De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 6

[p. 260]

Maria Antoinette, Koningin en Martelares.
Historisch-Romantisch verhaal.
(Vervolg).

Alvorens den lezer weder aan het hof en tot de personen van ons verhaal terug te voeren, zij het ons veroorloofd, hier eene korte schets te geven van de twee personen, die gedurende het groote drama eene belangrijke rol hebben gespeeld.

De merkwaardigste persoon was zeker de graaf Mirabeau; hij was de ziel der Nationale Vergadering en eerst de hevigste tegenstander van het koningschap; later ging hij, zooals we zullen zien, door het hof overgehaald, tot 't leger van Versailles over.

‘Hij behoorde,’ schrijft een zijner tijdgenooten, ‘tot die buitengewone personen, welke waar zij zich vertoonen de menigte beheerschen en aan zich onderwerpen; zij stichten verwarring of ruimen die uit den weg, al naarmate zij hun invloed ten goede of ten kwade aanwenden. Zij bezitten eene welsprekendheid, die machtiger is dan het zwaard; zij boeien de harten en hebben er eene macht over, die men niet kan verklaren, maar waaraan men zich, zelfs onwillens, onderworpen gevoelt.

‘Van eene adellijke familie afstammend, van welke elk lid door verstand en geleerdheid boven het algemeen verheven was, stelde Mirabeau zijn vader, zijn oom en alle andere bloedverwanten in de schaduw. Maar hij was van zijne jeugd af een liederlijk persoon, een speler en aan alle zonden overgegeven.

‘Zijne jeugd vervloog onder het maken van schulden en het leiden van een liederlijk, ongebonden leven; zijne bloedverwanten en de regeering zette'n hem meermalen in de Bastilje gevangen. Hij verliet die, naar men meende, ‘als een onbezonnen, afgeleefd mensch,’ en eensklaps herwon hij door zijn talent en zijn geest aan werkelijk gezag wat hij aan achting had verloren. Hij was dik en leelijk, zijn breed hoofd met het woest er om heen golvend haar zag er als een leeuwekop uit; zijn gelaat was erg door de pokken geschonden.

‘Hoorde men hem op de tribune, dan meende men een voorlooper der sansculotten te zien; in alle andere kringen was hij weder in alle deelen de voorname heer.

Den eersten dag toen hij in de vergadering van de Generale Staten kwam, achtten zijne kollegaas zich door zijne tegenwoordigheid beleedigd; den volgenden dag boeide en beheerschte hij allen. Niemand dacht meer aan zijn vorig leven; zelfs zijne tegenstanders durfden hem niets verwijten.

Allen zwichtten voor de vermetelheid, onverschrokkenheid en welsprekendheid van den man, die, eerst kortelings uit de gevangenis en verbanning teruggekeerd, nu met den koning gelijk stond en hem misschien morgen zou dwingen, zijn toevlucht tot hem te nemen!

Reeds bij zijn eerste optreden op de tribune viel Mirabeau de regeering aan; en deze, wel verre van openlijk tegen hem op te treden, trachtte in 't geheim hem voor zich te winnen, vroeg hem om raad en verwachtte van hem de middelen om het koningschap - dat hij wilde doen vallen - in stand te houden.

Daar de adel zich van hem teruggetrokken hield, stelde hij zich aan het hoofd van het volk.’

Aan de zijde van Mirabeau kwam Robespierre niet in aanmerking; de later zoo berucht geworden advokaat kon zich toen nog niet doen gelden.

‘Zou ik Maximiliaan Robespierre vergeten,’ schrijft dezelfde aan wien wij het vorige ontleenden,’ die tijgerkat, dien geparfumeerden hijena, die, toen de konventie in 't leven was geroepen, het door hem vergoten bloed alleen uit een gouden beker wilde drinken? In de Wetgevende Vergadering verwierf hij zich door zijne goede houding, zijne burgerlijke beleefdheid en schijnbare gematigdheid aanhangers, wier getal door zijne vijandige gezindheid tegen den koning en de koningin zeer aangroeide. Hij was altijd gepoederd, gepommadeerd, gefriseerd; hij zag er altijd uit alsof hij pas uit het bad kwam. De grootste komplimentenmaker, was hij ook de woordenrijkste onder ons. Maar welk een onderscheid tusschen den Robespierre van 1879 en dien van 1793! In 't eerste tijdvak was hij goed, maar had overdreven denkbeelden; in het andere was hij een monster.’

XXI
Liefde en toewijding.

We voeren den lezer naar het hof terug. Hoe was alles daar verandert sedert de gelukszon was beginnen te tanen en de storm op den zonneschijn was gevolgd! Waar zijn de tijden, die in Trianon vroolijke herdersspelen zagen, waarin de koningin met hare hofdames zich op de boerderij onschuldig vermaakten of verkleed door het park van Versailles zwierven? De tuinen schijnen uitgestorven; eene drukkende, benauwde lucht vervult het slot; de sierlijk uitgedoste, galante ridders zijn verdwenen; het is aan 't hof stil geworden, en het heeft 't aanzien alsof eene ongelukkige, uit de wereld verbannen familie zich in deze stille, verlaten ruimte heeft teruggetrokken.

De graaf van Artois, de Polignac's, de baron De Breteuil, de hofdames en de vriendinnen, die de koningin tot zoo menige onbezonne streek hadden verleid, - zij allen zijn gevlucht.

