De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 4

Geld of liefde.
Zedenroman
door
Désiré Delcroix.
(Vervolg.)

III.

Ordineert ende schickt alle dingen naar uwen wille, ende na uwen goet duncken, en gy sult anders niet vinden, dan dat gy altyd wat lyden moet, 't zy u lief ofte leed: ende alsoo sult gy altyd eenig Cruys vinden: want gy sult eenige pynen gevoelen in uwen lichame ofte gy sult eenig lyden hebben in uwen herte.
Thomas A Kempis. (Het XII Capittel van den tweeden Boecke der navolginge.)

Mijnheer Van Stralen, Clara's vader, was een man van rond de vijftig jaren, van ongemeen deftig voorkomen, groot van gestalte en eenigszins zwaarlijvig. De levendigheid zijner zwarte oogen verspraken vast karakter en onbuigzamen wil. Grijze haren en een lange ruige baard gaven hem een indrukwekkend uitzicht; en al zijne wezenstrekken staafden het gezegde, dat het gezicht de spiegel der ziel is: want zijne geaardheid kwam volslagen overeen met de uiterlijke kenteekenen, die ze verrieden.

Hij was eenige zoon eens koopmans, en had van zijnen vader groote goederen en eene ongemeene mate zelfzucht geërfd. Andere dan stoffelijke belangen kende hij niet. Vriendschap, liefde of medelijden stonden in het woordenboek zijns levens niet aangeschreven, en nochtans was hij geen kwaad mensch.

Men prees zijne voorzichtigheid, zijne nauwgezetheid in zaken van recht en eerlijkheid.

De armen roemden vooral zijne liefdadigheid, want niet één bedrukte verliet ooit ongetroost zijn kasteel, en in menige hut werd zijn naam met zegeningen genoemd. Dit ontstond hierdoor, dat zijne vrouw en zijne dochter, beiden uiterst liefdadig, het zoo wisten te schikken, dat al het goede door haar aangericht, haren man en vader gedeeltelijk werd toegeschreven.

Trouwens Mevrouw Van Stralen was van een geheel tegenovergesteld karakter.

Daar zij thans met haren gemaal aan de ontbijttafel zit, zullen wij dit oogenblik te baat nemen om zoo wel haar lichamelijk als haar zedelijk conterfeitsel, zoo als onze voorouders het noemden, te maken.

Zij is eene vrouw van middelbare gestalte en tengeren leest. Uit hare blauwe oogen stralen goedheid en zachtmoedigheid. Op haar blank voorhoofd teekenen zich reeds eenige rimpels, welke eerder aan knagend verdriet zijn toe te schrijven, dan aan de acht en dertig winters, die sinds hare geboorte vervlogen zijn. Overigens ligt er zooveel gelatenheid, zooveel deemoed over haar gansch wezen verspreid, dat men alras begrijpt dat deze vrouw, indien zij niet altijd rozen op haar levenspad vond, toch in de beseffing en in de strenge volvoering harer plichten als gade en moeder, gepaard met den troost, welken zij in het uitoefenen harer menschlievendheid vinden mocht, kracht genoeg putte, om te beletten dat de wind des ongeluks, die haar over het hoofd woei, haar in de ziel drong en heur hart verdorde.

En zoo was het ook.

Met eene teedere, gevoelvolle ziel begaafd werd zij, jong en onervaren, voor geheel haren levensloop verbonden aan een koud en ongevoelig wezen, dat hare edelste gewaarwordingen dwaasheden noemde, en onbarmhartig den spot dreef met alles, wat zij tot hier toe eerbiedigde of bewonderde.

Haar man had ze nooit bemind, en hun echt was van zijnen kant niet anders geweest, dan eene handelszaak die zijn kapitaal verdubbelde, en hem dus toeliet zijne zaken eene grootere uitbreiding te geven.

