De Nieuwe Stem. Jaargang 21

[p. 1]

[Nummer 1]

In memoriam Nico Donkersloot

Op de tweede Kerstdag is Nico Donkersloot, nadat drie en een half jaar geleden Jan Romein en tien jaar daarvoor Hendrik Pos als oprichters van De Nieuwe Stem hem waren voorgegaan, ons ontvallen als de man die tegen het einde van de oorlog, nog in 1944, het initiatief had genomen na de oorlog dit nieuwe tijdschrift in het leven te roepen. Het zou een bijdrage moeten leveren tot het herstel en de vernieuwing van de materiële en geestelijke beschaving die uit de ontreddering der oorlogsjaren te voorschijn zou en moest komen.

Vóór de oorlog had hij sinds 1930 de redactie gevoerd van het Critisch Bulletin van het tijdschrift De Stem, waarvan hij van 1937-1940 de redactie deelde met Coster. Toen hij uit de Scheveningse gevangenis en vervolgens uit het gijzelaarskamp in St. Michielsgestel was ontslagen heeft hij zich tot zijn collega's Pos en Romein gewend om met hen een nieuw tijdschrift op te richten, waarna ondergetekende werd gevraagd als redactie-secretaris op te treden. In de nazomer van 1944 is bij een bevriende relatie het eerste overleg gehouden. Ruim een jaar later, op het eind van 1945, verscheen het eerste nummer van de jaargang 1946.

Het aantrekken van Pos en Romein in de redactie was reeds een aanwijzing dat De Nieuwe Stem geen na-oorlogse voortzetting zou zijn van de voor-oorlogse Stem. Wel ‘herinnert de naam opzettelijk aan de Stem die, voortgekomen uit de vorige oorlog,.... in de afgelopen decenniën de tolk der humanistische traditie is geweest’ schreef Donkersloot in het inleidend artikel van het eerste nummer, maar het nieuwe tijdschrift zou een sociaal gericht humanisme moeten brengen, dat concreet zou moeten zijn, d.w.z. stelling nemend in de vragen van de dag. ‘Zo zullen de groeiende sociale en economische orde in de wereld, de waarborgen tegen nieuwe evenwichtsverstoring en overweldiging, de vrije ontplooiing van enkeling en gemeenschap met dezelfde aandacht moeten worden vervolgd en bevorderd als waarmee de enkele wraakzucht, die zich in plaats van recht en gerechtigheid zou willen stellen, en de reactie die zal trachten van de nalatenschap der onderdrukking te profiteren, dienen te worden bestreden’.

[p. 2]

Het sprak vanzelf dat aan Nico Donkersloot het voorzitterschap van de redactie toeviel. De Nieuwe Stem was toch wel zijn tijdschrift. Tot de oude vaste formatie die het eerste decennium van het tijdschrift heeft geredigeerd, waren met de tweede jaargang Suys, van Vriesland en Wertheim toegetreden. Het was een vriendenkring rondom Nico Donkersloot, maar toen die oude formatie uiteen was gevallen door dood of uittreding bleef hij blijmoedig-gelijkmoedig het middelpunt vormen van een ten dele nieuwe en jongere redactie voor wie zijn vriendschap evenzeer openstond. Zijn zachtzinnige bedaardheid verloor hij niet in de moeilijkheden waarmee een tijdschrift dat te weinig abonnees telt zakelijk te kampen heeft, noch in de problemen van aanvulling en vernieuwing van de redactie. Hij bezat in hoge mate het vermogen het juiste woord te kunnen spreken in moeilijke tegenstellingen binnen de redactie, maar nog meer kenmerkte hem de gave om verwarmende vriendschap te geven en ze tot zich te trekken. Maar deze in de omgang, doch evenzeer in wezen, zo beminnelijke man bezat een harde kern van principiële standvastigheid wanneer het ging om dingen die hem van hoge waarde en van groot gewicht voorkwamen en om mensen die hem terwille van recht en menselijkheid ter harte gingen.

In het voorjaar 1963 heeft hij zich tijdelijk uit de redactie teruggetrokken en het verheugde ons zeer dat hij bereid was om in de jaargang 1965 weer toe te treden. Wij hebben hem echter in dat jaar weinig gezien, zijn stem haast niet gehoord. Het is ons vreemd en droef te moede zijn stem nooit weer te zullen horen.

De redactie heeft het voornemen in een volgend nummer hem te herdenken op een hem meer rechtdoende wijze.

O. Noordenbos.