De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 8

[p. 1]

[Nummer 1]

De dokter zonder praktijk,
door J.R. van der Lans.

In een nette, eenigszins streng gemeubelde voorkamer zat een jongmensch van tusschen de vijf en twintig en dertig jaar achter een schrijftafel, beladen met boeken en papieren. Het boek, waarin hij zoo even had gelezen, had hij achteloos ter zij geschoven, en mat in zijn leuningstoel achterover gezonken, liet hij den blik onverschillig door de kamer rondweiden. Over zijn schrijftafel heen zag hij de groote boekenkast met haar lange rijen, deels fraai gebonden, deels in lichtkleurige papieren omslagen genaaide boeken, zichtbaar door de glazen schuifdeuren; lang liet hij het oog rusten op die vergulde titels, op die breede gele, grijze of blauwe ruggen met geleerde Latijnsche woorden bedrukt, en een diepe zucht welde uit zijn borst op.

Die strenge boeken met hun wetenschappelijke titels bevatten al de droomen zijner jeugd, al de hoopvolle illusies zijner jongelingsjaren. Op hen had hij al zijn verwachtingen gebouwd voor de toekomst, en ach! hoe bitter hadden ze hem bedrogen! Hun waren de schoonste jaren van zijn leven gewijd geweest, dag en nacht had hij gebogen gezeten over de witte bladen; alle uitspanning had hij zich ontzegd, opdat toch geen enkel uur voor zijn geliefde studie verloren mocht gaan. De genoegens van zijn leeftijd, zijn rust, zijn gezondheid en krachten, alles had hij aan de wetenschap ten offer gebracht in het stellig vertrouwen, dat zij hem die offers eenmaal met woeker vergelden zou.

En thans?

Zelfs geen karig bestaan kon zij hem waarborgen! Al de kennis, die hij met zooveel moeite en zorg had bijeengegaard, lag daar als een renteloos kapitaal. Het was hem gedaan als de goudzoeker, die met een rijken buidel als vrucht van zijn rustelooze nasporingen uit het goudland terugkeert en naast zijn schat op den weg van honger en gebrek bezwijkt. Wat maakte het hem, of hij de schitterendste studiën had gemaakt en met den grootsten lof als doctor in de medicijnen was gepromoveerd? Wat gaf het hem, of de professoren bij zijn promotie hem al hadden geluk gewenscht met zijn buitengewonen aanleg, zijn volhardenden ijver en zijn omvattende kennis? Of zij hem al de luisterrijkste toekomst hadden voorspeld?

onze nieuwe jaargang.

Die fraaie voorspiegelingen waren juist zijn ongeluk geweest; want zij hadden er hem toe gebracht, zich als jong geneesheer te vestigen in de groote stad, vast vertrouwend dat het hem niet moeilijk zou vallen, zich binnen een paar jaren een flinke praktijk te vormen.

En zoo had de jonge medicis zonder fortuin of familie, die op een beurs had gestudeerd, in jeugdigen overmoed, in een van de netste wijken der stad een paar benedenkamers gehuurd aan de straat, met bediening en het gebruik een er slaapkamer op de hoogste verdieping. Het grootste dier vertrekken had hij met zorg laten inrichten tot een dettige spreekkamer, die hem tevens tot studeer- en zitvertrek kon dienen, terwijl het kleinste, eenvoudiger gemeubeld, tot wachtkamer werd bestemd voor de patiënten, die daar, naar de verwachting van den jongen geneesheer spoedig elkaar zouden verdringen.

Helaas! terwijl hij dag op dag het gestelde spreekuur, dat indertijd bij annonce in de bladen was bekend gemaakt, in vruchtelooze afwachting van een enkelen patiënt doorbracht, moest hij het aanzien hoe de deur van Dr. Holm, schuin tegenover de zijne, niet stil stond van de menigte bezoekers. Ook nu weer kon hij het oog niet af houden van het vorstelijke huis met de hooge stoep, waarbinnen de prins der wetenschap open hof hield voor zijn getrouwen. In onafgebroken rijen klommen de patienten de eene trap van het bordes op en daalden, na tot den dokter te zijn toegelaten, langs de andere weer naar beneden.

Het was ongelooflijk zooveel als de gevierde geneesheer er binnen een uur helpen kon!

‘Hij gunt zich niet eens den tijd hun behoorlijk den pols te voelen,’ meesmuilde de jonge mededinger. ‘Hoe is het mogelijk dat zoo'n kwakzalver dien loop heeft! Er is geen enkel degelijk medicus, die den vent aankijkt, en toch loopt de heele stad hem na.’

Op dat oogenblik kwam een bejaard, zwaarlijvig heer voorbij zijn raam en wierp ter loops een blik op de porseleinen naamplaat naast den post der deur, waarop in heldere letters prijkte: G. Dijkhoff, Med. Doctor.

De drager van dien naam trad een schrede terug achter het hordje van gekleurd grisaille. Zou dat eindelijk een patient wezen? De bel ging over; de jonge dokter zette zich alingespannen verwachting achter zijn schrijftafel. Er werd op zijn deur geklopt. ‘Binnen!’ riep hij met popelend hart; het was de meid, een onverschillig, norsch schepsel die hem een paar brieven en drukwerken bracht, door den brievenbesteller in de bus gestokën. Teleurgesteld een blik door het raam werpende, zag hij hoe de heer van straks juist de stoep van Dr. Holm opging.

