De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 8

Ien de Gouwe Roskam.
Een Betuwsch karstvertelsel,
door B. van Meurs.^I)

I.

Een echte Karstmis, 'en ouwerwetse! nie waor, Nulleke?’ zei heel vrindelik Kees Wouter, toen ie op weg Nol Raoteling had iengehaold. Deze keek efkes um, grimlachte en bromde deur zin groote neus: ‘oe, oe!’ dâ zooveul beteikende as: ‘dâ zegde wèl, Kees!’

Mit fikse stappen, die zich ien den besneuwden grientweg zoo sekuur afdrukten, dâ je mekkelik zien kos, hoe groot de zolen en hakken van de leerzen waoren en hoeveul spiekers mit koppen er ien zaoten, marsjierden die twee naor de Gouwe Roskam. Zoo hiet 'en harberg mit 'en uuthangbord, dâ nou mit sneuwvlukskes bespikkeld is; maor as die er deur 'et zunneke zin afgelikt, dan glienstert 'et vergulsel van de roskam op 'et bord veul mooier dan gunder, aon 't end van de liendelaon, heug ien de hel blauwe locht, 'et gouwe haontje op den toren der Romse kark.

Dicht bij die kark, vlak tegenover de pastorie is nòg 'en harberg, de Zwaon, die veurnaomer van bouw is; maor de veurnaome boeren gaon toch liever naor de Roskam, waor - zoo zeggen ze - hullie vaoders en grutvaoders al uut dezelfde glêskes hebben gepruufd. Best meugelik dat er ien dit zeggen meer waorheid is, dan ien 'et fluusteren van vrouwetongen: ‘de Zwaon is daorum minder ien trek, umdâ de pastoor achter de horretjes afloeren kan, hoe dukkels de manslui er kommen en hoe lang ze er blieven plakken; en dâ wil nie gedaon zin!’

As je nou - maor lao'k nie vergeten te zeggen, dat 'et al jaoren en jaoren geleejen is - as je nou mit die twee mansminsen waort meegegaon naor de Gouwe Roskam, dan zoude daor ien de glagkaomer eiges heel 'et spul beleefd hebben, wâ'k nou, zoo goed en zoo kwaod as 't geet, ien 't Betuwsch oe zal beschrieven. Nie umdâ 'k zelvers er toen bij bin gewêst, o nee! ik heb 'et maor van heuren zeggen; en as 'k den naom wist van mien rispektaoble zegsman, den maoker van 't aorige vertelsel 'N Oetmiening, dan zou 'k oe aonraojen hum te gaon vraogen, of de hiestorie nie effektief de zuuvere waorheid is.

Wêst nou zoo vrindelik asteblief, en luustert en kiekt goed toe!

't Is nog gen kartier over elven, en daor zitten er al 'en stuk of wat onder 'en glêske brandewien mit suuker. De laote kark is nog niet uut; daor waoren ze ook nie heergegaon, went giesteren op den ersten Karstdag hadden ze zooveul Missen achter elkaor geheurd, dâ ze meinden, nou op den tweeden Karstdag best mit één enkele vruugdienst te kunnen volstaon. Ook wouwen ze van mergen 't erste ien de Roskam wezen, um 'en goeje plaots te hebben; went er zou nao de laote kark iets bizunders gebeuren, had de kastelein gezeid.

Wilde is efkes kennis maoken mit den kastelein? - Kiek, daor steet ie ien de tapkast, mit zin erms ien de witte hembsmouwen, mit zin onderkien op 'et zwart fleweele vest en mit zin dikke buuk op den kant van den toonbank. Je kunt aon zin kleine eugskes, die over 'en paor ronde wangen naor den zolder kieken, mekkelik raojen, dat ie heelegaor ien de prakkesaosie verdiept is en op iets bizunders vigeliert.

As je hum zoo staon ziet, dan zoude verrechtig nie zeggen dat er achter dâ fleweele vestje zoo'n goejig en meeliejig hart klopt, en dat er onder die vlukskes griesachtig haor zoo'n frisse en gezunde harsens liggen. Hie kan mit de rieksten van 'et darp umspringen as mit Paoschlemmekes, en van hullie gedaon kriegen wâ gen pastoor of burgemeister gedaon kriegt Een boer - plag ie gekscheerend te zeggen - 'en boer is krek as 'en karmisviool: as je'm goed weet te bespeulen, dan kunje er kris en dan kunje er kras uut haolen, net wâ je maor wilt.

Die daor uut de koperen tabaksdeus van den kastelein 'en piepke stopt, is Kees Wouter, oe al bij naom bekend. Hum motte ook is goed observieren: de kleine bakkebiesjes op zin geriempelde kaoken, de twee lokken um zin ooren gedreid als de horens van 'en ram, de stieve kaolgeschoren hals en 'et keersrecht pestuur doen oe daodelik raojen dat ie langen tied soldaot is gewêst. Daorum wordt ie genuumd ‘den ouwe gediende’; ook wel ‘den dollen oosterlieng’, umdat ie ien zin jongse jaoren mit 'en dollen kop veur koloniaol geteikend hêt.

Toen ie uut den Oost terugkwiem, brocht ie 'en pensjoentje mee en 'en aop. Dien aop - heere minsen, dâ was aorig! - had ie

I) Lezing, gehouden in 1878.

[p. 179]

geleerd den koffiemeulen te maolen; en dâ kunstje zou de aop nòg kunnen vertoonen, as de keeshond van Sanderbuur hum nie den nek afgebeten had.

Wouter is 'en goeje en aorige kerl, de vrind van alle boeren, maor veural van den kastelein uut de Gouwe Roskam, nie umdat ie daor veul verteert, maor umdat ie daor veul kumt en, as ie 't op zin heupen hêt, kwienkslaogen en vertelsels uut den Oost verkupt, waor de boeren um lachen en zoo graog naor luusteren. Daorum laot de kastelein hum stoppen uut zin eigen tabaksdeus en gêft hum af en toe 'en glêske ‘uut pure vrindschap’ zoo as ie zeit; maor je begriept wel wat anders, zoo slim binde wel uutgevallen.