Onder de weinige getrouwen schitteren Karel Von Krohn en Lally in de eerste rangen. Een nauwe band vereenigt thans beiden: zij zijn schoonbroeders geworden. Lally heeft het hart en de hand van Wanda verworven. Zelfs in die tijden van onrust, oproer en moord, doet de stem der liefde zich onweerstaanbaar gelden.

Lally was populair geworden, en had voor 't koningschap veel gedaan; indien hij niet die geestdrift bij het volk had opgewekt, zou men den koning gedurend zijne tegenwoordigheid te Parijs nog meer vernederd, misschien vermoord hebben.

En Karel? Had hij zijne Angela vergeten?

Hij had haar trouw beloofd, en 't had hem vertoornd, dat men zijne standvastigheid gewantrouwd en hem een jaar bedenktijd gegeven had. Dat jaar was vervlogen, en de Cottereau's hadden gelijk gehad: de liefde voor Angela had hem niet naar hunne hutten doen terugkeeren.

Wat moest Angela van hem denken, de lieve maagd, wier hart zoo vast op hem vertrouwde en die hem op zoo plechtige wijze het jawoord had gegeven?

Zij was een arm boerenmeisje, de zuster van een smokkelaar, de dochter van verbannenen; en niettemin zou hij in dezelfde omstandigheden eerder eene hertogin of vorstin vergiffenis hebben durven vragen dan haar. Dit meisje was door de reinheid harer ziel, door haar heiligen eenvoud geadeld; haar te bedriegen, zou hij als eene zware misdaad hebben beschouwd.

Men zegt met recht dat liefdeseeden nog minder te vertrouwen zijn dan de eeden en beloften van staatslieden; men weet dat in de opwelling van hartstochtelijkheid gesproken woorden gewoonlijk niet veel beteekenen, - maar het maakt een groot onderscheid tot wie die woorden zijn gesproken. De kokette wil bedrogen worden; de oogenblikkelijke triomf bevredigt de ijdele vrouw; zij die gewoon is vleitaal te hooren, draagt zelve de schuld, indien zij te lichtvaardig gelooft.

Maar tegenover een meisje, dat ons een rein, kinderlijk vertrouwen schenkt, dat de leugen niet kent en in den eenvoud haars harten op ons woord bouwt, kan alleen de diepste verdorvenheid, het spel voortzetten en de schaamte verloochenen, die ons overmeeste[r]t, omdat we ons schuldig gevoelen.

Karel besefte dat hij onbedacht was te werk gegaan, toen hij aan zijn eerste gevoel toegegeven en eene belofte gedaan had, zonder te overwegen welke zwarigheden aan de vervulling van die belofte zouden verbonden zijn; hij begreep dat hij slecht had gehandeld, toen hij na 't verstrijken van den hem gestelden proeftijd, in plaats van eerlijk te bekennen dat de omstandigheden veranderd waren, Angela niets van zich had doen weten; en tevens begreep hij dat hij erbarmelijk en misdadig zou handelen, indien hij haar nu ging opzoeken, om de wonde weer open te rijten en hare gemoedsrust opnieuw te storen; als hij, alleen om te verontschuldigen wat niet te rechtvaardigen was, haar weder aan hem herinnerde.

Neen, de omstandigheden, die hem vroeger verhinderd hadden Angela te huwen, waren nog dezelfde; hij kon geen Chouan worden, en gedurende de omwenteling, die elk bestaan wisselvallig maakte, kon hij ook geene vrouw nemen. Morgen zou men misschien de vreemdelingen uit den dienst aan 't hof verdrijven, hen ontslaan en hunne uitzetting uit Frankrijk eischen en hij zou broodeloos zijn; overmorgen was het koninklijk gezin wellicht zòo bedreigd, dat alle getrouwen hun leven er voor moesten wagen. Hij kon er niet aan denken, eene vrouw te nemen.

Maar ofschoon hij besloten had Angela te vergeten, was de liefde voor haar niet verstikt.

Zij werd echter grootendeels onderdrukt door zijn warm gevoel van dankbare trouw aan de koningin, en de bekommering over het lot zijner beschermster.

De trotsche koningin kon zich niet schikken in den nieuwen stand van zaken, en dit te minder daar zij niet het minste goed gevolg zag van de toegevendheid des konings. 't Scheen dat men hem genade had geschonken, omdat hij om vergiffenis had gesmeekt; dat was zijne belooning voor eene ongehoorde vernedering.

Wat had den koning nog erger kunnen overkomen, als hij den strijd had gewaagd en overwonnen ware geworden? Misschien ware de kroon hem eensklaps van 't hoofd gerukt, - thans plunderde men den troon langzamerhand, scheurde het eene stuk na het andere van het purper af, verlaagde den monarch tot eene marionet!

Er was aan 't hof een man, wien de koningin haar geheel vertrouwen zou heb-

[p. 261]

ben geschonken, als hij met een enkel woord er om had verzocht, door een enkelen blik verraden had dat hij er prijs op stelde. Die man was de graaf van Fersen. Hij was de eenige persoon aan 't hof, die haar nooit eene vleierij had gezegd, nooit de vrouw in haar had gehuldigd; hij scheen zoo koud als marmer te zijn.