Zwaar had de ongelukkige vrouw in de eerste jaren van haren echt te kampen om aan de plichten eener liefhebbende gade getrouw te blijven. Meer dan eens trachtte zij in den roes der wereldsche feesten en vermaken eene verpoozing te vinden voor het knagend verdriet, dat de koude onverschilligheid en stelselmatige vitterij des echtgenoots haar berokkenden. Doch te vergeefs: want bevond zij zich na de uren der bedwelming weder met heur hart alleen dan bloedde de diepgeslagene wonde sterker dan ooit.

Zoo stonden de zaken in den tweeden jare hunner vereeniging.

Sedert eenigen tijd leed Mevrouw aan eene borstziekte, hare kleur verging, hare ziel was geheel en al terneer geslagen en haar leven in gevaar.

De anders zoo ongevoelige en verharde echtgenoot scheen nu voor het eerst te begrijpen, dat de vrouw in den huize wel iets meer is, dan een meubel of een werktuig; en in zijn binnenste werd hij diep geroerd over de smarten der lijdzame en verduldige gade.

Echter ontging zijne begrippen de ware oorzaak der inwendige kwaal, die haar verteerde

[p. 140-141]

en daar zijn misgrijpen ten haren opzichte eigenlijk minder aan eene kwade inborst, dan wel aan de verkeerde richting zijner opvoeding toe te schrijven was, verzachtte zijne doenwijze van lieverlede en scheen zijn tyranische geest buigzamer naarmate de lichamelijke krachten der vrouw afnamen.

Van stuursch en dwingend werd hij liefderijk en verplegend: de spotlust verdween van zijne lippen en innige deelneming nam de plaats in, waar te voren zelfzucht en bekrompen stoffelijk eigenbelang gebiedend en zielverdelgend troonden.

Zulke onverhoopte verandering was heilzamer voor het gemoed der arme lijderes dan de voorschriften der geneesheeren voor haar lichaam: want gelijk de lamp uitdooft bij gebrek aan olie zoo ook verging haar leven slechts bij gebrek aan geluk.

De liefderijke zorgen haars gemaals, ondersteund door de hoop, welke haar in het verschiet toelachte, van eindelijk den liefdevollen droom haars levens verwezenlijkt te zien, werkten zoo heilzaam op haar zwak maar jeugdig en levenrijk gestel, dat zij weinige maanden later in staat was de sombere ziekenkamer te verlaten, en op den arm van haren man geleund, wederom onder het onmeetbare blauwe gewelf van Gods lieven hemel, bij het streelende gejubel der vogelen en onder de koesterende stralen der zonne, met vernieuwde longen en verblijd hart, de frissche zuivere veldlucht met volle teugen in te ademen.

Hoe blij gevoelde zij zich en hoe gelukkig!

Het scheen haar toe, als ware tot op dit oogenblik de natuur overhangen met een rouwfloers, dat eensklaps door eene onzichtbare en weldoende hand weggeschoven werd. Nooit vond zij het gezang der gevleugelde luchtbewoners zoo bekoorlijk, nooit warmden de stralen der zonne zoo zacht en zoo koesterend hare tengere leden; nooit scheen haar het water der beken zoo helder, dan thans bij de wedergeboorte der zoo lang onder kommer en zedelijke miskenning diep gebogene vrouw.

Hoe verheugd was zij en hoe dankte zij God, niet alleen voor het tegenwoordige heil, maar ook voor het doorgestane wee: want de dagen van beproeving en ellende werken veredelend op de gulden harten der goeden, en werpen in hunne ziel zaden van deugd en liefde tot den Schepper, welke het vuur van Gods genade doet ontkiemen, en ten voorbeelde van den booze, ten trooste van den ellendige, tot bladerrijke stammen doet opwassen in de brandende woestenij van zielsvertwijfeling en moedeloosheid.

En echter duurde het niet lang of Van Stralen hernam zijne vorige levenswijze.

‘ik zal u visschers van menschen maken,’ naar de schilderij van zimmermann.