Aon Nol Raoteling, oe ook al bij naom bekend, die daor zit mit de elleboog' op de knieën en de hand' uutgestrekt naor den wermen vuurheerd, zoude nie zeggen dat ie ook op 'n andere wies er zoo werm bij zit. Zin kleedaozie is net zoo eenvoudig as van zin errebeijers, die hum er nie minder um rispektieren. Dat ie 'en arg grooten neus hêt, kan ie nie gebeteren; maor groot doen wil ie nie, en aon grutspraok hêt ie 'en afgeraosden hekel; daorum sprêkt ie bijkans nooit en bromt maor zoo wat deur zin neus. Die zwiegt miszeit niks, denkt ie.

Een heel ander slag van mins is Teun Keukelmans: die wil wel weten dat ie dik ien de moppen zit; dâ laot ie oe heuren as ie mit de linkerhand ien zin bokszak vol rieksdaolders rammelt, en dâ laot ie oe zien as ie den duum van zin rechterhand um de sinjetten van zin gouwe harlozieketting dreit. Kwaoje tongen zeggen dat ie den rieken sinjeur uuthangt um anderen de oog' uut te steken, of dat ie dâ duut as lokaos um zin zeuven dochters aon den man te brengen. Maor dâ zin misschien allemaol praotjes, waor de lommert gen geld op gêft. - Van praotjes gesproken: aorig is 't, dâ Keukelmans altied begint te praoten zoo gauw as ie met zin ketting speult; en speult ie er nie mee, dan praot ie ook nie. Wà kan 'en mins toch raore aonwensels hebben, nie waor?

Mit den rug naor den kastelein en mit hangende erms over de leuning van den stoel, zit Gradus Kortland. Mit strakke blik kiekt ie naor de schilderijplaot aon den witten muur, veurstellende den verloren zoon ien 'en blauwen kiel, bij 'en rooien trog, waoruut gele verkes 'en gruune portie naor binnen slobberen. Bij dâ gezicht schiet Gradus 'et gemoed vol. Weete waorum? Umdâ bij hum ien den slachttied zes vette verkes zin kapot gegaon apn 'et vuur. Maor hie kan er tegen, went ie hêt de riekste boerendochter uut heel de Betuw getrouwd en de gewiekste ook. Daorum - wâ nog al begriepelik is - hêt ie thuus niks te zeggen, en as ie buutenshuus ien 't openbaor wâ zeggen wil, dan vuult ie zoo'n raore krieweling achter ien de keel, dat ie er van kuchen mot en er gen woord uutkriegen kan. Dit mankement hêt ie overgehouwen uut de kinkhoest, zeit ie.

Ien 'et midden van de glagkaomer, mit de beenen rechtuut onder de taofel en mit de erms kruuslings over zin heuge borst, zit Arie Winkelhaok, een dreigement van stadse meneer; dâ kunde wel zien aon zin wit overhembje mit boordjes. Ien zin kiendse jaoren is ie Missendiender gewêst, en um 'et bietje latien, dat ie toen hêt geleerd en nou meer dan half vergeten is, meint ie 'en heele Piet te wezen.

Praoten duut ie nie veul, maor prakkezieren heel veul; daorum nuumen ze hum ‘de fielezoof.’ As ie praot, dan gebruukt ie stadhuuswoorden die 'en gewoon mins nie gebruukt en dukkels nie begriepen kan. Zoo, beveurbeild, as ie de harberg ienkumt of uutgeet, dan zeit ie nie, as ielk ander: ‘gendag saome!’ maor: ‘besjoerrr!’

Nou kende, geleuf ik, 'et fieselemie en den aord van allen die daor ien de glagkaomer zin. Maor as je de oogen dicht kniept, dan zoude zeggen dat er niemand is, went je heurt er nog niks gen konversaosie die wâ beteikent. Wacht maor, zoo miteen, as de laote kark uut is, kumt er leven ien de brouwerij.

Kiek! - dâ's al heel kasjeweelig - de kark is krek uut, en daor kommen anderen aon. Erst schraopen ze buuten veur de deur mit de besneuwde vuut' over de klienkers, stampen nog is hard, en stappen dan naor binnen, een veur een; en ielkreis heurde: ‘gendag saome!’ en ielkreis ‘besjoerrr!’

Daor heije veurerst Jan Kribbenburg, die van den vruugen mergen tot den laoten aovend ien zin eigen pruttelt as 'en moespot, en die nie weet waorum dat ie pruttelt. ‘Altied pruttelend en nooit gaor,’ zooas Kees Wouter zeit.

Nao hum Dorus uut den Haozesprong, die zin evenmins aonkiekt mit schêle oogen, niet uut bekanterigheid, och nee! zin hart is goed; maor umdâ zin rechtse oog naor links kiekt, as zin linkse naor rechts kiekt, en viese verse.

Die nou kumt en nie zunder bezwaor zich de deur iendouwt, is Tijs van den Hooiberg mit zin vet tabernaokel. Hie hêt mennig vaotje bier ien bewaoring gegeven aon zin dikke buuk. As je 'm ziet loopen, dan zie je dien buuk op en neer gaon, krek as 'en sjees op riemen.

Houde meer van 'en maogere? Daor heije der een: Piet Knipper, ien de wandelieng genuumd ‘de fiemelaor.’ Veultieds zet ie 'en lang, triestig gezicht en stuurt dan ien de wieje wereld 'en diep uutgehaolde zucht van wege de slechtheid van 'et minsdom. Hie kriegt de schrik ien de been' as er onweer aon de locht is; nie umdat er dan gevaor is veur ienslaon of veur haogelslag, maor umdâ de minsen dan zooveul ‘weerlicht,’ ‘bliksem’ en ‘donder’ zeggen; en dâ zin verschrikkelike vluuk,’ zeit ie. Disputieren over 't geleuf duut ie altied as ie te diep ien de geheimnissen van 'et glêske hêt gekeken.

