De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 8

[p. 401]

[Nummer 51]

De belooning van den geleerde
door P.M. Bots, Priester.

I.

Na veertig jaren arbeids aan verschillende inrichtingen van lager en hooger onderwijs, moest dan professor Romersburg, een braaf katholiek, om hoogen leeftijd, zijn ontslag indienen. De wetten, waarvan een groot dichter zegt, dat zij soms zoo ijselijk dom zijn, de wetten geboden dit ontslag. Onze geleerde man verliet dus zijn achtbare ambtgenooten en zijn dwepende leerlingen, en hij betrok het kleine kasteel der gemeente Hoogen-Eiken, welk kasteel de zeer smaakvolle grijsaard, voornamelijk om de schoone omgeving, had gehuurd. Hier vatte hij aanstonds, onder het loover der zware olmen, zijn studiën weder op, en aangezien hij, reeds lang geleden, zijn brave vrouwe onder de groene zoden naast het kerkje harer geboorteplaats, had ter ruste gelegd, en zijn eenige zoon en eenig kind het huwelijksbootje was ingegaan, zoo woonde nu onze professor in gezelschap van zijn zeer schrander nichtje Ruufje of Rufa; deze Rufa was dus professors mindere en aangenomen kind, en tevens was deze achttienjarige 's mans meesteresse en overste geworden En voorwaar, deze heerschappij van Rufa was een zegening voor den eerbiedwaardigen geleerde; zij wier zachtaardigheid ons zoo luide uit die zachtblauwe oogen, dat goedig gelaat, en dat zedig kleedje spreekt, zij is juist de geschikte persoon, om den diepdenkenden, maar eenigszins kinderlijken grijsaard te leiden.

rijk gezegend, naar de schilderij van f. schlesinger.

Zooals de lezer dus reeds begrijpt, snelde Romersburgs leven hier zeer gelukkig voort. Overal waar deze man had geleeraard, daar was hij, om zijn geduld en degelijkheid, de afgod der studeerenden geweest, en een jeugdig hart had trouwens al zeer slecht gevormd moeten zijn, om dezen hoogst edelen mensch, die vooral de minder begaafden voorthielp, niet te eeren. Doch thans, nu alle zorgen van het onderwijs hem afgenomen zijn, nu is de adel van dat karakter nog vermeerderd door de vreugde. Zie, hij treedt daar, juist op een schoonen Zondagmorgen in de Meimaand, met Rufa, door den heerlijken, lommerrijken slot-

[p. 402]

tuin. Een deftig, opgemaakte toga of samaar dekt heden zijne leden en een zwart fluweelen kapje siert het witgelokte hoofd, waarop men Vondels vers kan toepassen:

Al wat in boeken steekt, is in dat hoofd gevaren.

‘Rufa’, zoo spreekt de tevredene man, ‘wat zijn wij rijk en gelukkig! Zie toch eens: juichende vogelen om ons heen in de uitbottende twijgen, rijkgekleurde bloemen, geurende meiboomen en een hemel van azuur boven ons hoofd; daarenboven, beiden ontvingen wij reeds dezen morgen de heilige Communie uit de handen van onzen besten pastoor. Rufa, welke menschen kunnen gelukkiger zijn dan wij?

‘Ja, oom,’ zegt Rufa, ‘God is wel goed, maar zeker iemand is ook erg goed. Ik leer, om u de waarheid te zeggen, Onzen Lieven Heers goedheid uit zeker iemands doen en laten nog beter kennen dan uit de heerlijkheid van bloemen en velden. Enfin ex creaturis - zoo besluit het meisje glimlachend - ex creaturis discite Creatorem!’

‘Ja, ja,’ zoo beaamt de grijze geleerde. Hij weet reeds, dat Rufa in ooms huis, zoo vaak door hem zelven, door heeren geestelijken en door andere gasten, Latijnsche gezegden en spreuken heeft hooren aanhalen, dat zij er eindelijk ook al eenige meester is geworden. Zonder bevreemding vervolgt hij dus: ‘Ja, Rufa, leert uit de schepselen den Schepper kennen, en uit het zichtbare den Onzichtbare; maar, wat zeker iemands goedheid betreft, goede Rufa, daarop antwoord ik u hetgeen Onze Lieve Heer eens in zijn openbaar leven zeide: nemo bonus, nisi solus Deus.’s

‘Wat beteekent dit, oom? Dit is mij te geleerd.’

