De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 4

[p. 9]

[Nummer 2]

Onze gravures.

O.-L.-Vrouw ter Sneeuw.

de viering van o.-l.-vrouw ter sneeuw in de zwitsersche alpen, naar de schilderij van raphael ritz.

Op den top van den Esquilijnschen heuvel te Rome, die in de heidensche oudheid met paleizen en patricische woningen bedekt was, waar Nero zijn Gouden Huis bouwde en de godin Juno haren tempel had, verheft zich thans te midden eener armoedige omgeving, de heerlijke basiliek van Maria de Meerdere, aldus genoemd omdat zij het eerste en voornaamste heiligdom is, door de liefde der geloovigen aan de Moeder des Heeren gewijd.

De stichting van dezen grootschen tempel had plaats volgens de legende onder wonderdadige omstandigheden, waarvan de herinnering nog wordt bewaard in de liturgische gebeden, alsmede in den naam der basiliek zelve, die ter gedachtenis aan het gedenkwaardig feit, dat tot hare stichting aanleiding gaf, ook Santa Maria ad Nives of Onze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw genoemd wordt.

Ten tijde van paus Liberius woonde namelijk te Rome een senator, met name Joannes, wiens echtgenoote, eene edele en rijke matrone, hem geene kinderen geschonken had. Berustend in de wil Gods en niet minder godvruchtig dan met aardsche goederen gezegend, besloot het kinderlooze paar de H. Maagd tot erfgename te nemen en zij smeekten haar iederen dag, hun hare toestemming alsook het gebruik, dat zij van hunne rijkdommen moesten maken, te willen openbaren. Op hun aanhoudend gebed verscheen de koningin des Hemels beiden in een droom gedurende den nacht van den 4^en Augustus 352. Maria nam de erfenis aan, op voorwaarde dat zij den volgenden dag naar den Esquilijnschen heuvel zouden gaan, en dat zij daar, op eene plek, die zij met sneeuw bedekt zouden vinden, te harer eere eene kerk zouden bouwen. Zoodra de dag aanbrak, deelden de echtgenooten

[p. 10]

elkander hunnen droom mede en gingen den Paus raadplegen, dien zij reeds door de H. Maagd zelve onderricht vonden van hun visioen. Na den pauselijken zegen ontvangen te hebben, begaven zij zich, door een grooten stoet van priesters en eene menigte volks vergezeld, naar den Esquilinus, waar zij inderdaad een gedeelte van den bodem bedekt vonden door eene sneeuwlaag, die op wonderdadige wijze in dit heete jaargetijde gevallen was Zij bepaalden nu de plaats, waar de kerk, die zij wilden bouwen, verrijzen moest, en gaven haar, toen zij geheel op hunne kosten was voltooid, den naam hunner hemelsche erfgename.

Het was de eerste tempel, te Rome onder de aanroeping van de Moeder des Heeren aan den Allerhoogste gewijd; later volgens een veel grootscher plan herbouwd, werd hij de prachtige basiliek van Maria de Meerdere, een der heerlijkste gedenkstukken van het katholieke Rome.

De legende van Onze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw heeft den beroemden Spaanschen schilder Murillo de beide meesterlijke schilderstukken ingegeven, die onder den naam van De droom van den Romeinschen patriciër in het museum te Madrid bewaard worden, en waarvan wij in dit nummer eene afbeelding geven. Toen hij die schilderijen vervaardigde, stond Murillo juist op de grootste hoogte zijner kunst en was hij vooral het geheim der kleuren meester geworden; algemeen is dan ook de bewondering der kunstkenners voor deze beide meesterwerken, en een hunner, de geleerde Viardot, maakt zelfs de opmerking: ‘Deze twee heerlijke, bewonderenswaardige schilderstukken, wier gezicht betoovert en meesleept, worden gewoonlijk Los Medios puntos (de halfronden) van Murillo, of het wonder van den Romeinschen edelman, el Milagro del caballero romano genoemd. Ik stel voor dat men die beide benamingen tot één samensmeltende, ze voortaan moge noemen het wonder van Murillo.’

Het feest van Onze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw wordt nog jaarlijks op den 5^en Augustus door de Kerk gevierd, en niet alleen te Rome, maar in de geheele katholieke wereld wordt dan het wonderdadig feit herdacht, dat oorzaak was van de stichting der eerste Mariakerk. Vooral in de Zwitsersche Alpen is de godsvrucht tot Onze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw bijzonder populair en talrijk zijn daar de kapellekens onder dien titel aan de Moedermaagd geheiligd.

