De Nieuwe Stem. Jaargang 20

[p. 765]

Ex libris

Een levenloze schooldag

Julien Weverbergh heb ik eerder crediet gegeven, maar dat was dan als essayist of polemist of hoe je zijn vorige arbeid ook noemen wil. Ik moet beginnen met te zeggen dat zijn eerste creatief werkstuk Een dag als een ander mij lelijk tegengevallen is. Ik zal in kort bestek trachten te achterhalen waarom.

Weverbergh begint zijn dag met een generiek, situering en datering van het ‘verhaal’. Zijn er twee mogelijkheden: of Weverbergh doet dit om ons een voorsmaakje te brengen van de toonaard waarin het gehele werk geschreven is, of hij behandelt ons op schoolmeesterachtige wijze vanuit de hoogte. In elk geval is dit inleidingske flauw. In acht hoofdstukken krijgen we dan de waarheid te horen van eveneens acht personen die in het onderwijs staan aan de ene of aan de andere kant van de barrière.

We maken er kennis met de man die plicht boven alles stelt, waarbij plicht dan wordt verstaan onder het stipt afwikkelen van het programma, het streng volgen van het uurrooster en een ijzeren hand in een fluwelen handschoen. Wat literatuuronderricht betreft houdt hij zich keurig aan de kwoteringen van het lectuurrepertorium en leert zijn leerlingen enkel Rodenbach, Gezelle, Timmermans, Claes en desnoods nog Maurice Roelants kennen. Een man die vingerzwaait met moraliserende slagzinnen en zich bij dit alles verheven voelt en zich een god waant die het aan kan kennis rond te delen.

We maken kennis met de mouwvegers, de politieke knoeiers, de schijnheiligaards, de ‘modelleerling’ die elke maand met hoge cijfers naar huis gaat en het dus ‘ver zal brengen’, maar die niet in staat is ook maar enig persoonlijk werk te leveren, terwijl de leerling die het wel niet zo nauw met de reglementen neemt, maar wel wat in zijn koker bergt als een vijfde wiel aan de wagen wordt beschouwd. Allemaal toch wel stof is men geneigd te zeggen. En inderdaad, het is zo. Stof genoeg, maar geen roman.

Waarom geen roman?

Het schijnt, dat aan de oorsprong van dit boek een pamflet ligt. Wel een pamflet is het gebleven in wezen, al is het er veel te lang voor. De slechte prefect, Hein Pere-

[p. 766]

boom, schrijft in een negende hoofdstuk dat het manuscript (van de vorige acht hoofdstukken) hem gruwelijk heeft verveeld. Mij ook trouwens.

Dit geschrift is inderdaad ongenietbaar, het spijt mij voor Weversbergh. En dit verwondert mij van een man die op zulke prachtige wijze een boek als Omtrent Deedee van Claus onder de loepe heeft genomen. Ten eerste ligt dit aan de onvermijdelijke indruk die men krijgt dat Weverbergh, zoals hij dit zelf het grootste gedeelte van het lerarenkorps verwijt, boven zijn stand leeft, ik bedoel, dat hij te gemakkelijk meent het allemaal te weten en zijn kleine wetenschap, welke veelal niet meer is dan een vage indruk, van de daken gaat schreeuwen, als hét evangelie.

Ten tweede ontbreekt het dit boek aan levensechtheid, de spanning erin ontstaat niet, maar bestaat wegens vooringenomen standpunten, ik bedoel, dat vooraf bepaald werd dat X zo moest zijn, Y zus en Z weer zo.

Je schrijft ofwel een pamflet ofwel een roman maar niet iets dat tussenin hangt, niet geschikt voor deze groep (specialisten) of voor gene groep (lezers).

Het gekke van het geval is dat Weverbergh dit alles heeft doorzien, hij is dus snugger, maar kan niet schrijven, en omdat hij snugger is en enige ervaring heeft van wat een roman zou moet zijn, is hij alle kritiek voor geweest, door de geachte heer prefect in dat negende hoofdstuk zijn kritiek te laten plegen. Een ding nog; de prefect zegt dat Weverberghs personnages te ernstig zijn, ik zou hier willen van maken dat er helemaal geen personnages in voorkomen, het zijn standpunten, standpunten in zoveel lijnen naar voren gebracht, die echter nergens tot leven komen.

Zoals Weverbergh het dan weeral eens weet, staat alles op losse schroeven, de mens is ongrijpbaar, probeer dan ook niet een mens te ontleden: de psychologische roman is een absurd en fossiel onding, aldus Weverbergh; maar een auteur weet mensen te doen leven in zijn werk, dat maakt hem auteur, hij tracht ze niet te ontleden, dat is inderdaad absurd en geeft blijk van veel zelfoverschatting.

Zoals dat verondersteld wordt heb ik vooraf de tekst op de flap van het boekje gelezen. Daarin vernam ik dat zekere Herman J. Claeys het allemaal precies geraden heeft wat Weverbergh nu wel bedoelde, en dat deze Herman J. Claeys dit in een nawoord ook verkondigt.

Ik heb het boekje dan eerst gelezen tot blz. 197, waar Weverberghs eigen geschrift een einde neemt. Daarna heb ik voorafgaande bedenkingen neergeschreven en nu ga ik

[p. 767]

deze even toetsen aan de beschouwingen van specialist Claeys.

Dit nawoord heeft als titel ‘Janisme’. Dit komt van een interview dat Weverbergh in 1963 afnam van zekere Jan, leraar en gemiddelde, interview dat verscheen in Diagram, waarvan ik trouwens redacteur was, nog niet toen dat nummer verscheen echter.

Buiten Marchand en Vertongen zijn de leraren in het boek ook allemaal Jannen, zij doen braaf wat van hen verwacht wordt maar ook geen sikkepit meer, hun ontwikkeling blijft staan op het peil dat ze hadden op de dag dat ze hun diploma haalden, zij hebben geen interesse, ze pompen hun leerlingen een boel levenloze kennis in. Dit mag allemaal waar zijn. Het Janisme bestaat, dat weten wij allen, dat hebben wij allen ervaren. Het moest aangeklaagd worden, alleen, Weverbergh is geen schrijver, hij heeft er verkeerd aan gedaan er meer dan een pamflet van te maken, het heeft het allemaal ontzenuwd, het is op zijn beurt een boel levenloze stof geworden.

Volgens Claeys veroordeelt Weverbergh de maatschappij waarin zo een school mogelijk is. Dat zal wel zo zijn. Er zijn zoveel dingen die we kunnen aanklagen, dat betekent echter nog niet dat elke aanklacht een waardevol boek is.

Ik herhaal het nogmaals, ik heb Weverbergh vroeger veel crediet gegeven, hij heeft echter met Een dag als een ander voor mij al zijn pijlen gebroken, hij zal nu weer duchtig moeten gaan lijmen wil hij maken dat hij nog indruk op mij maakt.

Marc Andries

Een dag als een ander, Galgeboekje 2, uitgeverij De Galge, Brugge, prijs 50 fr. Voor Nederland: Polak & Van Gennep, Amsterdam.