Driftig in de ontvangen brieven en papieren schommelend, verspreidde hij ze links en rechts over de schrijftafel om met een oogslag de

[p. 2]

adressen te overzien. Een der brieven droeg dens tempel der academiestad; het was de laatste rekening van zijn boekhandelaar, met een een kort briefje, waarin beleefd op betaling werd aangedrongen, dan een jaar sedert de levering der boekwerken verstreken was.

‘Ik zal mijn bibliotheek nog te gelde moeten maken, om mijn schuldeischers te voldoen,’ zuchtte de jonkman met een weemoedigen blik op zijn dierbare boeken, de stomme getuigen van zijn zoete illusies en bittere teleurstellingen.

Alsof het spel sprak bevatte een andere enveloppe de driemaandelijksche nota zijner hospita: kamerhuur, bediening, bewassching, vuur, licht, boodschappen, kortom een heele lijst, waarvan hij niets zag dan den laatsten regel: Totaal f 173.175.

‘Waar haal ik het van daan!’ riep hij, wanhopig van zijn stoel opspringende en liep met korte schreden een paar maal de kamer op en neer. ‘In elk geval zal ik moeten verkassen en een goedkooper kwartier zoeken,’ ging hij voort, en liet het oog weiden door de gezellige kamer. Alles was sierlijk en degelijk, ofschoon eenvoudig; overbodige weelde had hij zich niet veroorloofd.

‘Minder kan ik toch al niet,’ dacht hij, ‘of ik zou geheel van de praktijk moeten afzien.’

Van de praktijk! Een bittere glimlach krulde zijn lippen onder den blonden knevel.

‘Ik moet me nog altijd maar behelpen met de theorie,’ ging hij voort en scheurde den kruisband van een drukwerk, ook zoo even met de post gekomen. De liefde tot de wetenschap bracht voor een oogenblik zijn financieële zorgen tot zwijgen en weldra was hij geheel verdiept in de lezing van een doorwrocht artikel dat hij met klimmende belangstelling doorliep, tot bij het omslaan van een blad het gebruikelijke Wordt vervolgd hem onverbiddelijk ‘tot hiertoe en niet verder’ toeriep.

‘Daar moet ik op inteekenen! Wat kost het? Tien pop per kwartaal.... en dat voor iemand, die zich niet eens een paar nieuwe laarzen kan aanschaffen. O! o!’

En de aflevering neerwerpend, sloeg hij zich met de vuist voor het voorhoofd.

Zou dan nooit de wetenschap, waarvoor hij zich zoovele offers getroost had, hem iets daarvoor teruggeven? Was het geen vlijmende ironie, hem nogmaals om meer te vragen. terwijl ze hem nog geen stuk droog brood had opgeleverd?

En weer stapte hij met onrustige schreden de kamer op en neer. Ter zij van de boekenkast, in een hoek, die door een binnentredend bezoeker niet licht opgemerkt werd, hing in een lijstje van rood peluche, blijkbaar door dameshand vervaardigd, een lief portret. Het was een jong meisje, van eenvoudig, vriendelijk uiterlijk, niet bijzonder mooi, maar toch regelmatig van trekken en met een paar oogen, zoo zacht en gul, zoo lieftallig en blijmoedig, dat ze zelfs den zwartgalligsten beschouwer de wolk van het voorhoofd moesten drijven.

Dr. Dijkhoff ontging dien betooverenden invloed niet. Lang en innig staarde hij in die gulle open trekken, in die diepe doorschijnende oogen, en er kwam een glimlach over zijn strak gelaat, een glimlach van zoete herinnering, maar die weldra verdrongen werd door een zenuwachtige trekking van den mond, en twee groote tranen rolden langs des jonkmans wangen tot in zijn blonden knevel.

Hij sloeg de hand voor de oogen en wierp zich in een stoel met den rug naar het licht om ongestoord uit te weenen. Hij schreide als een kind; de snikken deden zijn gansche lichaam schokken en gesmoorde smartkreten ontsnapten zijn lippen.

O! als een jonkman in de kracht der jaren, sterk in het bewustzijn dat hij steeds zijn plicht heeft betracht en tot iets deugt in de wereld, dùs weenen moet, dan moet zijn hart wel door folterende smart worden saamgenepen! En het was dan ook geen kinderachtige teergevoeligheid, die den jongen medicus schreien deed; een groot verdriet folterde zijn ziel. Dat de eergierige droomen zijner jeugd in rook waren opgegaan, dat hij kommer en zorgen gevonden had, waar hem een onbezorgd en geëerd bestaan scheen toe te lachen, - o dat was nog niets! Voor zich zelf had hij graag alle teleurstellingen gedragen, alle ontberingen geleden. Maar dat onder zijn leed ook een wezen moest gebukt gaan, hetwelk hem boven alles dierbaar was, - zie dat sneed hem door de ziel.

Toch schaamde hij zich die zwakheid; voor een wijle slechts kon de smart hem zóóver overmannen, dat hij in machtelooze tranen uitbarstte. Waarom moesten ook die vriendelijke oogen hem zoo vroolijk aanzien op het oogenblik dat de blijde hoop, waarvan zij glinsterden, in zijn hart was uitgedoofd en voor doffe wanhoop had plaats gemaakt? Toch voelde hij onweerstaanbare neiging om nog eenmaal in dat heldere blauw te staren, nog eens in dat lieve gelaat te blikken, hetwelk hem zoo vaak had bemoedigd. Maar neen, hij begreep dat die aanblik zijn gemoed opnieuw zou doen volschieten en met geweld wendde hij het hoofd om.

