De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 5

[p. 89]

[Nummer 12]

Onze Gravures.

Kolenbranders aan den Brocken.

kolenbranders aan den brocken, naar de teekening van otto strützel.

In ons vaderland, waar vroeger de wouden met de moerassen het grootere gedeelte van den bodem besloegen, zijn thans de bosschen schier geheel uitgeroeid en door bloeiende akkers en volkrijke gemeenten vervangen. Van de aloude en geheimzinnige wouden, waar de Neiviërs en Aduatieken hunne godsdienstoffers opdroegen, zijn nog slechts luttel plekken overgebleven in onze wild rijke Ardennen.

Geheel anders is het gesteld in dit echte woudland, het oude Germanië. In Duitschland zijn niet alleen nog zeer uitgestrekte beboomde streken, maar de boschcultuur wordt er zelfs afzonderlijk onderwezen, sterk beoefend en door een bijzonderen naam aangeduid. Door het woord ‘Forst’ bedoelt men in Duitschland een bosch, dat naar behooren aangelegd is, naar de eischen der wetenschap door deskundigen onderhouden en gekweekt wordt, en zoodanige behandeling ondergaat, dat het aan den eigenaar op den duur de meest mogelijke voordeden opbrengt. De ‘Forstwissenschaft’ onderricht de Duitschers daarenboven omtrent den invloed der bosschen op de vochtigheid des dampkrings en op het klimaat, op de gezondheid en de welvaart der ingezetenen des lands, enz. Reeds van in het midden der voorgaande eeuw werden scholen tot dat einde opgericht in den Harz. Vermoedelijk zullen deze ook wel eenige verbeteringen gebracht hebben in het overoude kolenbranders-bedrijf, een vak dat vóór de ontdekking der steenkolen en zoolang deze niet algemeen gekend en verspreid waren, van zeer groot belang was en ook thans in den Harz nog altoos betrekkelijk druk beoefend wordt.

Tot het verkrijgen van houtskool, wordt het hout door de kolenbranders tot een kegelvormigen hoop opgestapeld, dien zij bedekken met aarde, veen, enz. ter afsluiting van de lucht. Nu wordt de mijt in het midden aangestoken en de felheid van het vuur door middel van luchtkanalen geregeld. Is namelijk het vuur te fel, dan verbrandt er te veel hout, - is het te flauw, dan verkrijgt men eene on volkomene verkoling. Voorts bekomt men bij eene langzame verkoling meer houtskool dan bij eene snelle. Men ziet het, hoe eenvoudig het kolenbranders-bedrijf ook schijne, toch is het een vak dat als elk ander zijne kennis en ondervinding vergt.

De Ring van Sint Marcus.

Zoo de oude muurschilderingen, die eenmaal de gevels der paleizen van Venetië sierden, door de onverschillige hand des tijds zijn weggevaagd, de tafereelen, welke daarbinnen de wanden van zalen en gaanderijen bedekken, schitteren nog altijd in haast onverdoofden glans. De opgetogen vreemdeling aanschouwt er de meesterstukken der Venetiaansche school, die zich langer dan de Florentijnsche vermocht

[p. 90]

te handhaven op het hooge standpunt, door de schilderkunst in het tijdperk der Renaissance bereikt. Toen reeds lang vóór het einde der zestiende eeuw de Florentijnsche school onmiskenbare teekenen vertoonde van een naderend verval, wisten de Venetianen zich vrij te houden van nadeelige invloeden en nog verscheidene jaren de verdiensten te bewaren, die hunne school onderscheidden.

Veel droeg daartoe bij het weldadig voorbeeld van Titiaan, die eerst in 1576 gestorven, bijna al de beroemde schilders van zijn tijd - Rafael, Andrea del Sarto en Correggio - overleefde. Men hield zich aan de lessen van den grijzen meester, die de geduldige kunstenaars der vijftiende eeuw aan het werk had gezien en daarvan menige opwekkende geschiedenis wist te verhalen. Daarenboven waren de Venetianen het laatst tot de beginselen der nieuwere schilderkunst bekeerd en bleven er dan ook des te langer in volharden. Terwijl te Toscane, te Rome, te Milaan, kortom overal de Italiaansche kunst begon te kwijnen, was zij te Venetië nog in vollen bloei en kon er roemen op meesters als Bordone, Tintoretto en Veronese. Van den eersten dier kunstenaars geven wij in dit nummer een meesterwerk weer.

