De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 9

[p. 105]

[Nummer 14]

allerzielen, naar de schilderij van jean larouze.

[p. 106]

De Amerikaansche.
Door Mathilde.
(Vervolg.)

Maar Tonia voelde zich altijd zoo beklemd en verlegen tegenover haar statige nicht, dat haar alle vragen op de lippen bevroren en zij 't liefst maar zwijgend naast haar zat. Ook mevrouw Van Wieringdaele voelde niet veel lust een gesprek met het onbeduidende vrouwtje te voeren. Zij liet haar bijna geheel aan haar lot over en wanneer Tonia niet onder den druk geweest was van de aanbevelingen van haar man, zou zij volop genoten hebben van de heerlijke kalmte en rust om haar heen; zij voelde zich te vermoeid om te praten en zelfs te denken.

't Was zoo iets bijzonders voor de arme sloof, geen zorgen voor de kinderen en het eten meer te hebben, dat zij zich willoos overgaf aan den kalmen stroom van niets doen.

Mevrouw Van Wieringdaele zag met Herman de munten na en vergeleek ze met den catalogus, dien hij zelf er vroeger van gemaakt had en hij verzuimde natuurlijk niet hoog op te geven van de moeite en het hoofdbreken, dat het rangeeren en opteekenen hem gekost had, maar hij vertelde er niet bij, hoe welbehagelijk hij zich in dien tijd voelde in dit kabinetje bij een fijn glas wijn en een goed diner of souper in het verschiet

Mevrouw liet hem dan ook maar praten; zij besprak met hem de beste manier om ze te verkoopen, want zeide zij, zij had geld noodig, zij mocht natuurlijk niet aan het kapitaal van haar zoon komen en moest dus alles uit de inkomsten bestrijden, want het kostte eenige jaren vóórdat zij alles, wat haar daaruit was voorgeschoten, weer kon aanzuiveren. Nu was 't Hermans beurt haar een doovemans oor toe te keeren.

‘Mag ik u dit als souvenir aanbieden?’ zeide zij eensklaps tot Tonia, en gaf haar een op 't oog onaanzienlijke munt, maar in een oogwenk had Herman gezien wat zijn vrouw ontving, hij kreeg een kleur van blijdschap en verrassing.

‘Maar nicht, dat is te veel, zoo'n kostbare Augustus, waar mijn oom zaliger tien duizend gulden voor betaalde.’

‘O foei!’ riep Tonia verschrikt, ‘dat is werkelijk veel te veel.’

‘Mijn zoon en ik,’ zij legde haar hand op Geoffrey's schouder, ‘hebben afgesproken u dit te geven; natuurlijk behoeft u het niet te houden.’

‘Ja,’ zeide Geoffrey, ‘ik heb moeder gezegd, dat u recht had op een aandenken van grootvader. Als ik er niet geweest was, zou u alles hebben gekregen.’

‘Dat is waar, maar ik betreur het niet, dat mijn neef getrouwd is geweest en een zoon heeft nagelaten, nu ik daardoor kennis heb kunnen maken met zulke waarlijk edele menschen.’

Mevrouw Van Wieringdaele ruimde de munten weg en zeide:

‘Nu zullen wij over uw verdere toekomst spreken. U verlaat dus spoedig de stad?’

‘O nicht,’ verklaarde Herman met de hand op het hart, ‘'t valt ons niet zwaar Meeringen te verlaten, waar wij zooveel lief en leed hebben verduurd, maar uw nabijheid, uw omgang te moeten missen, niet waar Tonia, dat is hard, zeer hard!’

De Douairière knipte even met de oogen als wilde zij zeggen: ‘Jawel, dat kennen wij.’

‘Ik zal trachten u een betrekking te bezorgen aan het een of ander oudheidkundig museum. Me dunkt dat moet iets wezen, waarvoor u eenige geschiktheid bezit en misschien ook den meesten lust.’

‘Mevrouw, 't zou mijn lievelingsdroom zijn’

‘Ik wanhoop er niet aan u een dergelijke betrekking te doen bezorgen, want aangezien mijn zoon niet gaarne de verzameling munten van zijn grootvader geheel wil missen, ben ik van plan ze in bruikleen aan het een of ander museum te geven, dan kan hij later nog altijd er zelf over beschikken, niet waar Godfried?’

