De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 2

[p. 57]

[Nummer 8]

Onze gravures.

De baas is naar de expositie!

de baas is naar de expositie!

Welke Antwerpenaar gaat er niet naar zijne expositie? En hoe zou baas Truyens, een sinjoor van top tot teen, dan kunnen nalaten met zijne wederhelft een bezoek te brengen aan de Tentoonstelling? Er is toch juist niet veel werk aan de hand en het kleine karreweitje, dat er nog te verrichten valt, zal Jef, de leerjongen, wel uit de voeten doen. Maar ja wel, werken terwijl de baas voor zijn pleizier uit is, dat gaat maar slecht. En vermakelijk is het genoeg in de expositie: dat weet Jef bij ondervinding, want ook hij is er geweest. De jongen had het geld bespaard, dat hij 's Zondags wint door met de duiven te loopen en juist als hij zijnen frank bijeen had, zag hij de uitvoering aangekondigd van Wambach's Kinderkantate. Dat was een onverwacht samentreffen, een gelukkig buitenkansje voor onzen Jef: de expositie zien en daarenboven die Kantate hooren, waarin bijna al de kinderen uit zijne buurt, het Schipperskwartier medezongen..... Jef aarzelde geen oogenblik om den tijd van zijn bezoek in de tentoonstelling te bepalen en op den bewusten dag trok hij er van 's morgens vroeg met zijnen frank en een dik pak boterhammen naar toe. Toen de jongen des avonds laat te huis kwam, had hij zich aan dezen voorraad gewis niet overeten, doch des te meer zijne oogen en ooren vergast, zoodat hij blijde was zijn versuft hoofd ter ruste te mogen leggen. Maar de kantate was toch het schoonst van al geweest voor Jef, die zooals men ziet een musicus is en in het Schipperskwartier den naam heeft van een eerste artiste te zijn op de harmonica. Ook had hij rust noch duur vooraleer hij, door eenige jonge zangers en door zijn goed gehoor geholpen, de frissche melodieën van den Antwerpschen meester op zijn instrument aangeleerd had. En wijl hij daar nu zoo moederziel alleen in den winkel stond en naar een

[p. 58]

middeltje zocht om den tijd te korten, herinnerde hem de gulden zonneschijn door het venster en de zingende vogel in het kooitje aan de levenslustige zangen der kantate. Naar zijne woonst over het werkhuis snellen en zijne harmonica halen was voor Jef het werk van een oogenblik, en daar zit de artiste nu op de schaafbank en speelt het meeslepende deuntje: ‘Naar buiten, naar buiten, gezellen!’ met een gullen lach op het gelaat, dien hij ook van den toonzetter schijnt afgeleerd te hebben. Of het karreweitje uit de voeten zijn zal als baas Truyens te huis komt is eene andere zaak. Maar iedere patroon weet genoeg dat de muizen dansen als de kat uit wandelen is. De timmerman zal dus het verzuim van zijnen leergast zoo euvel niet opnemen en zich troosten, als hij van het geïmproviseerde concert verneemt, met de verzekering van Jef's moeder dat de muziek den jongen in het bloed zit, omdat zijn vader tamboer is bij de garde-civique.

Wereldtentoonstelling van Antwerpen. - De Hollandsche afdeeling. - De uitstalling der vereenigde Belgische koolmijn-maatschappijen.

Geen volk heeft met meer voorliefde en nationale fierheid aan de inrichting zijner afdeeling op onze Tentoonstelling gewrocht dan onze noorderbroeders. Het is bijna alsof de Hollanders in de eerste Belgische Wereldtentoonstelling de gunstige gelegenheid hebben willen begroeten om aan hunne stamgenooten te betuigen, dat het gansche volk zich aansluit bij het verbond van eendracht en vriendschap door hunnen vorst met België's koning gesloten. Als instinktmatig gevoelt de Hollandsche natie, wier hoop in de toekomst thans grootendeels alleen op een aanminnig vijfjarig prinsesje berust, hoezeer de vriendschap en hulp van voormalige landgenooten haar in moeilijke omstandigheden kan te stade komen. En het was dus eerder uit gekwetste vaderlandsliefde dan uit gekrenkt handelsbelang dat een algemeene roep van ontevredenheid uit Noord-Nederland opging toen de Staten-Kamers uit slechtbegrepen bezuinigingsgeest eene toelage weigerden aan de deelnemers der Antwerpsche Wereldtentoonstelling. Het Amsterdamsche Handelsmuseum maakte zich bijgevolg slechts de tolk van het geheele volk, toen het voorstelde de geheele inrichting der Nederlandsche afdeeling als eene uitsluitend privaat-onderneming onder zijn beleid te nemen, en zoo spoedig werd de oproep van dit komiteit beantwoord dat reeds alles kant en klaar stond, wanneer de Kamers, op hunne eerste stemming terugkeerende, eindelijk eene hulpsom stemden van 25,000 guldens voor de vertegenwoordigers van 's lands nijverheid en handel op de Belgische Wereldmarkt. Koning Willem had intusschen van eerst af duidelijk den wensch doen blijken dat deze vertegenwoordiging eene waardige beantwoording wezen zou van de ruime toetreding, die de Amsterdamsche Tentoonstelling uit België ontvangen had. Ook heeft hij zijne gevoelens van genegenheid en hoogachting voor onzen vorst vernieuwd door het afzenden van twee oorlogskorvetten om koning Leopold bij het inhuldigingsfeest in zijnen naam te begroeten. Jammer dat de ziekelijke toestand van Neerlands' grijzen vorst hem belet heeft die vereerende beleefdheid in persoon te komen bewijzen: het Vlaamsche Antwerpen zou Willem III ontvangen hebben met eenen geestdrift, die nogmaals duidelijk zou hebben bewaarheid dat niet de staatkundige grensafscheiding, maar de taal gansch het volk is en dat Vlamingen en Hollanders, onder verschillende vorstenhuizen, toch altoos kinderen bij ven van dat ééne Nederland, hetwelk aan Maerlant en Vondel het licht schonk.