Hij stond op, wischte zijn tranen weg, liep eenige malen in heftige beweging de kamer op en neer en, instinctmatig afleiding zoekend, greep hij weer de straks neergeworpen aflevering van het geleerde tijdschrift.

Den verderen inhoud doorloopend, stiet hij, in de rubriek verscheidenheden, waarmee de laatste bladzijden gevuld waren, op een stukje, dat eensklaps in hooge mate zijn aandacht boeide. Het was een correspondentie uit een der staten van Noord-Amerika en handelde over de toestanden aldaar met betrekking tot de geneeskunde. Er heerschte daar, zoo las hij, groot gebrek aan artsen. Geheele dorpen, ja steden zelfs waren soms van alle geneeskundige hulp verstoken.

Voor ondernemende jonge artsen van krachtig gestel en vooral van degelijke practische bekwaamheid, dus ging de schrijver voort, was in die streken derhalve uitstekend carrière te maken.

Dat was een lichtstraal in de duisternis! Nogmaals herlas, neen verslond hij met gretigen blik de weinige regels, prentte zich de namen in het geheugen, blikte naar buiten en voelde onweerstaanbare behoefte om in de vrije lucht, met een verfrischt hoofd, het denkbeeld, dat zijn vermoeiden hersenen op het oogenblik te machtig was, op zijn gemak te overwegen.

Met trillende hand bracht hij de schel in beweging en de dienstmeid met haar zuur gezicht kwam te voorschijn ditmaal met een stoffer in de hand, hetgeen in vrij ondichterlijke beeldspraak zeggen wilde: ‘Ik heb wel wat anders te doen.’ Hij gaf haar eenige orders.

‘Zeg aan mevrouw,’ ging hij naar aanleiding der ontvangen nota voort, ‘dat ik haar in den loop van den dag zelf wel eens spreken zal.... Ik moet nu voor een uurtje de stad in om een paar patiënten te bezoeken. Mocht er in mijn afwezigheid iemand komen....’

‘Dan zal ik wel zorgen dat hij niet wegloopt,’ zei de meid brutaal. ‘Gaat uwes maar gerust naar uwes patiënten,’ voegde zij er met minachtend neusoptrekken bij en wierp de voordeur nijdig achter hem dicht, waarop zij weer naar binnen slofte met de gemelijke opmerking: ‘'t Is wel noodig dat hij iemand nog uit zijn werk roept: hij heeft het zoo druk als een pruikemaker met eenen klant.’

II.

Het duurde bij lange geen uur, eer Dr. Dijkhoff terug was.

‘Nou, die patiënten bennen gauw geholpen,’ mompelde de dienstmeid, toen ze hem met haar gewone voorkomendheid kwam opendoen. ‘'t Is wonder dat hij niet op de lei kijkt,’ meesmuilde ze en wilde weer wegsloffen, toen de huurder der voorkamers haar met een ongeduldig gebaar tegenhield.

‘Wacht even, Guurtje,’ zei hij. ‘Ik moet onmiddellijk voor een paar dagen op reis; wees zoo goed dit aan mevrouw te zeggen.’

‘Zou uwes dat zelf niet aan mevrouw zeggen? Want ze heeft al gevraagd of u vooral niet vergeten zou in den loop van den dag nog bij haar te komen.’

‘Neen, daar heb ik geen tijd voor; ik moet nog met den eersten trein weg,’ hernam de jonkman wrevelig en was reeds zijn kamer binnengetreden, waar hij in de gauwigheid het een en ander bijeenscharrelde om mee te nemen.

‘En als er iemand voor meheer mocht komen?’ vroeg de meid nog op den drempel van de deur met een sarrenden blik.

‘Dan ben ik niet thuis,’ klonk het kortaf. ‘Je kan heengaan, Guurtje, ik zal er zelf wel uitkomen.... compliment aan mevrouw.’

En terwijl hij nog eenige benoodigdheden bijeenpakte, slofte zij de gang in, naar binnen.

Juist wilde hij, met zijn paraplu onder den arm en een klein valiesje in de hand, de voordeur uitgaan, toen een schelle stem hem een oogenblik op den drempel deed omkeeren. Het was zijn hospita, een lange schrale dame, met een smal gezicht, spitse neus en kin en grijze oogen, een en ander omlijst door een stemmig zwart kapseltje.

‘Wat hoor ik, mijnheer, gaat u zoo ineens, op reis?’

‘Ja mevrouw.’

‘Mag ik u dan eerst nog een oogenblikje ophouden?’

‘Het spijt mij wel mevrouw, maar ik heb geen minuut te verliezen.’

En na een vluchtigen groet, trok hij de deur voor haar neus dicht en ijlde heen in de richting van het station.

Een kwartier later zat hij, in gedachten uit het portierraampje starende, in een hoek gedoken van een coupé tweede klasse, die hij gelukkig alleen had, zoodat hij zich ongestoord aan zijn mijmeringen kon overgeven.

Zijn besluit was genomen: hij zou in de Nieuwe Wereld zijn geluk gaan beproeven, maar alvorens tot dien grooten stap over te gaan, wilde hij er toch eerst haar over spreken die van jongs af de deelgenoote geweest was van al zijn droomen en plannen voor de toekomst, waarvan zij trouwens het stralende middelpunt uitmaakte.