Hierover peinzend, zag zij den graaf eensklaps, toen zij door eene galerij ging. Met den rug naar haar gekeerd, stond hij aan een venster en blikte naar buiten; hij scheen in gedachten verzonken, want bij hare nadering verschrikte hij.

Zij zag hem in 't gelaat. ‘Zijn er berichten van Parijs gekomen?’ vroeg zij. ‘Weet men reeds of het soevereine volk de genade zal hebben, den koning van Frankrijk het recht te laten, zijn veto uit te spreken.’

‘Mevrouw,’ antwoordde hij, ‘ik heb er niet naar gevraagd. Het is me ook onverschillig.’

‘Mijnheer de graaf, is het u onverschillig?’

‘Ja, mevrouw! De koning die de macht heeft een veto uit te spreken, heeft daartoe geen verlof noodig, en de koning, dien men dit recht toestaat, durft er geen gebruik van maken, als hem de macht er toe ontbreekt.’

‘En deze macht heeft de koning niet.’

‘Hij heeft die niet, omdat hij haar niet weet te gebruiken.’

‘Hé,’ riep Maria Antoinette, en haar gelaat gloeide; ‘ge meent dus ook dat er aan de komedie een einde moet worden gemaakt, en dat het een strijd geldt om het behoud der kroon.’

‘Mevrouw, ik meen dat er twee wegen zijn om het koningschap te redden, en dat de weg van 't ruw geweld de slechtste is, als men niet tegelijk den anderen beproeft.’

‘En die andere is?’

‘Dat men de komedie medespeelt. Mevrouw, de leiders der volkspartij zijn ook menschen, ze zijn ijdel en eerzuchtig. Zij haten het koningschap, omdat zij er niet genoeg naar hun zin door vereerd worden, en bestrijden het, om roem te behalen. Als ge besluiten kondt, die leiders, bijvoorbeeld den graaf Mirabeau, voor uwe partij te winnen, zou eene scheuring in de volkspartij ontstaan, en dat zou het beste middel zijn, om de macht dier partij te fnuiken.’

‘Ge wilt zeggen dat de koning dit zal doen.’

‘Mevrouw, ik wil zeggen dat gij het moet doen. Men weet zeer goed dat uw invloed het meest te duchten is; men zal aan de verzoeningsgezindheid van den koning niet eerder gelooven dan wanneer men weet dat ook gij die gezindheid koestert.’

‘Ik zou den graaf Mirabeau vleien, hem die ter ondermijning van 't gezag van den troon den eersten stoot heeft gegeven en getoond heeft onze meest verbitterde vijand te zijn?’

‘Mevrouw, ik geloof dat hij het gemakkelijkst voor onze partij zou te winnen zijn; hij is ijdel, en indien 't u gelukt hem door 't vleien van zijne ijdelheid in den waan te brengen, dat hij de vriendschap eener zoo schoone vrouw kan verwerven, dan zal hij weldra de speelbal van uw wil zijn.’

De koningin bloosde hevig. ‘Mijnheer de graaf,’ antwoordde zij, ‘in uw voorstel ligt iets krenkends, dat ik u vergeven wil, omdat ik geloof dat ge er eene goede bedoeling mee hebt.’

‘Mevrouw, het kan u niet krenken, als ik u den raad geef, alle mogelijke listen aan te wenden om een vijand belachelijk te maken en te ontwapenen.’

‘Ge weet hoe vreeslijk men mij heeft belasterd, wat men mij heeft durven toedichten, en nochtans geeft ge mij den raad, een zoo gevaarlijk spel te wagen.’

‘Mevrouw, de haat zal u met haren laster vervolgen zelfs als ge in een klooster gaat. Onze zwakheden worden het bitterst aan ons gewroken; eene kleine overtreding is erger dan eene misdaad. Door de etikette te veronachtzamen, hebt ge uwe vijanden aanleiding gegeven om u te belasteren; dat was gevaarlijk, want afgunst en nijd schreven dit aan bedoelingen toe, die ge zeker niet in 't minst koesterdet.’

‘Ge hebt gelijk,’ zei de koningin zuchtend, ‘men heeft het mij tot eene misdaad aangerekend, dat ik allen belachlijken dwang haat; dat ik me niet bekommerde om vormen, die mij drukkender voorkwamen dan de zwaarste tirannij. En toch, indien ik had kunnen vermoeden tot hoe lage middelen nijd en afgunst hun toevlucht zouden nemen, dan zou ik voorzichtiger zijn geweest.’

‘Mevrouw, ge hadt geene oprechte vrienden.’

‘Ik heb ze ook nu niet. Men huldigt de vorstinnen, men vleit haar, men prijst en roemt wat zij doen, en haalt onverschillig de schouders op, als nijd en afgunst haar met lasteringen vervolgen.’

‘Dat doen slechts valsche vrienden, mevrouw, en deze dringen zich bij vorsten op; ware vrienden moeten daarentegen door hen gezocht worden.’

‘Aan de hoven vindt men ze niet.’

‘Men vindt ze, als men ze zoekt. Maar men moet ze zoeken, omdat zij, zooals ik reeds zeide, zich met opdringen.’

‘Ik meen uit uwe woorden te kunnen opmaken dat ik, indien ik had gewild, een toegenegen vriend had kunnen vinden. Gij dringt u niet op, en heden hoor ik voor 't eerst eene meening, een raad van u.