*_**

De Hollandsche afdeeling was het eerst in orde op onze Wereldtentoonstelling. Met bedaarden ijver en praktischen zin werd hier zonder beslag het werk voortgezet en voltooid, wijl elders niet zelden meer de tong dan de handen in beweging gebracht werden. Hierbij dient echter gezeid dat de Nederlandsche tentoonstellers niet zeer talrijk zijn: men telt in hunne afdeeling slechts 285 inzendingen, een vrij groot getal nogtans voor een volk, dat meer eene natie van zeevaarders, handelaars en landbouwers dan van nijveraars is. Dit laatste wordt dan ook den bezoekers duidelijk herinnerd door de geheele versiering der besprokene afdeeling. Boven de poorten in de middengaanderij is in decoratie-schildering het gezicht van de zee- en badplaats Scheveningen aangebracht, terwijl de binnenwanden van het compartiment behangen zijn met groote kaarten en plans der havenwerken van Amsterdam en Rotterdam, alsmede van ettelijke andere merkwaardige waterbouwwerken, die Holland ten rechte eene wereldvermaardheid geschonken hebben. Deze teekeningen zijn van het grootste belang voor al degenen, die zich in Antwerpen eenigszins met de verbetering onzer haveninrichtingen onledig houden. Velums, uit de zachtineenvloeiende Nederlandsche kleuren samengesteld, zijn als overgroote marine-vlaggen ter lichttempering tegen de glazen daken aangebracht. Zij zijn bezoomd met geschilderde friesen, die het Delftsch tegelwerk nabootsen, en waarop de verschillende provinciën en de voornaamste steden door hunne eigenaardig gekleede bewoners voorgesteld worden. Kortom, de geheele Nederlandsche afdeeling heeft dat bepaalde nationale karakter, hetwelk spijtig genoeg in de onze zoo gansch gemist wordt. De politie-dienst is er voortreffelijk waargenomen door acht Hollandsche soldaten, die tevens zorgen dat de spreekwoordelijke zindelijkheid van hun land hier niet te schande gemaakt wordt. Het geheel wordt bestuurd door den H.G. Boelen, in wien wij een bedaard, praktisch en kundig man aantroffen, geheel op de hoogte zijner taak, die met zooveel ingenomenheid als beleefde welwillendheid alle gevraagde inlichtingen geeft betreffende zijn compartiment.

*_**

Bij het bespreken der bijzonderste tentoonstellingen uit de Nederlandsche afdeeling, dienen wij voorzeker de eerste plaats in te ruimen aan het prachtig zilveren drijfwerk van den heer J.M. van Kempen en Zoon, tusschen hetwelk zich de overschoone geschenken bevinden, die koning Willem en koningin Emma ter gelegenheid van hun huwelijk aangeboden werden. Het voornaamste dier prachtstukken, het geschenk der stad Amsterdam, bevindt zich vooraan afgebeeld op n^o 4 onzer tweede gravure. Het stelt een overheerlijk middenstuk voor, wiens bovendeel eene vaas vormt, waarin een groote ruiker prijkt. Het voetstuk is versierd met vier vrouwenfiguren, die zinnebeeldig de Nijverheid, de Kunsten en Wetenschappen, den Handel en de Scheepvaart voorstellen. Lager, onder de fijn kristallen coupes en tusschen de zeepaarden met Cupidos, die de voeten uitmaken van het sierlijke werk, bevinden zich de wapens van Amsterdam en van Waldeck-Pyrmont, het geboorteland der koningin, benevens de opdrachtswoorden. Een bijna even schoon kunstwerk, insgelijks een middenstuk met candelabres, werd door de stad 's-Gravenhage geschonken. Het Nederlandsche Loodswezen en de Zeeofficieren boden het koninklijke paar eene kostelijke zilveren afbeelding van het stoomschip ‘Emma der Nederlanden’ aan, terwijl Waldeck-Pyrmont een kunstig gedreven stuk zond, dat de koningin aan haar slot Arolsen herinnert. Al deze en tal andere meesterstukken van drijfkunst maken de uitstalling der H.H. Van Kempen niet alleen tot de bijzonderste van Nederland, maar tevens tot een der merkwaardigste der gansche Wereldtentoonstelling.

In het zoogenoemde koninklijke paviljoen bewondert men de overbekende Deventer-tapijten, fraaie antieke notenhouten meubelen van den heer Janssens, alsook 8 kartons, die bestemd zijn voor den Willemstoren te Dillenburgen en wier goedopgevatte en welbehandelde onderwerpen ontleend zijn aan het leven van Willem van Oranje. Het paviljoen zelf, dat een middeleeuwsch kasteel voorstelt, is echter niet meer dan een middelmatige schouwburgscherm.