‘Ja moeder,’ zeide het kind vastberaden.

‘En als ik zoo iets doe, verkrijg ik daardoor misschien het recht om u daar in betrekking te krijgen. Voorloopig kan u wel van de opbrengst van dat stukje geld leven in Amsterdam of Den Haag bijvoorbeeld.’

‘O nicht, zeker!’

‘U begint met een zuivere lei en pas toch vooral op geen schulden meer te maken. Betaal alles wat u koopt contant.’

‘Nu zag zij ook Tonia streng aan, zoodat het goede schepsel van angst geheel ineenkromp.

‘En dan wilde ik ook de opvoeding van een uwer kinderen geheel op mij nemen onder voorwaarde dat u ze geheel aan mij afstaat.’

Nu werd Tonia doodsbleek, Hermans oogen daarentegen schitterden van vreugde.

‘Mevrouw, u overstelpt ons. Een mijner kinderen tot u nemen, wat een voorrecht. Waar zijn ze? U zal zich natuurlijk het meest getrokken voelen tot de oudste, Sabine, een hoogst begaafd kind, al zeg ik het zelf, een aristocrate van top tot teen, elken duim een dame, daar kan u op aan.’

‘Neen,’ antwoordde de Douairière droogweg, ‘Sabine bevalt mij niet. Ik wil de tweede hebben, Antoinette.’

De tranen sprongen Tonia in de oogen; haar handen beefden en haar lippen trilden, zij wilde iets zeggen, maar haar man viel haastig in: ‘Dat verwondert mij zeer, nicht, maar de smaken verschillen. Antoinette is ook een heel lief kind, eenvoudiger, bekrompener dan haar zuster. Maar toch ook een goed karakter, al mijn kinderen zijn goed. 't Is ons natuurlijk hetzelfde, wij gunnen het Antoinetje even goed als Bientje.’

‘Mevrouw,’ zeide Tonia nu op zulk een waardigen toon, dat mevrouw Van Wieringdaele haar verrast aankeek, als kon zij zich niet begrijpen, dat zij het was die het woord voerde, ‘uw voorstel is zeer mooi en wij hebben al zooveel van u ondervonden dat wij het niet kunnen en mogen afslaan. 't Valt mij zeer hard een kind te moeten missen, maar dit doet er niet toe. Het geluk van de kleine voor alles, maar er is een ander groot bezwaar. U is niet katholiek; mijn man en ik wel, want zijn moeder was roomsch, u weet het misschien wel.’

‘O neen, ik vraag nooit naar religie,’ sprak mevrouw uit de hoogte, maar zij luisterde toch met belangstelling.

‘Ik mag den godsdienst van mijn kind niet in gevaar brengen en dus kunnen wij uw voorstel niet aannemen, tenzij u belooft haar een geheel katholieke opvoeding te geven. Ik zou het tegenover de kleine niet durven verantwoorden, indien ik haar onttrok aan den godsdienst, waartoe zij het recht heeft door haar geboorte te behooren.’

Herman vertrouwde zijn ooren niet; hoe was het mogelijk dat die Tonia, die anders nauwelijks tot tien kon tellen, zoo'n redevoering houden, zoo'n toon durfde aanslaan tegenover de Douairière; hoe durfde zij het, zoo'n kwezel, zoo'n fijne, want sedert langen tijd vervulde Herman van zijn godsdienstplichten niet meer dan het hoognoodige en beroemde zich tegenover zijn vrienden in de koffiehuizen er op, dat hij boven alle kleingeestige vooroordeelen verheven was: dat liet hij aan oude wijven en kinderen over. Zijn geest was te vrij om dien aan banden te leggen.

Maar wat hem nog meer verbaasde dan de vrijheid, die Tonia zich veroorloofde, dat was de indruk, welken haar woorden op de Douairière maakten. Haar gewone bleeke kleur was plotseling vaalgrijs geworden, haar dunne lippen verdwenen geheel, zoo trokken zij zich samen en haar oogen schenen vonken uit te schieten.