‘Ik geloof dat de koning beter op u kan rekenen dan op duizend anderen, die hem meer dank verschuldigd zijn dan gij.’

‘Mevrouw, ik ben den koning minder genegen dan ge gelooft. Ik dien niet hem, maar u.’

Het gelaat van Maria Antoinette werd op 't hooren van deze vermetele woorden vuurrood.

‘Mijnheer de graaf,’ sprak zij, ‘uwe woorden klinken zonderling; ik wil er geene verklaring aan geven.’

‘Mevrouw,’ vervolgde hij, ‘ik herhaal, ik dien u - en niet den koning; ik geloof evenals het volk dat gij te Versailles de ware heerscher zijt; de andere is te zwak, en verandert elk oogenblik van denkwijze en van stelsel. Gij draagt de banier van het koningschap fier; in u woont de koninklijke fierheid, voor welke alleen men in geestdrift kan ontgloeien, wanneer van de andere zijde het recht der menschheid wordt gepredikt. Een man als ik laat zich niet als een speelbal gebruiken; mijn leven is me veel te dierbaar, om het voor iemand op te offeren, die de eene fout na de andere begaat; ik kan slechts geestdrift gevoelen voor een beginsel, en dit is voor mij verlichaamlijkt in de dochter van Maria Theresia, die aan dit hof de eenige persoon is, welke niet beeft of wankelt en liever wil sterven dan zich te vernederen. Mocht mijne taal u kwetsen, wijs mij aan de deur; niettemin zal eens de dag komen dat ik mijn bloed voor u kan vergieten; dat ge mij dankbaar zult zijn dat ik voor u sterf.’

Vol verbazing zag Maria Antoinette den man aan, die deze laatste woorden met een hem ongewonen geestdrift had uitgesproken.

‘Was dat de man, die haar als van marmer gemaakt toegeschenen had?’

Als vreesde zij, zoo hij verder sprak, de overtuiging te erlangen, dat hij meer de vrouw dan de koningin in haar eerde, nam zij haastig afscheid van hem, na hem voor zijn raad bedankt te hebben.

‘Welaan,’ mompelde zij, in hare vertrekken teruggekeerd, ‘de graaf van Fersen heeft gelijk. Bezig de wapens der vrouw. Ge zult hun gunsten bewijzen totdat ge hen tot leugenaars hebt gemaakt, en zij het volk verraden, dat zij hebben opgehitst. Heersch en verdeel! Giftige wapens tegen valsche vijanden, die met leugens, lastertaal en haat strijden. Gift tegen gift!’

XXII.
De toost der koningin op het feest der soldaten.

De omwentelingsgezinden wilden den koning te Parijs hebben, opdat hij daar, in het brandpunt der omwenteling, geheel in hunne macht zou zijn. De hertog van Orleans, die gehoopt had dat de koning zich tot de vlucht zou laten overhalen, en hij dan tot generaal-stadhouder van het rijk zou worden benoemd, sloot zich, toen hij inzag dat die hoop niet verwezenlijkt zou worden, aan bij degenen die plannen smeedden om den koning met geweld van Versailles naar Parijs te voeren, en 't is niet onwaarschijnlijk, dat men daarbij aan 't vermoorden van de koningin, misschien ook aan 't vermoorden van den koning heeft gedacht. Er werden aan 't hof brieven gezonden, welke het bestaan van die plannen verrieden. Vele aristokraten gaven den koning als hunne meening te kennen dat hij niet meer dan een gevangene was, en drongen bij hem aan om te vluchten. De koningin besloot het oude ontwerp van den hertog van Broglio te begunstigen, volgens hetwelk de koning zich naar Metz zou begeven, om zich daar aan 't hoofd te stellen van de hem trouw gebleven troepen.

‘De koning,’ schrijft Menzel, ‘koos den middenweg, namelijk te Versailles te blijven, zijne zwakke lijfgarde door een vertrouwbaar regiment te versterken en ook de nationale garde van Versailles voor zich te winnen.

Hierdoor was eene groote fout begaan. De koning had òf den raad van Maria Antoinette moeten volgen, om zich in eene versterkte plaats aan 't hoofd zijner getrouwen te plaatsen, daar een leger om zich te verzamelen en openlijk den oorlog te verklaren, - òf zich geheel aan de Nationale Vergadering moeten toevertrouwen; de middenweg, de halve maatregelen verbitterden slechts en hadden niet het minste nut. Vreesde de koning het Parijsche gepeupel, dan kon een regiment hem tegen honderdduizenden niet beschermen; daarentegen zag het volk in de komst der troepen eene uitdaging, en aan de hofpartij werd de gelegenheid geboden, door eene demonstratie het door den koning gekozen voorwendsel als zoodanig te doen voorkomen. Dit gebeurde dan ook, men beproefde de oude kunsten om zich van de trouw der soldaten te verzekeren; men onthaalde hen rijkelijk; de koningin schonk vaandels aan de nationale garde; de officieren van het regiment Vlamingen richtten in de operazaal van 't slot voor de lijfgarde een feestmaal aan, waarbij ook de officieren der nationale garde werden genoodigd.

Het hof duldde niet alleen dit feest, het begunstigde het.