Paris Bordone was in het jaar 1500 te Treviso geboren. Reeds als knaap naar Venetië gezonden, werkte hij daar bij Titiaan en bestudeerde de werken van den kortgeleden gestorven Giorgone. Gevoel kon hij van geen van beiden leeren, maar dit zocht hij ook niet; hij zag de dingen enkel in hun schilderachtig uiterlijk en wist aan zijn schilderwerk eene warmte mee te deelen, die alle Venetianen betooverde. Hij verwierf zich eene bewonderenswaardige vrijheid van penseel en toonde vooral in het weergeven der vleeschpartijen een smeltenden en Correggiaanschen toets. Bordone werd dan ook weldra met belangrijken schilderarbeid belast, en penseelde evenals Giorgone, die altijd zijn model gebleven is, tal van die gevelversieringen, welke thans, helaas, zijn uitgewischt. Hij bereisde Frankrijk en Duitschland, waar de vermaarde Fuggers verschillende stukken van hem bezaten, en vestigde zich eindelijk te Venetië, waar hij in 1571 stierf.

Bordone had eene eigenaardige manier, die vooral in zijne portretten uitkomt; deze zijn meestal tot tafereelen uitgewerkt; wanneer hij bij voorbeeld eene jonge vrouw afbeeldt, plaatst hij er gewoonlijk eene kamerjuffer bij, die haar een spiegel aangeeft, en zoo hij een ridder voorstelt, voegt hij er een schildknaap bij, die hem de wapenrusting aangespt.

Niet minder bekwaam was hij in het schilderen van mythologische en pastorale stukken, waarvan vooral zijn Daphnis en Chloe in de National Galery te Londen eene sprekende getuigenis aflegt. De beide stukken, welke de Louvre van hem bezit, zijn minder geschikt om zijn krachtig talent te doen uitkomen, hetwelk vooral uitblinkt in zijn meesterstuk De ring van Sint Marcus, berustende in de academie van Venetië en hier door eene welgeslaagde gravure weergegeven.

Het stuk vereeuwigt eene legende, die nog altijd onder de Venetianen voortleeft. Op zekeren dag lag een schipper in zijn gondel te slapen, toen drie geheimzinnige personen hem kwamen verzoeken, hen naar den Lido te voeren; maar nauwelijks waren zij in het vaartuig gestapt of er stak een geweldige storm op, die de gondel op de golven deed dansen. Allerlei booze zeegeesten in de gedaante van duivelen en gedrochten vielen den ranken boot aan, maar een der passagiers deed den storm bedaren, en toen men eindelijk aan wal stapte, herkende de schipper in zijne passagiers Sint Marcus, den patroon van Venetië, Sint Joris en Sint Theodorus. ‘Ik heb mijne welbeminde stad voor den storm willen behoeden,’ sprak Sint Marcus; ‘ik hoop dat zij berouw zal toonen en de ijdele vermaken zal vaarwel zeggen om den weg der zaligheid te bewandelen. Hier is mijn ring; breng dien aan den Doge en verhaal hem wat ge gezien hebt.’

Met het vertellen van de legende is de schilderij ineens uitgelegd en we kunnen dus thans volstaan met de beschrijving mee te deelen, door den bekenden Franschen kunstkenner Charles Blanc daarvan gegeven. ‘De voorstelling,’ zegt hij, ‘is van ter zijde gezien. De arme visscher, voor den Doge gebracht, die te midden van den raad op zijn troon zetelt, treedt schoorvoetend nader en reikt hem den ring van Sint Marcus over, zonder de twee treden, die hem nog van een zoo hoog personage scheiden, te durven overschrijden. Een gouden, echt Venetiaansch licht valt schuins door de raadzaal, den Doge en een deel zijner senators bestralend, en de eene helft der schilderij in eene door weerschijn verhelderde schaduw latend. Rijk uitgedoste heeren staan aan den voet van den marmeren trap.... De geschilderde gebouwen zijn prachtig en schijnen, hoewel krachtig van lijnen en toon, met eene gouden vloeistof overgoten.... Door een grooten boog, die zich in het donkere deel der schilderij opent, ontwaart men de binnenhoven van een denkbeeldig paleis; want al de gebouwen op dit beroemde stuk zijn van Bordone's eigene vinding. Het koloriet is zoo betooverend en rijk, zoo merkwaardig in zijne bijzonderheden en zoo schitterend in zijne overeenstemming, dat het naast de schoonste Titiaans mag gesteld worden. Wat den toets betreft, die is mannelijk en teer te gelijk, gevuld en krachtig als een Giorgone, maar tevens smeltend en wazig als een Correggio.’

