De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 10

In het rozenland.

Ofschoon de rozenolie oorspronkelijk een uitvinding en een voortbrengsel van het Oosten was, heeft dit sinds lang het monopolie van het geurige product verloren, en tegenwoordig voorziet het Westen de Oostersche liefhebbers van het geliefkoosde reukwerk. Van Tunis is de rozenbouw en de fabricatie van rozenolie overgebracht naar Kazanlik in Oost-Roemelië, en van Afrika ook is die industrie overgeplant naar de kuststreken van Provence.

Kazanlik in Roemelië en Grasse in het Zuid-Oosten van Frankrijk zijn door verloop van tijd, in plaats van Indië en Perzië, de brandpunten der rozenteelt geworden. Beide steden zijn de hoofdplaatsen geworden van een echt rozenland, waar niet alleen de geurige bloemen in massa worden geteeld en de welriekende olie er uit gedistilleerd, maar waar ook in dat product een belangrijke handel wordt gedreven.

De bewonderenswaardige bergvlakte van Kazanlik in het Balkangebied is door heel het Oosten beroemd. Zij mag gerust het rijk der rozen genoemd worden, want men ziet er niet anders dan deze bloemen, met uitzondering van de prachtige noteboomen, die Kazanlik met een groenen gordel insluiten. De onmetelijke vlakte, in duizenden stukjes afgedeeld, die allen met rozen beplant zijn, doet zich in den bloeitijd voor als een onafzienbaar veld van roode rozen, door smalle randen van witte rozen omlijst en afgedeeld: die witte rozen vormen den zoom der akkers, waarin de bodem tot in het oneindige verdeeld is.

Alleen de roode roos, rosa damascoena, wordt geëxploiteerd; de witte roos, rosa alba, die sterker is, dient maar om de grenzen af te bakenen, haar teerdere zuster voor den wind te beschutten en tegen de pluklustige voorbijgangers te beveiligen.

Geen andere teelt eischt misschien zulke nauwlettende zorgen en zulk een gestadigen arbeid als de rozenbouw. De rozenstruiken, ter hoogte van twee meter worden op lange rijen geplaatst, die vierkante vakken van omstreeks 200 meter vormen, door smalle paadjes gescheiden. Op den zorgvuldig geschoffelden grond en op de telkens omgespitte paadjes mag geen spiertje onkruid groeien. Eerst in het tweede jaar levert de rozenstruik bloemen en die eerste pluk is gewoonlijk voldoende om de kosten van den aanplant goed te maken. Van het derde jaar af levert de struik zijn vollen oogst, die in het vijfde jaar het hoogste punt bereikt en zich daarop tot het tiende en later handhaaft.

De inzameling der bloemen heeft plaats van den 20en Mei tot den 20en Juni, en wordt zonder tusschenpoozen dag op dag van den morgen tot den avond voortgezet.

De rozenbouwer maakt daartoe maar zelden van vreemde hulp gebruik; hij zelf gaat met vrouw en kinderen aan het plukken, en als hij geen armen genoeg heeft, huurt hij arbeidsters, wien hij een cent per kilo rozen, aan de distilleerderij afgeleverd, betaalt. Die distilleerderij

[p. 39]

is zoo primitief mogelijk. Hij richt die zelf in, zoo dicht als 't kan bij het veld, onder een tijdelijke beschutting en aan den oever van een stroomend water. Zelf zet hij den toestel in elkaar, bestaande in een steenen fornuis en een koperen distilleerkolf, en zelf ook brengt hij het boeltje in beweging. Dat alles moet gauw in zijn werk gaan, daar de bloemen niet kunnen wachten evenmin als op groote afstanden vervoerd worden: op denzelfden dag en op dezelfde plaats, waar zij geplukt worden, moeten zij ook worden gedistilleerd.

Het plukken is voornamelijk de taak der vrouwen en lang geen gemakkelijk werk. Bij het krieken van den dag gaan zij het veld in en snijden al de ontloken bloemen af, evenals de half open knoppen, die door de middagzon toch zouden ontbladerd worden. In het begin kwetsen de ongeoefende vingers zich aan de doornen; maar langzamerhand worden zij daartegen gehard, daar zij overdekt worden met zekere zwartachtige hars, die door de stengels wordt afgescheiden. Die hars laat men zitten tot 's avonds als het werk is afgeloopen. Dan wordt ze zorgvuldig afgeschrapt en tot kleine pillen gerold; die pillen, in de tabak gemengd, geven daaraan een heerlijk aroma.