Die 't lest van allen binnenkwiem, is Koos Lammers. Nie Zundags allinnig, maor alle daogen hêt die mins 'en grooten vilten hoed op zin ooren zitten, en Kees Wouter zeit jokkend, dat ie er 's nachts ook ien slaopt. De breeje bojem van den hoed kumt bijnao aon den balk van den zolder, zukke ieslik lange beenen hêt zin eigenaor. Daorum nuumen ze Lammers ook wel: ‘den hoed op stelten.’ Hie zelvers schaomt zich over zin lange bokspiepen en maokt, as ie lupt, heel kleine stapkes; maor kumt dan ook overal te laot.

Dâ de kastelein 't nou druk kriegt achter de toonbank, hoef ik oe nie te zeggen; maor onbegriepelik is 't, hoe ie al die kommendaozies kan onthouwen en uut elkaor houwen: hier wordt gekommandierd 'en klaortje zonder bitter en daor mit bitter; de een wil 'en brandewientje mit suuker en de ander zonder suuker. Vergissen duut ie zich nooit; maor nou hiet 'et toch oppassen, went zin heufd is zoo vol van andere dinksigheden en zoo muui van de prakkezaosie.

Goddank! allen zin gezeten en hebben 'en glêske veur zich staon. - Kiek! nou zal 't spul beginnen; daor kumt ie de tapkast uut, geet permantig op 'en stoel staon, wrieft efkes mit zin dikke handpalm over zin dikke lippen en begint te kuchen, 'en teiken dat ie 'en toespraok wil opz ggen.

‘Vrinden! hm!’ - zeit ie en kiekt 'en poosje mit zin kleine eugskes ien 't rond - ‘Hm! Vrinden! 'en woordje asteblief! hm! Allemaol weten we zoo wat, waorum dâ we hier bij malkaor zin. 't Is um 'en zaok, die vandaog op tweeden Karstdag uut de vuut mot. Langer wachten kan nie, hm!’

Hier hiew ie efkes op, um is te heuren of er ook iemand en gebrom van wantrouwen zou geven. Maor nee; ze luusterden allen mit iengehouwen aojem. Dâ gaf hum koerazie. ‘'t Geet er glad ien’ docht ie, en ien zin handen wrievend zette ie flink deur, zonder kuchen:

‘Vrinden! Langer wachten, zeg 'k, kan nie; went lang wachten duut uutstellen, en van uutstellen kumt afstellen. 't Erme ouwe mins motten we vandaog zien te redden, anders kumt ze diep ien de erremoei. Eiges warken veur 'en stukske brood, kan de goeje ziel nie meer, dâ weette allemaol zoo goed as ikke; en 'et kleine dernje, waor ze grutmoeder over is, is nog niet ien staot 'en enkele rooien duut veur haor te verdienen. Of zou 'et dâ deur bedelen motten doen? Foei, dâ waor ummers God ien den heugen hemel geklaogd! Nee, vrinden, we zullen saomen die twee erme schepsels fatsoenlik deur de wereld helpen! We zullen ze 'en gelukkige Karstmis bezurgen! We zullen....’

Krek dâ de kastelein zoo redenierde mit diep gevuul ien 't gemoed en mit traon' ien de oogen, goeng de deur van de harberg langzaom open.... 'en oud zwakkelik maor helder gekleed wiefke schuufde naor binnen mit 'en klein dernje van zes of zeuven jaor aon de hand. ‘Gendag saome!’ en ‘Zaolige Karstmis!’ zei ze knikkend mit bevende stem.

De kastelein sprong daodelik op den vloer, liep naor grutmoeder toe, nam haor onder den erm en zette haor, dicht bij 'et vuur, op 'en gemekkelike stoel. Tegen haor knikte ie en zei niks, went 'et ouwe mins was arg doof; maor tegen 'et kleine dernje sprak ie heel aorig: ‘Kum, liefke, oe zâ 'k ien de huuskaomer brengen, daor speulen nog meer kienders!’ Maor 't dernje riep schreiend: ‘Neeje! Bij grutmoetje blieven!’

Onderwiel allen grutmoeder en haar klein kiend van 'et heufd tot de vuut opnaomen, kwiem de vrouw van den kastelein, die 'et geschrei van 'et dernje geheurd had, meeliejend aondraogen mit 'en werme stoof veur de kouwe vuiltjes van de ouwe ziel; en ien 'et snuutje van 'et kiend stopte ze stillekes 'en lekkere babbelaor - en kiek! 'et schreien was gedaon.

Toen klom de kastelein weer op zin praotstoel.... Harrejennig! was dâ schrikkes!.... de stoel kentelde.... en had Nol Raoteling den kastelein nie daodelik vastgegrepen, dan was ie verrechtig mit zin dik achterwark gevallen boven op 'et dikke veurwark van Tijs van den Hooiberg. ‘Christene zielen!’ riep Kees Wouter mit 'en kemiek gezicht - ‘was Tijs geborsten, dan zouwen we tot over de enkels ien 'et bier staon!’ Allemaol schaoterden ze van't lachen, en Tijs ook.

Toen bleef de kastelein op den vloer achter de leuning van de stoel staon; en niemendal verbiesterd deur 'et ongeval, mit 'en gezicht of er niks gebeurd waor, begos ie weer:

‘Vrinden! hm! Um nou weer op mien apropoos te kommen: ik zeg en daor blief ik bij, de zaok van dâ goeje ouwe mins mot nou uut de vuut'. Het huuske, waor ze jaoren lang ien gewoond hêt, is verkocht - dat weette allemaol zoo goed as ikke - en op Neijaor mot ze der uut: ze mot dus ergens anders onder dak. Maor nou kumt de vraog: hoe kriegt ze 't geld daorveur? - Over dit geval wou 'k ullie wieze raod nou graog is heuren!’

Weer hiew ie efkes op, en keek mit zin kleine eugskes ien 't rond.... maor, fluuten Jan Berend! der was er gen één die 'en woord van wieze of onwieze raod te zeggen had. 't Wier stil...

‘Weet dan niemand er wat op uut te brengen?....’

't Wier doodstil....

‘Niemand?....’

't Wier zoo doodstil, dâ je wel 't getik van den houtwurm ien de taofelpoot heuren kos....

‘Niemand?.... ik vraog 'et oe veur de derdemaol....’