O die domme Tonia, zij nam haar die eigenwijsheid zeker vreeselijk kwalijk, nu was alles bedorven; wat deed die vrouw toch altijd met zoo slecht te pas te spreken; anders zweeg zij veel meer dan dienstig was en nu sprak zij onverwacht haar mond voorbij.

Doch de ontroering van mevrouw Van Wieringdaele duurde slechts een oogenblik; zij dwong zich dadelijk weer tot kalmte en om zich geheel te beheerschen, keerde zij zich tot haar zoon en zeide:

‘Ga met de meisjes spelen, Geoff, kinderen moeten niet altijd bij groote menschen zitten en alles afluisteren.’

De knaap kreeg een kleur.

‘Ik zal wel gaan, moeder, maar die meisjes zijn nog zoo klein.’

‘Laat ze den tuin zien en de vogels.’

De jongen verwijderde zich en nu begon de Douairière op haar gewonen toon:

‘'t Was verkeerd van mij, dit onderwerp aan te roeren in tegenwoordigheid van het kind; dat zijn kwesties, waarmede hij nog in lang niet te maken heeft.’

En toen zich tot Herman richtend, vroeg zij:

‘Is u van dezelfde meening als uw vrouw over de opvoeding van uw kind?’

‘Dat wil zeggen... dat wil zeggen..’ stotterde Herman, ‘ik ben niet zoo absoluut.. ik voor mij zeg maar, 't komt er niet op aan wat een mensch gelooft, maar wel hoe hij handelt Als hij maar braaf is...’

‘Om braaf te zijn en te blijven vindt men de krachtigste middelen bij ons in den katholieken godsdienst,’ zeide Tonia, ‘en daarom het kind is roomsch en 't zal roomsch blijven, zoolang ik nog een woord te zeggen heb.’

Herman wierp een medelijdenden blik op zijn vrouw en zag toen de Douairière aan alsof hij zeggen wilde:

‘Zij is niet wijzer, wij, ontwikkelde menschen, weten er meer van.’

Mevrouw Van Wieringdaele deed echter of zij niets zag.

‘Ik ben voor vrijheid van geweten,’ sprak zij eindelijk, ‘ik gun die iedereen en verlang ze ook voor mij zelf. Wat voor godsdienst uw kind heeft is mij volmaakt onverschillig. Zij kan even goed, misschien nog beter in een kloosterschool dan in een gewoon pensionnaat worden opgevoed. Ik heb er niets tegen.’

‘O mevrouw, ik dank u,’ snikte Tonia.

‘Dus dit is ook afgesproken? Zullen wij in de veranda ons vijf uurtjes thee gaan drinken? Dan hebben wij voor vandaag geen zaken meer.’

Herman was inwendig een weinig afgunstig op zijn vrouw: het was haar, het bloode sukkeltje, gelukt, wat hij telkens tevergeefs had beproefd, haar wil door te drijven tegenover de onverzettelijke Amerikaansche. Waardoor kwam het dan toch?

Dat een vaste overtuiging een kracht bezit waarvoor alles zwichten moet, dit begreep de goede man volstrekt niet, daar hij die zelf niet bezat.

Tot Tonia's groote verbazing roerde hij toen zij naar huis reden het onderwerp niet meer aan. Zij had er zich op voorbereid vele hatelijke verwijten te moeten aanhooren, maar Herman sprak zoo goed als niets. De kinderen hadden het druk over al de pret die zij gehad hadden, over het mooie paardje en het wagentje van Geoffrey, over zijn volière en vischkom.

‘Is 't waar pa?’ vroeg Sabine, ‘dat een van ons altijd op Vaartzicht mag blijven? Ik wou dat ik het was, ik vind die mevrouw zoo lief en die Geoffrey is zoo'n aardige jongen.’

‘Ik niet,’ zeide Netje, ‘ik houd niet van die mevrouw, zij heeft lippen als slangetjes en haar broche is een groote spinnekop; dat zijn allemaal valsche dieren.’

‘Foei kind! Zijn dat nu uitdrukkingen over iemand aan wie wij zooveel hebben te danken?’ knorde Herman. ‘Je hebt het zoo druk over

[p. 107]

opvoeding,’ beet hij Tonia toe, ‘maar dan kon je er wel beter op letten, dat je dochter wat kiescher was in haar uitdrukkingen.’