Als buurkinderen waren zij samen groot geworden in de eenvoudige, landelijke omgeving van hun geboortedorp. Eerst hadden zij argeloos en luidruchtig met elkaar gespeeld; maar naarmate zij opgroeiden was die drukke kameraadschap overgegaan in een stille genegenheid, die zich niet meer zoo vrij uitte. ‘Dat wordt nog een een paar,’ hadden zij de buren hooren zeggen; op dat woord hadden beiden gebloosd en van det oogenblik af hielden zij zich onwillekeurig eenigszins op een afstand.

Gerard ging eerst naar het gymnasium en daarna naar de academie. Alleen in de vacantie vertoefde hij nog maar op het dorp, waar hij den meesten tijd doorbracht ten huize van Rika's ouders. Het waren welgestelde lieden, half boer, half burger, wien het vooruitzicht niet ongevallig was, dat hun eenige dochter eenmaal de vrouw zou worden van een zoo knap dokter als Gerard beloofde te worden. Wel was hij een wees zonder middelen, maar wat maakte dat als hij eenmaal een gevierd geneesheer werd met een gevestigde praktijk? De rest kon immers Rika wel aanbrengen.

En zoo vond de veelbelovende student in de medicijnen steeds een warm onthaal bij de hartelijke buitenmenschen, die opgetogen stonden over zijn snelle vorderingen. Zonder dat het ooit tot een bepaalde afspraak was gekomen, gold het stilzwijgend als iets wat vanzelf sprak, dat Gerard en Rika een paar zouden worden; en mocht bij de ouders misschien daaromtrent nog eenige weifeling bestaan, tusschen de jongelieden zelven stond het in elk geval vast. De scheiding gedurende Gerards studiejaren had, in plaats van hen te vervreemden, hen veeleer nog nader tot elkander gebracht; ze had hun genegenheid gelouterd en veredeld. Bij elk wederzien voelden zij zich inniger aan elkaar verbonden; Gerard vond zijn Rika telkens bevalliger en aanminniger, - zij den jonkman fierder en mannelijker dan

[p. 3]

te voren. En o! welk een vreugde was het geweest, toen hij eindelijk na jaren van rustelooze inspanning en volhardenden ijver zegevierend zijn doctorsdiploma toonen kon! Toen had men feest gehouden ter eere van den met lof gepromoveerden student en bij de heildronken, die hem gul werden toegebracht, was menige toespeling gemaakt, die beiden jongelieden een blos van blijde hoop voor de toekomst naar de wangen joeg. Had Gerard op dien heuglijken dag den aandrang van zijn hart gevolgd, hij had Rika's vader onbewimpeld om de hand zijner dochter gevraagd. Maar zijn aangeboren fierheid, door het bewustzijn van zijn zegepraal nog verhoogd, hield hem van dien stap terug. Eer hij een formeel aanzoek deed, wilde hij de zekerheid hebben, zijn Rika een geëerd bestaan te kunnen aanbieden.

Helaas, thans was die hoop voorgoed vervlogen. Mocht al het meisje geneigd zijn, hem ondanks zijn tegenspoed de hand te reiken en desnoods kommer en ontbering met hem te deelen, hoe kon hij van haar vader vergen, dat deze het lot zijner dochter verbinden zou aan een man zonder bestaan? Tot dusver had hij op hun vragen, hoe het ging in zijn nieuwen werkkring, ontwijkend geantwoord; dit ging des te gemakkelijker, daar hij zich hoofdzakelijk tot briefwisseling bepaalde. Maar nu hij hen persoonlijk spreken zou, moest hij ronduit zeggen waar het op stond; hij moest zijn Rika het wanhopig besluit meedeelen, waartoe de nood hem dwong!

Hoe zou hij het aanleggen, om haar dit mee te deelen? Wat zou haar vader zeggen, als hij den eens zoo veelbelovenden jonkman tot dit uiterste gebracht zag? Hoe zou hij zelf de wreede scheiding dragen?

Al die vragen folterden zijn arm hoofd en het rusteloos geratel van den trein gaf hem een gewaarwording als zat hij reeds tusschen de wielen van den eindeloozen Pacific railway die hem wegvoerde, ver, ver van wat hem het dierbaarste was op de wereld. Reeds voelde hij zich alles ontzinken, waarvoor hij tot dusver had geleefd en het was hem als ging de tocht rechtstreeks naar een onbekend graf ergens in het verre Westen.

Maar dat waren schrikbeelden van een ontstelde verbeelding; het vooruitzicht der scheiding maakte hem zenuwachtig. Hij moest zich daarover heen zetten; hij moest verstandig zijn. Het was misschien maar om enkele jaren te doen, en Rika zou wachten: het was immers tot beider bestwil. Beider droom zou toch in vervulling gaan, al was het dan wat later, dan zij met grond hadden mogen hopen.

Aldus heen en weer geslingerd tusschen hoop en vrees, afgemat door de vermoeienis van een langen rit in den schommelenden, dreunenden trein, meer nog door de inspanning der gedachte, die ondanks alle afleiding van in- en uitstappende medereizigers, van drukte aan de stations, van gestadig afwisselende gezichten en tooneelen, altijd weer op hetzelfde punt terugkeerde, kwam hij eindelijk op het dorp aan, welks toren hij altijd van verre hoopvol had begroet, maar nu als een dreigend spook zag oprijzen. Hij had geen oog voor de bekende plekjes langs den weg, voor de landelijke paadjes door bosch en veld, die hij zoo vaak met haar had bewandeld; de landerijen, de hoeven, de huizen, de menschen, alles was hem vreemd geworden; hij zag ternauwernood op als een voorbijganger op de gemoedelijke manier der buitenlui hem luide groette; hij dacht aan niets dan Rika en aan de uitwerking, die zijn besluit op haar maken moest.