De firma Joost Thooft en Labouchère, die alom bekroond werd, treedt op met eene allerkeurigste verzameling van het wijdbefaamde Delftsch porselein, en het huis Lutkie en Smidt met rijk ingebondene boekwerken, van echt Hollandsche soliditeit.

Als bijzondere merkwaardigheden vermelden wij: 1) het torenuurwerk van Addicks, dat op de schoone klokken van Petit en Fritsen het uur slaat in de Tentoonstelling; 2) het zijden builgaas van Legrand en Belain van Haarlem, gebruikt in den grooten stoom molen der Leuvensche maalders, en hetwelk zoo uiterst fijn is dat men de openingjes slechts door het vergrootglas bemerken kan; 3) de vrij nette kleerstoffen door den heer Beraud uit turfvezels, met inmenging eener lichte hoeveelheid katoen, gefabrikeerd; 4) de miniatuur-spijkertjes van den fabrikant Regout, van welke er niet minder dan 360.000 in eenen enkelen kilogram gaan.

De Hollandsche likeuren zijn zoo vermaard en op de Tentoonstelling zoo sterk vertegenwoordigd, dat wij ons niet hebben kunnen onttrekken ten minste eene dezer uitstallingen door de gravure weer te geven. Minder bekend zijn hier de Hollandsche bieren, die weinig in Europa, maar veel naar Indië verzonden worden en van een zeer zuiver fabrikaat zijn. Het brouwsel van de heeren Smits en Cie uit Breda, wier tentoonstelling wij insgelijks in teekening voorstellen, geniet in Noord-Brabant eene allerbeste faam.

Dat de Hollanders niet ten onrechte den naam dragen van op zoetigheden en lekkernijen belust te zijn, bewijst de dubbele rij ingelegde vruchten, koeken en gebak, die men moet doorgaan, om het fraaiingerichte salon van den Nederlandschen boekhandel te bereiken. Deze leeszaal schijnt bijna opzettelijk achter dit Luilekkerland van.... toegestopte flesschen geplaatst te zijn om ons in beeldspraak voor te houden dat men zich slechts met vrucht aan de wetenschap wijden kan na alle zinnelijke begeerten overwonnen te hebben.

Het overgroot aantal eeremetalen, dat den Hollandschen uitgevers mocht ten deel vallen, bewijst tot welk een voor ons benijdenswaardige hoogte de boekhandel in Laurens Koster's land geklommen is.

En hiermede zeggen wij voor het oogenblik vaarwel aan de Nederlandsche afdeeling, na zooals de meeste bezoekers, de lekkere advokaten-borrel geproefd te hebben van de firma Cooijmans en Zoon uit 's-Hertogenbosch.

*_**

Een der belangwekkendste gedeelten der Tentoonstelling is de inrichting der vereenigde Koolmijn-Maatschappijen van België. Deze uitstalling bevindt zich in de internationale gaanderij en beslaat eene ruime plaats zoo boven als onder den grond. Het middenpunt ervan bestaat uit een kegelvormigen toren van steenkolen, langs welken men neerdaalt in eene kunstige en trouwe nabootsing van eenige kleine aders eener kolenmijn. Men aanschouwt daar de ophalingsmachien, de vervoermiddelen, de onderaardsche paardenstallen, de verschillende wijzen van arbeiden in de onderscheidene schachten, enz.; dit alles verlicht door den flauwen schijn der mijnlampen. Wie nog niet in de gelegenheid geweest is om in eene steenkolenmijn af te dalen, kan zich van deze bij het bezoeken der gezegde gangen een vrij goed gedacht vormen. Rond den toegangszuil zijn straalsgewijze groote tafels aangebracht, waarop zich menigvuldige plans en tabellen van allerhanden aard bevinden, alsmede models van alle mijnwerktuigen, gereedschappen, talrijke stalen van verschillende koolsoorten en al de droge en vloeibare zelfstandigheden, die uit de steenkolen kunnen getrokken worden. Het geheel, dat een zeer eigenaardig aanzien heeft,

[p. 59]

is daarenboven met veel goeden smaak opgeluisterd door geschilderde afbeeldingen van mijnwerkers en eenige schoone marmeren borstbeelden van befaamde ingenieurs. Het volgende artikel zal onze lezers verder inlichten

Over de steenkolenmijnen en de mijnwerkers.

Te midden van de antediluviaansche planten, die door den tijd in steenkolen zijn overgegaan, wordt in de schors der aarde een leven geleid, dat aan de nijverheid der menschen het aanzijn verschuldigd is; het is het leven der mijnwerkers, die hun zwaren arbeid in de eeuwige duisternis der mijnen verrichten, en die het grootste gedeelte van hun leven in die duistere katakomben doorbrengen met het uithouwen van de brandstof, die de locomotieven en stoombooten in staat stelt om de oppervlakte der aarde in alle richtingen te doorkruisen, die de duizenden stoommachines in beweging brengt en onze groote steden verlicht.