Toen begos Teun Keukelmans zich op zin stoel ien beweging te zetten: hie strekt zin linkerbeen rechtuut, stêkt zin hand ien de bokszak, rammelt ien 'et geld, haolt er 'en rieksdaolder uut en klopt daormee op taofel.

Hao! dâ's al ééne rieksdaolder veur grutmoeder! - As je dâ meint, dan binde glad van de wies af. Went Keukelmans kommandierde nòg 'en glêske, dat ie gewoon is daodelik te betaolen, bang misschien dat ie anders mit dubbel kriet zal worden aongeteikend. En toen de kastelein hum 'et glêske mit 'et gebruuklike ‘santjes!’ gepresentierd en den rieksdaolder umgewisseld had, was 'et weer zoo stil as bij 'et veurlezen van 'et testament op 'en begraofenis.

De kastelein, merkend dat ie veuruut kwiem as 'en vlieg op een teerton, wier korzeleurig en zei ien zich zelvers, maor veuls te hard: ‘Nog gen antwoord?.... Wel donderrrdags!’ - En bij dâ woord van donderrrdags zette

[p. 180]

de geboorte.

[p. 181]

de vlucht naar egypte, naar de schilderij van h. prell.

[p. 182]

Piet Knipper, de fiemelaor, zoo'n lillik gezicht op, dat 'et krek was of ie 'en scheut deur zin holle kies kreeg.

‘Vrinden, vrinden!’ - riep de kastelein en speulde zin leste kaort uut. - ‘Hêt Onze Lieve Heer ullie nie honderdmaol meer gezegend as mien? Zou 'et gen êwige schand veur ullie wêzen, as 'k zei: ik vraog oe um gen raod meer; gen roojen duut wil 'k van ullie hebben; kost en ienweuning veur 't ouwe moederke, die je daor ziet zitten, geef ikke, ikke, de kastelein uut den Gouwe Roskam!’

Bij 't woord van ikke had ie mit de vlakke hand zoo hard op zin fleweele vestje geslaogen, dat allen hum aongaopten, as wouwen ze zeggen: ‘nou, die's raok, heur!’

Toen keken ze neisgierig naor Teun Keukelmans, went die begos mit zin duum aon zin gouwe harlozieketting te speulen, 'en sekuur teiken dat ie wâ zeggen wou. En zoo was 'et ook! ‘Heur is!’ - zei ie, heel bedaord weg - ‘de kastelein hêt geliek. Mien raod is, dâ we allemaol wekeliks wâ motten geven um dat ouwe mins te helpen. Ik veur mien, dèr! (en toen sloeg ie mit zin vuust op taofel dâ de glêskes dansten) ik geef ielke week een dubbeltje!’ - ‘Ik ook, kum!’ zei Koos Lammers. - ‘Nou, as 't dan zoo wezen mot, duu 'k mee!’ riep Dorus uut den Haozensprong. - ‘Van 's gelieke!’ viel daodelik Piet Knipper ien. - ‘Alla dan! mien bier zal er nie van verschaolen!’ zei Tijs van den Hooiberg. - ‘Is 't veur allemaol dan is 'et ook veur mien!’ pruttelde Jan Kribbenburg. - Nol Raoteling bromde zoo wâ deur zin groote neus, dâ niemand verstaon kos. Gradus Kortland, die ook wâ zeggen wou, vuulde weer die dekselse krieweling ien de keel en begos te kuchen as 'en jonge haon die veur 't erst begint te krêjen. En asof ie mit zin eigen verlegen was, haolt ie uut den binnenzak van zin jas 'en deurgerokt piepke, klopt 'et uut op de vlakke harde hand en blaost er ien zoo hard as 'en koeihuujer ien zin toethoren. Maor al zeien die twee niks, op de vraog van Keukelmans, of ze ook mit hum mee deejen, knikten ze toch van jao. En de ouwe Missendiender zei er ‘Amen!’ op.

Nou bin 'k mit het vertelsel presies half weg gekommen, en wou wel 'en bietje uutblaozen, anders zou 'k ook 'en krieweling ien de keel kriegen. Zoo miteen kum ik weerum. ‘Besjoerrr!’

II.

Onderwiel had de vrouw van den kastelein veur 't dernje 'en krientebreudje en veur grutmoeder 'en lekker kummeke koffie mit suuker gebrocht. Smaokelik drinkt ze daorvan mit kleine teugskes; dan blaost ze veurzichtig 'en paor maolen der over heer en laot 't lieve kiend ook is drinken: ‘Zuutjes aon, dierkelief! nie verslikken, heur!’

Dâ kleine dernje was o! zoo'n aorig, snoeperig dinkske. Het had 'en kleurke as 'en bellefleurke. Heur blonde krullekes speulden verstoppertje onder 'en lichtblauw katoenen mutske, dâ liefelik stoeng bij de mooie blauwe eugskes. Och, och! die eugskes, ze flikkerden as 'en paor sterrekes ien de heldere aovendlocht. En as dâ lief kiendergelaot efkes begos te lachen, dan zag je twee reuzekleurige kuultjes ien de mollige bollige wengskes en twee halve maontjes van zilverwitte tandjes ien 'et kerserooje munje gliensteren. Heel liefkes ook kos ze mit haor fien stemmeke babbelen. Maor nou zei ze niks en was arg bleu; en gen wonder, nie waor! ien zoo'n vremd huus vol vremde gezichten. En slao je nou 't oog van 't onneuzel kiend op dat ouwe mins, dan wordt 'et oe weemuujig um 'et hart, al weette nie, hoe vol zurgen en naorigheejen dâ lange leven veur haor is veurbij gegaon, jao! ien 'en ummezientje is veurbij gegaon.

