De Nieuwe Stem. Jaargang 21

[p. 496]

Ex libris

Bruce Grant. Indonesië; Vertaling van Addy Kaiser. Hilversum enz., W. de Haan enz., 1965. 221 blz. Phoenix reeks. Oorspr. titel: Indonesia; Cambridge University Press, 1965.

De Australische journalist Bruce Grant zal met het schrijven van dit boek wel meer beoogd hebben zijn publiek van ontwikkelde leken een bont en boeiend beeld van de Indonesische maatschappij voor te schilderen dan een diepgaande analyse van specifieke vraagstukken te geven. Het werk is te vroeg op de Britse en te laat op de Nederlandse markt verschenen. De atmosfeer, die uit het boek naar voren treedt, is veel meer de op een onwezenlijk machtsevenwicht gebaseerde ietwat weeïge stemming van Soekarno's ‘Masjarakat Adil dan Makmur’ (A Just and Prosperous Society’) dan die van na 30 september 1965, toen met het tweemanschap Soeharto-Nasution een militair régime de teugels overnam, dat zich ook ten aanzien van de door hem getolereerde zo niet geïnstigeerde gruwelen in niets onderscheidt van het bewind van Tsjang Kai-Shek in zijn ergste dagen.

Grant heeft zich geen slecht waarnemer getoond, maar van een eigen kijk op de gebeurtenissen blijkt nergens iets. Dit heeft hij ook geenszins gepretendeerd, getuige o.m. zijn dank aan prof. Herbert Feith, een der grote Indonesië-kenners, die het manuscript heeft doorgelezen.

Bij dit soort van boeken is het echter onvermijdelijk, dat een aantal stereotypen worden overgenomen van andere schrijvers van groter gezag. Zo loopt Grants interpretatie van een aantal facetten uit de Japanse bezetting parallel aan die van G. McT. Kahin's befaamde Nationalism and Revolution in Indonesia. Maar geeft Kahin toe, dat hij met de episode van schout-bij-nacht Maeda en al wat daarmee samenhing geen raad weet (veel van de sluier is opgelicht door Kahin's leerling B.R.O. Anderson in zijn Some Aspects of Indonesian Politics, 1944-1945), Grant holt op Kahin's vermeende conclusies door en doet bijvoorbeeld de boude uitspraak dat Sukarni, een van de figuren die in de nacht van 15 op 16 augustus 1945 Soekarno en Hatta uit Djakarta naar Rengasdengklok ‘evacueerden’, de leider was van een ‘illegale groep’ Hiermee zal wel bedoeld zijn de Angkatan

[p. 497]

Baru-groep, gevestigd in het perceel Menteng 31 in Djakarta. Maar deze was opgericht op instigatie van Hitoshi Shimizu, hoofd van het Japanse propagandabureau in de Indonesische hoofdstad. Hiermee willen wij overigens Sukarni volstrekt niet van ‘collaboratie’ (al weer zo'n cliché) betichten. Het enige dat wij hier kunnen vaststellen is, dat Grant werkt met begrippen, die op de Indonesische verhoudingen uit die dagen niet van toepassing zijn. In het algemeen maakt hij zich trouwens schuldig aan ‘westers denken’ en vertoont hij een lichte voorkeur voor westersgevormde Indonesische intellectuelen van het type van wijlen Sutan Sjahrir.

Bij alles wat wij hierboven neerschreven geldt, dat wij niet de oorspronkelijke tekst, doch een Nederlandse vertaling in handen hebben gehad. Op sommige plaatsen kan deze ronduit slecht worden genoemd, getuige het volgende fraaie staaltje, betrekking hebbend op de regering Sukiman (blz. 72):

‘Zij zette de vroegere pro-westelijke politiek voort onder de kleurrijke leiding van de minister van buitenlandse zaken Soebardjo....’

De vertaling wekt de indruk met grote haast tot stand te zijn gekomen.

Ook de noot van de vertaalster over de 30-september affaire (blz. 202) zal wel in een vloek en een zucht zijn neergeschreven. Wij treffen van deze zaak hier het cliché aan dat door de Nederlandse pers, de televisie en de radio naarstiglijk is verspreid, volgens hetwelk de P.K.I. als aanstookster van de gebeurtenissen moet worden aangemerkt.

We zeiden de gehele Nederlandse pers. De wel belangrijkste uitzonderingen zijn de artikelen van Rey in Vrij Nederland van 16 april j.l. en dat van Wertheim in de Groene Amsterdammer van 19 februari 1966. We zouden de vertaalster de raad willen geven grondig van deze stukken kennis te nemen.

L. Sluimers.

Schrijversacties in Vlaanderen

Door het werkschrift voor literatuur Yang, werd de uitslag gepubliceerd van een schrijversactie. Deze actie bestond in het rondsturen van een manifest aan een groot aantal Vlaamse auteurs. Een 70-tal schrijvers ondertekenden het stuk, terwijl een 20-tal reageerden met een schrijven.

[p. 498]

In het manifest wordt verklaard dat het de plicht is van een democratisch staatsbestel de taak van het uitgestorven private mecenaat op zich te nemen.