Het voornaamste dier heiligdommen is ontegenzeggelijk het kleine, eenvoudige kerkje, drie uren boven Zermatt in het kanton Wallis te midden eener woeste Alpen-omgeving gelegen. De Duitsche kunstenaar Raphael Kitz heeft ons in zijne schilderij, waarvan wij in dit nummer eene gravure geven, een treffend tafereel opgehangen van de feestviering ter eere van Onze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw, die daar jaarlijks honderden geloovigen samenroept.

De kleine, uit ruwen bergsteen opgetrokkene kapel, die meer van eene eenvoudige Alpenhut heeft dan van eene kerk, en alleen door het houten voorportaal en het kruisje op het dak als zoodanig te herkennen is, ligt 2558 meters boven den zeespiegel, dicht onder de grens van den eeuwigen sneeuw. Daarnaast strekt zich het zwarte meer uit met zijn helder, donker water, omgeven door karig begroeide hellingen en de rotsblokken aan den voet van den reusachtigen Furggen-gletscher, die zich op den achtergrond verheft. Het is een woest, verheven tafereel, dat het gemoed tot ernstige overwegingen stemt.

Hier wordt, gelijk reeds is opgemerkt, jaarlijks op den 5^en Augustus het feest van Onze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw gevierd. Op dien dag trekt eene groote processie uit Zermatt naar de kapel aan het zwarte meer, waar voor het nederig altaar met het Mariabeeld eene Mis gelezen wordt, gevolgd door een predikatie, die van uit het voorportaal tot honderden buiten in het rond geschaarde geloovigen gehouden wordt. Die eenvoudige, doch in deze omgeving hoogst treffende plechtigheid, wordt niet alleen door de bewoners van Zermatt en omstreken bijgewoond, maar tot zelfs uit Piëmont stroomen langs de gletscherpassen de geloovigen toe, om op de grens van het rijk des eeuwigen sneeuws het feest van Onze-Lieve Vrouw ter Sneeuw te komen vieren.

Ook in ons vaderland is de godsvrucht tot Maria onder dien titel niet onbekend; getuige daarvan, dat hier verschillende tempels, onder andere de oudste parochiekerk van Borgerhout, onder den naam van Onze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw gewijd werden.

Brugge.

Al onze voorname Vlaamsche steden bezitten kerken, raadhuizen en andere bouwgewrochten, die van de welvaart en den kunstsmaak, zoowel als van de godsvrucht en den vrijheidszin onzer voorzaten getuigen.

Geene enkele stad heeft echter zoo in haar geheel een middeleeuwsch karakter bewaard als Brugge.

Onder dit opzicht mag zij nog ten huidigen dage aan Venetië vergeleken worden, zooals men haar ten tijde van Filips den Goede voor haren handelsrijkdom in éénen adem met de Dogenstad noemde.

Brugge bezit nog altoos dezelfde uitgestrektheid als toen bijna 200,000 inwoners binnen zijne muren huisden. Het is omringd van wallen, die in eene aangename wandeling herschapen zijn. Zeven poorten geven toegang tot de stad en elk hunner had vroeger zijn godshuis, dat den behoeftigen vreemdelingen kosteloos herbergzaamheid schonk. Eene onzer fraaie teekeningen vertoont de Oostendsche Poort, ook St. Jakobspoort en Ezelspoort genoemd.

De voormalige zeehaven en nijverheidsstad bevat vele schoone en breede straten, die met oude en schilderachtige huizen prijken. Sinds 1830 echter zijn vele trapgevels van groote bouwkundige waarde, door de smaaklooze, platte, vierkante voorgevels onzer eeuw vervangen. Andere zijn op eene ongelukkige wijze gemoderniseerd of dragen Fransche opschriften, die als eene vlek hun fier en schoon Vlaamsch uiterlijk ontsieren.