‘Dit beteekent, Rufa: Niemand is goed, dan God alleen.’

‘O ja,’ valt Rufa in, ‘dat ziet natuurlijk op die onvergelijkelijke algeheele goedheid van Gods wezen. Natuurlijk hé, oom? Daarom ook is de hemel, als bezit van God, zoo'n naamloos geluk. Maar ik blijf bij mijn beweren, hier op deze wereld reeds, gelijken sommige lieden zeer sterk op God. Maar neen, oom!... neen.... waarom doet u dat nu weder?’

Wat misdeed onze geleerde oom dan hier?

Zie, men kwam daar het tuinhekje voorbij en daar stond naar gewoonte een der tallooze belagers van de beurs des geleerden, eigenlijk een der schuimloopers op 's mans goedhartigheid. Dat verbitterde Rufa een weinig, en ooms onverbeterlijkheid in het al te groote weldoen deed haar een weinig gemelijk optreden. Zeker, wanneer Rufa in de stille eenzaamheid harer kamer of in de kerk, hare gebeden tot God stortte, dan bewonderde zij hoog den kinderlijken eenvoud en het argeloos weldoen van haren oom, die op zoo menig ander en veel moeilijker gebied zoo scherpzinnig was in zijn oordeel; juist om deze argeloosheid riep zij vaak Gods barmhartigheid over ooms eerwaardig hoofd; maar toch, in het gewone practische leven voerde zij een waren oorlog tegen de stroopers van allerlei slag, die haren oom belaagden. ‘Geloof mij’, zoo had zij nog onlangs tegen den pastoor gesproken, ‘als ik, eerwaarde, oom liet begaan, dan zoude zijn waarlijk niet te groot pensioen geheel ontoereikend worden, en wij beleefden de zotste zaken.’

Nu, er was waarheid in Rufa's woorden; dat wist ook de pastoor wel. Onlangs nog, toen het heilig Vormsel in deze parochie werd toegediend, was er zoo iets kluchtigs gebeurd. Juist toen in die dagen Rufa eens ter kerke was gegaan, om hare biecht te spreken, wist eene arme vrouw, wier man onder de vormelingen behoorde, tot den grijsaard op het kasteeltje door te dringen en daar betoogde zij onder tranen, hoe haar echtgenoot in slechte kleedij zoude gevormd moeten worden. Spoedig waren toen hare tranen gedroogd. ‘Neen,’ zoo zeide Romersburg, ‘neen, dat kan en dat mag niet, vrouwtje’ en fluks was een kleedingstuk uit professors kleederenkast overgereikt. Doch, nog weken na de toediening van het heilig Vormsel, glimlachte zelfs de hoogwaardige bisschop, wanneer hij aan Hoogen-Eiken dacht Daar toch was een arm man onder de vormelingen, met een fijn gewaad, hetwelk kennelijk wel een weinig van zijn oorspronkelijke lengte door afsnijding verloren had, maar hetwelk op de borst nog eenige tressen, en op de armen en halsomslag nog de breede, prachtige fluweelen beleggingen van een professorskleed vertoonde. Voorzeker, Rufa moest wel wat gestreng zijn, ook al had professor haar eens op gewichtigen toon medegedeeld, dat twee, drie kerkvaders bij hun uitleggingen op Tobias, eene meening tegenovergesteld aan de hare, toegedaan schenen. En in dien geest vervolgt het meisje ook heden hare berisping en zij zegt na ooms terugkomst van het tuinhek: ‘Oom, u moest mij voortaan eens heel het gebied der aalmoezen opdragen?’

‘Heere bewaar ons,’ zegt de professor, ‘neen, er staat te duidelijk honora’, dus imperativus singularis tu; ergo: ipse tu, honora Deum de tua substantia. Eer zelf den Heer God van uwe bezitting! Substantia is eigenlijk nog sterker dan bezit, Rufa!’

‘Jawel, oom,’ zoo antwoordt Rufa, ‘maar als eene bezitting dan zachtjens aan verdwijnt, ook die substantia!’

Gelukkig behoeft oom hierop niet te antwoorden. De nabijzijnde kerkklok antwoordt voor hem. ‘Hoor,’ zoo zegt hij tot Rufa, ‘hoor kind, hoe blijde worden wij ter hoogmis geroepen; komt laten wij spoedig gaan! Later spreken wij nog wel eens verder.’