De verbroedering der soldaten was

[p. 262]

eene uitdaging aan het volk. En wat te verwachten was, gebeurde. Het feestmaal werd eene demonstratie in reaktionairen zin; de jonge officieren wisten waarom men hen vleide; door den wijn werden de hoofden verhit, en men zeide openlijk dat men den strijd wenschte, den strijd voor den koning tegen het volk. Maar dit was nog niet genoeg.

Maria Antoinette besloot zich aan hare getrouwen te vertoonen en hen in geestdrift te doen ontbranden.

Tevergeefs m[a]akte men bedenkingen daartegen en zeide men haar dat zij zich zou kompromitteeren; zij wilde het daarheen leiden, dat den koning geen andere keus overbleef dan zijn lot aan het leger toe te vertrouwen.

Zij nam haar zoontje, den dauphin, aan de hand en ging met hem de zaal in waar het feest werd gevierd. Een juichkreet begroet de schoone vrouw; de door den wijn opgewondenen worden door geestdrift vervoerd, nu de koninklijke vrouw zich in zekeren zin aan hen komt toevertrouwen.

Zij neemt een beker en drinkt op 't welzijn der getrouwen, op den voorspoed van de soldaten des konings.

De kleine dauphine gaat rond, om den officieren de hand te geven; de koningin gaat aan de tafel staan, om den officieren hare welwillendheid en toegenegenheid te betuigen; de geestdrift neemt toe. Men rukt de nationale kokarde van den chako, vertreedt die onder de voeten en steekt eene witte en zwarte kokarde er voor in de plaats. In de grootste opgewondenheid gaan de feestvierenden naar den slottuin.

De koning verschijnt op het balkon; de muziek speelt de aria uit Richard Leeuwenhart:

O Richard, o mijn koning,
De wereld heeft u verlaten, enz.

Men juicht als waanzinnigen; men klimt tegen het balkon op, om de handen des koning, het kleed der koningin te kussen; men danst en omhelst elkander; men zweert, den laatsten droppel bloed voor het koninklijk gezin te zullen vergieten.

Den volgenden dag wordt het feest herhaald; de lijfgarde onthaald de Vlamingen. De Gemeenteraad van Versailles is uitgenoodigd; hofdames verschijnen met mandjes aan den arm, waarin zij witte kokarden hebben; zij deelen ze uit; de officieren ontvangen knielend het heilige teeken en zweren trouw. De hofdames reiken hun haar hand om die te kussen, en zeggen: ‘Bewaar deze kokarde goed; zij is de eenige ware, de eenige die overwinnen zal.’

En terwijl de officieren op de knieën liggen voor de schoone hofdames en haar in geestdrift zweren, hun bloed voor haar te zullen storten; terwijl hare oogen hun eene zoete belooning toezeggen, zweren de heeren van 't hof en de hoofdofficieren, insgelijks op de knieën, de bekoorlijke koningin denzelfden eed, en hevig ontroerd staart Maria Antoinntte op de getrouwen aan hare voeten.

Het bericht van het feest en hetgeen daarop is voorgevallen heeft weldra Parijs bereikt; de Parijzenaars zien er verraad in; zij meenen dat men naar de wapens grijpt, om de jonge vrijheid te bekampen. Men knarsetandt van woede. Te Versailles viert men zwelgpartijen, terwijl Parijs hongert; het hof verbindt zich met het leger. De volksopruiers vuren de woede aan en koopen het volk om. Op een dag worden 50,000 livres onder het volk rondgedeeld; de hertog van Orleans had altijd een grooten zak met geld bij zich, dat hij onder het volk strooide; men kocht lichtekooien, straatventsters en vischvrouwen om, omde troepen gepeupel tot voorhoede te dienen, daar men wist dat de soldaten niet licht op vrouwen zouden schieten. Mannen trokken vrouwekleeren aan om den voorsten troep aan te voeren. Men schreeuwt dat men den koning te Parijs wil hebben, opdat hij niet kunne ontvlnchten en het land verraden.

De ‘dames de la balie’ vooraan, trekt eene onafzienbare volksmenigte naar het stadhuis en eischt wapens; de hertog van Orleans mengt zich verkleed onder de menigte; hij hoopt dat de troon dien dag vrij zal worden.

Zes uur lang houdt La Fayette de woedende menigte tegen, maar geheel Parijs rust zich toe, om met wapens en geschut naar Versailles te trekken.

‘Brood!’ brult de menigte. Twaalf vrouwen dringen de zaal der Nationale Vergadering binnen en eischen brood; zij klagen de bisschoppen als vijanden der vrijheid aan en de lijfgarde als verraders der natie.

Men besluit die vrouwen als eene deputatie naar den koning te zenden. La Fayette trekt met de nationale garde uit, om te Versailles de orde te handhaven. Vrouwen springen op tafels en houden redevoeringen; men haalt anderen uit haar huis, om te Versailles voor hare kinderen brood te vragen.

Te elf uur is de Place de Grève door eene woedende menigte opgevuld, terwijl men lieden die brood aanvoeren mishandelt. Men plundert de wapenwinkels en haalt fakkels, om het stadhuis [i]n brand te steken; eindelijk geeft de burgerraad wapens uit, en onder trommelslag trekt de razende, door vrouwen aangevoerde bende naar Versailles. Honderdduizend kelen schreeuwen om brood en om wraak over het minachten der nationrle kokarde. Jonge meisjes roeren de trom; Jourdan zwaait zijn slagersmes en roept dat het voor de Oostenrijksche bestemd is, die zoo verrukt is geweest over de ulanen-marsch te Versailles.

