De Nieuwe Stem. Jaargang 21

[p. 765]

Ex libris

Acta politica
Tijdschrift voor politicologie, jaargang I, 1965/1966. J.A. Boom en Zoon, Uitgevers te Meppel.

Van dit tijdschrift is de eerste jaargang in zijn geheel gepubliceerd. Voortaan zal het vier maal per jaar verschijnen. De reden om met een complete jaargang te voorschijn te komen - een boek van bijna 300 pagina's - ligt in de bedoeling meteen de veelzijdige beoefening van deze nieuwe specialisatie in de sociale wetenschappen te demonstreren, wat in een enkele aflevering moeilijk zou kunnen. Het zijn dan ook vrij uitgebreide bijdragen, in het bijzonder die welke betrekking hebben op de Nederlandse politiek die ongeveer twee derde van de ruimte in beslag nemen.

Met de uitgave van dit tijdschrift, waartoe de Nederlandse kring voor Wetenschap der Politiek het initiatief heeft genomen, richt de vereniging van Nederlandse politicologen zich tot een groter publiek. De universitaire studie van de wetenschap der politiek dateert in ons land pas van na de Tweede Wereldoorlog, belangrijk later dan in menig ander land.

De Nederlandse politiek staat dus vooraan in de belangstelling. De jaargang begint met enkele theoretische artikelen waarop we nog terugkomen. Van de bijdragen over Nederland is het eerste van de hand van prof. dr. H. Daudt en J. Stapel: Parlement, politiek en kiezer: verslag van een opinie-onderzoek. Dit in 1965 gehouden onderzoek inzake het oordeel over het parlement en de Tweede Kamerleden (die er niet zo slecht afkomen) en inzake de politieke kennis (die bedroevend is) geeft ook cijfers omtrent de bekendheid van sommige politici in 1964 en 1963.

Drs. G. Ringnalda behandelt de in deze dagen zelfs omineuze vraag: Waar gaat het met de kabinetsformatie heen? Afbakening van de taken van formateur en informateur. Gezien de 11 kabinetsformaties tussen 1946 en 1965, waar 22 formateurs en 14 informateurs bij te pas zijn gekomen lijkt deze vraag niet ongepast.

[p. 766]

F.G. Moquette behandelt Het Nederlands Parlement: gegevens over leeftijd, lidmaatschap, opleiding, beroep, wetgevende ervaring en bestuurspraktijk. Gegevens dus over onze parlementariërs, althans onze parlementsleden.

Dr. J. Lipschits onderzoekt de verhouding tussen partijbestuur en fractie. Een vraagstuk, waarin de schrijver zich uitspreekt voor de eigen beslissing van de fractie in parlementaire beleidszaken, waarbij hij evenwel de even noodzakelijke als onvermijdelijke grote invloed van de partijbesturen releveert.

Prof. dr. H. Daalder beschouwt De kleine partijen - een voorlopige poging tot inventarisatie, waarbij hij terecht onderscheid maakt tussen het traditionele soort kleine partijen en die welke hierboven uitgaan als de PSP en de Boerenpartij, t.o.v. welke het oude argument der grote partijen dat het stemmen op een kleine partij zou betekenen het weggooien van stemmen, aan kracht inboet.

Prof. dr. G. Kuyper en P.D. Duiker onderwerpen Het Volkshuisvestingsbeleid in Nederland sinds de oorlog aan een politicologische onderzoek. Hierbij blijken - wat niemand zal verwonderen - partijvoorkeuren een rol te spelen en voorts valt op hoezeer wordt vastgehouden aan dezelfde middelen bij het geleidelijk verschuiven der doeleinden en niet beoogde effecten verkregen worden als gevolg van veranderende opvattingen en appreciaties.

De internationale politiek komt ter sprake in een artikel van Constance E. van de Maesen en G.H. Scholten in hun artikel De functionele benadering van G.A. Almond bij het vergelijken van politeke stelsels. De schrijvers gaan uit van de gedachte dat het vergelijken van politieke stelsels zonder dit in een theoretisch kader te beschouwen niet verder komt dan een naast elkaar stellen van beschreven stelsels. Zij gaan nu na of een dergelijk kader dat door G.A. Almond in zijn The Politics of developing Areas heeft opgesteld, vruchtbaar werkt.

Dr. P.R. Baehr behandelt De Verenigde Staten en problemen van nationale zelfbeschikking. Hij gaat in dit verband in het bijzonder na welke houding de V.S. in dit opzicht in de Verenigde Naties hebben ingenomen. Deze houding blijkt t.o.v. de (vroegere) koloniën nogal tegenstrijdig te zijn en verandert naar tijd en omstandigheden,

[p. 767]

maar een dominant is wel dat defensie-overwegingen van korte duur veelal de doorslag geven.

