De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 8

[p. 105]

[Nummer 14]

Genezen.
Door Mathilde.

I.

Rosdrecht was niets en zou nog niets zijn als het zijn fabrieken niet had: groote, uitgebreide fabrieken, die dag en nacht rookten, zwoegden, zuchtten, kermden, die het eenmaal zoo rustige landelijk schoone dorp hulden in een witten, rookerigen mist, welke reeds van verre zichtbaar was en 's nachts als een gloeiende dampkring over het landschap zweefde en aan alle huizen, planten en boomen hun frischheid ontroofde.

Vroeger was Rosdrecht een dorpje geweest als elk ander, de menschen leidden er een eentonig, vredig leven, thans was er met de rumoerige nijverheid der XIXe eeuw veel beweging, veel drukte, veel afwisseling gekomen. De eigenaar der fabrieken, Jan Willem van Deurne, h[i]eld van opgewektheid, van vroolijkheid, van feesten; hij liet zijn arbeiders goed werken, sommigen meenden zelfs te goed, maar hij zorgde er ook voor dat zij druk feesten konden vieren. Menigeen noemde Rosdrecht ook wel eens Pretdrecht, alleen omdat men er zoo van pret maken hield.

De fabrikant was en bleef dan wel het middelpunt van al deze feesten; hij leidde ze, na ze ontworpen te hebben, hij vertoonde zich als een genadig koning te midden zijner onderdanen, hij nam met een eigenaardige houding de hulde van het volk aan als iets dat hem rechtmatig toekwam. Hij kon glimlachen, buigen als had hij 't zijn leven lang gedaan en als ware hij in zijn jeugd niet een eenvoudige weversknecht geweest.

Zijn eigen energie en veel geluk hadden van hem den grooten man gemaakt, die hij nu was, en hij scheen op niets zoo trotsch, als op den weg dien hij afgelegd had; hij deed alles om zich bemind te maken en wie hem gezien had te midden van een groot feest. terwijl het geheele dorp op zijn bevel te zijner eer illumineerde en vlagde, zou niet anders vermoed hebben dan dat hij de afgod was zijner onderhoorigen.

de zegen voor den strijd, naar de schilderij van peter stachiewicz.

[p. 106]

Thans weer was Rosdrecht in feestdos. De fabrieken hadden vrijaf, alle arbeiders, mannen, vrouwen, kinderen hadden hun Zondagsche pakken aan, een cavalcade werd gevormd, bestaande uit de groote, lompe, harige fabriekspaarden, bereden door jonge mannen in middeleeuwsche ridderkleeding, die slecht paste bij hun bleeke, ongezonde kleur en zwakken lichaamsbouw.

De muziekkapel, eveneens in costuum, zette zich in beweging, en voerde schetterende marschen uit; alles stroomde naar het station, kleine meisjes in het wit met oranjesjerpen om schaarden zich op het kleine perron en een menigte menschen vulde alle beschikbare ruimte in en om het gebouw.

Daar komen de rijtuigen aangereden; een landauer, bespannen met twee fraaie paarden van zuiver Engelsch ras, waarin de heer Van Deurne alleen zat, toen een victoria met zijn twee dochters, een logée en zijn jongste zoontje, dan nog een paar andere rijtuigen, waarin de ‘heeren der fabriek’ reden.

Telkens als een dezer rijtuigen voorreed begon het volk te juichen en hoera! te roepen; de heer Van Deurne groette joviaal met de hand, de jonge dames gichelden onder elkander en keken lachend links en rechts; 't waren groote, lompe meisjes, met meer opzichtige dan smaakvolle zomerjurken aan en met geheele bloemtuinen op haar hoofden. De ‘heeren’ rookten hun sigaren en deden hun best om goed te laten merken, dat zij de vertooning niet ernstig opnamen en alleen maar meededen omdat de patroon het wilde. De ruiters reden heen en weer, zeker als zij waren bewonderd te worden door hun familie en bespot door hen die, minder bevoorrecht, geen familielid onder de ridders bezaten; vlak bij het station stond een groote groene eereboog opgericht met het opschrift:

‘Lang leve onze jonge meester!’ met jaartallen links en rechts en een menigte blauwe, roode en witte papieren rozen tusschen het groen.