Des namiddags te vier uur trok het leger schreeuwende en tierende vrouwen Versailles binnen.

XXIII.
De oktobernacht.

In 't slot van Versailles was men welgemoed; men had niets vernomen van de gisting die te Parijs heerschte; men geloofde op de trouw der soldaten te kunnen steunen, en alles was voorbereid om, mocht er gevaar dreigen, het hof naar Metz te doen ontvluchten.

Karel Von Krohn had in last een aantal rijtuigen in gereedheid te houden; het hof was door soldaten omgeven, die gezworen hadden hun leven voor den koning te wagen, en zoo weinig vermoeden had men van eene gewelddadige handeling, dat de koning op de jacht was gegaan en Maria Antoinette in haar boudoir over de maatregelen sprak, die bij de aankomst te Metz zouden genomen worden.

De koning kwam van de jacht terug, toen de brullende volksmenigte Versailles binnenrukte; meenende dat zijn persoon veilig was en hij spoedig anders zou kunnen optreden, gaf hij bevel, eene deputatie van 't volk het slot binnen te laten.

Twaalf vrouwen werden toegelaten en zoo vriendelijk ontvangen, dat zij den koning in verwarring en met ontroering aanstaarden; de jongste en schoonste der vrouwen was zoo verlegen, dat zij alleen het woord ‘brood’ kon stamelen. Lodewijk XVI omhelsde haar aangedaan; hij had de wachten bevel laten geven, geen geweld te gebruiken.

‘Ach,’ zei de koning zuchtend, ‘de Parijzenaars komen naar Versailles, om brood te vragen; als ik het had, zou ik niet gewacht hebben het hun te geven totdat zij het kwamen eischen.’

Terwijl de deputatie bij den koning vertoefde, was het slotplein met menschen gevuld geworden; de menigte onthaalt de terugkomende deputatie op scheldwoorden en jouwt haar uit; eenige soldaten van de lijfgarde willen haar uit het gedrang helpen, en nu ontstaat eene vechtpartij, waarbij een nationale garde van een officier der lijfgarde een sabelhouw in den arm krijgt. Dit en de komst van de bende van Jourdan zijn het sein tot den aanval; woedende wijven trekken soldaten van de lijfgarde uit de gelederen en sleepen hen naar Jourdan, die hen met zijn mes doodt; de hoofden worden op pieken gestoken en er mede gezwaaid. De moordlust ontbrandt, men slaakt vreeslijke bedreigingen tegen de koningin, en als de hofrijtuigen heimelijk aan de tuinzijde van het slot voorrijden, worden zij ontdekten de paarden afgespannen.

Reeds dreigt met het slot te bestormen, daar verschijnt de nationale garde. La Fayette had de geheele troepenmacht den eed van gehoorzaamheid laten afleggen. De stroomende regen en het krachtig optreden dezer geliefde en indrukwekkende troepen doen de menigte uiteengaan. La Fayette eischt voor zich en twee leden van den Gemeenteraad toegang tot het slot; hij gaat de met menschen gevulde vertrekken van 't paleis door; eene akelige stilte heerscht overal, de hovelingen sidderen, en een hunner zegt: ‘Ziedaar Frankrijks Cromwell!’

‘Cromwell zou het niet gewaagd hebben, hier alleen binnen te dringen,’ antwoordt La Fayette trotsch.

Hij gaat naar den koning, stelt hem gerust en verkrijgt van hem de toezegging, dat hij de wenschen van zijn volk zal bevredigen, de besluiten van de Nationale Vergadering onvoorwaardelijk goedkeuren en de lijfgardes bevelen, naar hunne kwartieren te gaan.

Met deze verklaring stelt de volksmenigte zich tevreden; zij gaat uiteen; ook La Fayette begeeft zich ter ruste.

Lodewijk XVI, die nog nooit den degen heeft getrokken, is verheugd dat er geen bloed behoeft te worden vergoten, en schrijft aan den komraandant van de nationale garde te Versailles, graaf D'Estaing: ‘God geve dat de rust hersteld worde. Doe geen aanval, maak geene enkele beweging, die zou kunnen doen gelooven dat ik er aan denk, aanvallend te werk te gaan, of zelfs om mij te verdedigen.’

De graaf D'Estaing is met den brief in zijn schik; hij beeft voor het volk.

De nacht breekt aan. In 't slot is het rustig, de hekken zijn gesloten. Het volk is uiteengegaan; een troep vrouwen heeft in de zaal der Nationale Vergadering nachtverblijf genomen.

De nationale garde van Parijs bezet de buitenposten van 't slot, de lijfwacht de binnenposten. 't Schijnt dat de koning en de zijnen ditmaal gered zijn; dat de rust hersteld is.

Maria Antoinette heeft hare kamervrouwen ontslagen, maar zich nog niet ter rust begeven. Zij wordt door een hevigen angst gekweld; een voorgevoel zegt haar dat alle gevaar nog met geweken is. Het ergste wat zij had gevreesd, is gebeurd: men heeft de afreis van den koning verhinderd; hij is overgeleverd aan de duistere macht, waaraan hij zich had willen onttrekken.

