De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 4

De Valkenburger groeven,
door
W. van Echt.
(Vervolg.)

Onder den indruk van het verhaalde stappen wij verder, bewonderen in stilte eene Madonna in bas relief uitgehouwen, en eene zeer verdienstelijk geteekende Mater Dolorosa, om plotseling stil te staan voor een dreigend beeld, een wachter uit den mergel uitgehouwen bij den ingang van een smallen gang.

‘De kapel,’ fluistert de gids, en onwillekeurig verstommen onze stemmen, want ‘de plaats waar gij staat is heilig,’ luidt iets verder het opschrift.

Zoo bestaat dan toch werkelijk de plaats, waarheen woest geweld, vreemde dwingelandij en heerschzucht onze voorouders verdreven! Zoo is dan hier de schuilplaats in waarheid van hen die vluchten moesten voor de ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap,’ ons door de Sansculotten op de punt der bajonetten aangeboden.

Welke droevige geschiedenis spreekt hier uit elken steen!

Het was in het jaar 1798 op het einde van Januari, dat voor het eerst het geroep weerklonk van ‘de Franschen! de Franschen!’ De mare had reeds verkondigd wat men van de ruwe benden te wachten had, en wie vluchten kon, vluchtte Het vee werd in den ‘berg’ gedreven, de tilbare have en kostbaarheden bij elkaar gepakt en toen de broeders der vrijheid hunne wilde gezichten vertoonden binnen Valkenburg en halt maakten, vonden zij slechts een vijftigtal mannen binnen de muren. Alle andere bewoners waren verdwenen in den gapenden bergmuil.

Nog toont men onder de vele andere woningen van dien tijd, de zoogenaamde ‘Guasco's kamer,’ waarvan de in den mergel uitgehouwen kribben voor de beesten, thans nog in uitmuntenden staat zijn. Langs geheime ingangen ontvingen de vluchtelingen voedsel en tijding van boven. Meermalen beproefden de Franschen in de holen door te dringen, doch een eigenaardig verdedigingsmiddel der vluchtelingen dreef hen telkens terug. Zoo dikwijls de tallooze wachten daar binnen onraad bespeurden, stak men de in gereedheid liggende hoopen stalmest in brand, en de daardoor zich ontwikkelende verstikkende rook, die naar buiten moest trekken, dreef de aanvallers terug.

Zie, in de diepte der smalle ruimte is het altaar, op welks voorzijde het opschrift staat: ‘In deze kapel is het H. Misoffer 21 maanden opgedragen’ en daarboven ‘Dominus ibidem,’ ‘de Heer was waarlijk in deze plaats.’

Heilig oord, waar onze voorvaders hunne beden om verlossing van smaad en dwang tot den Heer opzonden, waar zij luisterden naar de vermaningen en troostredenen van een pastoor Scheepers en zijn trouwen helper Max de la Croix, standvastige belijders van hun heilig geloof, vrome zielzorgers der diep ongelukkige vluchtelingen. Een en twintig maanden verborgen in den schoot der aarde! Wat eene ontbering en ellende gedurende dien langen nacht! En toch moet het zijne eigenaardige aantrekkelijkheid gehad hebben, die ons herinnert aan de eerste Christenen in Rome's catacomben. Geene vriendelijke zonnestraal wekte hen, doch ginds in de kapel en omliggende gangen hoort men het kloppen op de pijlers, dat hen verwittigt van het aanbreken van een nieuwen dag en van het begin der Mis. Uit alle hoeken en krochten daagden de geloovigen op om zich kerkwaarts te begeven.

Iedere groep heeft een olielampje, waarvan het schemerlicht de grilligste schaduwen op de wanden en in de kloven doet vallen. Zwijgend en ingetogen volgde men de Mis, beurtelings door de twee genoemde geestelijken opgedragen. Zoo ooit dan is hier in waarheid vurig en oprecht gebeden, en aandoenlijk vooral voor ons is de spreuk op den zijmuur: ‘De plaets waer gij staet is heilig. Exod. III, 5.’