‘Wat een herrie!’ zeide een vrouw, ‘'t Is waarlijk of 't zoo iets bijzonders is dat de jonge heer van zijn reis terugkomt!’

‘Nu of 't iets bijzonders is,’ antwoordde een man, ‘hij had evengoed onder weg door de Laplanders kunnen opgegeten worden.’

‘De Laplanders,’ meende een wijsneuzige opgeschoten knaap, ‘de Laplanders eten toch geen menschen.’

‘Nu ja, dan zijn 't anderen! Ik ben in mijn jeugd niet zoo lang op school geweest dan jij en daardoor heb ik nu ook minder verbeelding.’

‘Je mocht willen dat je wat meer geleerd hadt.’

‘Nou, ik ben nieuwsgierig, waaraan de baas meer zal hebben: aan mijn pooten of aan jou kop.’

‘En ik zeg dat het een schandaal is,’ riep een man met een uitgemergeld, knorrig gezicht, die zijn werkpak aan had, ‘dat de baas op onze kosten feest viert.’

‘Op onze kosten?’

‘Ja zeker, of is 't niet op onze kosten, als hij de fabriek laat stilstaan en ons dan ons loon niet uitbetaalt alleen omdat hij 't weer in zijn hoofd krijgt pret te maken.’

‘Maar wij hebben nu ook vrij, en van avond en den heelen dag is 't feest...

‘Ik verlang geen feest, ik wil werken, daarvoor heb ik mij verhuurd en niet om feest te vieren. En als ik werken wil behoeft hij de fabriek niet te sluiten.’

‘Och wat, Dorus, je bent ook altijd zoo'n Jantje Contrarie geweest.’

‘Waarom? Omdat ik er hartelijk voor bedank dien kwajongen van een zoon, van hem, die zijn leven lang niets gedaan heeft dan pret maken en leeg loopen nu nog in te halen òf hij de koning zelf was en dan op slot van rekening mijn armzalig dagloon nog te missen voor zijn pleizier! Maar jelui bent ellendige pluimstrijkers en stroopsmeerders of wat is 't anders dan groote lafheid en naar-den-mond-praterij van jullie om hier Hoera! te roepen en je Zondagsche plunje te bederven alleen omdat het den baas belieft zoo'n lawaai te laten maken voor zijn bedorven zoontje!’

‘Je bent een sociaal, Dorus!’

‘Ik... neen nog niet... maar je zoudt het hier worden.’

‘We hebben 't hier best. De patroon is goed en mild.’

‘Als wij zijn zin doen, en ploeteren dag en nacht.’

‘Maar wij worden er voor betaald!’

‘Veel te weinig! Wij zijn 't die hem in staat stellen zoo deftig te wonen en zulke mooie paarden te houden en zijn vrouwen aan te kleeden als poppen; wanneer wij niet voor hem werkten en zweetten, wat zou hij dan zijn?’

‘Maar als hij de fabrieken niet hield, wat zou er dan van ons komen?’

‘Weet je, wat hij voor heeft met zijn feesten en pretmakerijen, met zijn drukte en lawaai, niets anders dan ons zand in de oogen te strooien, dat komt hem nog veel goedkooper uit, dan wanneer hij ons alle weken een paar gulden meer gaf. Hoe meer pret wij hebben, hoe minder wij er aan zullen denken opslag te vragen, maar ik vergeet het niet, hoor! En vandaag of morgen zal ik het ook zeggen!’

‘'t Zal je wat helpen!’

‘Als ik 't alleen zeg, neen, maar als allen mij steunen, en helpen en wij 't samen roepen!’

‘Dat zullen zij niet doen!’

‘Omdat zij domooren, ezels zijn; omdat zij niet inzien, dat wij 't goed hebben alleen omdat wij den baas zijn wil doen; omdat wij koopen in zijn winkel; omdat wij ons laten korten voor pensioen en ziekenfonds; omdat wij zijn dokter nemen, zijn bakker; omdat wij onze kinderen moeten laten leeren zooveel en zoolang als 't hem goeddunkt, bij de meesters, die hij kiest, omdat wij zoo langzamerhand zijn slaven worden en alles moeten doen wat hij zegt!’