[p. 263]

O, hoe haat zij die zoogenaamde volksmannen, die het purper door het slijk willen sleuren, die den koning de wet willen voorschrijven en over haar, de dochter van Maria Theresia, willen rechten! Ja, met haar zijn zij begonnen; eerst heeft men haar gehoond en gelasterd, nu vervolgt men haar met den bittersten haat, omdat men weet dat zij er haar bloed voor zou willen geven dat de koning toch eenmaal koninklijk handelde. Men weet dat zij voor de eer der kroon wil strijden, - en zij is reeds overwonnen; haar treft de hoonende taal van Mirabeau; het juichen van het volk, van die dronken wijven had alleen ten doel, haar de geleden vernedering nog smartelijker te doen gevoelen; men wil haar zooveel mogelijk verguizen, haar, de keizersdochter, de Oostenrijksche!

Hoe bruist haar bloed, hoe verzet zich haar trotsch hart tegen het smadelijk denkbeeld, den volgenden dag als eene overwonnene te worden beschouwd. Hoeveel zou het haar niet waard zijn, als nog heden de vlucht mogelijk was. En waarom zou dit niet mogelijk zijn?

De regen en de geruststellende woorden van La Fayette hebben de menigte doen uiteengaan; het Vlaamsche regiment en de nationale garde hebben zich laf gedragen, maar de lijfgarde, de Zwitsers zijn getrouw. Hebben de graaf van Fersen, Lally en Krohn haar niet trouw gezworen? Maar waar zijn die mannen, welke haar zoo menigmaal hebben gezegd dat zij hun leven voor haar willen wagen?

Zacht opent zij de deur harer kamer, die in den gang uitkomt, welke naar de vertrekken des konings leidt. Zij gaat den gang in en sluipt door de zalen. Maar in de vertrekken van den koning is het stil; hij heeft zich ter ruste begeven, hij kan slapen!

Hare lippen trillen. ‘Hij kan slapen!’ mompelt zij. ‘Hij kan eten, drinken, slapen; hij laat zich in zijne rust niet storen door eene krisis, welke de eer en de macht der kroon zoo vreeslijk bedreigd. Hij zou er zijn slaap niet voor willen opofferen, als hij kon vluchten! Hij zou er de zoete nachtrust niet voor willen missen, om zijne eer te redden!’

De koning slaapt, niemand durft hem wekken. De koningin keert terug; haar blijft geene hoop meer over; die man heeft geen droppel heldenbloed, geen zweem van de fierheid, die hare polsen hevig deed kloppen.

De koningin keert terug naar haar slaapvertrek en waakt nog langen tijd.

Ook beneden, bij de stallen, waakt men. Daar waren al de bedienden wakker.

De paarden stonden getuigd; alles scheen voorbereid om elk bevel dadelijk te kunnen uitvoeren. Waarlijk, de man die hier bevelen gaf, was getrouw, voorzichtig en volkomen voor zijne taak berekend.

De graaf van Fersen treedt binnen en vraagt, waarom men den geheelen nacht blijft waken; of dit op bevel des konings geschiedt.

‘Neen,’ luidt het antwoord. ‘Maar 't was te wenschen dat de koning dacht zooals de heer Von Krohn hoopt dat hij nog denken zal. De paarden zijn goed gevoerd, men zou met hen den nacht kunnen doorrijden. Indien de koning wilde, zou hij vóordat de dag begint aan te breken twintig mijlen van hier en buiten het bereik der oproerlingen zijn.’

‘Ja,’ mompelt de graaf; ‘maar om uit Versailles te komen, is de grootste zwarigheid.’

‘Ba,’ zei een rijknecht schouderophalend,’ de heer Von Krohn heeft ons wapens gegeven, en we zullen alles omverrijden en nederschieten wat zich ons in den weg plaatst. Maar de koning wil immers niet.’

‘Waar is de heer Von Krohn?’

De rijknecht wees op een verlicht venster van 't slot.

‘Hij is wakker zooals wij,’ sprak hij. ‘De koning van Frankrijk heeft geen beter dienaars dan de Duitschers, die de koningin heeft medegebracht.’

De graaf spoedde zich naar het aangewezen vertrek en zag Karel Von Krohn geheel gekleed en gewapend in een leuningstoel zitten, als wachtte hij elk oogenblik een bevel.

‘Ga rusten, mijnheer Von Krohn,’ zeide de graaf, ‘men heeft uwe diensten niet noodig. De koning weet niet waar hij de mannen kan vinden, aan wien hij zich kan toevertrouwen.’

‘Hij zal het weldra weten,’ antwoordde Karel, de hand van den graaf schuddend, ‘maar ik zou niet kunnen slapen. De oproerlingen zullen terugkomen.’

‘En de koning zal zich door hen naar Parijs laten voeren. Wie hen getrouw wil blijven, kan er op rekenen dat hij als een hond zal sterven.’

‘Als een held, mijnheer! Ik ben er op voorbereid.’

‘Zoo mag ik het hooren,’ riep de graaf met warmte. ‘We zullen bij elkander blijven; misschien zal er voor ons nog iets beter te doen zijn dan voor den koning te sterven, - wellicht kunnen we nog wraak nemen en overwinnen.’

XXIV.
De koning wordt naar Parijs gevoerd.

De klok van den kerktoren van Versailles sloeg half vijf, de regen had opgehouden. In 't slot was het stil, de vermoeienis had allen overweldigd; alleen de schildwachten van de Zwitsersche garde liepen in den gang op en neer.

