De Nieuwe Stem. Jaargang 21

[p. 501]

[Nummer 9]

K. Kuiper
In memoriam Prof. Dr. D. Loenen
- 14 februari 1890 - 24 mei 1966 -

Wie zich opmaakt te schrijven over de persoon van Dirk Loenen, die op 24 mei van dit jaar uit de kring zijner vrienden en leerlingen is weggenomen, en als intimus al peinzend de vele contacten herbeleeft die hij gedurende een tijd van bijna 30 jaren ononderbroken met hem heeft gehad, raakt stilaan verbijsterd over de vele facetten die dit rijke leven vertoont, over de talrijke mogelijkheden die in dit ene bestaan zich hebben voorgedaan en zijn verwezenlijkt. En hoewel men zou kunnen veronderstellen, dat de boerenzoon uit het kleine Nieuw-Loosdrecht van omstreeks de eeuwwisseling, met zijn veelal streng-christelijk georiënteerde dorpse tradities, veel opzij heeft moeten zetten om uit te groeien tot de eminente klassiek-historicus, tot de fel overtuigde humanist en socialist, tot de fijnzinnige kunstkenner en verzamelaar, tot de geestdriftige reiziger langs de schatten van cultuur en natuur, die zijn altijd wakkere belangstelling steeds weer zocht en ontdekte, - een dergelijke veronderstelling zou beslist geen recht doen aan de continuïteit, die ondanks alles het opvallendste kenmerk van zijn ontwikkeling vormt.

Want als Loenen sprak over zijn jeugd, over het gezin waarin hij was opgegroeid, over zijn moeder vooral, die hij zozeer had liefgehad, over de oude boerderij met de plassen en het stille Gooise land rondom, maakte hij het volkomen duidelijk, dat er voor hem van een breuk met dat verleden in de eigenlijke zin geen sprake was, ook al mocht zijn omgeving dat destijds wel hebben gedacht en hij zelf het misschien in de aanvang wel als zodanig hebben ervaren. Als man van middelbare leeftijd terugziende op die jeugd vond hij dáár in aanleg reeds alles wat later verrijkt en geintensifieerd zijn leven groot gemaakt heeft: zijn gemeenschapszin en sociaal gevoel, zijn dorst naar kennis, zijn hang

[p. 502]

naar wat schoon was en waar, en tenslotte, last but not least, het besef een taak te hebben in dit kort bestaan: de plicht om op eigen manier onophoudelijk te getuigen van het vele dat onze geestelijke voorouders ons hebben nagelaten als grondslag van een betere samenleving.

Natuurlijk spreekt het vanzelf, dat deze groei niet zonder schokken en zonder strijd heeft plaats gevonden: hij heeft pijn gedaan en verdriet veroorzaakt door zijn uittreden uit de kerk der vaderen, door zijn afscheid van het ouderlijk huis en de omgeving waar de familie al zo vele eeuwen gevestigd was. Maar hij is zich, heel vroeg al, bewust geweest dit te moeten doen, niet anders te mogen en te kunnen, geleid als hij zich gevoelde (en ik citeer nu hemzelf) ‘door een in Griekenland bewust geworden ideaal: de vrije ontplooiing van ieders persoonlijkheid’. Let wel niet ‘zijn’, maar ‘ieders’ persoonlijkheid; want het sociale gevoel, het zich deel weten van een groter geheel, de hulp aan zwakkeren en ontrechten, strijd tegen bekrompenheid en oneerlijkheid, dat zijn de meest wezenlijke elementen van zijn werkzaamheid op vrijwel elk gebied. Daarom was hij zeker niet in de eerste plaats vakgeleerde en wilde dat ook niet zijn; hij wilde door zijn werkzaamheid als classicus en historicus, als leraar en hoogleraar, bovenal zijn medemensen dienen. Hij heeft zelf dat verlangen in alle bescheidenheid eens als volgt geformuleerd: ‘Wij zijn er weliswaar van overtuigd, dat wij weinig kunnen doen, maar dat besef ontslaat ons niet van de plicht, dat weinige zo goed mogelijk te doen.... Het kost moeizame, stage arbeid, een wal op te werpen tegen de noodlottige stortvloeden, die zovelen in de afgelopen jaren naar nihilisme, barbarij en materialisme hebben meegesleurd en nog steeds met zich meerukken.’

Die ‘moeizame, stage arbeid’, hij heeft haar niet geschuwd, neen, hij heeft haar zelfs gezocht en met vreugde op zich genomen. Wat hij voor honderdtallen leerlingen in de loop der jaren heeft betekend door zijn lessen en colleges, maar meer nog door raad en daad in persoonlijke contacten, het valt nauwelijks te schatten, maar bij zeer velen zal de herinnering aan hetgeen zijn markante persoonlijkheid geweest is, nog jaren levendig blijven. In de strijd tegen het nationaal-

[p. 503]

socialisme, bij de bundeling der krachten van het moderne humanisme vlak voor en na de de laatste wereldoorlog heeft hij een geheel eigen, onvervangbare rol gespeeld. Maar als dúrende getuigen van wat hij heeft nagestreefd blijven ons de werken, die hij heeft gepubliceerd: van zuiver wetenschappelijke aard b.v. zijn boek over Protagoras en zijn verhandelingen over dikè en basileia; voor een groter publiek bestemd Vrijheid en Gelijkheid in Athene, Mens en Maatschappij in Plato's ‘Republiek’, De Atheense democratie, drogbeeld of historie? en Athene, Hellas van Hellas (herdrukt als Mens en Cultuur van Hellas) - maar vooral zijn schitterende vertalingen van fragmenten uit Thucydides en Pindarus en van Plato's Apologie, Crito, het slot van de Phaedo en van het Symposion. Hoewel de 75 jaar gepasseerd wist hij niet van rusten; tot weinige maanden voor zijn dood was hij nog bezig met de voorstudies voor een nieuwe vertaling van het werk van Marcus Aurelius. Helaas is het bij voorstudies gebleven, de stage arbeid is ten einde. Maar wat hij heeft gedacht en gewild leeft voort in hetgeen hij ons te boek gesteld heeft: zijn werken is niet tevergeefs geweest.

Amsterdam, augustus 1966