Met gebogen hoofd voorstappend zonder een enkelen blik voor de bewoners, die hem uit deur of venster toeknikten, hem verwonderd nastaarden of elkander aanwezen, stapte hij werktuiglijk voort langs het stoffige pad en zag eerst op, toen hij voor het welbekende groen geverfde hek stond, dat toegang gaf tot het erf van Rika's ouders.

Hij wilde het openen, maar die moeite werd hem gespaard, want door een plotselingen ruk in beweging gebracht, draaide het eensklaps op zijn hengsels, als opspringend van pleizier.

En mèt dat hij opzag, stond Rika zelf voor hem, blozend van verrassing, in een licht zomerkleedje, dat haar tegen den donkeren achtergrond der dichte beukenhaag deed uitkomen als een verschijning in een droom. En inderdaad was het Gerard Dijkhoff als droomde hij. Sprakeloos staarde hij haar een wijle aan, maar de blijheid, die van dat schuldeloos gelaat straalde en als een door nevelen brekende zon al zijn somberheid verdreef, de zilveren klank harer stem, die al de bange zorgen in zijn binnenste ineens overstemde, bracht hem spoedig tot zich zelven.

‘Jij hier, Gerard!’ riep het meisje vroolijk. ‘Wel, dat is een verrassing! En wat zal vader in zijn schik zijn als hij je ziet! We praten alle dag over je.... En hoe maak je het? Maar wa's dat? Blijf je daar zoo beteuterd staan?’

Gerard zag haar lang en innig in de lieve, vroolijke oogen, Het was hem niet mogelijk, aan hun tooverkracht weerstand te bieden, en of hij wilde of niet, ondanks al zijn leed moest hij haar toelachen - toelachen zoo gul en verrast, dat geen oogenblik de gedachte bij haar kon opkomen, als kon hem iets hinderen, en zijn aanvankelijke terughouding haar een schalke plagerij scheen.

Het was hem niet mogelijk haar kinderlijke vreugde te verstoren; het was of zijn bange zorgen door den adem van haar frisschen mond als stofwolkjes waren weggeblazen; hij kon niets zeggen, dan wat opgeruimd en hartelijk klonk.

‘Wat zeg je daar nu van, dat ik zoo opeens uit de lucht kom gevallen.’

‘Wat ik daarvan zeg? Dat je het in de stad niet langer kon uithouden, al is het daar nog zoo pleizierig, en dat je hart naar het eenvoudige dorp trok,’ en haar oogen namen de ondeugendste uitdrukking aan, waarvoor het zachte blauw vatbaar was.

‘Ik beweer niet dat het misgeraden is; maar mag ik nu ook eens raden, wat je op dit oogenblik zoo toevallig naar het hek dreef? Het begon je daarbinnen te vervelen, omdat je in zoolang geen brief van mij gehad had, en nu dacht je: komaan, ik ga den weg eens op; wie weet heeft Gerard het niet in zijn hoofd gekregen, op den trein te stappen om hierheen te stoomen.’

‘En nu wou je zeker graag dat ik zeggen zou: goed geraden? Maar dat heb je nu eens mis. Ik wilde eenvoudig gaan zien wat vader toch in den tuin uitvoert.’

En daar zij al keuvelend langzaam opgewandeld waren, stonden ze eensklaps voor een bejaard man met blozend gezicht en zilverwit haar onder een breedgeranden strooien hoed, hij was juist bezig een prachtigen rozenstruik in dikke wolken uit zijn lange Goudsche pijp te hullen.

‘Kijk! wien zie ik daar!’ riep hij hartelijk uit, op het tweetal toetredend. ‘Onzen Gerard! Wel, daar doe je goed aan, dat je ons eindelijk weer eens komt opzoeken. En ik hoef niet te vragen hoe je het maakt; je ziet er best uit, maar daar ben je dan ook dokter voor...’

Inderdaad had Gerard op dat oogenblik, ten gevolge van de wandeling, maar vooral van de opbeurende ontmoeting, een blozend en welvarend uiterlijk. Het gulle onthaal van den ouden heer droeg er op zijn beurt toe bij, hem alle zorgen voor het oogenblik te doen vergeten, en weldra was hij met Rika's vader in een druk gesprek gewikkeld over de behandeling van rozen, waaromtrent hij den ouden lief hebber verschillende practische wenken wist te geven.

Al pratende wandelde het drietal naar huis, waar de onverwachte bezoeker niet minder hartelijk werd ontvangen.

Onder gezellig huiselijk gekeuvel, waarbij van weerskanten heel de opgespaarde voorraad nieuwtjes achtereenvolgens werd uitgepakt, vlogen de uren om. Rika was een en al aandacht voor den jongen medicus met zijn deftig stadsch voorkomen, zijn aangename manieren en zijn blonden knevel, die zijn welgevormd gelaat in haar oog iets bijzonder kranigs bijzette. En hij van zijn kant kon het oog niet afhouden van de lieve verschijning, wier aanblik hem goeddeed als een lentezonnetje na lange winterkou, maar soms ook.... pijnlijk griefde.