Oom en nicht keeren dus nu ijlings op hunne schreden terug. Zij verlaten tuin en huis, vermengen zich onder de toevloeiende schare op den kerkweg en buigen weldra het hoofd voor het heiligende wijwater, waarmee de priester de geheele kerk en alle de geloovigen heiligt, nadat hij in dezen blijden Paaschtijd, eerst de antiphone heeft aangeheven voor het altaar:

‘Ik zag het water uitgaan van den tempel Alleluja, en allen tot wien dit water genaakte, zij zijn gered geworden Alleluja.’

II

Er zijn twee jaren verloopen.

In den namiddag van een der heerlijkste Meidagen heeft professor nu bezoek van een Seminarist.

‘O das ist heut ein gaudium,’ zoo zong de grijsaard, want die Seminarist was zeer goede kennis; hij was professors petekind en de jongste zoon eener dame, met wie Romersburg nog had school gegaan. ‘Ja Desideer, ja mijn diaken,’ zoo klonk het dan ook weder na weinig tijds: ‘dat was nog eens schoolgaan, die Fransche avondschool op een zolderkamer van het Vliegende paard te Nieuwenoord, waar zooals ge weet, eens mijn wiegje stond. Desi, spreekt moeder nog van dien tijd?’

‘Zeker,’ zegt onze Desideer, ‘en om den ouden man te vergenoegen, voegt de guit er, onder een lachje, achter: ‘moeder zegt, u moest toen wel eens voor straf in het hooi, omdat u de les niet kende.’ ‘Ja, 't is waar,’ zoo beaamt de grijsaard met schitterende oogen, ‘ja, ik kon in die dagen maar niets onthouden; zoodra ik des avonds de deur inkwam, riep de meester mij toe: zeg uw les eerst op! En ach, dan begon eensklaps die zoo muurvast geleerde bladzijde uit Baudet in mijn hoofd te duizelen: zij vermengde zich met de kerk, de boomen en den druivenwingerd, die ik door het raam aanschouwde en de verraderlijke lippen zeiden in mijn angst: j' aurai, tu aurai! Dadelijk volgde dan het vonnis: Naar den hooizolder! Leer daar uw les! Dan, op dien zolder kwam al spoedig de kleine zoon van den herbergier en vaak nog een of ander later gestrafte collega en dan speelden wij daar in hooi en stroo en wierpen het voeder af in den paardenruif, dat het een aard had. De menschen in die herberg moeten wel goed geweest zijn! En uw moeder was ook goed, Desideer. De meester wierp op zekeren avond een verbeurtverklaarden bal uit mijn handen in den steen kolenbak. Verbeeld u, en die bal was van palmhout gemaakt en was onmisbaar bij onze spelen op het ijs. Nauwelijks zag nu uwe moeder mijne bezoeking of zij, die aan het oude biljart het meest nabij het vuur zat, zij waagde er een portie straf aan, bukte vlug, en één, twee, drie, ik had mijn bal terug. Hoe zulke dingen ons bijblijven, Desideer, en wat vriendschap zij kweeken! Nog bemin ik u om dien karakter trek van uwe moeder!’

‘Jawel,’ zoo zegt Desiderius met zekere philosophische berusting. ‘Maar,’ zoo roept hij er achter, ‘maar ik heb u nog andere boodschappen te doen.’

‘Laat hooren mijn vriend, laat hooren!’

‘Vooreerst,’ zoo zegt Desiderius, ‘vele groeten van de professoren. Men vraagt mij vaak, of uw werk nog niet verschijnt; op het seminarie schijnt men er nog al belang in te stellen.’

‘Ja Desideer,’ klinkt het, ‘ik heb het schier voltooid; werden mijne oogen niet zooveel minder, het werk ware reeds verschenen; maar uw boodschap is toch zeer aangenaam; Collaudemus Dominum.’

Vroolijk klonk nu een studentenliedje door heel het huis, terwijl Desiderius den zang begeleidde op Rufa's piano, die, van wege de vochtigheid, op professors kamer was geborgen.

‘En nu nog een boodschap,’ zoo zegt de theologant.

‘Zeker,’ zoo klinkt het terug, ‘zeker mijn jongen, weer goed nieuws’

‘Ja,’ herhaalt de eerste spreker; ‘zie ik ben bij uwen zoon en diens vrouw, te Koningsveld geweest, want Koningsveld lag in mijn reis van het Seminarie naar huis, en ik wilde de oude kennissen niet vergeten.’