Op dat onderaardsche leven willen wij thans meer in het bijzonder een blik werpen. Het is nuttig eens te denken aan die arbeiders der duisternis, wier belangrijke diensten onopgemerkt blijven, en waarvan een groot aantal onder den arbeid omkomen, want de dood is den mijnwerker steeds nabij.

In onze dagen heeft het steenkolenverbruik over de geheele aarde het kolossale cijfer bereikt van 170 millioen ton, d.i. 170 milliard kilogrammen. Van deze hoeveelheid levert Engeland (Schotland en Ierland hieronder begrepen) 100 millioen ton; het is zonder twijfel de eerste mogendheid der wereld in dit opzicht. Daarop volgt Pruisen: 17 millioen, vervolgens Frankrijk, België. 12 millioen. Oostenrijk brengt 4 en een half millioen op. Duitschland (buiten Pruisen) is nog minder rijk. Noord-Amerika trekt 17 millioen ton uit zijne mijnen. Daar is de groote voorraad voor de toekomst verborgen.

Dit cijfer van 170 millioen ton vertegenwoordigt eene waarde van twee milliard vijfhonderd millioen franks. Het is meer dan de dubbele waarde der edele metalen, goud en zilver, die de hoofdrol schijnen te spelen in den rijkdom der natiën. Steenkolenmijnen hebben meer waarde dan goud- en zilvermijnen.

De oppervlakte der voornaamste steenkolenbeddingen in de Vereenigde Staten van Amerika is ruim 60.000 K M²; in Groot Brittannië 30.000 K.M²; 6.000 K.M² in Frankrijk, Pruisen en de overige Duitsche Staten te zamen, en 3.000 K.M² in België. Met het oog op de uitgestrektheid der gronden, trekt ons land het meeste voordeel; de opbrengst bedraagt hier 4.000.000 K.G. per K.M², in Engeland 3.000.000 K.G. per K.M², in Pruisen 2.800.000 K.G en in Frankrijk 2.000.000 K.G. per K.M².

Frankrijk is in dit opzicht niet rijkelijk door de natuur bedeeld. De 12 millioen ton (12.000.000.000 K.G.) die het jaarlijks oplevert kunnen niet in zijne behoefte voorzien, het heeft jaarlijks nog 6 millioen ton uit den vreemde noodig.

Men heeft berekend, dat, als geheel Europa met bosschen bedekt was, het jaarlijks ter nauwernood zooveel brandstof zou opleveren als gelijk staat met de verbruikte steenkolen. Van Gibraltar tot Mozambique, van Bombay tot Singapore, van Rome tot St.-Helena strekken zich Engelands steenkolenvelden uit. Gelijk een staatsman in het parlement zeide, behoort de wereld thans aan hem, die haar van steenkolen kan voorzien, en zijn alle volkeren, welke die brandstof uit het mineraalrijk missen, vassalen van Albion.

Hoe groot is het heir van werklieden, die voortdurend arbeiden om de wereld van warmte te voorzien? Zevenmaal honderdduizend man. Een dergelijk aantal strijders worden dikwijls voor den oorlog te velde gebracht, maar welk leger is van meer belang, dat zich van een houweel bedient of dat het geweer hanteert! Door dit wordt niets gezaaid dan verwoesting, moord en brand, terwijl het andere den vooruitgang bevordert. Het eerste weet zijne manschap ternauwernood bezig te houden, terwijl het tweede uit nijvere arbeiders bestaat. Beiden maken gebruik van kruit, maar het een leeft enkel voor den oorlog en het andere is een heir des vredes.

Evenals alle geschiedenissen, heeft ook die van de steenkolen hare legende. In België, nabij Luik, schijnen omstreeks de twaalfde eeuw voor het eerst steenkolen ontgonnen te zijn door Houillos, een armen hoefsmid van Plénevaux.

De Chineezen, de Grieken en de Romeinen hebben de steenkool gekend, maar geen van allen wisten ze in het groot te exploiteeren. En wij mogen ons daarmede gelukwenschen, want als men voor drie duizend jaar met het ontginnen der mijnen begonnen was, weet ik niet, wat wij thans zouden moeten branden.

België heeft zijn rijkdom en zijn gewicht hoofdzakelijk aan zijne steenkolenbeddingen te danken. Zijn bekken, dat zich van Luik over Namen en Charleroi tot Bergen uitstrekt, heeft eene lengte van 200 K.M. bij eene gemiddelde breedte van ruim 17 K.M. Dat is geene groote uitgestrektheid, maar de steenkolen zijn er in talrijke lagen opeengestapeld.

Hoe wordt de steenkool ontdekt? Als de kolenlaag dicht aan de oppervlakte der aarde ligt, valt het gemakkelijk ze te ontdekken. Maar dat is in het algemeen het geval niet. De steenkool is sinds hare vorming achtereenvolgens met een groot aantal aardlagen bedekt. Doorgaans ligt zij op eene verbazende diepte. Hoe zal de geoloog de aanwezigheid van eene onzichtbare onderaardsche laag steenkolen raden? Het toeval heeft daartoe even dikwijls aanleiding gegeven als de gevolgtrekkingen der geologen.