Toen alle gevaar voor zijne vrouw voorbij was, werd hij wederom de zelfzuchtige, onsprekelijke meester des huizes, en zijne vrouw, de verlatene en verdrongene, was nog eens zonder troost aan de eenzaamheid overgelaten. Ditmaal echter leed zij minder van die vervreemding, want gedurende hare ziekte had de krachtvolle stem van den godsdienst tot heur hart gesproken, en het gesterkt tegen de aanvallen der zwakke natuur; zij had begrepen, dat de mensch meestal in zich zelven, dat is in het betrachten zijner plichten, de voornaamste bron van zijn geluk moet vinden, al werd hij ook door zijne natuurgenooten met ondankbaarheid beloond of met smaad beladen.

Van toen af aan was haar besluit genomen: haar levensplan ontworpen. Alle bedrukten werden hare lievelingen en zij kende geene grootere vreugde dan de tranen der bedroefden onder den smeltgloed harer menschenliefde te drogen. Zij werd minzamer dan ooit ten opzichte haars gemaals en verdroeg verduldig de onredelijke trotschheid, waarmede hij de opofferingen bejegende, welke zij aan den huiselijken vrede zoo ruimschoots en zoo gelaten deed. Echter maakte dit voorbeeldige gedrag geene andere uitwerking op zijn gemoed, dan een zeker gevoel van eerbied te doen ontstaan voor de treffende deugden, die haar zoo ver verhieven boven de bekrompen bemoeiingen, waaraan de vrouwen uit hoogere standen, vooral in deze eeuw van ongeloof en kinderachtige tijdverkwisting, hare dagen verspillen. En als wilde de Algoede haar het doorgestane wee vergoeden, zoo zond Hij den Engel der vertroosting uit den hoogen tot haar, en zij werd moeder.

Van dit oogenblik begon voor haar een nieuw leven. Zij stortte over het lieve meisje, dat God haar schonk, den schat der liefde, die in hare verengde borst als in een graf besloten, met zoo veel geweld buitenwaarts wilde, dat hij reeds eenmaal zijne aardsche gevangenis had ondermijnd, om met hare ziel tot beider goddelijken oorsprong terug te keeren.

De ternêergeslagene verhief het hoofd: zij geloofde wederom aan geluk, want zij stond niet meer alleen en verlaten ter wereld, en eene blijde toekomst lachte haar uit de blauwe oogen hare kleine lieve Clara tegen.

En alsof het kind begreep, dat zijne liefde, als een hemelsche dauw, het harte der moeder opbeuren en verfrisschen moest, gaf het haar, van zijne vroegste kindschheid af, ondubbelzinnige blijken van hetgeen het later voor haar worden zou. Verre van door haar geluk te verminderen, werd de menschenmin der goedaardige moeder er door vergroot, en vast besloot Mevrouw Van Stralen hare dochter in denzelfden geest van menschlievende zelfverloochening op te kweeken.

Zoo verliepen de eerste kinderjaren van Clara tusschen de liefkoozingen der moeder en de zegeningen der armen; want Mevrouw van Stralen begeerde,

[p. 142]

dat het kind haar altoos in hare armenbezoeken vergezelde.

Zoo is de moederliefde: zij is bijgeloovig en ongerust, zij vreest en hoopt alles; het scheen haar toe dat de zegeningen der vertrooste bedrukten haar kind tegen kommer, ziekte en dood zouden beveiliger, en meer dan eens, toen het begon de armkens te bewegen, legde zij den penning in zijne kleine handekens en was zoo tevreden, als het de aalmoes aan de armen overbracht, dat tranen van geluk hare oogen bevochtigden.

En God beloonde de moeder in haar kind, want het wies op, zonder ziekte of tegenspoed, als eene blanke lelie tusschen de doornen des huiselijken levens.

Het meisje was vier jaren oud, toen hare moeder Lodewijk van eenen gewissen dood redde, en hem als haar eigen kind aannam en verpleegde.

Van Stralen wierp in den beginne wel eenige tegenkantingen op, doch de anders zoo goede en verdraagzame vrouw vond moed en kracht genoeg om de belangen van het arme weesje te verdedigen en haren echtgenoot tot een goed werk over te halen, iets waarin zij echter des te gemakkelijker slaagde, daar Van Stralen, alhoewel weinig liefdadig, zijnen hoogmoed gestreeld vond door de loftuigingen, welke de menschlievendheid zijner vrouw inoogsten mocht, en in welke hij, hoe onverdiend ook, immer zijn aandeel verkreeg.

