind, maar telkens had oom Henri die schouderophalend beantwoord.

‘'t Ging immers niemand aan,’ placht hij te zeggen. Niemand had er hem ook lastig om gevallen, van wie dat kind was, wie er de ouders of voogden van waren. In dit vergeten uithoekje dacht niemand er aan, de wetten toe te passen op zulke geachte, brave menschen als de Duberly's waren.

Nu voelde oom Duberly weer voor de zooveelste maal in zijn leven, dat zijn vrouw alweer gelijk en hij ongelijk had. Hij gaf op zenuwachtigen toon bevel - een toon, waaruit ieder moest kunnen opmaken, dat er iets bijzonders aan de hand was - de zaak voorloopig te laten rusten.

Hij moest iemand spreken over zijn geheime vrees nog voordat hij die Bertha mededeelde; en hij haastte zich dadelijk naar zijn kantoor, waar Ferdinand ingespannen zat te werken.

‘Verbeeld je, neef!’ zoo begon hij gejaagd ‘wat die man daar schijnt te hebben gewild.’

Verschrikt, doodsbleek richtte Ferdinand het hoofd op.

‘Wat dan, oom?’

‘Je bent er ook van streek van, zie ik! Ja, heele nare dingen schijnen ons te wachten.’

Ferdinand hield zich aan zijn schrijftafel vast, in een oogwenk dwarrelde het hem door het hoofd. Die bedelaar was een verkleede spion, afgezonden door iemand, die het groote geheim wilde machtig worden; alleen daarvoor was hij hier gekomen en nu had zijn oom het gemis nog niet eens ontdekt van zijn kostbaar boekje. Als hij 't ontdekte, zou een ander er de schuld van krijgen, een ander, die er geheel onschuldig aan was.

‘U doet me schrikken, oom!’

‘Ja, dat merk ik! Je bent een beste jongen, zoo belangstellend in alles wat ons aangaat, zoo echt sympathiek, en daarom zal ik je ook in vertrouwen alles zeggen, vóór ik het je tante zeg, want waarlijk, 't is een moeilijk geval!’

(Wordt vervolgd.)