Zoo werd het steenkolenbekken der Maine in 1813 ontdekt bij het boren van een put in de omstreken van Sablé. Men verwonderde zich daar eene zwarte aardsoort te vinden. De ‘Société des arts’, te le Mans beproefde tijdens eene vergadering de kachel er mede te stoken en bevond dat zij uitstekend brandde. Drie jaar daarna kwam zij bij eene andere putboring weder voor den dag en daarop begon de exploitatie.

Door middel van verbeterde peiltoestellen kan men thans niet enkel fijnen grond, maar prachtige stukken van 20 à 30 kubieke centimeters uit de diepte te voorschijn brengen, waarop men de fossielen uit dien grond en den bouw der aardlagen kan bestudeeren. Door dergelijke peilingen heeft men ook het toenemen van de warmtegraad in de aardkorst waargenomen. Volgens Walferdin bedraagt dit eene graad voor elke 27 M. daling.

Wanneer de peiltoestel het bestaan van eene laag steenkolen heeft aangetoond, begint men aan het boren van putten en het aanleggen van gangen; in 't Fransch heet dit ‘travaux d'art’, kunstwerk, in de realistische taal der Engelschen en der Amerikanen wordt dit ‘dead works’, dood werk, genoemd. Moet men door waterlagen heen, dan bouwt men gegoten ijzeren torens met de spits benedenwaarts gericht. Zij zijn met samengeperste lucht gevuld; op den bodem werkt de mijnwerker als in eene duikerklok. Later houwt men de gangen, uit.

Voor die voorafgaande werken zijn reeds fabelachtige sommen noodig. Er zijn mijnputten van 600 M. diepte, waarvan elke Meter op 2000 franks komt te staan. Er zijn gangen van zes Kilometers, wier bouw meer dan 500 franks per Meter kost. De geheele som die in Frankrijk alleen voor het ontginnen der mijnen verbruikt is, bedraagt meer dan driehonderd millioen franks. De opbrengst bedraagt niet meer dan dertig millioen, dat is tien percent van het vaste kapitaal, waarbij men dan nog zooveel risico heeft. Bij eenige partikuliere mijnen heeft de uitslag dikwijls de stoutste verwachtingen overtroften. In het noorden van Frankrijk b.v. zijn er mijnen, wier akties voor 25 000 franks zijn uitgegeven en die thans 70.000 franks waard zijn.

In de onderaardsche stad, waarin de mijnwerker door den diepen put afdaalt, waar de dood, die hem altijd bespiedt, hem dikwijls heeft verrast, heerscht een eigenaardig leven. Eenige lange, breede, goed verluchte gangen, vormen de hoofdaders, de groote straten. De andere zijn doorgaans laag, nauw, kronkelig, slecht gelucht, dat zijn de oude wijken, die spoedig verlaten zullen zijn. Die onderaardsche stad wordt dag en nacht bewoond; zij wordt verlicht, maar met walmende lampen. Zij heeft hare spoorwegen voor paarden en locomotieven. Zij heeft beken, kanalen en springbronnen, die men, wel is waar, best zou kunnen missen. Er zijn zelfs eenige planten, maar het leven schijnt daar een' bijzonderen vorm aangenomen te hebben. Het is de duistere, diepe stad, de kolenstad.

Zullen wij thans van het slagveld, den onderaardschen brand, het mijngas, de bedorven lucht, het instorten der mijnen en de overstroomingen spreken als in het lied van den Belgischen mijnwerker:

‘Mijne lamp is mijne zon, al mijne dagen zijn nachten,’ enz.

Legende en overlevering van veroordeeling tot arbeid in de mijnen in oude tijden, ons overgebracht door de dichterlijke pen van schrijvers, die het leven in de mijnen niet kenden, zijn overdreven, en de onderaardsche steden met hunne ellende, waarin zij zelfs windmolens zagen, hebben in hunne verbeelding bestaan. Maar als men aan de gevaren denkt, die hen voortdurend omringen, gevoelt men sympathie met hun ondankbaar lot.

Eerstens de mijn. Het kruit of dynamiet doet in eene enkele ontploffing honderd kubieke meters rots springen. Enkele malen is de grond daardoor met verkalkte lijken bezaaid geworden; een andermaal ontstaat er een uitgestrekte brand door de ontleding der kool. Die branden duren soms jaren lang voort. Dat was het geval met de mijn van Falizolle in België. In de omstreken van Duddley was eertijds een onderaardsch vuur. De sneeuw smolt er, zoodra hij den grond aanraakte. Driemaal 's jaars kon men er oogsten; men kweekte er zelfs tropische gewassen: het was het eiland van Calypso.... Het onderaardsche vuur der brandende mijnen verhitte den grond.

Vóór de uitvinding van Davy's veiligheidslamp stak men het mijngas aan, dat dan een geruimen tijd voortbrandde. In de mijnen van Newcastle heeft zulk een vuur eens negentien jaar gebrand. Niet ééne ramp is er, die ons een denkbeeld kan geven van het verschrikkelijke der ontbranding van dit mijngas, dat eene verbinding is van waterstof en koolstof. De ontploffing deelt zich oogenblikkelijk in alle mijngangen mede, tweehonderd werklieden worden er in een oogwenk door omvergeworpen, verbrand, misvormd. Als er enkelen zijn, die nog ademhalen kunnen, worden zij toch terstond verstikt.