Lodewijks aanneming bracht dus in het gezin slechts onbeduidende woordenwisseling mede, die na weinige dagen gestild en welhaast, door de dagelijksche bezigheden verdrongen, van weêrskanten vergeten werd.

IV.

Ja Gott möge über dir walten, meine geliebte Einzige.
Theodor Hell (Muttergefühle).

Het ontbijt was geëindigd. Mijnheer zat in eenen rijkversierden armstoel en las het dagblad, terwijl Mevrouw zich ontledigde met het breien van een rood zijden beursje. Behalve den goeden dag, welken Mevrouw nooit naliet haren man te wenschen, en het onverstaanbare gebrom, dat de beleefdheid der vrouw beantwoordde, werd er tusschen de twee echtgenooten geen enkel woord gewisseld. Mevrouw, sinds lang aan deze afzonderende levenswijze gewoon, scheen bijzonder vroolijk en wel tevreden.

De opkomende zon wierp hare gulden stralen op de roode venstergordijnen, stoeide door de opene ramen en verlichtte zoo lieflijk de rijkgestoffeerde zaal, als nam zij deel aan het ophanden zijnde feest.

En de vogelen in den hof orgelden reeds den lofzang hunner schitterende godin, terwijl eene gevangene vink, van uit de zaal door de vergulde stangetjes harer kooi, schetterend hare gelukkigere vrije broeders en zusters begroette.

Ook in het harte der vrouwe scheen de zonne des geluks met vernieuwde pracht. Zij verwarmde er de verdokenste plooien, en streelde zacht de edelste snaren, welke het onheil niet had kunnen verbreken.

De goede teêrgevoelige vrouw zag op dit oogenblik haren ganschen levensloop voor den geest zweven.

Zij droomde zich in de dagen harer kindsheid terug; zij herzag de gespelen, die zij had bemind en welke haar eens beminden; zij herzag zich zelve, vlug als eene hinde, met waaiende haren, zwevend en stoeiend over het met witte, gele, roode en blauwe bloemekens doorweven groene tapijt der weiden zweven en stoeien; zij hoorde zich lachen met dien kinderlijken helderen lach, dien men later niet meer wedervindt en het scheen haar toe, alsof de zilveren klanken van het dorpsklokje, dat haar zoo vaak ten gebede riep, wederom aan hare ooren weêrgalmden.

Weder gevoelde zij die koesterende warmte der zonne, welke haar kinderlijk gemoed vervroolijkte en opbeurde, en die, helaas! veel van haren luister en pracht verliest, als de jaren den mensch aan de natuurwonderen hebben gewend, of poëzij-doodende kennis hem van de beschouwing derzelve heeft verzadigd.

Toch was het niet alles vreugde, waarin zij zich terugdroomen mocht; menige plaats werd in de rij der vroegere vrienden en vriendinnen ingenomen door een naar geraamte of door een nog akeliger met lompen bedekt of in tranen badend verschijnsel; de dorpsklok had niet alleen den angelus geklept, zij had ook nog de doodpoos van vader en moeder, van zuster en broeder geluid!

En als zij al die dingen bij zich zelve had overwogen, werd de lijdzame vrouw meer over haar lot tevreden; zij smeekte als laatste gunst van God, dat Hij hare dochter, hare teêrgeliefde Clara, voor het onheil zou bewaren, waaronder zij zelve bijna bezweken was.

Door deze bespiegeling, als het ware van alle aardsche banden ontslagen, zweefde haar geest van het verledene naar de toekomst, en zij zag haar kind als gelukkige vrouw en moeder, van allen bemind, door allen geërbiedigd, het voor haar met bloemen bestrooide pad des levens, als een weldoende en vertroostende geest, glimlachend doortrekken.

