De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 1

[p. 1]

[Nummer 1]

monseigneur petrus-lambertus goossens.

Onze gravures.

Monseigneur Petrus-Lambertus Goossens, XV^e aartsbisschop van Mechelen, primaat van België.

Het aartsbisdom van Mechelen, sedert 1801 uitgestrekt over de provinciën Brabant en Antwerpen, is het eerste en voornaamste der veertien nieuwe diocesen, welke door den Heiligen Apostolieken Stoel bij de vier van ouds bestaande vervoegd werden ten jare 1559.

De aartsbisschoppen van Mechelen door Rome erkend als Primaten der toenmalige Nederlanden of Neder-Germanje, hadden den kanonieken voorrang niet alleen op de bisschoppen hunner kerkelijke provincie, maar ook op de aartsbisschoppen van Kamerijk en Utrecht en de hun onderhoorige bisschoppen. De eeretitel van Primaat blijft nog heden bestaan.

Vijf onzer Primaten zijn met het Roomsche Purper door de Pausen vereerd geweest, namelijk: de kardinaal Granvelle in de XVIe eeuw, Thomas-Philippus van Alsacië en Joannes-Henricus van Frankenberg in de XVIIIe, Engelbertus Sterckx, overleden den 4 December 1867, en eindelijk Victor-Augustus-Isidorus Dechamps, in den Heer ontslapen den 29 September 1883. De opvolger van kardinaal Dechamps is de Doorluchtige en Hooggeachte Kerkvoogd, wiens korte levensschets wij hier aanbieden.

Petrus-Lambertus Goossens is geboren te Perck, in de provincie Brabant, den 18 Juli 1827, uit eene zeer welhebbende en echt christelijke landbouwersfamilie. Zijn vader, die gedurende dertig jaren aan het hoofd van het gemeentebestuur stond, was de erfgenaam van die aloude overleveringen van geloof en arbeidzaamheid, van rechtschapenheid en vaderlandsliefde, een schat welken hij op zijne beurt aan zijne kinderen heeft overgelaten.

Na de huiselijke opvoeding, werd de dertienjarige Lambertus naar Mechelen gezonden, en voltrok vervolgens de studie der Humaniteiten en der Philosophie in het Klein- en de Theologie in het Groot-Seminarie. In beide gestichten liet hij de voortreffelijkste herinneringen van godsvrucht, beleefdheid en naarstigheid.

Priester gewijd den 21 December 1850, werd hij, drie maanden later, door zijne overheid tot leeraar gezonden naar het bloeiende opvoedingsgesticht van den Bruel.

Z. Em. de Kardinaal Sterckx, die deugd, bekwaamheid en ijver wist te onderscheiden, riep professor Goossens, op 27 September 1857, tot het ambt van Secretaris en schonk hem van toen at zijne bijzondere genegenheid. Op het

[p. 2]

einde van April 1860 vergunde hij hem daarenboven eene plaats als Eere-Kanunnik in het kapittel der metropolitane kerk van St. Rombout.

Mgr. Dechamps schonk insgelijks zijn volle vertrouwen, zijne achting en de innigste vriendschap aan den kundigen en bescheiden secretaris van het aartsbisdom Toen hij in 1875 naar de Eeuwige Stad vertrok om in het Consistorie als Kardinaal-Priester uitgeroepen te worden, deed hij de uitstekende hoedanigheden en verdiensten van zijnen beminden reisgezel uitschijnen bij Z.H. Pius IX. Kanunnik Goossens kwam te Mechelen terug tot aller vreugde, vereerd met den titel van Geheim-Kamerheer Zijner Heiligheid.

Later schreef Mgr. Goossens in zijnen eersten herderlijken brief: ‘Wij zullen met kinderlijke liefde en teederen eerbied het oog gevestigd houden op de voorbeelden van de twee onvergetelijke Prinsen der Kerk, welke wij opvolgen: de doorluchtige Kardinalen Sterkx en Dechamps. - De eerste had onze kindsheid gezegend, den stempel van den H. Geest ons op het voorhoofd geprent, onze handen gewijd door de zalving van het priesterschap, en onze eerste stappen bestierd in de heilige loopbaan. De andere, over wiens overlijden wij nog heden tranen storten, had ons met zijn vertrouwen vereerd, ons in zijne raadsvergaderingen geroepen, zich geweerdigd ons tusschen zijne vertrouwelijke vrienden aan te nemen... Zij waren onze vaders en meesters...’