De graaf van Fersen was bij Krohn gebleven en evenals hij in een leuningstoel ingesluimerd, toen een gedruis, dat op het gemurmel der branding geleek, hen met een schrik deed ontwaken. Zij ijlden naar het venster en zagen de plaats met menschen gevuld, die in de duisternis zacht waren binnengeslopen en de aan de hekken geplaatste schildwachten der nationale garde omgekocht of onvoorziens overweldigd moesten hebben, want er was geen schot gevallen.

Het voorkomen dier woeste lieden, die met messen zwaaiden en, het geweer in de hand, de ingangen van het slot naderden, voorspelde niets goeds.

‘Een overrompeling,’ mompelde de graaf verbleekend. ‘Het geldt de koningin. Volg mij!’

Hij greep zijne wapens; Krohn deed hetzelfde, en alarm roepend, ijlden zij door de gangen en de trap op naar het Oeil de boeuf.

Hun geroep bewees de aanvallers dat men hen bemerkt had, en een woest gebrul was het antwoord; in plaats van de deuren zacht te openen, sloeg men ze nu met bijlen in.

Eene bende van Orleans' moordgezellen naar men zegt, door hem zelven aangevoerd - is door eene achterdeur in het park gedrongen; zij bestormt het slot; geweerschoten knallen, de schildwachten worden overhoop gestoken.

Eene van de kamervrouwen ijlt, zooals de gravin van Campan vermeldt, naar de plaats waar zij het rumoer hoort; zij doet deur der voorkamer open en ziet een soldaat van de lijfgarde, die zijn ge weer dwars voor de deur houdt, ofschoon de moordenaars op hen lostormen. Zijn gelaat is met bloed bedekt. ‘Mevrouw,’ roept hij haar toe, ‘red de koningin, men wil haar vermoorden.’

De kamervrouw werpt de deur toe en schuift, het ongelukkige slachtoffer van zijn trouw aan zijn lot overlatend, er den grendel op; zij snelt verder, sluit alle deuren achter zich en roept de koningin toe, dat hare moordenaars naderen.

Maria Antoinette springt het bed uit; men werpt haar een onderok over, en zoo vlucht zij naar de vertrekken des konings. Tot hare grootste ontzetting vindt zij ze ledig. Zij wil terugkeeren. Daar hoort zij stemmen, die haar bemoedigen. De graaf van Fersen, Krohn, Lally en officieren der lijfgarde, die de verdediging der koninklijke vertrekken regelen, roepen met geestdrift: ‘Leve de koningin! We zullen haar tot den laatsten droppel bloed verdedigen!’

De koning verschijnt in nachtgewaad; hij komt uit de vertrekken zijner gade, waarheen hij langs een anderen weg was gegaan, zoodat zij elkander niet hadden ontmoet, en zijn gelaat glanst van genoegen, nu hij ziet dat zij gered is.

Op de trappen en portalen vecht de lijfgarde tegen de belegeraars; hun bloed vloeid, maar geen hunner wijkt; alleen over hun lijk zullen de oproerlingen zich een weg banen naar het koninklijk paar.

Het rumoer in 't slot heeft daarbuiten de aandacht getrokken; de tamboers der nationale garde roeren de trom, La Fayette ijlt met eenige nationale gardes naar 't slot.

Een der oproerlingen legt het geweer op hem aan; kalm en bedaard geeft hij bevel, den man te ontwapenen, en men gehoorzaamt; men verplettert den man het hoofd op de straatsteenen.

La Fayette dringt het slot binnen en zijne verschijning maakt een einde aan den strijd; de oproerlingen laten de wapens zakken. Hij leidt den koning naar het balkon; hij verzoekt hem, tot het volk te spreken, en Lodewijk XVI roept van zijn koninklijk slot het volk toe: ‘Vergiffenis voor mijne gardes! Vergiffenis!’

Die enkele woorden, die bede des konings om genade bevredigt het razende volk; het houdt op met moorden, want de koning heeft om genade gesmeekt. Men is verzoend. ‘Leve de koning!’ roepen de moordenaars; ‘levende gardes!’ Men omhelst de gardes, die men nog niet vermoord heeft.

La Fayette leidt nu ook de koningin en den dauphin op het balkon. Hij kust de hand van Maria Antoinette en roept naar beneden: ‘De koningin is zeer bedroefd over hetgeen gebeurd is. Zij is bedrogen geworden. Zij belooft, zich niet meer te zullen laten bedriegen, het volk te beminnen en zich er aan te wijden.’

Bleek en in eene trotsche houding staat daar de koningin; zij vernedert zich niet om eene bede te doen, hare fierheid gedoogt dit niet, maar zij laat toe dat men in haren naam spreekt. Het eenige wat zij doet om het volk gunstig voor zich te stemmen, is dat zij haar zoon in de armen neemt; doch het woedend gepeupel schreeuwt: ‘Geene kinderen!’ Met een vuurrood gelaat trekt de koningin zich terug. ‘Naar Parijs!’ brult de menigte, ‘naar Parijs!’

La Fayette bevredigt het volk nogmaals, en om de lijfgarde voor de woede van het gepeupel, dat elk oogenblik van stemming kan veranderen, te redden, trekt hij een paar gardes op het balkon, steekt de nationale kokarde op hunne borst en omhelst hen.

(Wordt vervolgd.)