Dat het aantal der vluchtelingen groot was, daarvan getuigt het paneel bij den ingang der kapel, dat als 't ware als doopregister dienst doet, en waarop niet minder dan tien namen van jonggeborenen, die hier gedoopt werden, vermeld staan. De eerste is die van Jan Willem Ubaghs, gedoopt op 22 Februari 1798, de laatste die van de thans nog levende Maria Helena Magermans, gedoopt op 16 April 1800.

Men moet dit onderaardsch heiligdom bezocht hebben en liefst eenzaam, om zich een goed denkbeeld te kunnen vormen van de overweldigende gevoelens, die men daar ontvangt. De uitgesleten steenen knielbanken, dat eenvoudig altaar, die ware opschriften op de zwarte muren, dat ruischen der uiterste stilte, dat alles brengt den eenzamen bezoeker in eene ongekende, nooit gevoelde stemming.

Voor iederen Valkenburger is deze plaats dubbel heilig: hier beneden de crypte, waar zijne voorvaderen gebeden en geleden hebben, en vlak daarboven, gescheiden door eene honderd voet dikke mergellaag, het kerkhof, laatste rustplaats zijner vaderen en wellicht spoedig ook van hem zelf. Hier kan hij een oogenblik rusten, de denker, rusten en peinzen over zijn toekomstig graf....

Doch volgen wij onzen gids, die ons langs nieuwe gangen, alle als 't ware beeldengalerijen, verder voert, ons overal wijzende op nieuwe blijken, hoe ernstig het den Valkenburgers gemeend is hun ‘berg’ in eere te houden.

Steeds verder gaan wij, doch plotseling onderbreekt onze gids zijne beschrijving met den uitroep: ‘Pas op, mijnheer, daar is water!’

Verbaasd blijft men stilstaan en antwoordt men verschrikt: ‘Hoe, water hier?’

‘Ja, ziet ge, mijnheer, dit noemt men hier... het water!’

Men neemt een stuk mergel van den vochtigen grond en werpt het voor zich uit in den engen lichtkrans, en ja waarlijk, men hoort het water opspatten; de oppervlakte is echter zóó helder, zóó doorschijnend, dat men slechts den bodem schijnt te zien; slechts, nu het licht dichterbij gehouden wordt, zien wij de kringen, door den steen veroorzaakt, langzaam aanvloeien tot bij den rand, waar zij een zacht geklots veroorzaken.

De gids verhaalt verder:

‘Het water is nu bijna weg; vroeger stond het tot hier..’ en hij wijst op eene donkere streep langs den bochtigen oever, ongeveer anderhalven meter hooger dan de tegenwoordige bedding. De diepte moet dus op vele plaatsen aanzienlijk geweest zijn.

De gids merkt dat wij belang stellen in dit natuurverschijnsel, en vertelt hoe er tijden zijn, dat geen druppel water te bespeuren is, dat al de onzichtbare bronnen, die het doen ontstaan, werkeloos zijn; dat dan langzamerhand de bodem weer vochtiger wordt, hoe het water dan opstijgt en dieper en dieper wordt, zijn hoogsten stand bereikt, om langzamerhand, na ettelijke jaren, weder te verdwijnen; hoe het rijzen en dalen der snelvlietende Geul daarboven niets met dit onderaardsche meer te maken heeft, hoe schitterend het effect is als over de watervlakte een paar bootjes, helder verlicht, onder de honderden lantaarns en lampen aan de rotswanden bevestigd, voortgeroeid worden.

Want, ja waarlijk, ‘men’ vaart op dit water en de ranke bootjes kantelen zeer dikwijls en er ontstaan wel eens schipbreuken als een puntige steen de kiel doet openscheuren; dan zit ‘men’ wel eens uren en uren bibberend van koude in de diepste duisternis naar het minste gerucht luisteren le of wachtende op een ‘Montagnard’ die redding en vooral ‘licht’ brengt.