‘Pa,’ riep Sabine, ‘wist u dat Godfried een ouderen broer gehad heeft?’

‘Neen, ik wist het niet. Je zou nog eens 't een en ander vragen, vrouw, maar jawel, je hebt het zoo druk met je hooge philosophie, dat je geen tijd hebt om aan de wenschen van je man gehoor te geven. Maar vertel mij eens, Bientje, wat zei Godfried van zijn broertje. Was hij al lang dood? En hoe heette het?’

‘'t Heette, 't heette zoo'n vreemden naam.’

‘Juan,’ zeide Annette.

‘Ja, maar hij had het nooit gezien, hij herinnerde het zich niet meer, toen het dood ging, en het heette ook geen Wieringdaele.’

‘Van den eersten man zeker. Dus hij was ouder?’

‘Neen, het was een klein broertje,’ verzekerden de meisjes.

‘Tonia,’ zeide Herman dien avond tot zijn vrouw, ‘'t is zeker dat die vrouw een geheim in haar leven verbergt. Wat zou 't wezen? Als ik 't wist, dan had ik haar in mijn macht’

‘O foei, Herman, dat heeft zij niet aan ons verdiend,’ riep Tonia uit.

‘Och mensch! dat begrijp je niet. In den strijd om het leven kan men zulke beschouwingen niet erkennen. Men moet zich boven alles stellen.’

‘Zelfs boven dankbaarheid?’

Hij haalde de schouders op.

‘'t Is nog de vraag, wie hier op dankbaarheid mag aanspraak maken. Ik vertrouw haar niet, al is zij nog zoo vriendelijk.’

Tonia zweeg, maar zij dacht ook aan de slangetjes en aan de spin op de borst der weduwe.

VII.

Tien jaar zijn verloopen.

Meeringen is nog Meeringen; Vaartzicht is zeer in bloei vooruitgegaan en zonder twijfel een der fraaiste buitens van de streek; mevrouw Van Wieringdaele heeft de kunst verstaan het tot grooten bloei te brengen. Geen rentmeester kon de bezittingen van haar zoon beter beheerd hebben dan zij. Niemand zou in het fraai gerestaureerde huis, van binnen geheel naar de eischen des tijds ingericht, de vervallen woning herkend hebben, die zij eenmaal in ontvangst nam.

De jaren schenen ongemerkt over haar hoofd heen te gaan; behalve dat nu haar lokken geheel vergrijsd zijn, wat haar veel beter staat dan het grauwzwarte van vroeger, is er niet de minste verandering in haar uiterlijk gekomen. Zij draagt nog altijd haar effen donkere japonnen met de zilveren spin als broche. Voor haar zelf had zij weinig behoeften; zij ging nergens heen, hield met weinigen omgang. Alleen maakte zij gedurende de zomervacantie van haar zoon met hem groote reizen. Dit behoorde bij zijn opvoeding, verklaarde zij. Haar weldadigheid was groot; zij gaf met milde hand; wie met een verzoek om ondersteuning tot haar kwam, onverschillig of het personen, huisgezinnen of vereenigingen gold, kon er zeker van zijn bij haar een open oor en gevulde hand te vinden Zij gaf zonder onderscheid van godsdienst of natie, zij vroeg zelfs niet òf de menschen aan wie zij gaf het verdienden òf niet.

Natuurlijk werd zij ondanks haar schranderheid dikwijls bedrogen en verspilde zij aan menschen, die het volstrekt niet noodig hadden, haar giften; 't liet haar onverschillig

‘Des te erger voor hen,’ sprak zij, ‘ik geef omdat ik geven wil en niemand anders heeft er schade bij als een enkelen keer iemand het niet broodnoodig heeft. Ik kan er mij niet mee ophouden de zaak te onderzoeken.’

Hoewel zij dus volstrekt niet met de menschen in aanraking kwam, had zij ieders sympathie en achting opgewekt. ‘De Amerikaansche,’ zoo werd zij nog maar uit gewoonte genoemd, doch niemand beschouwde haar meer als vreemdeling.