Het was, wanneer hem eensklaps midden in de vreugde van dit heerlijk samenzijn het doel te binnen schoot, waarvoor hij eigenlijk gekomen was. Dan voelde hij zijn hart als overstelpt van wee, en wilde door een openhartig blootleggen van zijn toestand met één slag den zwaren last, die zijn gemoed drukte, afwentelen. Maar de gedachte, de gelukkige Rika te bedroeven, den practischen vader en de eenvoudige moeder te doen opschrikken hield hem terug. Neen, hij kon niet zeggen wat hem herwaarts dreef; hij had er den moed niet toe en liever kropte hij met geweld zijn verdriet op, dan door een enkele uiting de kortstondige zaligheid, die hem nu nog gegund was, in gevaar te brengen.

Toch kon hij het niet over zich verkrijgen, op de belangstellende vragen naar den voortgang van zijn praktijk tevredenheid te huichelen. Hij klaagde over de moeilijkheden en teleurstellingen, die hij ondervond, over de voorkeur van het publiek voor lang gevestigde geneesheeren en het wantrouwen tegenover een jong ongehuwd arts, al toonde deze zich ook nog zoo bekwaam, en liet zich ten slotte de woorden ontvallen:

‘Het is soms om er totaal den moed onder te verliezen.’

Dat werkte op de aangename stemming als een stortbui op een liefelijken zomerdag. De oude heer fronste de wenkbrauwen en krabde zich bedenkelijk de borstelige kin; zijn vrouw zag haar man aan, gewoon in alles zijn oordeel te volgen. Ook Rika's blijheid werd opeens aanmerkelijk getemperd; zij zag den jonkman aan en bemerkte met schrik den zorgelijken trek in zijn gelaat, die haar tot dusver ontgaan was. Haar trof de moedelooze toon des jonkmans het diepst, maar toch had zij alleen een woord van opbeuring gereed.

‘Den moed verliezen moet je in geen geval, Gerard,’ zei ze met een ernst, dien men van het eenvoudige meisje niet verwacht zou hebben. ‘Alle begin is moeilijk, maar volharding komt alles te boven; zei de professor niet, dat je de beste vooruitzichten had? En daarbij, leeft onze lieve Heer niet meer? Me dunkt, die heeft je tot dusver genoeg gezegend, om ook in het vervolg veilig op Hem te kunnen vertrouwen.’

De jonkman zag haar aan met een dankbaren blik, en hadden vader en moeder er niet bijgezeten, hij zou haar hand gegrepen en die in vervoering aan de lippen hebben gebracht. Maar de pijnlijke uitwerking zijner klacht was hem een duidelijke vingerwijzing, niet meer op dat thema door te gaan. Voor het oogenblik sprak hij niet meer over zijn toestand en vertrok den anderen dag zonder van zijn besluit ook maar met een enkel woord gerept te hebben. Hij nam afscheid van Rika met een glimlach om de lippen, terwijl zijn hart ineenkromp bij het denkbeeld der scheiding, en toen hij haar, na driemaal omgezien te hebben, nog een laatste ‘tot weerziens’ toeriep, klonk het woord haar zoo onuitsprekelijk wanhopig in de ooren, dat de tranen haar in de oogen schoten.

III.

Was de heenreis treurig geweest, oneindig smartelijker was de terugtocht. Elke omwenteling der wielen van den trein voerde hem thans verder van het beminde wezen, dat hij wellicht nimmer zou terugzien. Van zijn vertrek zou hij Rika kennis geven in een blief, dien zij eerst ontvangen zou, als hij reeds ver op den oceaan zou dobberen. Er stond hem geen andere weg open; hij moest, en met vreeselijke kalmte schikte hij zich in zijn lot.

Zoo lang mogelijk hield hij den kerktoren in het oog, die hem nu voorkwam als een monument op het graf, waarin al zijn hoop begraven lag. In de schaduw van die grijze gedenknaald liet hij alles achter wat hem tot

[p. 4]

de poppenkast in den revolutietijd, naar de schilderij van georges cain.

[p. 5]

de verloren zoon, naar de schilderij van joseph block.

[p. 6]

dusver het leven dierbaar en later draaglijk gemaakt had. Dat leven was thans afgesloten; het verleden was dood voor hem. Hij ging een nieuw leven te gemoet in een andere wereld. Wat zou de toekomst hem brengen? Hij durfde het zich niet afvragen, maar daar schoot hem het kinderlijk eenvoudige troostwoord te binnen: ‘Leeft onze lieve Heer dan niet meer?’

Ja, de goede God leefde nog en Hij, die den wees tot dusver bewaard had, zou ook verder over hem waken.

Geen armer wees op aarde zwerft
Dan die der weezen Vader derft....

Dien Vader derfde hij niet, en op Hem viel meer te bouwen dan op den besten schoonpapa. Onwillekeurig moest Gerard Dijkhoff in al zijn leed glimlachen bij die gedachte, en pogend alle bekommering als nuttelooze zelfkwelling van zich af te werpen, verhief hij, in een hoek der eenzame coupé gedoken, de ziel tot God in een hartelijk, kinderlijk gebed.

De trein hield met een schok stil aan een klein station, dat een der middelpunten van het spoorwegverkeer vormde.