Ze trouwde laot; nie umdâ ze gen jong' kriegen kos, o jee nee! der was aonzuuk genog. Maor ze begriepte, dâ trouwen gen kienderspul is, en er veur 'en huushouwing meer beheurt dan vier been' been' onder één taofel. ‘As 'k nie sekuur weet dat ie 'en bovenste beste veur mien is, laot ik me deur gen jong' vangen!’ had ze gezeid; en toen ze dâ van eenen sekuur wist, voeng zij zelvers hum. Was zij braof en goejig van aord, hie van 's gelieke. Ze waoren mit elkaor zoo gelukkig, dat er aon 't ‘ielk huuske hêt zin kruuske’ nie gedacht wier. Maor 'et kruuske kwiem wel op zin tied! Heur man wier zuutjes aon zwakkelik; hie had 'en ziekte onder de leejen, waaraon zin vaoder zaoliger gesturven was; 'en naore ziekte waorveur gen kruud gewassen is: de teering. Warken, dat ie zoo graog dee, kos ie nie meer as veurheer. Af en toe prebierde ie 'et wel, maor nao éénen dag most ie twee daogen uutrusten um 'en bietje neie kracht te kriegen. Nou kunde wel begriepen dâ de verdiensten er niet op veuruutgoengen en dâ de dokter en de apteker niks veur niks deejen. Ze merkte't alle daog': waor veul afgeet en niks bijkumt, vermiendert.

Gelukkig dâ haor innig kiend, die den naom van Frerik droeg en 'en aorig vlug jungske was, gauw groot wier en 'en henje helpen kos. Toen de zwaore slag gevallen was en haor braove man 'et muuje heufd veur altied had neergeleid, stak Frerik de handen fiks uut de mouw en verdiende ielke week 'en flink summeke, dat ielk jaor al grooter en grooter wier. Gen roojen duut wou ie daorvan veur zin eigen behouwen; alles gaf ie aon moeder. ‘Dâ heurt zoo!’ - zei ie - ‘'k bin gen kostganger, maor kiend ien huus!’ Ien de harberg kwiem ie nooit; en Zundags dronk ie thuus ien den naomiddag mit moeder 'en half kruukske schuumend bier en speulde, um den keizer zin baord, 'en spulleke smousjassen.

Moeder zurgde er veur, dat ien 'et kleine kaomerke alles er zoo kraoknetjes en vrindelik uutzag, dâ zelfs 'en prins er ien zou willen leven en starven. De goeje ouwe pastoor had er zelvers plezier ien, en promt um de veertien daogen kwiem ie 'en kupke thee drinken. Dan brocht ie veur moeder en Frerik altied wâ mee. Ens, toen Frerik jaorig was, kreeg ie verrechtig van meneer pastoor 'en zulveren harlozie mit dubbele kast, umdat ie zoo braof oppaste en zin moeder zoo goed verzurgde.

Zoo goeng 'et innige jaoren naor wunsch. Toen kwiem er 'en dag, die 't mins nooit vergeten zal, net zoo min as de dag waorop Frerik zin erste Communie hêt gedaon. Jao, ze kan 'et zich nog goed veurstellen, dat ie daor ien de kark zat geknield veur de heilige taofel; dat ie thuus kwiem, gruts op zin geluk en op zin neie pekske mit 'en wit reuske ien't knupsgat. ‘Mien jungske!’ - had ze 'm schreiend gezeid - ‘wat is ook oew moeder vandaog gelukkig! Och, nou most oew vaoderzaoliger nog is leven! Maor 'en mins mag 'et hier nie volmaokt hebben. We zin Onze Lieve Heer toch dankbaor, nie waor?’

Het nette kaomerke was op dien dag heel mooi versierd gewêst; maar op dien anderen dag nog veul mooier. Je kos 'et nie meer erkennen en zoudt er den hoed veur hebben afgenomen. Het hoeng heelegaor vol, aon den muur en aon den zolder, mit sliengerdeslansfers van fris gruun en mit kroontjes en waojertjes van zuiver en goud pampier. Op taofel zag je twee heldere glêskes en een lange erde piep, die mit rooje bluumkes en lintjes waoren opgeschikt. Ien 'et midden stoeng 'en groote tulleband, die de goeje pastoor had gestuurd, en op dien tulleband hoeng aon 'en zwêvelstukske 'en pampieren vaontje, dâ twee aorige riemkes te lezen gaf:

Lang leev' 'et jonge paor
Tot 'et gouwen brulloftsjaor!

Op dien dag - ik geleuf dâ je 't wel raojen kunt - had Frerik veur zin moeder 'en knappe aorige schoondochter thuus gebrocht. Dien dag waoren er - ik weet nie hoeveul - kommen fillesistieren en heergegaon mit den besten wunsch: ‘Gods zegen der op!’ En op de brulloft waoren de kastelein uut de Gouwe Roskam mit zin vrouw, bij wie de jonge vrouw van Frerik as wees was opgenomen en waor ze altied eerlik en trouw had gediend; daorum ook traktierde de kastelein zoo gul op rooje wien mit suuker. Ook was op de brulloft de zuster van Kees Wouter den ‘ouwe gediende’, en die hêt toch dien middag spekpannekoeken gebakken zoo lekker, der! as ze nooit 'en mins gegeten hêt. En de urgenist van de kark kwiem mit zin harmonikao en speulde en zong dat 'et 'en lust was: ‘Lang zullen ze leven ien de gloria!’

Dat 'en jonge vrouw den ientrek nimt ien 't eigenste huus waor de moeder van heur man woont, kiek! dâ zou 'k nooit aonraojen; went dâ geet somtieds nie goed, dâ gêft dukkels spiktaokel. Maor hier was 'et krek andersum. De moeder hield zoo zielsveul van Frerik zin vrouw asof 'et heur eigen dochter was, en 'en eigen dochter kos nie zoo zielsveul van haor moeder houwen as Frerik zin vrouw van haor. Het was 'et gelukkigste leven dâ je kos uutdenken, veural toen moeder nao 'en jaor grutmoeder hiette en 'et piepjonge dernje naor haor genuumd wier en sprekend op haor gebekte.

Maor 'et zunneke van veurspoed en vreugd glienstert niet altied even mooi; heel gauw trekken de duustere wulkskes van onspoed en verdriet er overheer. Dâ wist grutmoeder uut eigen onderviending. Het duurde dan ook nie lang of ze zag van die donkere wulkskes ien de verte opkommen. Frerik begos te hoesten en maoger te worden en van muuiheid te klaogen. Die kleine rooje reuskes op zin bleike wangen, daor had ze 't niks op begrepen; ze had die leeren kennen op de bleike wangen van Frerik zin vaoderzaoliger. En die dreuge kuchjes, ach! ze goengen haor as krampscheuten deur 't hart. Maor ze zei niks, en bad veul, en bleef alevel vrindelik en opgeruumd.