De distilleerkolf, waaronder van 's morgens af al gestookt is, blijft zoolang in werking als er manden met rozen worden aangebracht, dat is dikwijls tot laat in den nacht. Tien kilo rozen geven een gelijke hoeveelheid heel dun rozenwater, dat vervolgens opnieuw met versche bloemen gedistilleerd wordt in dier voege dat 40 liters eerst tot 5 liters en vervolgens tot één liter slinken. Eerst dan ziet men aan de oppervlakte een geelachtige olie verschijnen. Dit is de kostbare zelfstandigheid, de geest der rozen, die zorgvuldig druppel voor druppel met behulp van een tinnen trechter in een bijzondere flesch wordt opgevangen, en die na afloop van den oogst door makelaars bij de boeren wordt opgekocht. Zij mogen zich gelukkig rekenen als zij eenige honderden grammen rozenolie bij elkaar hebben gekregen; het overige wat de distilleerderij oplevert is maar rozenwater.

Er is een hectare rozenstruiken noodig om een oogst van 3000 kilo rozen op te leveren, en die 3000 kilo brengen ternauwernood één kilo rozenolie op, waarvan de gemiddelde prijs te Kazanlik 400 à 450 gulden beloopt. Er wordt dan ook niet zelden bedrog gepleegd en de koopers moeten zeer op hun hoede zijn, om daarvan niet de dupe te worden. De meest gewone vervalsching bestaat in toevoeging van olie uit de palma rosa, maar deze is hieraan kenbaar dat het vriespunt, hetwelk voor zuivere rozenolie 15 à 16 graden Réaumur is, er van twee tot vier graden door verlaagd wordt. Een andere vervalsching bestaat in de vermenging met geranium-olie; de Bulgaarsche regeering verbiedt den invoer daarvan, wat echter niet belet dat de joden en Grieken ze toch in het land brengen. De vermenging kan alleen door een zeer geoefend reukorgaan worden geconstateerd. Nog een ander bedrog is de vervalsching met behulp van pelargoniums uit Spanje, Italië en Corsica. Het is bijna onmogelijk te Kazanlik zuivere rozenolie te vinden, en daaraan moet het dan ook geweten worden, dat een kilo rozenolie te Kazanlik maar gemiddeld 450 gulden opbrengt, terwijl voor een zelfde gewicht te Grasse in Frankrijk het dubbele betaald wordt.

Voor vijf en twintig jaar leverde Kazanlik jaarlijks van 200 tot 300 kilo rozenolie op; die cijfers wisselen thans tusschen 1500 kilo in de slechte, en 3000 kilo in de goede jaren. Het rozenwater wordt in veel grooter hoeveelheid geproduceerd, maar de prijs daarvan is ook veel geringer; deze wisselt af naar gelang van den graad van dichtheid, dat wil zeggen naar gelang de vloeistof 6 maal, 10 maal of 16 maal op versche bloemen is overgehaald. De gewonnen hoeveelheid, waarbij dan nog komt de productie der distilleerderijen van Ghazipoer, Lahore, Amritsar en Bengalen, beantwoordt echter op verre na niet aan de vraag, en ook de fabrieken van Provence zijn niet in staat aan alle aanvragen te voldoen.

Grasse is, zooals gezegd is, het middelpunt dezer industrie, die zich daar niet gelijk te Kazanlik, tot de roos alleen bepaalt. Als de hoofdstad van het bloemrijk Provence, ontrolt Grasse op de hellingen van den Roquevignon haar oranje- en citroenbosschen, haar velden van rozen, viooltjes, jasmijnen, heliotropen, anjelieren, cassia's en reseda's, die in haar fabrieken worden gedistilleerd en wier geurige oliën naar alle zijden worden uitgevoerd. Nergens worden zooveel bloemen geteeld, nergens vormen de bloemen in die mate den voornaamsten tak van bestaan eener neele streek, die er rijk door wordt. In dezen onmetelijken bloemtuin van 28000 hectaren volgen de vernuftig geregelde cultures elkaar op en voorzien het heele jaar door de ontzaglijke fabrieken met haar omvangrijke machinerieën.

Van Januari tot April oogst en distilleert men er 150.000 kilo viooltjes; in Maart bloeien de tijloozen, in Mei de rozen, vervolgens de oranjes, in Juni de reseda en de jasmijn, van Juli tot October de tuberoos en de cassia, wat later de kruizemunt en lavendel. Boven de olijvenvlakte, die aan Cannes paalt, strekken zich zoover het oog reikt de zorgvuldig van steenen gezuiverde velden uit, bedekt met bloemen, die haar rijke kleuren schakeeren, haar geuren mengelen en werk geven aan veertig fabrieken, waar jaarlijks meer dan een millioen kilo rozen en bij de twee millioen kilo oranjebloesem worden verbruikt.

Niets is opmerkelijker om te zien dan deze fabrieken in volle werking. Voor de deur komen aanhoudend de vrachtwagens belast met balen vol bloemen, die naar de werkzalen op de verschillende verdiepingen geheschen worden. Daar worden zij uitgepakt en door breede houten kokers vloeit de welriekende stroom af op groote tafels, waaraan vrouwen en meisjes zijn gezeten, die de bloemen uitzoeken, schoonmaken en in manden verzamelen. Is de mand vol, dan brengt de arbeidster ze bij een meesterknecht, die ze op een bascule zet en onmiddellijk den voor het gewicht vastgestelden prijs: enkele stuivers betaalt. Mannen, met houten schoppen gewapend, leegen de manden en drijven de hoopen bloemen naar de opening van een anderen koker, waardoor ze naar een lagere verdieping verhuizen, waar de voorbereidende werkzaamheden tot het distilleeren beginnen.