Een groepje mannen en vrouwen had zich langzamerhand om den spreker verzameld en niemand wijdde meer aandacht aan de potsierlijke ruiters en de fraaie rijtuigen, maar met gretige ooren werd naar den spreker geluisterd.

‘Voorzichtig, Dorus!’ zeide er een, ‘spionnen zijn er overal.’

‘Waarom zal ik voorzichtig zijn? Om mijn vier stuivers per uur, die kan ik overal krijgen, en als ik ze morgen niet vinden kan dan is de rivier er altijd nog; dit leven is zoo'n ellendige boel. Vroeger toen wij nog geloofden aan de praatjes van den pastoor, waren wij nog bang voor zoo'n paardenmiddel; waarom zouden wij 't nu laten? Is dit leven dan zoo prettig? Ja, voor die groote lui daar ginds, maar voor ons arme sukkels!’

‘Je kunt opkomen!’

‘O ja, als je moed en levenslust hebt, maar die zijn al lang weg; sedert mijn arme vrouw dood is en mijn kind...’

‘Heb jij je troost in de herberg gezocht?’

‘Waar anders? Dat geeft heldere gedachten en moed om ze eens hardop uit te spreken. Waarom ben ik minder dan Jan Willem van Deurne; stond hij niet naast mijn vader aan het weefgetouw? Waarom zal ik zijn zin doen als hij mij niet genoeg betaalt?’

Daar luidde een bel, daar piepte een stoomfluit, en er kwam beweging in de menigte, alles stroomde naar voren, rekte de halzen, drong zijn buurman links en rechts om een plaatsje in de voorste rijen te bemachtigen.

Dorus bleef alleen staan, hij haalde de schouders op en keek verachtelijk rond.

‘Dom volk, het verdient zijn lot,’ mompelde hij. ‘Ziet ze nu eens dringen en hossen, om den top van den neus te zien van zoo'n nietsdoener, zoo'n melkmuil als de jonge Van Deurne.’

De familie Van Deurne met haar stoet, die tot nu toe in de wachtkamer gewacht hadden, betraden het perron.

De onderwijzers schikten de in het wit gekleede houterige meisjes met haar stijve in den nek vallende vlechtjes of wild gekruld haar in twee rijen; een der meisjes, met een groot bouquet in de hand, stond gereed om het welkomstversje op te zeggen dat zij uit het hoofd had geleerd.

Twee rijen jongens zetten hun monden klaar om straks een lied uit te galmen.

De muziekkapel begon ‘Wien Neerlandsch bloed’ te spelen: de oude heer Van Deurne trok zijn wit vest omlaag, groette nog even met een genadige handbeweging den burgemeester en den notaris, die hij in de verte tusschen het publiek opmerkte en zette zich toen in postuur om zijn zoon met open armen te ontvangen.

Hijgend en dampend stond de trein stil; alleen uit de derde klas, kwamen eenige boeren en boerinnen, die naar den naasten marktdag geweest waren, uitstappen.

De conducteur schreeuwde drie-, viermaal op verschillende tonen: Rosdrecht, wierp de portieren der waggons, eerste en tweede klasse open, maar er stapte niemand uit; het verzamelde publiek op het perron werd onrustig, de muziek verstomde, de kinderen verlieten het gelid, onmogelijk het jonge troepje bij elkander te houden; de ouderen zelfs met mijnheer Van Deurne aan het hoofd, vlogen naar de wagens, men keek nog eens en nog eens.

Geen twijfel meer, de jongeheer was niet meegekomen. Had hij zich verlaat of vergist, maar dan was er toch zeker wel een telegram gekomen. Het was treurig, maar wat er aan te doen! De feestelijkheid was gestoord; het gelaat van den ‘baas’ zeiden allen, scheen erg bewolkt, toen hij weer alleen in den landauer plaats nam, dien hij zoo gaarne met zijn zoon had willen deelen, de cavalcade trok in wanorde terug en de schoolkinderen werden met moeite door den meester en de juf in bedwang gehouden.

Teleurstelling stond op aller trekken te lezen; ieder maakte zijn veronderstellingen, en alleen Dorus wreef zich in de handen, hij had er blijkbaar plezier in.

II.