't Is eene wondere liefhebberij van het gezelschap Valkenburgers, dat onder den naam ‘Montagnards’ de groeven veilig en gezellig maakt, om hier dag aan dag of liever avond aan avond rond te dwalen, zoekende naar betere aansluitingen der hoofdwegen, blokken ver-

[p. 388]

strijd om den broode, naar de schilderij van rhode.

de valkenburger groeven. - De Vijver, naar de teekening van A. ten Berge.

[p. 389]

plaatsende, figuren teekenende of herstellende en vooral ‘het water’ bevarende.

Zoo dikwij's gebeurt het dezen of genen minder goed ‘bevaren’ Montagnard, dat hij ter verzamelplaats in eene der ‘havens’ willende varen, zijn boot tegen een rotsblok voelt stooten, omkantelt, en bibberend van koude, doornat den oever ber ikt, waar hij kan wachten tot een ander hem uit zijn benarden toestand ontzet, waarna hij straks met een glans van genoegen op het gelaat de geschiedenis van zijn bad in honderd afwisselingen verhaalt.

het ‘fingerhakeln’ in tirol, naar de schilderij van j. makloth.

Het licht op den voorsteven des boots geplaatst gelijkt op een dwaallichtje, dat dansend over de gladde oppervlakte des waters voortzweeft; en plotseling opduikende uit de duisternis staat men verrukt over het wonderbare effect, dat het in de omgeving te weeg brengt.

Laat ons nog een oogenblik den gids hooren over de Montagnards, en hoe de nieuwe leden worden aangenomen.

De aspirant gaat met de ‘ouden’ de groeve binnen. Na door de verschillende, hun alleen bekende teekens de overtuiging gekregen te hebben, dat het gezelschap bij elkaar is op de algemeene vergaderplaats, laat men den patiënt op eene eenzame plek, slechts van een paar

[p. 390]

meters oppervlakte en rondom door het diepe water omgeven, achter. Enkele rotsblokken van afstand tot afstand boven het water uitstekende vormen eene weinig aanlokkelijke brug naar den overkant, waar een zeer smal pad langs den oever voert. De eenige raad, die gegeven wordt, is, ‘bedaard wachten en niet roepen!’

De ‘oude’ verwijdert zich langzaam en zijne schaduw zweeft in reusachtige slingeringen om de pilaren, of zweeft als een zucht over de oppervlakte des waters. Hij neemt het licht met zich; zie, het schijnt nog slechts als eene ster in de verte, nog ééne flikkering, en weg is liet, doch het schijnt den achtergeblevene nog alsof zijn oog het bespeurt, hij sluit de oogen beide alsof hij den laatsten glans nog wil bewaren - nog een oogenblik en duister is het om hem heen! Ook is alles nu stil - alles nacht!

Eene beklemming, die eerst het gemoed, daarna het lichaam aangrijpt, doet den verlatene een paar malen rillen.

Voor hem, kind des lichts, heeft die vereeniging van duisternis en stilte eene alles verlammende werking, en krampachtig zoeken zijne vingers een steun aan de rotsen. Zijne oogen, nog gesloten, openen zich en trachten den zwarten nacht te doorboren, zoekende naar licht!

Akelige schimmen, vurige gedaanten schijnen hem te omzweven; hij meent uit alle hoeken helsch spotgelach te hooren weerklinken. Reeds voelt hij hoe zijn moed hem begeeft, hoe zijne knieën knikken, hoe duizenden beelden des lichts, herinneringen uit Gods schoone schepping daarboven, zich in zijn verward brein verdringen; hij weet niet hoe lang hij reeds daar staat; het zweet begint te parelen langs zijn kil voorhoofd; hij komt der wanhoop nabij, doch plotseling daar klinkt een schot, van waar?... voor hem, naast hem, achter hem, hij weet het niet, doch het dreunt en bonst door zijne ooren, hij hoort hoe het water sist en hoe het een oogenblik kabbelt aan zijne voeten! En.... is dat een droom? Zweeft ginds in de verte niet een geelachtig licht, ver, ver verwijderd, doch duidelijk zichtbaar?