In de Kostschool.

De vacantie is om, het nieuwe schooljaar begint en de leerlingen, die een zestal weken geleden zoo lustig uit de kostschool huiswaarts togen, vol zalige droombeelden van vrijheid en blijheid, worden thans door hunne betrekkingen weer naar het pensionaat teruggebracht, om er te blijven tot Kerstmis, misschien wel tot Paschen, al dien tijd gebonden aan den strengen regel der inrichting, zonder eenige herinnering aan het dierbare ouderhuis, dan nu en dan een brief of een lang verwacht geschenk.

't Is waar, de zusters zijn goed, de verzorging is uitstekend, en als de kleinen straks op de speelplaats de kameraadjes van het vorig jaar terugvinden, met verschillende nieuwelingen vermeerderd, zal de scheiding gauw vergeten zijn.

Maar dat neemt niet weg, dat op dit pijnlijk oogenblik, nu het geldt vader en moeder den laatsten afscheidskus te geven, menig traantje vloeit, dat de goede zuster tevergeefs poogt af te drogen.

Met fijne opmerkingsgave heeft de schilder van het tafereel in dit nummer de verschillende uitwerking weergegeven, die een dergelijk afscheid op kinderen van dezeifde ouders uitoefent. De eene is ontroostbaar en weent haar vol gemoed uit in de armen der zuster; ze weet zelf niet recht wat haar het meest aanpakt, het afscheid van de ouders of het weerzien der geliefde pleegmoeder. De beide anderen zijn bedaarder, doch ook in die kalmte is verschil. De middelste schijnt verzonken in stille mijmering over de genoegens, in het ouderhuis gesmaakt; de oudste daarentegen reikt betrekkelijk koel moeder de hand en vader de wang tot den afscheidskus. Ze zal het in de kostschool allerbest schikken; zij gevoelt zich kloek genoeg van gemoed, om op eigen krachten te steunen. Zoo toonen zich in de kinderen reeds de uiteenloopende karakters, waardoor zij later als groote menschen zich zullen onderscheiden.

De Groote Kerk van Dordrecht.

De stichting der O.-L.-Vrouwekerk van Dordrecht wordt door eene legende toegeschreven aan de heilige Sura.

‘In de 14e eeuw,’ zoo luidt dit verhaal, leefde er te Dordrecht eene vrome maagd, die eene bijzondere voorliefde koesterde voor een beeldje van O.L. Vrouw, dat aan een boom was bevestigd, die aan het westelijk einde der stad vlak bij het riviertje de Dort stond.

Nadat zij al hare bezittingen verkocht had en de opgebrachte gelden onder de armen had verdeeld, wijdde zij zich geheel aan den dienst van O.L. Vrouw. Het verlangen kwam bij haar op daar ter plaatse eene kapel of kerk te stichten, en nooit verzuimde zij den wensch daartoe in hare innige gebeden te leggen. Eindelijk werd haar gebed verhoord. Een engel verscheen haar en openbaarde haar de afmetingen van het te stichten gebouw.

Zonder aarzelen begon zij en nam drie werklieden in haren dienst, die zij dagelijks betaalde met drie ‘kopkens,’ geldstukjes van geringe waarde. Maar o, wonder! zoo dikwijls zij de drie ‘kopkens’ uitgaf even zoo dikwijls keerden die weer in haar geldbuideltje terug.

De werklieden nu meenden, dat zij rijk was, en besloten haar van kant te maken, welk boos opzet zij op zekeren dag volvoerden. Met een vischmes sneden ze haar de keel af, maar toen zij, meenende groote schatten te ontdekken, slechts drie geringe geldstukjes vonden, werden zij door diep berouw aangegrepen.

Op de plaats, waar de moord had plaats gehad, ontsprong eene genezende bron.