't Eenige, wat men jammer vond, was dat noch zij, noch haar zoon eenigen godsdienst schenen te hebben; men zag hen nooit in een kerk. Bij een volkstelling had zij op de vraag naar den godsdienst van haar en haar zoon, die eenvoudig beantwoord met het woord ‘Geene.’ Wanneer men haar om een bijdrage vroeg voor den bouw of versiering eener kerk, van welke gezindte dan ook, weigerde zij steeds.

‘Godsdienst vind ik overbodig,’ verklaarde zij beslist, ‘laat dus hen er toe bijdragen, die daaraan behoefte gevoelen. Ik doe mijn plicht of wat ik voor mijn plicht houd en dat is mij voldoende.’

Haar zoon had zij goed laten leeren; eerst door privaatlessen, later was hij aan het gymnasium gekomen en nu studeerde hij in Utrecht.

Het was een flinke jongen geworden met iets zuidelijks in zijn kleur en oogen, en bijzonder zwart haar, rank, vlug, geoefend in alle mogelijke soorten van sport en ook zeer ontwikkeld; hij wilde een graad halen, omdat zijn moeder dit gaarne zag, maar zijn bedoeling was na zijn meerderjarigheid op zijn landgoed te leven en het zelf te beheeren.

‘Dan treed ik af als regentes en niemand weet met hoeveel blijdschap,’ sprak zijn moeder.

‘Viel 't u dan zoo zwaar, moeder liefste?’

‘Elke plicht valt zwaar, omdat het plicht is, en de grootste kunst bestaat daarin, bijtijds zijn plaats te ruimen.’

‘Maar u verlaat Vaartzicht nooit, moeder.’

‘Ik zal het verlaten, daags na uw drie-en-twintigsten verjaardag. Van 'tgeen ge mij dan zult toestaan als jaargeld en van mijn overgespaarde penningen ga ik stil leven in een groote stad.’

‘Dat gebeurt niet. U blijft hier meesteres.’

‘Er zal dan wel spoedig een andere meesteres komen en voor dien tijd wil ik weg zijn.’

Hij lachte.

‘Dwaas daarover te praten; ik heb nog twee groote jaren voor mij.’

En het onderwerp werd nooit meer aangeroerd.

In de fraaie serre zat op een kouden winterdag mevrouw Van Wieringdaele voor haar schrijfcassette. Tegenover haar maakte een jong meisje de theetafel klaar. Buiten was het somber en kil; hier echter heerschte een aangename, gelijkmatige warmte. Mevrouw Van Wieringdaele had het geheele huis van warm water toestellen laten voorzien.

Het meisje was niet bepaald mooi, maar zij had een aangenaam, vriendelijk gezicht, dik blond haar, dat in een groote vlecht op haar rug viel en een nette, bevallige gestalte. Elk harer bewegingen had iets kalms en rustigs over zich; men hoorde haar nauwelijks gaan of komen als zij zich door de kamers bewoog, zoo zwevend was haar stap.

‘Antoinette,’ zeide de Douairière, en het meisje keek op.

‘Wat belieft mevrouw?’

‘Hebt je brieven van huis ontvangen?’

‘Ja mevrouw.’

‘En? Hoe gaat het daar?’

Zij haalde de schouders op en zuchtte.

‘Piet is niet door zijn examen; papa wil niet meer hebben dat hij onderwijzer wordt zooals hij zelf wil, maar verlangt, dat hij officier zal worden; daarom is hij nu naar Kampen.’

‘O ja een vergulde hongerlijder en nietsdoener.’

‘Sabine is druk aan het zingen.’

‘En moeder tobt zich af, natuurlijk, terwijl vaderlief overal klaagt over miskenning en achteruitzetting. Dat kennen wij. En vragen zij niets?’

Het meisje kreeg een kleur als vuur en wendde zich snel om zonder iets te antwoorden.

‘'t Zou die menschen niets helpen, al hadden zij de millioenen van Van der Bildt,’ ging mevrouw Van Wieringdaele voort, ‘zij zaten toch eeuwig in schulden en leden armoede. Dat heeft je vader op zijn geweten. Wie gooit er toch zoo'n prachtige betrekking weg, als ik er hem een bezorgd had. Om een eigenzinnigheid stort hij zichzelf en zijn huishouden in het ongeluk.’