‘Alles uitstappen!’ weerklonk van portier tot portier, terwijl alle deurtjes werden opengegooid en de reizigers, die onmiddellijk overstappen moesten, zich haastten van trein te verwisselen. De heer Dijkhoff had een klein half uur den tijd. Hij wandelde het perron op en neer en zag werktuiglijk de drukte aan van zwaar bepakte reizigers, die naar een coupé zochten, van roepende en fluitende spoorbeambten, van het dichtslaan der portieren, waaraan kellners met ververschingen en afscheidnemende dames zich nog vastklampten, tot op het oogenblik dat er afgeluid werd en de trein voortstoomde.

Daarop trad hij het verlaten stationsgebouwtje binnen, waar een ongewone drukte eensklaps zijn aandacht trok. Een heerenknecht in groene met zilver afgezette livrei wendde wanhopige pogingen aan, om door heftig tikken aan het loket de aandacht te trekken van den telegraaf beambte, die in de open deur doodleuk den vertrekkenden trein stond na te staren.

‘Zou die vent doof zijn!’ foeterde de man in livrei, terwijl hij zijn rood bezweet gezicht met den zakdoek afdroogde. ‘Ik moet om dokter Holm telegrapheeren voor mijnheer, die van middag een beroerte gekregen heeft,’ dus vertelde hij aan de omstanders. ‘Er is hier geen geneeskundige hulp te krijgen. Ik ben al naar twee dokters in den omtrek geweest, maar heb ze geen van beiden thuis gevonden. En ondertusschen zitten ze op het kasteel in doodsangst.’

Nogmaals tikte hij met zijn harde knokkels op het ruitje, dat het in stukken dreigde te springen, maar de telegraafbeambte vond het nog altijd van meer belang, den trein na te oogen, waarvan ternauwernood de rookpluim nog zichtbaar was.

‘Zei u niet, dat u om een dokter telegrapheeren moest?’ vroeg de heer Dijkhoff, naderbij tredende.

‘Ja mijnheer. Baron van Wickevoort op het kasteel hier onder de gemeente heeft een beroerte gekregen.’

‘Nu, ik ben medicus. Als ik u soms van dienst kan zijn, ben ik tot uw beschikking.’ ‘O, als u zoo goed zou willen zijn, asjeblieft! Mevrouw de barones staat doodsangsten uit. Ik heb den heelen dag al rondgereden om een dokter te vinden. Kan u rijden?’

‘Ja wel.’

‘Nu, neem dan mijn paard,’ hernam de livreiknecht, den geneesheer naar buiten leidend, waar een kleine boerenjongen het paard bij den toom vasthield. ‘U volgt dezen weg maar tot u aan een kruispunt komt. Daar slaat u links af en ziet binnen een half uur het kasteel van zelf. Ik volg te voet als ik hier klaar ben,’ ging de man voort, nogmaals zijn bezweet gelaat afwisschend.

Gerard Dijkhoff was in een wip in het zaal en reed in galop den aangeduiden weg op. Weldra zag hij inderdaad een hoog gebouw met vier spitse torentjes boven het geboomte verrijzen. Daar aangekomen, vond hij het heele huis in groote conternatie; mevrouw de barones was radeloos en dankte den hemel, toen zij een dokter zag. Onmiddellijk werd hij tot den zieke, die buiten kennis lag, toegelaten en kwam nog juist op tijd om te verhinderen dat een oppasser zijn heer een soort huismiddel toediende, dat met de beste bedoelingen door de keukenmeid klaargemaakt, den zieke eenvoudig naar de andere wereld zou geholpen hebben.

‘Maak onmiddellijk een voetbad klaar,’ gebood hij den oppasser, en onderzocht den lijder inmiddels wat nader: hij herkende in hem denzelfden heer, dien hij een paar dagen geleden naar zijn naambordje had zien kijken en vervolgens de stoep van Dr. Holm opgaan.

Nadat het voetbad was toegediend, pakte hij de beenen van den zieke in warme watten, verkoelde het hoofd door koude omslagen en na een paar uren van inspanning gelukte het hem, den lijder bij te brengen. Dank zij de voortreffelijke behandeling, werd spoedig in zijn toestand zulke verbetering merkbaar, dat Dr. Dijkhoff, vermoeid op een stoel neerzinkende, constateeren kon:

‘Nu is het gevaar geweken.’

‘Goddank!’ riep de barones uit, ‘ik ben u veel verplicht, mijnheer.’

Op dat oogenblik werd Dr. Holm aangediend, en deze trad de ziekenkamer binnen, deftig in het zwart met een ridderlint in het knoopsgat, een gouden bril op den neus en zijn kaal grijs hoofd opgeheven met al het zelfbewustzijn van iemand, die zich onmisbaar weet.

Hij zette groote oogen op, toen hij merkte dat een ander hem al was voor geweest. Dr. Dijkhoff trad op hem toe en zette hem beleefd, maar in korte woorden de zaak uiteen.

‘Hm! zoo?’ zei Dr. Holm, zich op de lippen bijtend en zijn jongen collega door den gouden bril met nederbuigende welwillendheid aanziende. ‘En wat heeft u den lijder toegediend?’

De heer Dijkhoff gaf in korte woorden de verlangde inlichtingen, terwijl de zieke en de barones oplettend toezagen, benieuwd wat de oude Esculaap er van zeggen zou.

‘Hm zoo, da's goed,’ klonk het genadig van Dr. Holm's lippen en zijn eerwaardig grijs hoofd knikte goedkeurend. ‘Dus is mijn tegenwoordigheid hier niet langer noodig,’ voegde hij er bij, op zijn horloge ziende. ‘Ik ben eenigszins gepresseerd, omdat ik anders den trein van 7.14 niet meer kan halen, Mijnheer gelieve mij dus te excuseeren....’