In een dier zalen, waar de rozen uitgezocht worden, zagen wij niet minder dan twintig tafels, waaraan vrouwen en meisjes zonder ophouden bezig waren. Op iedere tafel lag een berg rozen ter hoogte van een meter en het ruime, wel geluchte vertrek was gevuld met den sterken reuk, dien men overal te Grasse terugvindt. De heele atmosfeer is er van doortrokken; die lucht omringt u in de straten en wordt sterker, telkens als u een vrachtwagen voorbijkomt of er een deur opengaat; ze hangt tot over de bebloemde vlakte en op de verzengde hoogten, waar intusschen de geuren van kruizemunt en lavendel de overhand hebben. Men wordt er gemakkelijk aan gewend, en met spijt mist men later elders die geurige atmosfeer, welke Grasse tot de welriekendste stad van Frankrijk maakt.

De fabrikanten zelf telen geen bloemen. Zij koopen die van de boeren en de prijzen wisselen naar gelang van het jaargetijde en den min of meer overvloedigen oogst dikwijls aanmerkelijk af: van 45 centiemen tot 1 frank 75 centiem voor het kilo rozen. Van den gestadigen afzet verzekerd, leggen de landlieden van Grasse zich bijna uitsluitend op de bloementeelt toe, die hun arbeid rijkelijk vergeldt en de heele vrouwelijke bevolking daarbij werk verschaft. De werksters worden per mand bloemen betaald en vormen een vlottend personeel, dat zoowel op het land als in de steden wordt aangeworven. Dikwijls ziet men heele scharen weesmeisjes met de zusters aan het hoofd plaats nemen aan de groote tafels om de bloemen uit te zoeken en door haar gemeenschappelijken arbeid de inkomsten van het huis te stijven. De fabrikanten zijn zeer gesteld op die stilzwijgende en bescheiden helpsters; zij ruimen ze dikwijls een afzonderlijke zaal in, waar zij buiten het bereik zijn van de losse praatjes, die de Provençaalsche meisjes, een beetje vrij in haar mond, dikwijls onder het afbladeren der bloemen met elkaar wisselen.

Het rozenwater, dat Grasse oplevert, heeft den gemiddelden prijs van twee en een halven frank per liter; de rozenolie is van veel hooger waarde en wordt voor 1800 à 2000 frank den liter verkocht; een liter rozenolie is te Grasse het product van 100.000 kilo rozen. De olie is minder gekleurd dan die uit Bulgarije; zij bevriest geregeld op een temperatuur van 20 graden en heeft een onvergelijkelijk fijnen reuk.

Evenmin als te Kazanlik worden ook te Grasse parfumerieën gefabriceerd; de fabrieken bepalen zich tot het distilleeren van wateren en oliën, die door de parfumeurs worden gekocht en hun tot grondstof dienen voor hun verschillende reukwerken. Ieder heeft zijn eigen mengsels en zijn eigen geheimen van samenstelling. De rozenolie speelt in hun fabricaat een zeer belangrijke rol; ze wordt slechts bij zeer kleine hoeveelheden gebruikt en heeft met muskus de eigenaardige eigenschap gemeen, dat ze andere reukstoffen, waarbij ze gemengd wordt en die anders spoedig haar geur verliezen zouden, versterkt en vooral duurzaam maakt. Wat het rozenwater betreft, dit gaat meest naar het Oosten, waar het in groote hoeveelheden gebruikt wordt.

De oudheid waardeerde in de roos niet enkel den geur en de schoonheid; zij schreef aan de koningin der bloemen ook geneeskrachtige eigenschappen toe, door Hippocrates en Dios corides aangewezen, door Galienus en Plinius bevestigd en door de Arabieren aangenomen.

Uit geneeskundig oogpunt was de Renaissance de gouden eeuw voor de roos; zij kwam in alle artsenijen voor tegelijk met goud- en diamantpoeder. Op het oogenblik van het gebied der geneeskunde gebannen, in Europa als afzonderlijk reukwerk uit de mode gebracht en vervangen door allerlei nieuwe snufjes, blijft zij haar meerderheid handhaven door haar eindelooze verscheidenheid. De rozenteelt wordt steeds meer uitgebreid, niet enkel de stelselmatige verbouwing op groote schaal ten behoeve der industrie, maar ook de cultuur, die zich meer op de verfraaiing en veredeling van dit sieraad onzer lusthoven toelegt. Er bestaan verschillende tijdschriften, die uitsluitend aan de roos zijn gewijd, zoo in ons vaderland het blad Rosarium.