Antoinette zeide niets, maar hare hand, die de kopjes verschikte, beefde merkbaar.

‘Ik moest mij niets van die menschen aantrekken, zij verdienen het niet. En dan, 't is een bodemlooze afgrond, wat men er ook in werpt, niets kan den put dempen.’

Antoinette ging zwijgend met haar werk voort.

‘Heb je hun reeds iets gezonden?’

Zij boog het hoofd als een schuldige en stotterde.

‘Ik zal voortaan mijn japonnen zelf maken en wat ik dan van mijn kleedgeld overhoud.....’

‘Kan je vader sigaartjes rooken en bittertjes drinken. Jawel, heel loffelijk, maar ik verkies dat je netjes gekleed gaat, hoor! Een japon moet goed zitten en ook door een flinke naaister gemaakt zijn. Ik verkies dus niet dat je zelf met je kleeren knoeit.’

‘Maar mevrouw, ik kan toch...’

‘Daar, als je hun absoluut wat sturen wilt, hier heb je wat.’

Mevrouw gaf haar een muntje van vijftig gulden.

‘Ik zal maar niet zeggen, 't is de laatste keer, want dat is het toch stellig niet. 't Is een druppeltje in den oceaan, en 't had hun niets geholpen al waren zij ook millionnair geweest. Zij kennen de waarde van 't geld niet.’

‘O mevrouw, wat ben ik u dankbaar!’ en Antoinette vestigde haar betraande oogen op mevrouw, ‘mijn arm moesje stuurde mij zoo'n wanhopenden brief. Zij weet geen raad hoe aan het allernoodzakelijkste te komen, en 't valt mij dan hard te denken, dat ik 't hier zoo goed heb.’

‘Eigen schuld plaagt het meest,’ en voor den derden keer herhaalde zij, ‘die menschen zullen het nooit goed hebben, al erfden zij nog zooveel. Hij is een verwaande gek, zij een stumper.’

Antoinette's lippen vertrokken zich pijnlijk, 't viel haar zoo hard dit van haar ouders te moeten hooren, al was zij er in haar hart van overtuigd dat mevrouw gelijk had.

‘Je vader wou dat ik de muzieklessen van Sabine zou betalen, maar daar heb ik hartelijk voor bedankt. Het kind heeft talent, verzekert hij. Ik geloof er niets van; reeds als kind vond ik haar een onverdraaglijke wijsneus, precies haar vader. Zij deed beter haar moeder te helpen.’

‘Daar is Sabine geheel ongeschikt voor.’

‘Omdat zij niet wil, omdat je vader haar dagelijks in het hoofd praat, dat zij een genie is, dat zij zich aan de kunst moet wijden.’

‘Zou zij dan geen aanleg hebben?’

‘Kind, er is tegenwoordig zooveel noodig om in kunst uit te munten. Er wordt zooveel verlangd tegenwoordig en uw moeder, die zoo vroom is zal toch nooit toestaan dat Sabine zich aan het tooneel wijdt.’

‘O neen,’ riep Antoinette vol overtuiging.

‘Nu, wat zal zij dan met haar talent doen?’

‘Concertzangeres worden.’

‘Alsof dit zoo gemakkelijk gaat. Alsof een dochter van je vader zooveel ijver en volharding bezit om die moeielijke school door te maken, welke thans van ieder verlangd wordt, die als iets buitengewoons wil gelden.’

‘Men geeft haar toch veel hoop!’

‘'t Is altijd zijzelf en je vader, die 't zeggen. En aan dat kind wordt nu het geheele gezin opgeofferd. En je andere zusje, hoe heet dat ook?’

‘Koosje.’

‘Wat is dat voor een soort?’

‘Een aardig kind maar een echte wildzang, zij helpt moeder zooveel zij kan, 't liefst zou zij het modistevak leeren, maar...’

‘Dat is papa zeker te burgerlijk, dat past niet voor zijn stand. Laat hem wijs zijn, laat de kinderen iets leeren, laat ze vroeg wa verdienen.’

(Wordt vervolgd.)