De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 5

Voor honderd jaren.
Tafereelen uit de groote Fransche Revolutie
Door J.R. van der Lans.

XII.

Vlucht van het koninklijk gezin uit de Tuilerieën. - Toebereidselen en maatregelen van Bouillé. - Teleurstellingen en misrekeningen. - De koning herkend door den postmeester van Sainte-Menehould.

Het was elf uur in den avond van den 20^en Juni 1791 en duisternis omhulde het trotsche paleis der Tuilerieën, sedert October 1789 de gevangenis van het koninklijk gezin. Schildwachten bewaakten aan alle kanten de uitgangen, niet alleen om elken onbevoegde het binnendringen te beletten, maar vooral ook om te verhoeden dat een der koninklijke gevangenen den kerker mocht ont-vluchten. Lafayette, de ‘trouwe dienaar van Zijne Majesteit,’ die in den nacht van den 5^en op den 6^en October zoo rustig geslapen had, gunde zich sinds lang geene rust meer. Op elk uur van den dag verscheen hij onverwachts in de Tuilerieën om zich te vergewissen dat alle wachtposten wel goed waren bezet, om de minste bewegingen des konings te bespieden en de spionnen en aanbrengers, waarmee hij hem omringd had, uit te hooren. Ook thans, op dit late uur, sloop hij rondom de donkere gebouwen; maar nergens trof iets verdachts zijn oog; doodsch en somber strekten zich de lange gevels uit in de stilte van den nacht, slechts door den eentonigen voetstap der schildwachts verbroken.

Alleen op het plein du Carrousel was nog een vrij druk gerij van af- en aanrollende rijtuigen en vermengde zich het geraas der wielen met de stemmen van lachende, grommende of zwetsende koetsiers. Zij kwamen de bezoekers van het paleis halen, vrienden en vertrouwelingen des konings, die hem, voor zoover dit hun vergund was, kwamen gezelschap houden en troosten in zijne beklemmende opsluiting. En te midden van dat rumoer van paarden en koetsen slopen in de duisternis enkele groepjes personen, mannen, vrouwen en een paar kinderen, in donkere reismantels en het gelaat onder groote hoeden verscholen, schuw en onzeker over het plein rond, angstvallig het weifelend licht der lantaarns vermijdend en zich omzichtig in de schaduw houdend van bogen en kolommen. Een dier groepjes, een man, met eene dame aan den loopt op het plein rakelings het rijtuig van Lafayette voorbij. De dame siddert; zij heeft bij het licht van de toortsen der livreibedienden den generaal der nationale garde herkend; maar onmiddellijk weer vermant ze zich, stapt haastig aan den arm van haar geleider voort en verdwijnt in den doolhof van nauwe, bochtige straten, die aan het plein grenst, terwijl de overige groepzich alle in verschillende richtingen even schichtig verwijderen.

Wie waren zij, die daar in het donker van den vallenden nacht als dieven rondslopen door de eenzame straten van het inslapende Parijs, zorgvuldig elken laten voorbijganger ontwijkend, dien zij op hun gejaagen tocht ontmoetten?

madame elisabeth.

Die schuwe vluchtelingen waren koning Lodewijk XVI, zijne gemalin Marie Antoinette, zijne zuster Madame Elisabeth en zijne beide kinderen, die van slechts enkele getrouwen verzeld, het paleis ontvluchtten, dat hun tot een kerker was geworden. O welke moeite en zorgen, hoeveel beleid en overleg had het gekost, om de waakzaamheid van Lafayette en zijne spionnen te verschalken! Maanden lang had het plan de vorstelijke gevangenen bezig gehouden, zonder dat zich eenig uitzicht opdeed, het te verwezenlijken. Niemand konden zij er deelgenoot van maken, daar niemand in hunne omgeving meer te vertrouwen was. Ternauwernood konden zij een enkel oogenblik vinden, om het met elkander te bespreken; want nacht en dag waren loerende oogen op hen gericht, zóó zelfs dat de deur van het slaapvertrek der koningin steeds moest openstaan en zij die enkel sluiten mocht terwijl zij zich kleedde.