Villa Suzanna, zoo heette de nieuwe villa van den heer Van Deurne; vroeger toen zijn eerste vrouw nog leefde, heette zijn eenvoudig huis Villa Aleida. Het was een fraai gebouw van drukke bouworde, vol torentjes, balkons, uitbouwtjes en terrassen te midden van een tuin, die nog te kort geleden aangelegd was om mooi te zijn en op dezen warmen zomerdag nog te weinig schaduw bood om er aantrekkelijk uit te zien. Van de talrijke torenspitsen waaiden vlaggen, de ingang was met groen en bloemen versierd, voor het hek stond een eereboog, nog grooter dan die bij het station.

Juist op het oogenblik dat de trein voorreed, hield er een klein open mandenwagentje voor de villa stil; een jongmensch sprong er uit, betaalde den koetsier en wandelde toen loom en langzaam over het met grint bedekte voetpad naar de versierde deur, die open stond; hij trad binnen, liep de gang door en daar hij niemand ontmoette, schoof hij de portière weg, die zich aan het einde daarvan bevond en trad in een groote wat al te bont gemeubelde tuinkamer, waarin een feestelijk versierde tafel klaar stond; een jonge dame en twee meiden waren bezig er de laatste hand aan te leggen.

Hij bleef staan en zag flauw glimlachend rond; het was een bleeke jonkman van drie of vier en twintig jaar met een gelaat, dat misschien knap zou geweest zijn zonder de vage, onbestemde uitdrukking zijner bleekblauwe oogen, die hij bijna nooit geheel opende; er lag een soort van bestudeerde achteloosheid in elk zijner bewegingen, zooals hij nu ook al weer een der portières vast hield en tegen den deurpost aanleunde.

‘Heeremijntijd!’ riep de oudste meid uit, ‘de jonge heer!’ en liet bijna 't glas vallen dat zij vasthield.

De jongere en de juffrouw zagen beiden nu ook op, en een uitdrukking van groote verbazing sprak uit hare oogen.

‘Mijnheer Van Deurne, u is toch niet de verwachte?’ sprak de jonge dame.

Een schaduw van een glimlach speelde om zijn lippen terwijl hij slepend antwoordde:

‘Ja, 't kan wel zijn, dat ze mij vandaag verwachten. Ik heb 't hun ten minste geschreven. Oef! wat is 't warm!’ en hij liet zich op een divan neervallen.

[p. 107]

‘Maar heeft u den stoet niet ontmoet?’ vroeg de dame weer.

‘Welken stoet?’

‘O 't heele dorp is in beweging om u feestelijk te ontvangen.’

‘Ja, ik begrijp het wel! Juist iets van Pa, maar ik houd van geen tooneelvertooningen. Veel te fatigant, en in die hitte.’

‘Dus is u nu niet aangekomen?’

‘O neen! 't Zou mijn dood zijn!’

't Meisje glimlachte en de jonge heer opende een ondeelbaar oogenblik zijn oogen om haar aan te zien, maar dadelijk kneep hij ze weer toe en leunde achterover als om van een denkbeeldige vermoeienis uit te rusten, maar die seconde was hem voldoende geweest om te zien dat het meisje er dood eenvoudig en toch elegant uitzag; haar donkerblauw kleed sloot onberispelijk om haar nette gestalte, maar droeg geen enkel versiersel; haar lokken waren eenvoudig opgemaakt, doch misschien juist hierdoor viel hun groote weelderigheid nog meer op, haar trekken waren te onregelmatig om mooi te zijn, doch zij had oogen zoo vol gloed en uitdrukking dat haar gelaat er geheel inwendig verlicht door scheen.

‘Uw dood!’ herhaalde zij spottend.

‘Heusch, u kent mij niet,’ ging de jonkman voort, ‘maar neem mij niet kwalijk, juffrouw!’ en hij stond met een blijkbare overwinning van zich zelf even op. ‘Ik heb mij niet gepresenteerd, maar u weet toch wie ik ben en ik heb de eer....’

‘De gouvernante,’ zeide zij kortaf.

‘O, de gouvernante van mijn zusters! Ik condoleer u!’

Zij had zich al omgekeerd en gaf eenige bevelen aan de meiden; hij lag weer naar het scheen doodvermoeid op den divan.