‘En?’... zoo vraagt de professor eenigszins ongeduldig.

‘En dat men u gaarne het bovenhuis zal geven. Zij hadden eerst, man en vrouw beiden, wonder opgezien, dat Rufa den gehuwden staat kiezen gaat, omdat zij u daardoor verlaten moet. Maar later bedachten zij, dat deze gang van zaken toch eigenlijk zoo wonderlijk niet was, als hij eerst scheen; dat niemand verder Rufa's geluk in den weg mocht staan, en dat gij dus verstandig hadt gedaan, met haar geheel vrij te laten. Daarenboven, Koningsveld ligt in een heerlijke landstreek, gij zult er naar de meening uwer kinderen gelukkig zijn. Ik moest u ook hartelijk danken voor het reeds gezondene.’

‘O ja,’ zoo onderbreekt nu de professor, ‘ik weet nu genoeg en ik erken mijnen Aufried, mijn goeden jongen aan alle die woorden. Komaan, nog eens voor de piano.

Collaudemus Dominum
Vrienden, 't is nu Gaudium, Juicht nu met ons mee.’

Zeker, goede oude, zing en juich, zoolang God u met blijde dagen kronen wil. De vrucht des H. Geestes is liefde, blijdschap en vrede.

III.

Een der grootste gunsten door God aan den mensch bewezen, is ongetwijfeld het verbergen der toekomst. O wie zoude den loodzwaren last kunnen torsen van heel een beproefd leven te gelijk genomen, wie zoude met m[o]edig aanschijn, al de bittere teleurstellingen zijner levensjaren te gelijk kunnen aanschouwen? Maar vooral, wie zoude er gelukkig kunnen wezen, ook slechts in dien beperkten zin, welken een verstandig man hier op aarde aan dit woord hecht, indien hij eens te voren wist, dat zijne eigen kinderen hem in hoogen ouderdom, het leven zouden verbitteren? Helaas, dit laatstgenoemde lot was onzen ouden professor nu beschoren.

Toen de goede man, na Rufa's huwelijk naar Koningsveld verhuisd was, neen toen tierde deze boom na zijne verplanting niet meer; wat Rufa voor hem was geweest, zijne schoondochter werd dit nimmer. Daarenboven had

[p. 403]

Aufried het ongeluk, van slechte staatspapieren voor zijn vader te koopen en liet hem van zijn afgepast pensioen hier nog kostgeld betalen. Toch zouden wij deze vrouwe en vooral den niet zeer rijken Aufried onrecht aandoen, indien wij hen als kwaadwillige menschen teekenden in deze historie; neen, wanneer wij der waarheid getrouw willen blijven, dan moeten wij hen beiden slechts ééne fout, maar een, tegenover oude menschen, zoo harde fout, ten laste leggen, en die fout wordt genoemd: onderlinge zelfgenoegzaamheid. Te zamen waren deze menschen gelukkig, maar die zon van hun geluk wierp geen stralen naar buiten uit; te zamen waren zij spraakzaam, ijverig, opofferend maar hun oude vader was veroordeeld om bij de betoonde genegenheid der echtgenooten jegens elkaar, telkens te moeten gevoelen hoeveel minder sprake, hoeveel minder ijver, hoeveel minder opoffering men jegens hem aan den dag legde. In de eerste weken van zijn verblijf op Koningsveld hadden de boeken en het versieren van zijne kamers den ouden geleerde nog een weinig getroost bij zijne teleurstellingen, dan helaas! in den ongelijken kamp van veel verdriet en weinig troost, begon het eerste kennelijk te zegevieren, en nu werd de houding der schoondochter vooral een houding van spijtigheid.

‘Overal hoort ge in huis’, zoo klaagde zij tegen Aufried, ‘overal hoort ge tegenwoordig zuchten. Ik voor mij, ik heb reeds lang gezegd: die vroeger zoo gevierde en geleerde man, hij is voor zijne dochter niets anders, dan een ontevreden, lastig en daarenboven, een onrein mensch over huis.’ En de arme Aufried, tusschen echtgenoote en vader geplaatst, hij werd langzamerhand ontevreden. En zoo was er nog geen geheel jaar na Rufa's bruiloftsfeest verloopen, of de weleer zoo goedige, levenslustige professor, scheen een schim zijner vroegere gestalte te wezen, terwijl zijn geest uit droefheid geheel dreigde te verduisteren. Ja, hij wist het nu reeds zonneklaar; als er gespijzigd werd, was bij zijn eigen kinderen, vaders plaats een plaats te veel aan tafel; als er iets verhaald werd, waren er voor hen twee ooren te veel in het vertrek; als er gelachen werd of gejubeld, dan was er een hart te veel bij hun geluk omdat dit éene hart niet meer meejuichen kon.