Dat licht geeft moed, doet de oogen weldadig aan, wijst op menschen, op het einde der proef.

Hoe lang heeft hij gewacht? Een uur, twee uren, een dag? Hij weet het niet; duisternis, stilte en water waren de punten, waar zijn geest zich mede bezig hield tot op dit oogenblik.

Het gele schemerlicht komt langzaam nader, nu en dan onderbroken door eene donkere tint. Plotseling verdwijnt het, en weer is alles als te voren. Was het dan een droom, en dat schot dan?

Neen, daar verschijnt het weer, en weer glijdt eene schim er door heen, langzaam en statig, omringd door eene stilte des doods. Daar kabbelt weer het water aan zijn voet, en daar, Goddank, daar klinkt ook weer eene stem, eene menschelijke stem, en duidelijk hoort hij het bevel ‘alle licht aan!’ Zie, ginds in de verte, als 't ware aan den horizon eener uitgebreide vlakte, verschijnt eene schitterende ster, duizendvoudig weerkaatst in den vloed! Een zucht van verlossing klinkt uit den grond van het herlevend hart van den jongen Montagnard, die zich als herboren gevoelt. Zóó begroet de drenkeling den reddenden boot, zóó aanschouwt de versmachtende reiziger de lafenis brengende bron in de woestijn! Daar nadert de boot, de welbekende, met zijne wondere, zwijgende bestuurders en met het opschrift ‘Caron.’ Op den voorsteven staat vroolijk blaffende, onbevreesd voor nacht en eenzaamheid, de trouwe hond, standvastige bondgenoot en makker van het gezelschap. De onmisbare attributen van den dood zijn met kwistige, doch kunstvaardige handen op de wanden geschilderd en te midden dier wondere verschijning wenkt goedig lachende de oudste Montagnard den nieuweling het ‘welkom’ toe, met een gelukwensch voor de goed doorstane proef in de duisternis.

Een vuurwerk, daarboven onder den vrijen hemel wellicht met minachting of onopgemerkt voorbijgegaan, sluit de plechtige inhuldiging van het nieuwe lid. De op elkander volgende vuurpijlen schijnen hier als zoovele bliksemschichten in een donkeren zomernacht, doch meer lichtend en indrukwekkend, wijl het licht hier de duisternis moet doorbreken. Het sissend geluid bij elke losbarsting duizendvoudig weerkaatst langs de pilaren, de weerschijn langs het heldere water, de sombere omgeving, in een woord, alles werkt mede om een indruk te weeg te brengen onuitwischbaar in de ziel, onvergetelijk en onbegrijpelijk.

Hoor! daar klinkt eene zachte, treurige muziek langs de wateroppervlakte; zij heeft iets bovennatuurlijks hier in deze ruimte en onwillekeurig richt zich oog en oor naar den kant, van waar de klanken nu eens helder en zuiver, dan weer verward en klagend tot het gezelschap doordringen.

Dat is het einde van elke zitting des gezelschaps. Onder vroolijk gekout, lachend en zingende trekt het gezelschap dan verder de spelonken binnen, om in het lokaal ‘Buitenzorg,’ den hoofdzetel en de hoofdverzamelplaats, de gebeurtenissen van den avond en van vroegere feesten te herdenken en te bespreken.

Dit alles vernemen wij uit den mond van den gids, die ons tevens de hoogte van den waterspiegel op verschillende tijdstippen aangeeft. Zoo stond het water van 10 September tot 20 September 1886, 1.55 Meter, à 1.524 M.; van 1 October tot 13 October 1886, 1.49 M. - 1.46 M.; van 1 April 1887 af 1.03 M. - 0.994 M. De daling is op dit oogenblik nog steeds merkbaar en weldra zal van dit belangwekkend deel niets meer over zijn dan het groote bekken, totdat na verloop van ongeveer 7 à 14 jaar de bronnen wederom vloeien zullen.

(Slot volgt.)