‘Belieft u ook iets, mijnheer!’ vroeg zij.

‘Neen, dank u! och ja! een glas spuitwater met cognac of madera.’

De gouvernante ging naar het buffet, maakte stilzwijgend het gevraagde klaar, en bood het hem aan.

‘U verwent mij, dank u vriendelijk!’ sprak hij altijd op zijn slependen, afgematten toon, dien het meisje bij haar zelf onuitstaanbaar noemde; hij nam het glas, zij schoof een tafeltje bij, en vroeg toen:

‘Zal ik uw moeder.... ik bedoel, zal ik mevrouw Van Deurne roepen, zij is alleen thuis?’

‘O neen, ik zal ze vroeg genoeg zien,’ hernam hij, met iets meer beweging in de stem; ‘o, wat een goed idée van mij, gisteravond in de stad aan te komen en daar te slapen. Ik heb flink uitgerust en ben toen kalm hierheen gereden. Verrukkelijk, dat ik al die beweging heb misgeloopen.’

‘Maar 't zal mijnheer erg teleurstellen en de menschen niet minder.’

‘Och, juffrouw, meent u dan dat zij het doen om mijn mooie gezicht? 't Is maar om hun eigen pret en afleiding!’

Daar ging de deur aan den linkerhoek open en een groote, zware vrouw, in zwarte zijde gekleed en behangen met goud en diamanten, overal waar deze maar gevoeglijk konden gehangen of gestoken worden, ruischte naar binnen.

‘Juf,’ zeide zij met een schelle, grove stem, ‘helpt u me eens even mijn dormuises aan de ooren te doen. Wie is dat? Gosjemijne, Oscar, en ik heb niets gehoord. Waar is Pa?’

Met een diepen zucht als drukte de heele wereld op hem, richtte Oscar van Deurne zich op, legde zijn eene hand op de borst en boog zich toen met gemaakte deftigheid bijna in tweeën, voor de dame.

‘Madame mère, ik groet u!’ zeide hij.

‘Maar waar kom je van daan? Zij zijn naar het station om je te ontvangen.’

‘Ja, dat weet ik alles! Vraagt u aan die dame daar, ik heb ze alles uitgelegd. In zoo'n hitte kan zelfs mijn geachte moeder niet van mij vergen, dat ik zoo'n lang verhaal twee keer doe! Als u mij permitteert, wil ik mij wel even retireeren, want als straks de heele pan er aan komt, geeft het weer nieuwe fatigues!’ En hij verdween langzaam achter de portière.

‘Wat vreeselijk voor Pa!’ kakelde mevrouw Van Deurne, tweede van den naam, voort, ‘maar zoo is Oscar nu altijd, altijd in de contramine en wat ziet hij er slecht uit. Dat komt nu van dit ongelukkige opvoedingssysteem, maar zoo is Van Deurne nu altijd. Hij heeft gewerkt en zijn zoon moet niets doen. Tot niets doen is de jongen opgeleid; hij zal er pleizier van beleven, maar mijn Fritsje dien zal ik anders opvoeden; over Oscar heb ik niets te zeggen, hij is de zoon van een fijne dame, nu ja, ik was maar een gewoon burgermeisje, en dat laat Van Deurne mij genoeg voelen. 't Kan mij ook niets schelen; wat zien mijn kinderen er ook gezond en flink uit in vergelijking van dat rijkelui's zoontje.’

Zwijgend verschikte de ‘juf’ hier en daar iets aan mevrouws kleeren, zette aan haar goudsmidskraam wat gratie bij en deed of zij niets van de vertrouwelijke ontboezemingen hoorde, waarvan de stroom geen oogenblik stuitte.

‘Ik noem 't een schandaal ze allemaal zoo te dupeeren,’ klonk 't eindelijk, en het donkerroode vollemaansgezicht werd zoo 't kon nog rooder en vuriger. ‘Komen ze daar niet terug?’

Ja, daar kwamen zij allen terug, de rijtuigen, met hen die uitgenoodigd waren op het dejeuner dinatoire, ter eere van den zoon des huizes aangericht.