O waar was toch zijn levensdroom gebleven! Was zijn druk-bezocht college, waren zijne lauweren op het gebied der wetenschap verworven, was zijn heerlijk kasteel en die tuinen en dat liefdevol leven met Rufa, dan geen werkelijkheid geweest, geen ware, tastbare werkelijkheid, zooals nu zijn toga tastbaar veel te ruim en zijn lichaam tastbaar veel te mager werd? De oude man kon het nauwelijks meer gelooven, want, evenals men het donkerste gemoed en de hevigste zielsziekte door duurzame liefdevolle behandeling geneest, of ten minste altoos lenigt en verzacht, zelfs bij de diepstverslagene menschen, zoo is er ook geen zekerder weg, om juist de meest gevoelige, de meest beminnelijke harten, in korten tijd, tot een zekere stomme wanhoop te voeren, dan de voortdurende miskenning of voorbijgang van de voortreffelijkheden dier eerbiedwaardige menschen en het herhaalde wijzen op hunne kleine tekortkomingen.

En zoo werd Romersburgs lijdensbeker ten boorde toe met alsem gevuld. ‘Vader,’ zoo spreekt zijn schoondochter, juist op 's mans geboortedag, ‘vader, Aufried weet nu iets heerlijks voor u. Hij zal een plaats voor u vragen in het gesticht, in Emmanuel, hetwelk zoo prachtig tusschen Dijkerwijks dennebosschen ligt. Vindt gij dit voorstel niet voortreffelijk?’

‘Mijn kind,’ antwoordde de oude man, ‘indien het bij God zoo wezen moet, nu Zijn heilige wil geschiede! Mij is niets te moeielijk meer.’

‘Neen, vader, van moeten is geen sprake,’ herneemt de spreekster.

‘Neen,’ zegt vader haar schier werktuiglijk na; ‘maar, heeft ook Aufried gaarne dat ik henenga?’

‘Ik geloof: ja, vader,’ is het schijnbaar zachte, maar in werkelijkheid zoo bitterharde antwoord.

‘Nu, het is goed kind,’ zegt de vader, ‘het is goed!’ Vooreerst toch denkt de hooggeleerde verdrukte niet zeer helder meer en heeft hij reeds geleerd, voor ieder voorstel der geduchte vrouwe te buigen; maar vervolgens, de geestelijke broeders van dat Emmanuel zweefden hem, als een zwakke gedaante van hope, voor den geest. Zoo gaf hij dus nogmaals zijne toestemming en o, met wat ijver ging men toen aan het werk voor behoorlijke uitrusting. En neen, nu was de oude Romersburg eensklaps niet stroef, niet vervelend meer; te voren reeds, zoo moest het nu heeten, deed verandering hem reeds opleven. Doch wat was hier de waarheid? De waarheid was, dat de echtgenooten, nu de hoop op vaders vertrek was doorgebroken, wederom opgeruimd tegen hem spraken. Een weinig van al de vreugde die hen thans bezielt, hadde slechts in den beginne aan hun vader betoond moeten zijn, en de arme man ware heerlijk rijk geweest.

Na weinige weken kwam nu de dag van professors vertrek; de arme oude was nog nederig genoeg om te danken voor al hetgeen hij in dit huis zijner kinderen had genoten, in dit huis, dat hij eenmaal als welvarende, gelukkige grijsaard was binnengegaan en dat hij nu als een sufferige, geheel vervallen man uittrad. Nog een paar uren reizens en het liefdegesticht Emmanuel heeft onzen armen verstooteling opgenomen ten koste zijner vrijheid en zijner weinige penningen. Doch nu was het ook genoeg.

Op diezelfde ure lag een liefdevol mensch bij het vallen van den avond met zijn echtgenoote voor een kruisbeeld te bidden en een stem ging van het kruisbeeld uit tot in het hart van die liefdevolle christenen, zeggende: Vrees niets van uwe opoffering; deze wordt de steunpilaar van uw huis.

(Slot volgt.)