Met elken dag werd de gevangenschap ondraaglijker; zoodra zij zich vertoonden, aan uitjouwingen en bedreigingen blootgesteld, konden zij zelfs geen luchtje scheppen aan het venster, nog veel minder het paleis verlaten. Sedert den 17^en April hadden zij geen voet meer buiten de Tuilerieën gezet. Dien dag meende het koninklijk gezin een uitstapje te maken naar Saint-Cloud, daar Lafayette den koning genadig had toegestaan, een paar dagen de buitenlucht te gaan inademen op twee mijlen van Parijs. Maar nauwelijks was het rijtuig ingespannen of de oproerige menigte kwam het omsingelen en de dappere Lafayette met zijne nationale garde zag geene kans, den koning een doortocht te banen. Eenige weken te voren was hij wel mans genoeg geweest om een aantal edellieden, op het gerucht van een aanslag, ter verdediging des konings naar het paleis gesneld, smadelijk heen te jagen, zeggende dat hij zelf voor de veiligheid van Zijne Majesteit instond. Maar die edelen hadden ook op verzoek des konings de wapenen afgelegd.

Tegenover den volkshoop minder voortvarend dan tegenover ontwapende verdedigers des konings, had Lafayette het rustig aangezien, dat deze in zijn paleis werd teruggedreven als een misdadiger, die op ontsnapping uit den kerker wordt betrapt. Grievender kon Lodewijk XVI niet worden te verstaan gegeven, dat hij de gevangene was van zijn volk, en dat, zoo hij ooit nog zijn koninklijk gezag tot heil des lands wilde uitoefenen, hij tot elken prijs de vrijheid van zijn persoon moest trachten te herwinnen. Te lang reeds had men hem tot het werktuig der revolutie verlaagd, door hem met geweld de or de teekening af te persen van besluiten, waartegen zijne heiligste overtuiging in opstand kwam. Hij moest die kluisters afschudden: eenmaal buiten Parijs, zou hij wellicht in de eene of andere grensplaats zijne getrouwen om zich kunnen verzamelen, de uitgeweken edelen tot zich roepen en met de hulp van bevriende mogendheden eene legermacht op de been brengen, in staat om de orde te herstellen en den geschokten troon zijner vaderen weer op te richten. Dat was hij verplicht aan zijn volk, aan zijn huis, aan vrouw en kroost, die hij als koning, als echtgenoot en vader niet aan de revolutie mocht laten.

In het geheim waren lange onderhandelingen gevoerd met Mirabeau, die den opstand, welke hem over het hoofd wies, moede, ten slotte den koning zijne diensten had aangeboden. De machtige volksleider, die met zijn woord alleen alles meende te kunnen overheerschen, had zich voorgesteld het monster, dat hij zelf tegen den troon had aangehitst, weer even gemakkelijk te kunnen beteugelen. Maar eene plotselinge ziekte, het gevolg van zijn ongeregeld leven, wierp hem machteloos op het krankbed, dat weldra zijn doodsbed werd. Van dien bondgenoot, hem even onverwachts ontvallen als hij zich had aangeboden, had de koning dus niets meer te verwachten.

Doch hij had nog één dienaar, die tot de volvoering van het stoute plan berekend was en op wiens ridderlijke trouw en krijgsmansbeleid hij zich ten volle verlaten kon. Het was de markies de Bouillé, de onderdrukker van den opstand te Nancy. Met dezen was ten laatste een weldoordacht plan tot ontvluchting beraamd, dat de beste kansen tot slagen aanbood. Het koninklijk gezin zou, door vermomming onkenbaar gemaakt, in den nacht de Tuilerieën ontvluchten, in een paar reiswagens, die door de zorgen van Bouillé bij elke vooraf bepaalde halte versche paarden zouden vinden, om hun weg te vervolgen naar de grensstad Montmédy, die tot toekomstig koninklijk kwartier was uitgekozen. De markies de Bouillé zou bovendien zorgen, dat van afstand tot afstand langs den weg troepen aanwezig waren om in geval van nood de vlucht des korings te dekken. Drie voormalige lijfwachten zouden, als livreibedienden vermomd, het koninklijk gezin vergezellen, terwijl Bouillé den koning bovendien een edelman had aangewezen, op wien hij zich als gids en geleider veilig verlaten kon. In plaats van dezen gaf de koning echter eene plaats in het rijtuig aan de gouvernante der kinderen, madame De Tourzel, die onder tranen smeekte, de vlucht harer meesters te mogen deelen. Door deze schikking en ook om de toebereidselen tot de reis te verbergen voor eene der kamervrouwen der koningin, die eene vurige patriote was, moest de vlucht, die aanvankelijk op den 19^en Juni was bepaald, plotseling een dag uitgesteld worden. Die vertraging kon niet tijdig genoeg ter kennis van Bouillé gebracht worden, om dezen gelegenheid te geven zijne ingewikkelde en omvangrijke maatregelen opeens te wijzigen, en zoo was dan deze hachelijke onderneming, waarvan de toekomst van Frankrijk en zijn koningshuis afhing, reeds van den beginne mislukt.