De vrouw van Frerik dacht dat 'et niks anders was as 'en verkouwenheid die mit er tied wel zou overgaon, en grutmoeder liet haor stillekes ien die verbeilding. Maor, ocherm! op 'et lest most ze toch van a tot z weten wat er gaonde was, went de dokter en de pastoor hadden gezeid, dat de zieke op zin heugst nog maor 'en paor maonden zou leven en zekers Jannewaorie nie meer haolen zou. Erme vrouw, toen brak ook haor 'et harte van kummer en verdriet.

Op 'en mooien harfstdag had grutmoeder buuten de deur is efkes naor den meulen gekeken of 't ook noordenwiend was. Nee, iensgeheel nie! de wiend was heel zacht en 'et zunneke schien lekker werm. ‘Wat 'en hemelsweer!’ zei ze tegen Frerik, die binnen veur 'et kleine raom op 'en stoel te miemeren zat. ‘Kom, we motten saom is 'en kuiertje gaon maoken ien den hof. Aan den kleinen wingerd hangt nog 'en tros druufkes, die zullen nou wel zuut genoeg zin. Kom, laowen is gaon kieken, jong!’ - ‘Wel jao, laowen dat is doen, Frerik!’ zei zin vrouw mit 'en vrindelik gelaot. Ze hielp hum opstaon en goeng hum achteruutloopend veur, en grutmoeder volgde. Vuutje veur vuutje liepen ze, heel langzaom, praotende over 't mooie weer en over de aorigheid dat 't haontje ‘kukelekuu!’ kreide umdat ie zin baos, die 'em graonkorreltjes uut de hand liet pikken, weer buuten zag.

Zoo kwiemen ze aon 't eind van den kleinen hof en daor stoengen ien 't zunneke kasjeweelig drie stoelen; en grutmoeder wou wel 'en bietje gaon zitten; toen goeng Frerik ook zitten en zien vrouw naost hum. Maor dâ goeje mins, ziende hoe ie um zoo'n klein endje loopens hijgde van vermuujenis, kreeg 'et gauw te kwaod. Ze stoeng op en liep naor binnen asof ze wâ vergeten had; en daor ien huus viel ze schreiend um den hals van 'et kleine dernje, dat ien 'et kribke te slaopen lag, en ze snikte 'et kiend wakker, asof ze den zwaoren slag al vuulde die haor boven 'et heufd hoeng.

Grutmoeder, die allinnig naost Frerik was blieven zitten, sprak over de lieflike leinte: as weer de meizuuntjes tussen de gruune gressprietjes en de malse blaojertjes uut de knupkes der boom' kommen uutpiepen, dan zal, jao zekers! dan zal de verkouvvenheid heelegaor opbouwen. - Toen keek Frerik haor aon mit traonen ien de oogen en zei: ‘Moeder, moeder! dâ ge praot van beterschap ien de leinte, as

[p. 183]

mien vrouw der bij is, dâ viend ik verstandig; maor nou we allinnig bij elkaor zitten, nou hâ'k verwacht dâ ge ronduut zoudt zeggen wâ ge ien waorheid van mien denkt. - Wilde weten, moeder, wat ikke er van denk?.... 't Is de kwaol van vaoder en van grutvaoderzaoliger! Jao, as gullie hierbeneejen 'et hoogfeest van Karstmis viert, dan vier ik 'et mit hullie hierboven!’

Hie wilde nie schreien, en kos 'et alevel nie laoten; maor grutmoeder bedwong haor zelvers en zei: ‘Welnou, Frerik, as Onze Lieve Heer dâ wil, dan is 'et ummers ook goed, nie waor?’

‘Jao zekers, moeder! Gods wil geschiede!’

‘Dan motte er ook niet um schreien, jong!’

‘Ik schrei um ou, moeder!.... en um mien vrouw en kiend!.... Wie zal ze helpen, as ik er nie meer bin?’....

‘Onze Lieve Heer!’ antwoordde zij mit diep gevuul, en wees naor boven.

Siends dien mooien harfstdag zag 'et haontje zin baos nie meer buuten, alschoon ie dukkels ‘kukelekuu!’ riep. En toen 'et hoogfeest van Karstmis kwiem, was Frerik nao 'en zaolig afstarven uut 'et kleine huuske langzaom weggedraogen. En toen 'et jaor daorop weer Karstmis wier, was er alweer een 'et geheimzinnige vuutpad opgegaon: dâ was zin braove vrouw, die gen rust kos vienden dan bij haor Frerik op 'et stille karkhof.

Zoo bleef grutmoeder mit 'et kleine dernje allinnig over. De ouwe pastoor, die zooveul steun en troost had gebrocht ien de ziekte en bij 't starven van Frerik en zin vrouw, kwiem haor nou ielke week bezuuken, en zurgde er veur dâ ze gen erremoei leei, en betaolde uut zin eigen zak de huur van 't huuske.

Dâ goeng zoo nog al 'en jaor of wat zin gangetje. Maor kiek, wâ gebeurt? Daor kumt de pastoor ook te starven en, krek of 't zoo wezen most, wordt ien dezelfde maond 'et stuk land, waorop 'et huuske gebouwd was, deur 'en vremden heer gekocht, en die hêt laoten weten, dâ ze op Neijaor er uut mot, umdat 't huuske tot aon den grond wordt afgebroken.