De gassen, die uit de mijnen opstijgen, brengen de werklieden voortdurend in 't gevaar van te stikken. Nog geduchter zijn echter het instorten en het overstroomen der mijnen. In 1854 werd een werkman, die een put groef, met zijn' makker bedolven. Men moest een anderen put graven om hem daaruit door een gang te kunnen bereiken. Dertig dagen verliepen er gedurende dien arbeid. De graver had zijn makker overleefd, maar vermagerd tot op het been en door het koud vuur verteerd, bezweek hij eenige dagen na zijne redding.

Als de werklieden bij het ineenstorten van eene mijn niet verpletterd worden, zijn zij toch eenige honderden meters diep onder den grond bedolven. Somtijds breekt het water door en loopt de mijn onder. Dit heeft in 1825 bij Luik plaats gehad en eerst na zeven jaar kon men het water meester worden. Opmerkelijk, maar toch begrijpelijk is het, dat die ongelukkige gevangenen, beurtelings door hoop en vrees verteerd, het begrip van tijd verliezen. Te Hainau meenden eenige mijnwerkers slechts acht of negen dagen in plaats van vijf en twintig bedolven geweest te zijn. Die te Lalle (Gard, 1862) dachten, dat zij slechts vier en twintig in plaats van acht en zeventig uren in de mijn vertoefd hadden. Men kan zich verbeelden,

[p. 60]

welk een angst die arme lieden hebben doorgestaan.

Gemiddeld komen er jaarlijks tweehonderd werklieden in de mijnen om. Elke honderdduizend ton schijnt den dood van een mijnwerker te moeten kosten. Intusschen verschilt het lot der werklieden in de steenkolenmijnen met dat hunner broeders in de metaalmijnen; deze sterven onveranderlijk jong, terwijl gene dikwijls een zeer hoogen leeftijd bereiken.

Wat is steenkool?

hoogere aardrijkskunde.

Antidiluviaansche bosschen, die in den schoot der aarde zijn bedolven. De warmte, die de steenkolen ons verschaffen, is zonnewarmte, welke in die gewassen is opgehoopt.

George Stephenson wandelde eens met Buckland, toen eene der eerste locomotieven hen voorbijreed. De machine had nog niet die betrekkelijke sierlijkheid, welke zij nu bezit; de werking van hare verschillende deelen was verward en moeilijk, hare bewegingen waren langzaam en elkander hinderlijk; zij zuchtte als een dampig paard en sleepte met moeite haren zwaren last voort. Een lange dikke rookwolk, die bijna onbewegelijk in de lucht bleef hangen, toonde haren weg, evenals op de effene zee, het zog den weg van het schip verraadt.

[p. 61]

wereldtentoonstelling van antwerpen. - De Hollandsche afdeeling.
1. Inzending van Hellebrekers & Zonen te Rotterdam. 2. Inzending van Smits & Co. te Breda. 3. Ingang der tentoonstelling van den Ned. boekhandel. 4. Zilverwerken van Van Kempen & Zonen te Voorschoten.

[p. 62]

Zoo was de locomotief bij hare geboorte; een wanstaltig werktuig, welks waarde voor de toekomst men echter geheel kon voorzien, zonder daarvoor eene reeks van jaren af te wachten.

‘En welke is de kracht, die, volgens uwe meening, zulk eene zware vracht met zooveel snelheid voortbeweegt?’ vroeg Stephenson aan Buckland.

‘Dat is uwe locomotief,’ antwoordde de groote geoloog.

‘Maar hoe komt de locomotief aan die kracht?’

‘Zij ontleent haar aan den stoom,’ antwoordde Buckland.

‘En wie schenkt haar aan den stoom?’

‘De steenkool, die op den rooster brandt en warmte ontwikkelt.’

‘Maar waar vindt men voor de steenkool die bron van warmte?’

Hier zweeg Buckland en Stephenson vervolgde, meer en meer in vuur gerakende:

‘Weet gij van waar de steenkool die onmetelijke kracht heeft? Welnu! zij ontleent haar aan dat hemellichaam, dat ons nu verlicht, aan de zon, die warmte en leven over onze aarde verspreidt en de steenkool heeft doen ontstaan, door de planten voort te brengen, waaruit de kool is gevormd.’

Wat is de oorsprong van de steenkool?

Wanneer men in den grond graaft om er de steenkool uit te halen, vindt men onder de verschillende stoffen, waarmede die brandstof is vermengd, talrijke overblijfselen uit het plantenrijk. Het zijn stammen, bladeren, vruchten zelfs, hier en daar verspreid, nu eens in hun geheel bewaard, dan weder gedeeltelijk vergaan of veranderd.

De overblijfselen in de steenkool, de vorm der beddingen, de waarneming van hetgeen werkelijk in onze veengronden gebeurt, waar plantaardige massa's, in moerassen gelegen, zich snel ophoopen en langzamerhand verkolen, dat alles bewijst den plantaardigen oorsprong der steenkolen. Het zijn planten van verschillende tijdperken, die langzamerhand in onmetelijke moerassen verzwolgen, weder door aarde bedekt werden en, in meerdere of mindere mate samengedrukt, de verschillende soorten van steenkool hebben gevormd. De verscheidenheid der planten en de verschillende omstandigheden waarin zij verkeerden: temperatuur, drukking, enz. zijn de oorzaak van de verscheidenheid in de steenkool. De steenkool is dus in zekere mate de pit van het hout; zij ontstond door de samenpersing van brandbare plantendeelen, zij is, om het zoo eens uit te drukken, veranderd, verdicht, opgehoopt hout, dat bij een kleinen om vang eene groote mate brandbare stoffen bezit.