Twee punten worden vooropgesteld: toekenning van een toelage van 100 fr. per bladzijde van een literaire uitgave (tijdschrift of boek); toekenning van een toelage van 2.500 fr. per maand aan iedere beroepsschrijver die minstens twee werken heeft gepubliceerd en buiten zijn honoraria geen noemenswaardig inkomen heeft.

We zijn even bij het bekijken van de lijst der ondertekenaars gestruikeld over de leeftijd. De ouderen ontbreken op enkele uitzonderingen na. De gemiddelde leeftijd lijkt ons even onder de dertig te liggen.

De redenen die hieraan ten grondslag liggen zijn velerlei. Een van de grondoorzaken hjkt ons wel het feit dat op het gebied van literatuur en kunst in het algemeen, een natuurlijke schifting werkzaam is. Als we de 70 huidige ondertekenaars over 20 jaar zouden willen opzoeken dan zouden we er waarschijnlijk geen twintig aantreffen die nog iets met schrijven te maken hebben. En die overblijvenden zullen dan bovendien die 2.500 fr. niet zo nodig hebben.

Dit maar even terloops. Zeer interessant lijken ons enkele bedenkingen van degenen die gemeend hebben wel te moeten reageren op de actie maar deze niet of slechts gedeeltelijk wilden bijtreden. André Demedts spreekt de vrees uit dat de verwezenlijking van het plan zou leiden naar een overproductie van literatuur met betwistbare waarde; verder wijst hij erop dat besprekingen op breder vlak misschien meer aarde aan de dijk zou brengen. Robin Hannelore staat volledig achter de tekst en trekt mee aan de klok van ‘de nieuwe eerlijkheid’, hij roept daarbij uit dat de huidige jurykliekjes stinken naar feodaliteit, corruptie en nepotisme.

Albert Bontridder is van oordeel dat ‘de Vlaamse literatuur door onderschatting niet tot het peil komt dat bereikt zou kunnen worden’. Verscheidene andere stellers hebben het over deze onderschatting, onderschatting die naar hun mening ook tot uiting komt in het manifest, waarbij zij menen dat de gevraagde toekenning van 2.500 fr. veel te weinig is.

Piet van Aken van zijn kant is het wel eens met het beginsel van het manifest, nl. dat kunst billijker kan bedeeld worden

[p. 499]

bij het budgetair spel met miljarden. Toch vindt hij het huidige systeem niet zo kwaad, De practische uitwerking laat alleen maar te wensen over, maar dat noemt P.v.A. een logisch gevolg van het pluralistisch staatsbestel.

Verder brengt Van Aken enkele punten naar voren waarvan er één ons vooral interessant lijkt. Hij heeft het over de bibliotheeklezers en stelt in dit verband dat het billijk zou zijn dat voor elke uitlening een miniem bedrag zou geheven worden dat dan aan de schrijvers zou ten goede komen. Dat lijkt ons niet zo'n kwaad idee. Deze mensen lezen toch graag en het is dan maar normaal dat ze hun schrijvers daarvoor toch enigszins vergoeden.

Uit dit alles kunnen we alvast opmaken dat er nog steeds alles behalve eenheid heerst onder onze Vlaamse literaire gemoederen. Feit waarop ook Achilles Mussche in een vraaggesprek de nadruk legt: ‘Op het gebied van de samenwerking hebben schrijvers nog veel te leren van arbeiders. Zij zijn zo weinig solidair! Dat is onlangs nog gebleken bij pogingen om een soort schrijverssyndicaat op te richten.’ Op het rondschrijven kwam inderdaad weinig reactie en een aantal vooraanstaande letterkundigen verwaardigden zich niet eens te antwoorden. Men heeft nu eenmaal waar het kunstenaars betreft veelal met doortrapte individualisten te doen.

Bovendien is in ons land in de loop van de geschiedenis de toestand zodanig geëvolueerd dat men de noodzakelijkheid van concentratie bij artistiek werk helemaal niet meer noodzakelijk acht. Schrijven wordt als een bijverdienste of een hobby beschouwd. Typisch is dat zelfs uitgevers deze mening zijn toegedaan. En dat bewijst meteen hoe ver zelfs die mensen van hun auteurs (waar zij dan toch hun boterham mee verdienen) staan. Dan zouden we toch nog een zaak willen onderlijnen. Het is onmiskenbaar dat er de laatste jaren nieuw leven in onze slapende literaire gemeenschap is gekomen. De, vaak hartverwarmende, polemieken zijn aan de orde van de dag. Persoonlijk kunnen wij hiervoor maar één uitleg vinden: de toename van de vrije tijd. Kom, het is toch een logische stelling dat er met meer tijd ook meer te doen valt. En de verklaring dat een schrijver op zijn bureel of welke andere werkkring dan ook zijn broek kan slijten met dubben over wat hij 's avonds schrijven zal,

[p. 500]

dat kan misschien bij enkele (gelukkige?) uitzonderingen. Maar persoonlijk kennen wij weinig bazen die daar zouden bij glimlachen. De uitgever in kwestie misschien wel, maar die avonduren brengen dan uiteindelijk ook nog op voor hem.

Marc Andries