Ook het Stadhuis is in 1854 op eene wijze gerestaureerd, die niet alleen van het oude gebouw slechts schaarsche deelen overliet, maar ook dezes kunstkarakter grootendeels weggenomen heeft. Het oorspronkelijke gebouw dagteekende van 1376. Het Brugsche stadhuis is wel een klein, doch in zijn geheel, ook thans nog, sierlijk monument, van 26 meters breed en 19 meters hoog. Het is bekroond met zes achthoekige torentjes en heeft in zijnen hoofdgevel 49 nissen, waarin men nu nieuwe beelden geplaatst heeft. De oude beeltenissen van heiligen en graven van Vlaanderen, alsook de geschilderde en vergulde blazoenen, die vroeger den voorgevel opluisterden, werden in 1792 door de Fransche Republikeinen neergehaald en op de Groote Markt met de galg, het rad en andere marteltuigen verbrand. Het Brugsche Gemeentehuis bevat schoone zalen, merkwaardige geschilderde glasramen, eenige meesterlijke schilderijen en een aantal historische kunstgewrochten.

Aan den Oostkant van het Raadhuis bevindt zich de oude Greffie der stad, een schilderachtig gebouw in Hergeboorte-stijl, (1534-37) waarvan de gelijkvloers thans tot Vredegerecht en de verdieping tot Archievenzaal ingericht is.

Het karakteristiekste monument van Brugge is echter de Halle, met haren majestatischen toren. In 1282 begonnen, werd dit gebouw waarschijnlijk voltooid in 1296. De Halletoren is 80 meters hoog en helt 43 centimeters naar het Zuid-Oosten over. Van zijnen top, die bij middel van 402 trappen beklommen wordt, kan men, als 't helder weer is, gemakkelijk Oostende, Blankenberghe, Vlissingen, Gent, Kortrijk, enz. ontwaren. De Halletoren bevat eene groote klok, wegende omtrent dertien duizend ponden en een beroemd beiaardspel van 48 klokken.

De andere merkwaardige monumenten van Brugge zijn: het Gerechtshof, eene verbouwing van het paleis der voormalige graven van Vlaanderen; de hoofdkerk van St. Salvator, met onderscheidene kostbare schilderijen; de Lieve-Vrouwe-Kerk, met eenen toren van 72 meters hoogte, voortreffelijke schilderijen en de praalgraven van Karel de Stoute en Maria van Burgondië.

Tegenover de O.-L.-V.-kerk bevindt zich het St. Jans-gasthuis, dat in de XII^de eeuw gesticht werd voor zieken der beide kunnen, geboortig van Brugge. Dit eerwaardige gebouw, dat in 1856 eenige veranderingen onderging van zeer slechten smaak, beantwoordt tot op onze dagen nog schier geheel aan zijne oorspronkelijke bestemming. Gezegd ziekenhuis bevat 240 bedden en wordt bediend door Augustijner-nonnen.

In de oude Kapittelzaal bewaart men eene rijke schilderijverzameling, die jaarlijks het bezoek van duizenden liefhebbers uitlokt. Zij bevat vijf voortbrengsels van den beroemden Hans Memling. Deze groote schilder, wiens levensbeschrijving vroeger door allerlei legenden opgesierd werd, was waarschijnlijk afkomstig uit de oude stad Memelinck, thans Medemblick, in Gelderland. In 1478 was hij volgens de stads-oorkonden te Brugge gevestigd, alwaar hij drie huizen in eigendom had. Hij stierf in deze stad, ten jare 1495, en liet drie kinderen na uit zijn huwelijk met eene Brugsche vrouwe.

Eene onzer gravures stelt het meest bekende dier vijf meesterstukken voor: de met geschilderde paneelen versierde relikwiekas der H. Ursula.

Deze beroemde eiken reliekkist is 0,87 M. hoog, 0,91 M. lang en 0,33 M. breed. Zij was voltooid vóór den 24 October 1489, want Gillis de Baerdemaekere, bisschop van Sarepta, bracht er dien dag uit eene andere beschilderde kas de relikwieën van genoemde Heilige in over. De zes paneelen, die de zijden der kas versieren, stellen de volgende tooneelen uit de legende der 10,000 Maagden voor: 1. Hunne aankomst te Keulen. In het verschiet bemerkt men eenen engel, die de H. Ursula haar martelaarschap aankondigt; de bijzonderste gebouwen der stad, met eene groote getrouwheid weergegeven, zijn gemakkelijk te herkennen. 2. Hunne ontscheping te Bazel. In de verte bemerkt men de bedevaartgangers, die de Alpen beklimmen. 3. Hunne aankomst te Rome en de ontvangst bij den Paus. Op den achtergrond ontwaart men de H. Ursula, die de H. Communie ontvangt uit de handen des Pausen, terwijl eenige van hare gezellinnen ter biecht gaan en andere gedoopt worden. Deze samenstelling is de schoonste der reeks; het koloriet is hier van eene uitstekende frischheid en de groepeering der figuren bewonderenswaardig. 4. In het verschiet, De terugkeer langs de Alpen; op het voorplan, De inscheping te Bazel. 5. De aankomst der Maagden te Keulen en hun martelaarschap. 6. De marteldood der H. Ursula, in het kamp van het opperhoofd der Hunnen. De paneelen der uiteinden stellen voor: Twee nonnen aan de voeten der H. Maagd, en De H. Ursula, die tien van hare gezellinnen onder heuren mantel beschermt. Het dak der relikwiekas bevat aan elke zijde een groot medaillon, tusschen twee kleinere geplaatst, doch deze schilderingen zijn blijkbaar niet van Memling's hand.