Wij weten ook, dat onder den invloed van het zonlicht en der zonnewarmte, de plant ademt, leeft en de koolhoudende stoffen opneemt, die haar grootendeels opbouwen. Elk stofdeeltje, dat zich in het weefsel der plant invlecht en tot hare ontwikkeling bijdraagt, is het resultaat eener scheikundige werking en levensverrichting, waarbij de zon eene hoofdrol speelt. Het hout-, blad-, of vruchtdeeltje, dat elk oogenblik van het leven der plant wordt gevormd, heeft voor zijne wording eene zekere hoeveelheid warmte en licht verbruikt en vervormd. Deze beide krachten, warmte en licht, zijn in gebonden staat aanwezig in elk deel van het plantenweefsel, dat door haar is gevormd, Op één oogenblik echter, onder den invloed van zekeren prikkel, ontwaakt, om zoo te zeggen, alle zonnewarmte en licht, die in het hout sluimerden; en bij de verbranding van een dertigjarigen beukenboom, bijvoorbeeld, komt binnen weinige uren alles vrij wat de boom van de zon heeft ingeslurpt in de dertig jaren, die hij als plant leefde.

Stephenson had dus gelijk, toen hij de zon noemde als beweegkracht voor de locomotief.

Eene niet minder belangrijke zaak is dit: Binnen twee eeuwen zullen Frankrijk, Engeland en België geen stukje steenkool meer hebben voor hunne locomotieven en machines. Dat is eene ernstige en belangrijke kwestie. Sir William Armstrong heeft aangetoond, dat de mijnen van het vereenigd koninklijk van Groot-Brittannië en Ierland in den loop der een en twintigste eeuw uitgeput zullen zijn. In 1865 heeft Sir Robert Murchison dezelfde voorspelling bevestigd. Zij is op zulke sprekende cijfers gegrond, dat zij in de oogen der geologen een onbetwistbaar feit is geworden.

Die betrekkelijk nabijzijnde uitputting der steenkolenmijnen heeft de vraag aan de dagorde doen stellen, of het mogelijk ware de mijnen tot op duizend meters en dieper uit te houwen. Daar de kosten hiertoe den wezenlijken prijs der steenkolen overtroffen, had men altijd het oog daarvoor gesloten gehouden.

Wat zal er van ons worden, als wij geene steenkolen meer hebben?

Laten wij ons nog niet verontrusten en betrouwen op de wetenschap, die in de laatste jaren reeds zulke merkwaardige bevindingen gedaan heeft op het gebied der warmteontwikkeling en der beweegkracht.

Hoogere aardrijkskunde.

Er heerscht onder de pedagogen nog dikwerf verschil van meening over de juiste methode bij het onderwijs in de aardrijkskunde. Sommigen, of liever de meesten trachten hunne leerlingen door nauwkeurige beschouwing der deelen tot de kennis van het geheel der aardrijkskundige wetenschap te brengen, terwijl anderen van het geheel uitgaande tot de beschouwing der onderdeelen willen komen.

De eerste methode wordt meer en meer als de meest praktische beschouwd en onze kleinen beginnen dan ook tegenwoordig de beoefening dier omvangrijke wetenschap met de aardrijkskunde van het schoolgebouw; dan volgt die van de stad, de provincie enz.

Deze en geene andere methode wordt hier toegepast door onzen reiziger, die misschien een verren tocht heeft af te leggen, en al de steden, welke hij zal voorbijgaan, de rivieren, die hij moet oversteken mogelijk op zijn duimpje kent. Dit baat hem evenwel zeer weinig wanneer hij zich thans, aan een kruisweg gekomen, niet weet te oriënteeren. De landkaart, welke hij bij zich draagt, helpt hem volstrekt niet uit den droom; maar gelukkig ontdekt hij een wegwijzer, eene landkaart in zeer bescheiden vorm, van uitsluitend lokalen aard. Ongelukkig hebben bij sneeuw en regen de letters niet in duidelijkheid gewonnen en de man moet dus hoog klimmen om zijne aardrijkskundige gegevens machtig te worden. Wij mogen zijne studie dus veilig hooge, of hoogere aardrijkskunde noemen, al zou men in gewone gevallen die studie, in zoo beperkten zin opgevat, elementair heeten. De man bekreunt er zich niet om; zoo ongaarne hij misschien vroeger naar de schoolkaart keek, zoo gretig vestigt hij thans zijne blikken op den wegwijzer. Want als men geheel alleen op reis gaat, dient men voorzeker den weg te weten.

De uitbarsting van den Smeroe op Java.

Sedert de vreeselijke ramp van Krakatau, die in 1883 duizenden menschen het leven kostte en schrik en ontzetting in den geheelen Indischen archipel verspreidde, heeft men voortdurend op verschillende punten vulcanische verschijnselen waargenomen, die het bewijs leveren dat de onderaardsche beroering nog volstrekt niet is uitgewoed.