Monseigneur Goossens werd, om zijn wijs beleid, zijne administratieve kennissen en ondervinding, verkozen tot Vicaris-Generaal van Kardinaal Dechamps, den 17 April 1878, na het afsterven van Mgr. Lauwers. Paus Leo XIII, die hem reeds persoonlijk kende, verhief hem in 1880 tot de waardigheid van Huisprelaat.

Bij pauselijke Breve van 1 Juni 1883, werd Mgr. Goossens verheven tot den rang van Bisschop titularis van Abdera (Thracië) en tevens tot het ambt van coadjutor van Mgr. Gravez, bisschop van Namen, met recht van opvolging. Hij ontving de heilige zalvingen, mijter en herdersstaf, den 24 Juni, uit de handen van Mgr. Faict, bisschop van Luik, en van Mgr. van den Branden de Reeth, hulpbisschop van Z.E. Kardinaal Dechamps.

Te Namen won spoedig de coadjutor de hoogachting en de liefde van geheel het diocees. Met uiterst genoegen zagen de geestelijken en de geloovigen der provinciën Namen en Luxemburg hunnen toekomstigen opperherder.

Mgr. Gravez, hoog gevorderd in jaren en uitgeput van krachten, verwisselde het tijdelijke met het eeuwige, den 16 Juli van hetzelfde jaar. Van dit eigen oogenblik was de Hoogwaarde Coadjutor erkend als hoofd van het bisdom. Men herinnert zich nog den overschoonen herderlijken brief dien hij, na de bezitneming van den bisschoppelijken Stoel, aan zijne beminde kudde heeft toegestuurd. Groot was de vreugde der diocesanen; doch 't was hun niet vergund hunnen nieuwen Herder lang te behouden.

Kardinaal Dechamps overleed te Mechelen, drie maanden na het afscheid van Mgr. Goossens.

Eene blijde tijding kwam weldra het aartsbisdom en geheel België vertroosten. Men vernam, in December, dat Z.H. Paus Leo XIII niet geaarzeld had den betreurden Kerkvoogd eenen opvolger te geven in den persoon van den Bisschop van Namen. Zoo er ooit eene keuze gedaan werd, die aller wenschen vervulde, dan is 't voorzeker de verheffing van Mgr. Goossens.

De preconisatie van den nieuwbenoemden Aartsbisschop-Primaat geschiedde in het geheim Consistorie van 24 Maart 1884. Zijne plechtige intrede in de metropolitane stad en kerk, onder het gejuich van het volk en der geestelijkheid, had plaats den 29 April naastvolgende.

Moge weldra de geheele Katholiciteit den eersten kerkvoogd van ons Roomsch-katholiek Belgenland als kardinaal en prins der Roomsche Kerk begroeten en vereeren!

Het is bekend dat Mgr. Goossens door zijne lieftallige eenvoudigheid en gespraakzaamheid aller harten, zonder het te zoeken, tot zich trekt. Wij voegen erbij met genoegen dat hij zijne moedertaal ten zeerste genegen is, en met even veel keurigheid in 't Vlaamsch als in 't Fransch zijne gedachten weet uit te drukken.

Het onderschrift van zijn wapenschild is: Omnia et in omnibus Christus, Christus is alles en in allen.

Egmond's weduwe bij het magistraat van Antwerpen.