De overige kerken en kloosterkapellen van Brugge bezitten insgelijks een aantal kunstschatten, en ook de Academie van Schoone Kunsten bevat twee zalen met uitmuntende schilderijen.

Bij zulke prachtige getuigenissen van vroegeren kunstbloei baart het inderdaad verwondering dat het kunstleven in Brugge schier geheel uitgedoofd is.

Edoch, het geestesleven in het algemeen is in de oude wereldstad vervallen, en daarvan dragen noch de burgeroorlogen, noch de ondergang van handel en nijverheid de schuld, maar de overwoekerende verfransching, reeds vóór Philippe le Bel begonnen, onder het Huis van Burgondië voortgezet en tot op onze dagen vooruitgeschreden.

[p. 11]

Kloeke stemmen zijn echter in den laatsten tijd opgegaan, die Brugge door de heerlijke herinneringen van zijn grootsch verleden tot het bewustzijn van zijne zelfwaarde en tot een eigendommelijk leven pogen op te beuren.

Zullen zij gelukken? Wij hopen het voor de schoone, middeleeuwsche doode; want alleen de liefde tot eigen taal en zeden kan haar doen verrijzen. De moedertaal alleen is de band, die eene bloeiende toekomst aan haar schitterend verleden hechten kan.

Dobbelaars.

Dit schoone tafereel draagt heel en al de type eener oude schilderij. In het malen der hartstochten op wezenstrekken en in houding waren Quinten Massys en zijne volgers onovertrefbare meesters, en Claus Meyer, de schilder der Dobbelaars, schijnt die school met vrucht bestudeerd te hebben. Zijne groep spelers vormt een welgelukt genrestuk, dat van meer dan gewone menschenkennis, opmerkingsgeest en weergevingsvermogen getuigt.

Onbewust de bierkan vasthoudende, volgt de oudste dobbelaar, met de aandacht en ingenomenheid van een echten liefhebber, het spel zijner makkers. Onrustig vorscht hij, die aan de beurt is, de rammelende dobbelsteenen na, die hij met drift uit den beker over tafel komt te werpen. De twee andere slaan met dezelfde belangstelling het wisselen van den worp gade. Het zijn alle oude, verharde tuischers, die ergens in eene achterbuurt eene kroeg bezoeken om hunne speelwoede bot te vieren. Duidelijk laat het zich aanzien, dat hunne geheele ziel bij het spel is. Twee steenen zijn reeds stil gevallen en tellen een aantal oogen, zonder echter te beslissen; de laatste steen kantelt nog en kan een hoog of een laag getal punten te zien geven. Hier is het werkelijk: alea jacta est; de steen is geworpen. Dit is het gewichtig oogenblik, dat al hunne zenuwen doet trillen.

Men ziet, dat de schilder zijne modellen naar het leven geteekend heeft; geene beweging is hem ontsnapt, met juistheid is de houding en de gezichtsuitdrukking weergegeven van elk dier mannen, wien de speeldrift tot eene tweede natuur geworden is. En om zijn tafereel nog meer waarheid bij te zetten, verplaatst de kunstenaar het in eene eeuw, toen de hartstocht tot het spel en de woekerwinst eene uitgebreidheid genomen hadden, waarvan wij ons thans, in onze meer geordende maatschappij, moeielijk een denkbeeld maken kunnen.

Claus Meyer heeft eer van zijne welbestudeerde samenstelling: het is een werk met ernstige hoedanigheden.