Haor goeje pastoor gesturven, van wien ze deur eigen onderviending getuugen kos, hoe toepasselik op hum de spreuk is die op zin bidprintje te lezen stoeng, dâ de echte waore godsdienst ien 'et oog van den hemelschen Vaoder is weduwen en weezen ien de verdrukking te bezuuken; en dan, binnen kort haor huuske te motten verlaoten, waorien ze as jonge vrouw, as moeder en as grutmoeder zooveul zuuts, jao! maor ook zooveul zuurs beleefd had, en waor ze drie lieve doojen had zien uutdraogen....: ocherm! die dubbele ramp had haor zoo geschokt, dat 'et krek was of haor tien jaor levens ontvallen waor, en 's nachts kos ze er nie van slaopen. De kastelein uut de Gouwe Roskam, die haor 'en vrindelik bezuuk had gebrocht, was, nao overleg mit zin vrouw en Kees Wouter, op den adee gekommen, zin veurnaomste klanten op den tweeden Karstdag te bepraoten, um veur 'en goed onderhoud van 't ouwe mins te zurgen. ‘Kom dan’ - had ie tegen grutmoeder gezeid - ‘kom dan ook nao de laote kark bij mien en breng 'et dernje mee!’

Kiek, en zoo is 't gekommen, dat die twee erme schepsels daor ien de glagkaomer zitten tussen de riekste boeren van 'et darp.

De kastelein had mit 'et aonbod van Keukelmans nie meegedaon: - een dubbeltje in de week - foei! 'et was 'en schand! Alevel, docht ie, laot 'k maor zwiegen; 't is toch al vast kris, en miteen zâ 'k er ook wel kras uut haolen. Daorum liet ie erst de kaomeraods maor wâ parlesanten over koetjes en kelfkes en over den slechten tied, en brocht ze toen ongemerkt weer op 't sjapieter. Hie rekende hullie veur, dâ zeuven en drie geliek is aon zes en vier, en dâ tien dubbeltjes en alle praotjes nie meer is as totaol één gulden ien de week, en dâ niemand 'et ouwe mins daorveur ien huus, laot staon ien de kost, zal nemen. En toen ie meinde dâ Gradus Kortland 'en teiken gaf van wèl, vroeg ie hum: ‘Wilde gij dan misschien haor daorveur ien de kost?’ Maor Gradus kuchte en zei: ‘Dank oe!’ - ‘Hie is zelvers bij zin vrouw ien de kost!’ riep er een. Wie dâ riep, hoef ik nie te zeggen, went de boeren keken lachend naor den kemieken Kees Wouter.

Heel vrindelik begos de kastelein ze weer over den borstlap te strieken: ‘Allâ vrinden! de daogen zin te kort um er lang over te praoten: laowen ielkeen nou r'is 'en kwartje geven, dan binnen we klaor, allâ! Wie duut er mee?’....

Arie Winkelhaok, de ouwe Missendiender, dien we nog niks anders hebben heuren zeggen as ‘besjoerrr’ en ‘amen,’ tikte mit 'et tinnen lepeltje tegen zin glêske, stoeng op en sprak langzaom: ‘Dignum et justum est - dâ wil zeggen: 't is weerdig en rechtveerdig! hm! Weerdig is de redenaosie van den kastelein dâ we er naor luusteren; en 't is rechtveerdig dâ we er mee akkordieren, en dâ we reselevieren één kwartje ien de week as princiep te stellen, anders blieven we ien staotje kwoo. Wordt mien avies deur ullie aongenomen, dan zâ 'k uut den grond van mien hart zeggen: Deo gratias! Goddank.!’

‘Mooi, mooi!’ klonk 'et deur de glagkaomer, en Winkelhaok buugde as 'en kniepmes en speulde mit zin vingers ien de haor', van plezier dat ie 't er mooi had afgebrocht. En Doms uut den Haozesprong keek hum scheel aon en zei tegen Piet Knipper, den fiemelaor: ‘Waor haolt de kerl toch al die stadhuuswoorden vandaon, zoude zeggen!’

‘Waor ie ze van daon haolt’ - zei de fiemelaor 'en trok 'en aoklige tronie - ‘dâ weet ik nie; maor dat ie 'en woord gezeid hêt dâ mien bitter ien de ziel grieft, dâ weet ik wèl!’

‘En dat is?....’ vroeg Dorus uutdaogend.

‘Hie hêt gezeid: rechtveerdig! En ik zeg: daor steet geschreven: de Heere allinnig is rechtveerdig! Een mins, zoo as wij allemaol zin, is nie rechtveerdig, maor ien wendig vol zunden en gebrek: 's minsen vleisch is verdarfelik van jongs af aon!’

‘Dâ ge dâ van oe eigen zegt, allebeneur!’ - gaf Dorus ten antword - ‘went ielk mins kent zich zelvers 'et best. Maor nou wil 'k oe vraogen: mit welken bril hedde gij 't ienwendig gebrek van ons allemaol bekeken?’

‘Mit welken bril? dâ kumt er niet op aon, jong! Maor dat 'et mit ouw uutwendig gebrek nie te best uutziet, daor hê'k gin bril veur neudig!’

Scheele Dorus, alschoon ie den venienigen steek goed vuulde, bleef bedaord en zei: ‘Aorig oe eigens der uut gered, menneke! Heel aorig, dâ mot 'k zeggen. Och jao! mien uutwendig gebrek laot ik bekieken zonder bril, zoo as gij ouw ienwendig te kiek hangt; maor.... ik duu dâ niet uut geistelike heugmoed. Verstaon? - En dan hedde gezeid, dâ 's minsen vleisch verdarfelijk is; houdde 't daorum misschien zoo goed onder den pekel mit zes borrels daogs?’

Allen schudden van 'et lachen, en de stoel van Tijs van den Hooiberg kraokte er van.

‘Knippertje, Knippertje! wacht oe veur de geteikenden!’ riep Kees Wouter mit zoo'n kemiek gezicht, dat de fiemelaor zin tronie weer in 'en vrindelike plooi zette en rechtveerdig genog wier, um de ruzie saomen af te drinken.

De kastelein ziende, hoe allen over dâ gedisputier waoren opgemonterd, maokte van die goeje stemming gebruuk um nou zin slag te slaon en zei: ‘Vrinden, ik zal er dan maor vast op rekenen, dat ielk 'et avies van Winkelhaok goedkeurt en en kwartje ien de week geven zal. Niemand er iets tegen?.... eenmaol, andermaol.... veur de derde maol! De zaok is ien orde!’ En um er 'en zegel op te drukken, goeng ie daodelik dicht bij grutmoeder staon en riep zoo hard as ie kos deur zin hand', as deur 'en toethoren: ‘Goeje ziel, 't is er deur! Allen zullen veur oe zurgen!’