Een kunstenaar wordt dan slechts een meester, wanneer hij de gave der oorspronkelijkheid aan de macht der uitvoering paart. En waar vindt de geest der eigendommelijkheid beter voedsel dan in de studie van eigene taal, zeden en geschiedenis. De heerlijkste werken van onzen beroemden Conscience zijn aan die onuitputtelijke bron ontsprongen, de krachtigste tafereelen van onzen onsterfelijken Leys zijn volle meestergrepen in het oude Vlaamsche volksleven en staatswezen. Ook onze stadgenoot P. van der Ouderaa volgt sinds eenige jaren het voorbeeld van den prins onzer herborene Vlaamsche school en met meesterhand toovert hij de bladzijden op het doek van Antwerpens' geschiedenis, zoo rijk aan veelbewogene en treffende gebeurtenis.

Die schilderijen van den nog jongen en dus nog meerbelovenden kunstenaar trekken in den vreemde zoozeer de hooge belangstelling als zij op onze tentoonstellingen eenen wezenlijken opgang gemaakt hebben, en hoezeer wij deze waardeering deelen, bewijst het feit dat wij onzen nieuwen jaargang om zoo te zeggen inhuldigen met de gravure van ‘Egmond's weduwe bij het Magistraat van Antwerpen.’

Dit tafereel verbeeldt eene der laatste episoden uit de geschiedenis van den ongelukkigen Lamoraal, graaf van Egmond, die wij hier niet ongepast beknopt in herinnering brengen kunnen.

*_**

Egmond was een afstammeling van het oude hertogelijk huis van Gelderland. Hij was keizer Karel V gevolgd in de meeste zijner krijgstochten en had de voorliefde van dezen machtigen vorst verworven door zijne ridderlijke dapperheid en door zijne rechtschapene inborst. Karel V verloofde zijnen gunsteling aan hertogin Sabina van Beieren, en verhief hem tot ridder van het Gulden Vlies. Aan Philips II, 's keizers zoon, bewees Egmond diensten, die deze koning nimmer had mogen vergeten. Met zijne Vlaamsche ruiterij behaalde de koene graaf te Sint-Quintijn eene schitterende overwinning op het Fransche leger en weinigen tijd daarna won hij den beslissenden slag van Grevelingen, die den vrede van Cateau-Cambrésis tot heilrijk gevolg had.

Jammer genoeg, paarde deze onverschrokken krijgsman aan zijne onbetwiste zielshoedanigheden een zeer zwak karakter en weinig staatkundig doorzicht.

Alhoewel sterk aan den Roomsch-katholieken godsdienst verkleefd en den koninge getrouw, werkte hij onwetend, onder den invloed van den berekenden Willem van Oranje, èn de hervorming èn de omwenteling in de hand.

Egmond hielp mede tot de verwijdering van den geleerden kardinaal Granvelle, raadsman der landvoogdes Margaretha van Parma en den hechtsten steun van godsdienst en troon in den lande. Wel is waar deed hij als gewestvoogd van Vlaanderen de beeldstormers strengelijk vervolgen en veroordeelen, maar beging daarop de onvoorzichtigheid te Dendermonde eene geheime vergadering van edellieden bij te wonen, waar het ontwerp ter beraadslaging gelegd werd om de wapens tegen Philips II op te vatten.

De trouwe krijgsoverste verklaarde zich tegen den opstand, legde kort daarop zonder aarzelen den nieuwgeëischten eed af van gehechtheid aan den koning en stelde zich ter beschikking der Landvoogdes, die hem tegen de onruststokers en hervormers met zes vendelen krijgers te velde trekken deed.

Doch zijn dubbelzinnig gedrag had de verdenking tegen hem opgewekt. Ook had de onverbiddelijke hertog van Alva nauwelijks het gezag over de Nederlanden in handen genomen, of hij ontbood Egmond met zijnen vriend Hoorne ter bijwoning eener raadsvergadering aan zijn hof, deed hen daar bij verrassing gevangen nemen en door den Raad-van-Beroerte als schuldig aan Hoog-verraad ter dood veroordeelen. De uitvoering van dit onrechtvaardig en onmenschelijk vonnis was een gruwel in de oogen van het volk en bevorderde onstaatkundig den godsdienstoorlog en de scheuring onzer gewesten.