‘U wil toch zeker morgen of overmorgen nog wel eens terugkomen, dokter?’ vroeg mevrouw. ‘Mijnheer Dijkhoff heeft geen haast om naar de stad terug te keeren,’ zegt hij, ‘en zal dus tot alle zekerheid voorloopig op het kasteel blijven.’

‘Hm zoo, nu dan zal ik overmorgen nog eens terugkomen,’ zei Dr. Holm en stapte na een deftige reverentie in de richting van het ledekant en vervolgens voor mevrouw de barones op zijn krakende laarzen de deur uit.

Dr. Dijkhoff had inderdaad geen haast om naar de stad terug te keeren, waar geen enkele patient hem missen zou; maar hij behoefde zich evenmin te overijlen met de toebereidselen voor zijn overtocht naar de Nieuwe Wereld; want baron van Wickevoort en zijn gemalin lieten hem de eerste zes weken niet los. Hij moest op het kasteel blijven tot de zieke volledig hersteld was, en deze was met zijn jongen lijfarts zoodanig ingenomen, dat hij uitriep:

‘Wat spijt het me dat ik u niet vroeger heb leeren kennen; dan was misschien de attaque voorkomen en had ik me deze heele ziekte bespaard. Hoe is het mogelijk dat ik zoo menigmaal uw deur ben voorbijgeloopen! Maar Dr. Holm heeft een grooten roep, en daarbij verandert men niet lichtvaardig van geneesheer.’

‘Dat is het ongeluk van ieder jong medicus’ hervatte Dr. Dijkhoff. ‘Hij mag zoo knap zijn als hij wil, het publiek geeft altijd de voorkeur aan een dokter met gevestigden naam, en dit is niet meer dan natuurlijk: een langjarige praktijk veronderstelt een rijke ervaring en die wekt vanzelf vertrouwen.’

‘En zoodoende betaalt men dikwijls met grof geld een dokter, die door zijn drukke praktijk nauwelijks in staat is zijn patiënten uit elkaar te houden, laat staan zich behoorlijk van ieders toestand op de hoogte te stellen. Hoe wil bij voorbeeld een man als Dr. Holm, die elk oogenblik van den dag op twintig punten van de stad te gelijk moet wezen, het verloop van al de honderden ziekten en kwalen, die hij voortdurend onder de oogen krijgt, naar behooren nagaan? Bij mij hoeft hij niet meer aan te komen; ik ben voorgoed genezen van dat blinde vertrouwen in een gevierden naam. En ik zal ieder den raad geven: wil je degelijk behandeld worden, lever je dan niet over aan iemand, die zich nauwelijks den tijd gunt je den pols te voelen, maar neem liever een dokter zonder een enkelen patiënt, die van het geval een bepaalde studie maken en zich onverdeeld aan je wijden kan.’

Dien wenk gaf de oude baron aan ieder der vele vrienden, verwanten en bekenden, die hem tijdens zijne ziekte kwamen bezoeken; ieder beval hij ten warmste zijn jongen huisdokter aan, met het gevolg dat hij niet lang meer het voorrecht genoot, diens eenige patient te zijn. Want spoedig kon er op de buitens in den omtrek geen oud heer meer aan het pootje sukkelen of geen jonge dame aan migraine lijden, die niet onmiddellijk een beroep deed op op Dr. Dijkhoffs geroemde kunde.

Daar de baron geheel hersteld was en het mooie seizoen zachtjes aan ten einde liep, keerde hij met zijn gemalin naar de stad terug en ook Dr. Dijkhoff betrok weer zijn voormalig kwartier tegenover de vorstelijke woning van Dr. Holm. Thans hoefde hij zich echter niet meer te ergeren aan den toevloed van diens patiënten, daar hij het met zijn eigene druk genoeg had. Op de aanbeveling van baron van Wickevoort kwamen ze hem van alle zijden toegestroomd. Overal waar zijn dankbare eerste patiënt zich vertoonde, in sociëteiten en salons, werd de naam van den jongen Dr. Dijkhoff met den hoogsten lof genoemd; geen wonder dat hij weldra de gevierde man was in de fijnste kringen.

Slechts één zaak ontbrak hem nog, om hem de deuren van alle ziekenkamers ontsluiten.

‘Dr. Dijkhoff moest een vrouw nemen,’ werd er gezegd, ‘een dokter moet gehuwd zijn.’

En daar zijn hartewensch zoo volkomen met die meening van het publiek overeenstemde en niets de vervulling daarvan meer in den weg stond, duurde het niet lang of hij voerde zijn beminde Rika zegevierend de keurig ingerichte echtelijke woning binnen.

De droom zijner jeugd was in vervulling gegaan. Hij voelde zich gelukkig in zijn werkkring, gelukkig bovenal in het bezit van haar, wier beeld hem in de jaren van streven en zwoegen steeds als een bemoedigende engel had voorgezweefd. Zij was het, die hem in het hachelijkste oogenblik zijns levens voor vertwijfeling had behoed, door zijn betrouwen op te wekken in de altijd wakende Voorzienigheid, die uitkomst geeft waar alle menschelijke hoop vervlogen schijnt. Te midden der eer en weelde, die hem thans omringden, vergat hij echter niet hoe hij eenmaal reikhalzend had uitgezien naar zijn eersten patiënt en hielp door zijn steun en aanbeveling menig jong medicus aan praktijk.