Het gelaat van den fabrikant stond zeer norsch en onvriendelijk, toen hij uit het rijtuig stapte; zijn vrouw stond op het bordes en schreeuwde hem vrij ondeftig toe:

‘Je komt met de kous op den kop terug, hè? En Oscar is er al!’

Een verward geluid van stemmen en uitleggingen volgde, de meisjes lachten en joelden onder elkander, de heeren groetten mevrouw en klaagden dat het zoo warm was, en dat het zoo jammer was en mijnheer Van Deurne ging dadelijk den verloren zoon opzoeken.

Hij vond hem in zijn eigen kamer of liever wat zijn kamer geweest was vóór zijn vertrek, hij lag op een chaise longue uitgestrekt; nu echter met wijdgeopende oogen, die strak gevestigd waren op een portret, dat boven zijn lessenaar hing en een jonge vrouw voorstelde met een sympathiek, lijdend uiterlijk. Nauwelijks hoorde hij echter den knop van de deur omdraaien of hij sloot snel zijn oogen en deed of hij sliep.

‘Oscar! Wat heb je ons gefopt’ riep de fabrikant binnentredend.

‘Sorry, very sorry!’ zeide de zoon en stond lusteloos op, ‘hoe maakt u het, Pa?’

‘Is dat de begroeting na drie jaren afwezigheid?’ vroeg de vader, zag hem verwijtend aan, en omhelsde hem toen hartelijk.

‘Drie jaar! 't is een heele tijd,’ sprak de jonkman.

‘Je ziet er slecht uit! Heel slecht!’

‘Vindt u!’

‘Je hebt toch aan niets gebrek gehad?’

‘Gebrek! Dat heeft uw beurs toch wel gemerkt.’

‘Dat was niets! Hoe meer, hoe beter! Ik heb gewerkt en gezwoegd in mijn jeugd; ik wil hebben, dat mijn zoon zijn jonge jaren geniet. Geen geld was daarvoor te veel. Je weet, je bent mijn alles, 't eenige wat mij overblijft van mijn Aleide,’ en hij wierp een blik op het portret. Oscar daarentegen wendde den blik af.

‘En je hebt veel gezien, veel genoten? Je bent voldaan!’

‘Ja, ik heb veel gezien, ik ben verzadigd van het zien, ik kan mijn oogen haast niet meer openhouden zoo zwaar zijn ze geworden van het zien.’

‘En nu doe je met je leven precies wat je wilt. Ik geef je vrijheid tot alles, geld kan je krijgen, zooveel je verlangt. Wil je naar Parijs gaan, naar Londen, naar Weenen, naar Italië, doe wat je wilt. De zaken gaan best, opperbest. Ik zal wel werken, als jij maar tevreden bent!’

‘Tevreden!’

Een bittere lach speelde om de jonge lippen, die het lachen schenen verleerd te hebben.

‘Ben je dat niet? Ben je niet tevreden?’

‘O, u is de beste van alle vaders! U heeft voor mij gedaan, meer dan een vader ooit voor zijn zoon deed. Uw bedoeling was goed! Ik ben er u dankbaar voor!’

Van Deurne noorde slechts de laatste woorden en zijn oogen blonken van voldoening.

‘Maar foei, wat heb je ons teleurgesteld! We hadden er ons zooveel van voorgesteld! De lui hier hebben zoo graag een uitje, 't zijn groote kinderen, 't geeft zoo'n goede afleiding soms zoo'n pretje. Waar ben je geweest van nacht?’

Oscar vertelde zoo kort mogelijk, wat hij gedaan had.

‘En nu ga je toch mee! Niet waar! Zij staan daar allemaal zoo op je te wachten; zij begrijpen er niets van waar je blijft.’

Oscar zuchtte nog eens en zeide:

‘U is een goeie, beste vader! maar dat begrijp ik niet hoe u zoo van die drukte en bereddering houden kan.’

‘Och, dat hoort er zoo bij!’

‘Ik vind die bluf erg bourgeois!’ en hij trok verachtelijk zijn lip op.

De oude heer zag hem met een soort van bewondering aan.

‘Je bent als je moeder vol aristocratische neigingen,’ verklaarde hij met zelfvoldoening, ‘gelukkig dat ik geld genoeg heb ze te voldoen.’

(Wordt vervolgd.)