Ziehier op welke eenvoudige en nauwkeurige maar tevens ingrijpende wijze het Oud-Antwerpsch Kronijkje de terechtstelling der graven van Egmond en Hoorne verhaalt:

*_**

't Sanderdachs den 5 Juny 1568 op den noen, heeft Duc d'Alve van 's Conincx weghen, naem en bevel, openlyck tot Brussel op de Groote merkt voor 't Broothuys doen onthalsen (door Spelleken den Provost des Hoofs, sittende op den Grave van Hoorens witte hackeny als Rechter) myn Heere d'Egmont, aanhebbende eenen rooden dammasten tabbaert, met eenen hoet vol pluymen en onder synen hoet eene witte servette, welcke Egmont, op de stallagie comende, al met swart laken behangen en daerop staende een crucefixs met twee brandende waschekeersen, liggende oock twee lakene cussens, en op elcke syde van de stallagie staende eenen hoogen stack, dus heeft den prins daervoor synen hoet afgedaen, leggende dien by het cruys, hetwelck hy nemende heeft gecust, en synen mantel afdoende heeft op een van de cussens geknielt en syne leste oratie gedaen hebbende tot Godt Almachtigh, met den bischop van Yperen, synen bichtvader, heer doctor Martinus Riethoven. Toen heeft hy de servette zelver over syn ooghen getrocken, alsoo onversaegt den scherprechters van Brussel slach verwachtende, die toen eerst van onder de stallagie opquamp en is alsoo deser werelt overleden en gescheyden.

Dese Justicie aldus nu volbracht synde, hebben de twee van de Spaensche Heeren, die met Egmont op 't schavot gecomen waren, het doot lichaem omgekeert, afgegaen synde de scherprechter, naer dat hy alleenlyck den slagh gegeven hadd, en hebben 't geleyt op de stallagie onder het swart cleet.

Daernaer is oock opgecomen myn Heer van Horen, aen hebbende eenen swerten mantel. Dese vraegde aen deselve Spaensche Heeren, die oock met hem opquamen of de conte d' Egmont gepasseert was, hebben geantwoort dat waer was, soo heeft hij hem noghtans doot willen sien, en hem latende sien, heeft oock syn oratie gedaen aen Godt Almachtigh, met den Parochiaen van Cappellen, synen bichtvader, en hem selven ontcleedende, heeft vromelyck gaen knielen als een vroem onversaegt Captyn, heeft ooc denselven slagh verwacht. En beyde hun hoofden syn op de voorschreven staken gestelt tot den avont, maer de lichamen bedeckt op de stallagie onder het swart laken, en naermaels syn zy eerlyck begraven in haer Heerlyckheden als Heeren van 't Gulden Vlies.

Om dese Justicie niet te beletten, stonden wel twintig Vendelen knechten op de merkt en de straten rontsom waren bezet met Spaignaerts, en de Borghers was bevolen op lyf en goet, dat elck in syn huys soude blyven met besloten deuren, totdat die Justicie volbracht was, want de Poorten van de stat oock soo langhe toebleven tot naer den middach.

*_**

Tien jaren na de onthalzing van Egmond, in de maand Juni 1578, kwam zijne weduwe eene toevluchtplaats verzoeken aan het Magistraat van Antwerpen.

Het is dit indrukwekkend oogenblik dat de kunstschilder P. van der Ouderaa als onderwerp voor zijn tafereel gekozen heeft.

Meer onder den druk van het doorgestane leed dan onder den last der jaren gebogen, biedt zich

[p. 3]

Sabina van Beieren, leunende op den arm van eene harer dochters, voor de stedelijke overheid aan. De hooggeborene edelvrouw, voortijds als eene der rijkste erfgenamen van Europa bekend, is thans beroofd van alle have. Tot ellende vervallen, ziek, den dood nabij verlangt zij niets meer dan een stil schuiloord om gerust te kunnen sterven. Wat die vrouw geleden heeft sinds den stond dat zij zich met hare kinderen voor Alva op de knieën wierp om den hardvochtigen landvoogd vruchteloos de genade voor haren gemaal af te smeeken, tot op dit uur, dat zij zich in zekeren zin bedelend voor het Magistraat van Antwerpen vertoont, dit spreekt niet alleen uit haar meelijwekkend figuur, maar het staat ook duidelijk te lezen op de aangezichten dergenen, die haar ontvangen.