De moordenaars werden spoedig gevangengenomen, maar toen het doodvonnis over hen was uitgesproken, stond Sura als uit een zwaren slaap van den dood op, verbrak hunne ketenen en voerde ze naar Rome, waar zij met groot berouw hunne misdaad beleden.

De Paus had intusschen van dit mirakel vernomen, liet Sura bij zich komen en zich overtuigd hebbende dat de snede van het mes als een rood lint om haren hals zichtbaar was, verleende hij haar zijn steun ‘om de kerk van Dordrecht te betimmeren.’

Zoo spoedig mogelijk nam zij nu met hare gezellen de terugreis aan en volgens het voorgeschreven plan, haar door den Engel geopenbaard, werd het gebouw opgetrokken, waarna de H. Sura ‘saliglijk’ is gestorven.

De Groote Kerk van Dordrecht staat aan het westelijk einde der stad, nabij de uitwatering der oude haven. Het is een groot somber gebouw, dat met zijne talrijke uitstekende muren, zijne hooge boogramen en stompen toren reeds van verre de aandacht trekt. Het inwendige is in overeenstemming met het uitwendige, maar nog altoos een bezoek overwaardig, al vertoont de kerk de pracht niet meer die eens Karel V het oog boeide. Vooral het preekgestoelte trekt de aandacht van allen, die gevoel voor het schoone hebben. Uit één stuk marmer gehouwen door den beroemden Asmus Trauen, bevat het aan alle zijden uitmuntende bas-reliefs, die voorstellingen geven uit het leven van Jesus. De tien marmeren trappen met de halfrondloopende koperen trapleuningen geven toegang tot den preekstoel, waarboven een hemel of galmbord is aangebracht, geheel van mahoniehout vervaardigd. De beeldhouwer Gerrit van de Waal oogstte met dit kunststuk een welverdienden roem en nog meer staat men verbaasd, als men ziet, dat het geheele gevaarte slechts is bevestigd aan de ronde zuil, die den preekstoel tot steun verstrekt.

In den vorm van een Grieksch kruis gebouwd heeft de kerk eene lengte van 103, eene breedte van 39 en in 't midden eene hoogte van 25 meters.

De toren, een groot en zwaar gebouw, is geheel opgetrokken uit gehouwen steen en op verschillende plaatsen voorzien van zware hoeksteenen. Klimt men langs den trap, die uit 316 steenen treden bestaat, naar het plat, dan heeft men een heerlijk uitzicht over den omtrek.

Deze toren, die naar het oorspronkelijk plan veel hooger had moeten zijn, is nimmer afgemaakt kunnen worden, wijl men bij het bouwen gewaar werd dat de fundeeringen zulk eene vracht niet konden torschen. Vandaar dat men in den bouw is blijven steken en om nu het stompe plat het aanzien te geven van afgewerkt te zijn, heeft men aan de vier zijden

[p. 91]

hoektorentjes opgetrokken, die ten gerieve der voorbijvarende schippers en omwonende lieden voorzien zijn van een uurwerk.

Da mi un soldo.

Da mi un soldo (geef me een stuiver), - we dienen de vraag wel onvertaald te laten; want elk andere tongval dan het fleemend Italiaansch zou vreemd klinken in den mond van dezen jongen lazzarone. De Italiaansche bedelaars zijn van een heel ander ras, dan het schooiend volkje, dat wij in onze noordelijke streken kennen. Zij beoefenen hun vak met eene zekere virtuositeit, die het om zoo te zeggen adelt tot een eerlijk beroep; zij wekken geen weerzin op door gemeene galgentronies of door het huichelen van de stuitendste ellende; altijd beleefd, onderdanig, steeds bereid tot een dankbaren glimlach voor de geringste gift, weten zij zelfs in hun nederig vragend gebaar zekere gratie te leggen; en vooral de jonge bedelaar, gelijk onze gravure er een te zien geeft, met zijn vriendelijken lach en guitigen blik, is wezenlijk onweerstaanbaar.

De schilder heeft hem naar het leven weergegeven, en door de tegenstelling met het brutaal kijkend aapje, de bescheiden afwachtende uitdrukking doen uitkomen van den knaap, die onverstoorbaar goedgeluimd, ook bij de ruwste bejegening, onvermoeid zijne zacht vleiende bede laat klinken: Da mi un soldo.