Het theoretisch gedeelte van deze jaargang gaat vooraf aan de meer descriptieve verhandelingen en onderzoekingen. Het nummer opent met een beschouwing van dr. L. van der Land over Politieke vrijheid. De schrijver ziet het begrip politieke vrijheid, evenals het begrip vrijheid in het algemeen, als een betrekkelijk begrip. Het heeft altijd betrekking op belemmeringen die door medemensen in de weg worden gelegd. Politieke vrijheid is een ‘burgerlijke’ vrijheid, d.w.z. de vrijheid van de burger ten aanzien van de staat (overheid). Het begrip vrijheid moet voorts alleen in de externe sfeer van de mens begrepen worden en dus losgemaakt van de wilsvrijheid die hier buiten beschouwing blijft. Ook moet het begrip ‘waardevrij’ worden gemaakt, voorzover dit mogelijk is, ook al wordt het als een grote waarde beschouwd. Het moet kunnen functioneren, men moet ermee kunnen werken. Voorzover het politieke systemen betreft, kan alleen een maatstaf gevonden worden in de gelijkmatigheid van de verdeling der politieke vrijheid in de systemen en dan bestaat er een nauw verband tussen politieke vrijheid en politieke gelijkheid. Politieke vrijheid moet ook van elk absolutisme ontdaan worden, omdat het steeds betrokken moet worden op de werkelijkheid van het menselijk bestaan.

Dr. A. Hoogerwerf bespreekt het verschijnsel van Depolitisering en ontideologisering. Hij meent dat het onderzoek naar de depolitisering nog moet beginnen, omdat er nog zo weinig betrouwbare gegevens voorhanden zijn. Depolitisering en ontideologisering moeten wel van elkaar onderscheiden worden. Depolitisering kan ontstaan als er geen nieuwe doeleinden voor de staat worden gezien of geen nieuwe middelen om de doeleinden te bereiken, als het algemene doel te veel verbijzonderd wordt, het keuze-element in het politieke proces vermindert. Van ontideologisering is sprake, als een ideologie zijn interne samenhang verliest of de groepering die de ideologie aanvaardde, desintegreert. De schrijver zoekt naar verklaringen voor dit verminderen van politiek leven en het functieverlies van ideologieën en hij vindt de factoren zowel in de politiek, als in de sociale structuren en de cultuur. Hij besluit: ‘Mis-

[p. 768]

schien waart er toch een spook door Europa, een spook met de dubbele naam van ontideologisering en depolitisering’.

H.A. Brasz vraagt: Tweeërlei bestuurlijk onderzoek? En hij antwoord: Ja, er is een duidelijk onderscheid tussen de theoretische universitaire research en de onderzoekingen verricht in een praktische proces van beleidsvorming in het bestuur. Hij wil meer politicologische opleidingen in de faculteiten der sociale wetenschappen, meer bestuursdeskundig gespecialiseerde politicologische professoren, maar ook een interuniversitair instituut als bestuursstudiecentrum met belangrijke deelneming van de overheid. Niets minder blijkbaar.

A. de Swaan bespreekt een kritiek van Stanley Hoffmann in zijn Contemporary Theory in International Relations op het boek van Morton A. Kaplan, System and Process in International Politics in een artikel: Hoffmann's Anti-Kaplan.

De jaargang heeft voorts nog een bibliografie, samengesteld door G.H. van Es, van 303 nummers met een auteursregister. Summaries der artikelen voltooien het deel. Het verbaast mij dat onder de vermelde publicaties, waaronder er ook zijn van enkele pagina's, die sinds de tweede wereldoorlog zijn verschenen, geen enkele is vermeld van de politicoloog dr. J. Suys, die notabene aan de Universiteit van Amsterdam heeft gedoceerd. Ik neem aan dat het feit dat zijn benoeming als hoogleraar in de wetenschap der politiek door de toenmalige minister van Onderwijs, Gielen, niet is bekrachtigd, geen reden kan zijn geweest hem uit de bibliografie te weren. Zijn De Nieuwe Politiek. Over politieke beginselen in deze tijd, Amsterdam, H. Meulenhoff, 1964, het daarop gevolgde: De rechten van de mens, Amsterdam, 1947 en Politiek en Vrede. Rekenschap van een antithese, Arnhem, Van Loghum Slaterus, 1955, behoren natuurlijk thuis in deze bibliografie. Maar ja, het is ook al weer tien jaar geleden dat hij overleden is.

O.N.