Dieper buigend dan hij misschien ooit gedaan heeft voor eene vorstin, in het volle bezit van macht en luister, leidt Ridder Emmanuel de Stembor de hulpelooze en doorluchtige zieke voor den burgemeester Willem de Vos en den Schout Willem van den Werve, die even als hij gevoelen hoeveel hooger nog deze vrouw door het lijden dan door geboorte geadeld is. Dezelfde gewaarwording van meewarig ontzag is overigens geschetst op het gelaat van al de aanwezigen en zij deelt zich mede aan den beschouwer van dit prachtig doek.

De schilderij van Mr. P. van der Ouderaa maakt, spijtig genoeg, tegenwoordig deel van een bijzonder Cabinet in Frankrijk. Zij behoorde met zijne overige tafereelen van dien aard in Antwerpen vereenigd te blijven om naast de zalen Leys en De Keyser eens eene prachtige verzameling uit te maken van leerrijke, herlevende tooneelen uit de geschiedenis zijner geboortestad.

Een brief uit Amerika.

‘Waarschijnlijk de aankondiging eener rijke erfenis, door eenen verren, schier vergeten bloedverwant nagelaten, die voor ettelijke jaren naar de nieuwe wereld vertrok en in dit wonderland fortuin maakte?’

‘Mis geraden, beste lezer... De lichte spotlach, die u trouwens om den mond speelt bij het geven dezer opheldering, bewijst overigens genoeg dat gij weet hoezeer dit onderwerp versleten is en door geen kunstenaar van naam meer behandeld wordt.’

‘Ziehier hoe de schilder zelf van dit boeiende tafereeltje ons verhaalt op welke wijze het ontworpen werd:

‘Tijdens mijne kunstreis door Italië verbleef ik eenige dagen in het lachende plaatsje Lonato bij Pietro Muzio, die zoo wat visscher, landbouwer en wijnhandelaar was. Schier bij mijne aankomst reeds vertelde mij de brave man met fierheid dat hij ook eenen zoon had, die kunstenaar was. Vader Muzio had altijd eene groote liefhebberij voor beelden gehad. Geen reizend postuurkoopman kwam vroeger ooit zijne deur voorbij zonder iets van zijnen voorraad bij hem achter te laten. En toen mijn gastheer later trouwde en zijn echt met eenen zoon gezegend werd, kwam van lieverlede het voornemen bij hem op er eenen beeldengieter van te maken. De jonge Muzio werd echter wel iets meer dan een plaasterbewerker, hij verhief zich tot een zeer bekwaam beeldhouwer. De kunststukken, die ik in het huis zijns vaders van hem zag, lieten mij daarover geenen den minsten twijfel. Nu was de jeugdige kunstenaar sinds drie maanden in Amerika: zijn meester, die te Milaan woonde, had aanzienlijke bestellingen afgewerkt voor eene nieuwe katholieke kerk te Chicago, en Muzio's zoon was mede vertrokken om ginds de plaatsing dier beeldhouwwerken te besturen. Iedere week reeds had de liefhebbende jongeling naar zijne ouders en zuster eenen brief geschreven vol nieuws over het vreemde, verafgelegen land. Den avond vóór mijn vertrek verraste ik het drietal, verdiept in de lezing van een schrijven des beminden uitlandigen, waarin hij hun zijnen aanstaanden terugkeer vermeldde en de wonderlijke en rijke geschenken opsomde, die hij voor hen medebrengen zou. Gansch oor en oog voor die verblijdende meedeelingen, bemerkte het gelukkige gezin niet eens dat ik op den drempel stond, en verschafte mij aldus het genoegen hunne ongekunstelde groepeering en de karakteristieke uitdrukkingen van vreugde op hunne wezenstrekken nauwkeurig waar te nemen. Ik bracht dit tooneeltje op het doek, in de meening dat het geen onaardig genrestukje uitmaken zou.

Aan u, lezer, te beslissen in hoeverre ik in mijne verwachting gelukken mocht.’