Het noodlot scheen daarbij gezworen te hebben, het voortvluchtige koningsgezin op dien hangen tocht te achtervolgen. Ternauwernood waren de vluchtelingen, door de vertrekken van een vertrouwd hoveling, bij groepjes van tweeën of drieën, achtereenvolgens het paleis ontkomen, of reeds begon die reeks van misrekeningen en teleurstellingen, welke op de jammerlijkste mislukking moest uitloopen.

Wij hebben gezien hoe Marie Antoinette, aan den arm van een der drie lijfwachts voortspoedend, op het punt had gestaan, door Latayette te worden herkend en teruggevoerd. In haren schrik sloeg de arme koningin met haren geleider eene verkeerde straat in, raakte in de duisternis verdwaald en bereikte, zonder iemand den weg te durven vragen, eerst na lange omwegen de afgesproken plek, waar de koning met de anderen haar in doodsangsten wachtten, om in het rijtuig te stappen.

Eindelijk zijn de vluchtelingen gezeten in de beide huurkoetsen, die in allerijl afrijden in de richting der poort St. Martin. Zij werpen een laatsten blik op het paleis, waar zij zooveel treurige dagen gesleten hebben en bereiken weldra, langs de uitgestorven donkere straten de barrière. De reispas, behoorlijk door den minister Montmorin geteekend, verleent hier ongehinderden doorgang aan ‘mevrouw de barones de Korf, met hare twee kinderen, eene kamervrouw, een kamerknecht en drie bedienden op weg naar Frankfort.’ Onder dien schuilnaam verborg zich Marie Antoinette; de koning,

[p. 315]

met eene pruik op en in livrei gestoken, gold voor haren kamerknecht; de kleine troonopvolger was als een meisje gekleed evenals zijn zusterken.

In het reisverhaal, later door de edele dochter van Marie Antoinette opgesteld, leest men niet zonder aandoening deze bijzonderheden: ‘Mijn broertje werd als meisje verkleed; hij zag er allerliefst uit. Daar hij schuddebolde van den slaap, wist hij niet wat er gebeurde; ik vroeg hem wat hij wel dacht dat wij gingen doen, en hij antwoordde mij dat hij dacht, wij gingen comedie spelen, omdat wij verkleed waren.’

Het was eene treurige comedie, die de koninklijke ballingen moesten spelen en ze ging hun slecht af; Lodewijk XVI verried zich, ondanks zijne livrei en zijne pruik, bij elke beweging en ook den vermomden edellieden op den bok was het wel aan te zien dat zij geene bedienden van beroep waren.

In de stilte van den nacht ratelden de rijtuigen voort tot Bondy, waar eene splinternieuwe berline voor het koninklijk gezin met een cabriolet voor het gevolg, ingespannen en wel gereed stond. Hiervoor had de graaf de Fersen gezorgd, die ook bij de overige toebereidselen gewichtige diensten had bewezen en thans, nu de hooge reizigers instapten, de koningin eerbiedig de hand kuste en afscheid nam. Met verlevendigden moed en blijde hoop werd de reis voortgezet; allengs brak de dag aan en de arme vluchtelingen, die zoolang in de Tuilerieën hadden opgesloten gezeten met geene andere afleiding dan het dreigend straatrumoer onder hunne vensters, genoten bij volle teugen de liefelijke frischheid van den zomermorgen in de vrije natuur. Voor het eerst na maandenlange beklemming herademden zij en vergaten bijna dat zij vluchtelingen waren.