Als ik er niet meer zijn zal, dacht zij, wil ik in mijn kind herleven, en wordt mijn lichaam der nietigheid ten prooi geworpen, toch blijft mijn aandenken in het geheugen mijner dochter bewaard en zullen de liefdesprankels mijner ziele zich met de hare versmelten en louteren, tot op het oogenblik, dat het Begin en Einde van alles dezelve tot den algemeenen gloed zal terug voeren.

En hemelsche vreugde verhelderde haar gelaat, dat thans door de morgenzon beschenen, zich in stralen scheen te baden, even als het poëzijvolle hoofd eener Moedermaagd, door Murillo geschilderd, in den luchtkrans smelt die het omringt.............

- Mevrouw, sprak eensklaps Van Stralen - de beide echtgenooten noemden elkander nooit anders dan Mijnheer en Mevrouw - zend aanstonds door eene uwer meiden dezen brief naar het dorp en draag zorg, dat hij weldra besteld zij, want het eischt spoed.

De in gepeinzen verzonkene, uit haren troostvollen droom tot de prozaïsche en weinig aantrekkelijke wezenlijkheid teruggeroepen, nam stilzwijgend den brief en was gereed den gegevenen last te volbrengen, maar, zich bezinnende, vroeg zij of het niet beter ware eenen knecht hiermede te gelasten, daar de meiden het thans zeer druk hadden om alles tegen middag in orde te brengen. Van Stralen was wederom gansch in de lezing van zijn dagblad verdiept en antwoordde niet, zoodat zijne gemalin nogmaals de vraag herhaalde, waarop hij dan dadelijk, ruw en bits antwoordde:

- Mevrouw, gelief te doen, wat ik zegde.

Dit bevel leed dus geene tegenspraak meer, en eene meid, die op dit oogenblik de kamer binnentrad om de ontbijttafel af te dienen, spaarde hare meesteres de moeite den brief in de keuken te dragen. Een weinig later kwam de oude Jan zijnen heer verwittigen, dat het rijtuig voorstond.

Van Stralen volgde hem, stapte de koets in, vertrok zonder een enkel woord over zijne plannen te reppen, en liet zijne vrouw aan eene onbepaalde, maar daarom niet minder folterende ongerustheid over. Het werd haar zoo bang om het hart, en zij kon nochtans geene redenen vinden, die dezen toestand wettigden: want niets in haars mans gedrag was dezen dag buitengewoon, ten zij zijn vroeg vertrek en ook dit kon licht voor zijne dochter eene aangename verrassing ten doel hebben.

Zoo dacht de door haren gemaal miskende teerhartige vrouw, en toch wilde de drukkende last niet van hare ziel, en hare mistroostigheid groeide steeds meer en meer aan, toen zij eensklaps twee zachte handen over hare wimpers voelde glijden en ter zelfder tijd eene fijne heldere stemme aan hare ooren sprak:

- Raad, raad, wie ben ik?

Doch de handen trokken zich aanstonds terug; zij hadden tranen gevoeld en met innige deelneming sprak Clara:

- Om Godswil, beste moeder, zeg mij, waarom gij geweend hebt?

Het meisje, moeders beide handen vattende, zoende de laatste sporen weg der gestorte tranen, en bezag haar zoo goedig en glimlachte haar zoo minzaam toe, dat het welhaast de wolk had verdreven, die het licht der hoop één oogenblik voor de oogen harer moeder verdoken hield.

Ook was deze weldra zoo opgeruimd en zag er zoo vergenoegd uit, als ware er niets gebeurd. Blijmoedig nam zij den arm harer dochter en sprak:

- Kom, kind lief, laat ons de buitenlucht scheppen, ik zal u de oorzaak mijner droefgeestigheid verhalen; en gij zult weten of ik ongelijk had, mij er aan over te geven.

Met den glimlach op de lippen, trokken moeder en dochter den huize uit, en verdwenen traagzaam tusschen de goudgele golven der koornlanden, die van weêrskanten den kerkweg begrensden.

(Wordt voortgezet)