Zooals men weet is bijna geheel het schoone Insulinde, ‘dat zich daar om den evenaar slingert als een gordel van smaragd,’ van vulcanische vorming en vooral Java is bezet met eene reeks van deels uitgebrande, deels nog werkende kraters. Als de hoogste dier bergen wordt de Smeroe beschouwd, en juist in die buitengewone hoogte meende men eene waarborg te vinden tegen vulcanische uitbarstingen, daar het natuurlijk is te onderstellen, dat de vulcanische stoffen zich eerder een uitweg zullen banen aan den top van die vulkanen, waarin zij minder hoog behoeven te stijgen. De ondervinding ten opzichte der overige vuurspuwende bergen op Java scheen die onderstelling te wettigen. Daarenboven was er omtrent vroegere uitbarstingen van den Smeroe niets bekend en had men alleen nu en dan een min of meer hevigen aschregen waargenomen.

Sedert den 13^en April echter van dit jaar was de berg onrustbarend gaan werken en reeds den volgenden dag achtte de heer Stoerhaan, bestuurder der naburige onderneming Kali Bening, het geraden met zijn gezin en zijne beambten naar Soember Sari de wijk te nemen. Hij keerde echter, zoodra de vulcanische werking van den berg eenigszins scheen te bedaren, naar zijne woning terug; maar de Javaansche bevolking scheen beter met het gevaar bekend, en geene geruststelling noch overreding kon haar van de vlucht terughouden. Op Kali Bening Soember Sari, Toengangan en verdere nederzettingen, overal heerschte de vreeselijkste paniek en er viel niet aan te denken de bevolking bijeen te houden.

Van den 14^en April af viel er weinig verandering in den toestand te bespeuren, doch in den nacht van den 17^en op den 18^en nam de uitbarsting zoodanig in hevigheid toe, dat bij het aanbreken van den dag alle gemeenschap tusschen Kali Bening en Soember Sari was afgebroken en het bosch tusschen de beide ondernemingen letterlijk door den gloeienden lavastroom was weggevaagd. De boomen waren onder het gewicht van den gevallen aschregen bezweken, terwijl het geheele boschachtige terrein in eene doodsche woestenij was herschapen. Doch wat het vreeselijkste was, niet minder dan 180 inlanders waren met hunne woningen en akkers onder de lava bedolven, zonder dat eene hand tot hunne redding had kunnen uitgestoken worden; de verwoeste plaatsen waren niet te genaken, daar alle ravijnen tot den rand met gloeiende lava waren gevuld; en toen men ze eindelijk met veel moeite bereikte, kon men slechts de algeheele verwoesting bestatigen.

Men vond den hoed van den bestuurder Stoerhaan aan een boomtak hangen; doch dit was ook alles, wat er van den ijverigen, moedigen man, die tot het laatst op zijn post bleef, was overgeschoten. Zijn huis was om zoo te zeggen door de lava weggespoeld en alleen de brandkast was, wellicht ten gevolge der zwaarte of omdat zij ingemetseld was, blijven staan.

Gelukkig had de verongelukte bestuurder zijne vrouw en acht kinderen nog intijds in veiligheid kunnen brengen; hij had hen weggezonden, doch was, ofschoon ten volle van het levensgevaar bewust, zelf gebleven om nog te redden, wat te redden was. Er bestaat van hem een brief, drie dagen vóór zijn dood geschreven na een vreeselijken dag, waarop men in wolken asch en zwavellucht adem noch lucht kreeg. Eene regenbui had de asch van de planten afgespoeld; maar kort voor dat de brief geschreven werd, had men nog aan den top van den berg eene lawine van asch en puin bliksemsnel zien afdalen tot waar zij stuitte op hindernissen. Drie dagen later kwam echter des nachts onverwacht eene nog veel grootere lawine neer, die voortschoof tot tegen het huis, dat onder den last bezweek en evenals alles door het puin en de asch overstroomd werd.

Toen den 26^en April gouvernementsambtenaren met koelies in die massa aan het graven waren, om naar de lijken der ongelukkigen te zoeken, kwam weder eene lading van boven neergeschoven, zoodat men in allerijl vluchten moest. En nog voortdurend brengt de Indische post berichten van nieuwe vulcanische verschijnselen. Zoo werd onder dagteekening van 9 Juli van een der ondernemingen in de buurt van den Smeroe aan de Locomotief geschreven:

‘Hedennacht, omstreeks vijf minuten na twaalven, werd ik wakker door een vreeselijken knal gelijk aan een sterk kanonschot. Opgestaan zijnde, zag ik steenen en eene vurige massa uit den krater komen, die zich een weg baande naar den kant van het ver-

[p. 63]

woeste terrein. Gisterenavond hoorde ik ook zulk een knal, doch minder hevig dan om twaalf uur.

‘Dien zelfden nacht en vervolgens tot bijna op het midden van den dag heerschte in deze buurt eene ongekende koude.’

Doch niet alleen de Smeroe, maar ook de Raoen, de Lamongan en andere vuurspuwende bergen op Java geven voortdurend teekenen van verhoogde vulcanische werking; op verschillende deelen van Java en in de zee rondom Krakatau neemt men herhaaldelijk een onderaardsch gerommel waar. Wie weet dus welke nieuwe rampen den zwaar geteisterden Archipel nog boven het hoofd hangen!