Allen knikten toestemmend en luusterden of 't ouwe mins ook wâ zei. Jao, heur! dâ duut ze mit bevende maor nog heldere stem: ‘Dank oe wèl, goeje minsen! - Het Kiendje van Betteljem zal 't oe loonen. - Lang zal 't ook nie meer duuren, dâ vuul ik zelvers best. - Ik zal gauw ien 't Hemeltje wezen.... as 't God blieft!’

Toen niem ze de slip van de veurschoot en wreef de traon' uut heur oogen. Dâ trof allen diep ien 't gemoed. Och, ze hadden 'et toch ook zoo kwaod nie gemeind. Dâ ze ien't begin zoo weinig toeschietelik waoren, was niet uut knieperigheid, maor - hoe zâ 'k 'et zeggen? - uut jeloersheid op den kastelein, die zich te veul aon 't heufd van die dinksigheid had gesteld. Ze wouwen hum is laoten vuulen, dâ ze nie van zins waoren zoo maor as kienders aon zin leiband te loopen. Wâ meint ie wel? Nie te fammeljaor astebliet! Had ie daogs te veuren aon ielk apart de zaok geëksplezierd en onder vier oogen gezeid: ‘duu 'm 'et plezier en help me!’ dan hadden ze nie zoo veul spuls um 'n kwartje gemaokt, dan was zin veurslag daodelik aongenomen. Daor gêf ik oe 'en briefke van mien hand op!

De kastelein begriepte dat ook, maor - zoo as meer gebeurt - toen 'et te laot was. Had ie geweten, dat 't nie zoo mekkelik van 'en leien dekske zou gaon as ie wel gedocht had, dan had ie grutmoeder zekers niet ien de glagkaomer laoten kommen. Gelukkig dat 'et ouwe mins van al dâ gehaspel en gekiebel niks heuren kos, 't zou haor meer as hard hebben gevallen. Maor afijn, gedaone zaok' nemen gen keer, en deze zaok was nou dan toch ien orde, verdikkie!

Ien orde? Jao wacht, ze hadden hum zoo lang gesjiekanierd; nou, bij 't scheien van de merkt, wou ie poerlegrap hullie 't ook is efkes doen. Lachend fluusterde ie Kees Wouter iets ien 't oor en begos toen weer 't woord te vuuren: ‘Vrinden! gullie mot 'et mien nie kwaolik nemen as 'k oe zeg, dâ we nog veur wat anders hebben te zurgen! We motten nog....’

‘Wat drommels is dàt!’ pruttelde Jan Kribbenburg - ‘Motten zitten ien ouwe kleêr! Wâ motten we nog?’ - ‘Veur 't dernje nog ekstrao betaolen?’.... vroeg Teun Keukelmans, en speulde mit zin ketting. - ‘Dâ's waor ook! van 't dernje hêt ie nog niks gezeid!’ merkte Piet Knipper op. - ‘Daor kumt zóó gen end aon!’ klaogde Tijs van den Hooiberg. - ‘'t Begint weer van veur af aon!’ grinnikte Dorus uut den Haozesprong. - En Nol Raoteling bromde asof er 'en hommel ien zin neus zat, - en Gradus Kortland begos te kuchen as 'en verkouwen ekster, - en Koos Lammers goeng op zin spiellebeen staon zeggende: ‘'t Duurt mien te lang af, ik gao!’ - en Arie Winkelhaok stoeng ook op en zei kortaf: ‘Besjoerrr!’

‘'t Dernje is al verzurgd!’ - riep gauw de kastelein - ‘Gullie laot 'en mins ook niet uutpraoten. Kost en ienweuning veur dâ kiend is zonder bezwaor van de schatkist, went dâ neem ik veur mien eigen rekening; dâ hê'k al mit mien vrouw netjes overleid. Ik wou oe maor vraogen, of gullie ook iemand weet, die grutmoeder veur 'en rieksdaolder in de week zou willen opnemen?’ Ze prakkezierden en prakkezierden.... maor niemand wist iemand.

‘Dan weet ik iemand!’ riep Kees Wouter; en allen keken hum neisgierig aon, toch bang ook dat ie maor mit 'en kwienkslag op de proppen zou kommen. ‘Dan weet ik iemand!’ riep ie nòg ens; en toen zoo hard dat 'et ouwe mins 'et heelegaor heuren kos: ‘As grutmoeder jao knikt, dan neem ik haor bij mien ien huus!’.... En grutmoeder lachte en zei daodelik: ‘Jao! asteblief!’ Zij kende hum van oudsher as 'en aorige braove mins. Hie woonde ook ien 'en net huuske mit 'en hofke der bij; en zin zuster woonde bij hum ien en was ook zoo'n goed mins; en miteen docht ze nog is efkes aon de lekkrespekpannekuukskes, die ze op de brulloft van Frerik gebakken had. Jao, daor wil ze graog wezen, asteblief!

‘Maor der is nog 'en maor bij!’ - zei de ouwe gediende en schuufde zin pet op één oor en zette zoo'n bedenkelik gezicht, dâ de boeren het veurheufd er van fronsten en de lippen strak ientrokken. - ‘En die maor is: grutmoeder mot mien op heur woord van eer beloven dat, as ik weer veur den Oost teiken, dâ ze dan meegeet as merketenster!’

Allen proestten 't uut van lachen, en goengen

[p. 184]

toen ien 'en halve kring veur grutmoeder staon um haor te fillesistieren. Ze was zich zelvers nie meer. Een zunneke van vreugde straolde op haor gelaot en traonen van dankbaorheid gliensterden ien heur oogen. En toen Kees Wouter haor onder den erm wou nemen en vrindelik zei: ‘Kom, moederke!’ toen antwoordde ze: ‘Jao, ik kom!’ En met dâ ze dâ zei, vielen haor eugskes dicht en 't heufd zakte zachtjes op de borst, en haor zieltje kwiem ien 'en beter huuske hierboven, waor gen mins 'en kwartje veur hoefde te betaolen.