Er werd verzuimd van uit Bondy een bode vooruit te zenden naar Bouillé en de afdeelingen troepen, welke op verschillende punten van den weg de koninklijke rijtuigen afwachtten. Tot overmaat van ramp brak te Montmirail het onderstel van een der rijtuigen en veroorzaakte een oponthoud van eenige uren. Omstreeks halfvier in den middag bereikten zij Châlons, de eenige groote stad, die zij hadden te passeeren. Ondanks de vrees des konings, daar herkend te zullen worden, liep alles goed af. Wel verzamelde zich eene menigte nieuwsgierigen om de rijtuigen, terwijl die van paarden verwisselden, maar de postmeester zelf hielp dat werk bespoedigen en het vertrek verhaasten: de rechtschapen man had den hoogen vluchteling herkend, maar hield het wijselijk voor zich.

Terwijl het koninklijk gezin aldus, telkens meer bemoedigd en gerustgesteld, de reis voortzette, verkeerden Bouillé en de uitvoerders zijner bevelen in angstige spanning, diep bekommerd om het onverklaarbaar uitblijven der rijtuigen, wier komst reeds den vorigen dag was verwacht. De vertraging van 's konings vertrek uit Parijs had alle met zooveel beleid genomen maatregelen ijdel gemaakt.

Te Pont-Sommevelle, waar hij de eerste afdeeling troepen moest ontmoeten, vond hij niemand. Den ganschen nacht hadden vijftig huzaren in de omstreken rondgezworven; de graaf de Choiseul zelf, met eenige officieren in het struikgewas verborgen, had onvermoeid op den uitkijk gestaan, telkens hopende een bode te zien aankomen, die hem de komst van Zijne Majesteit aankondigde. Maar de gansche nacht was verstreken, zonder dat zich een enkele hoefslag op den eenzamen weg deed hooren, en ook de dag liep reeds weer ten einde, zonder dat er iets opdaagde. De ongewone troepenbeweging in die streek wekte de achterdocht der bevolking; wel had men rondgestrooid dat er eene bezending geld verwacht werd, tot uitbetaling van soldij, en dat om dit transport te dekken al die soldaten in de weer waren. Maar met die uitvluchten kon men zich toch op den duur niet redden, en de graaf de Choiseul was eindelijk wel genoodzaakt geweest, zich met zijn krijgsvolk te verwijderen. Helaas, een half uur na zijn vertrek, kwam de koning te Pont-Sommevelle aan en vond niets van het afgesproken geleide.

Voortgereisd tot Sainte-Menehould, begon hij zich ernstig ongerust te maken over het uitblijven der verwachte vrienden. Daar aangekomen, stak hij herhaaldelijk het hoofd buiten het portier om onder de saamgestroomde omstanders naar een bekend gezicht, naar een blik van verstandhouding te zoeken. Het was, schoon laat in den avond, nog helder licht, daar men den langsten dag van het jaar had. Hij ontdekte echter geen enkelen vertrouwde, doch wekte door zijne onrustige bewegingen en zijne bezorgde vragen aan de postiljons wel den argwaan van den zoon des postmeesters, een jong en vurig patriot, die het piekenfeest had bijgewoond. Daar had hij den koning gezien; hij herinnerde zich verder het portret op de nieuwste assignaten, en ja, er was geen twijfel aan of deze reiziger moest Lodewijk XVI wezen. De dames en kinderen, die hem vergezelden, kwamen daarbij in aantal en leeftijd overeen met de leden der koninklijke familie; hij kon zich dus niet vergissen. Intusschen waren de versche paarden reeds voorgespannen, de postiljons zaten reeds weer in den zadel, en bedenkende dat er eene afdeeling dragonders in de stad lag, die het reisgezelschap desnoods met geweld een uittocht zouden kunnen banen, liet hij zonder iets te zeggen de rijtuigen vertrekken. Maar nauwelijks waren zij afgereden of hij keerde in den stal terug, zadelde zijn beste paard en sloeg in vliegenden ren een binnenweg naar Varennes in, om daar de stedelijke overheid van de aankomst des konings te verwittigen en het voortreizen der vluchtelingen te beletten.

(Wordt voortgezet.)