De Nieuwe Stem. Jaargang 20

[p. 382]

Ex libris

Marius Bauer: Brieven en schetsen van zijn reizen naar Moskou en Constantinopel, gevolgd door enige polemieken tussen socialisten en estheten. Wereld Bibiliotheek Amsterdam-Antwerpen, z.j.

Het werk van de Haagse schilder Marius Bauer (1867-1932) zal vermoedelijk op de hedendaagse kunstveilingen niet bijzonder hoog genoteerd worden. Hij was een goed schilder en aquarellist en een knap etser en tekenaar, maar het typisch laat-19de eeuwse prachtlievende in zijn smaak en werk dateert hem onherroepelijk in die periode. Het is niet waarschijnlijk, dat zijn hedendaagse vakgenoten - aangenomen dat ze daarnaar zouden zoeken - enige inspiratie of scholing zouden vinden in deze bundel door de schrijver geïllustreerde reisbrieven van zijn omzwervingen in Rusland en Turkije. De gedachte dat een schilder er op uit zou trekken om de 1001-nachtsfeer, de kleurige en exotische pracht en praal en de ‘schilderachtige’ armoede van ‘het Oosten’ te verbeelden, is onze tijd wel volkomen vreemd geworden. De waarde van deze brieven is puur en wezenlijk historisch geworden en dat historisch aspect wint door de polemiek achter in de bundel opgenomen tussen een aantal sociaal gerichte nieuwlichters dier dagen, zoals Tak en Van Eeden en estheten als Diepenbrock en Van Deyssel. De polemiek ontbrandt naar aanleiding van de kroningsfeesten van Nicolaas II, die Bauer in Moskou meemaakte. Opmerkelijk daarbij is, dat hij als alle prachtlievenden die elkaar bij tentoonstellingen van kroonjuwelen en kerkeschatten verdringen, zijn bewondering voor de mogelijke schoonheid van een kleurrijke en goed geregisseerde kroningsstoet en kroningsplechtigheid of voor de kunstzin, die uit een stuk edelsmeedwerk spreekt, niet los kan maken van zijn eerbied en wellust zou men bijna zeggen tegenover de rijkdom en de macht, die van al dat goud en nog eens goud en edelstenen afstraalt. Bladzijden lang zwelgt de Haagse ververszoon in de aanblik van pronk en overdaad en ten slotte jaagt hij enkele van zijn landgenoten in het harnas met de volgende passage: ‘Ik denk hoe mooi Moskou geweest moet zijn in dien tijd, toen de bojaren gehuld in weelderige mantels met bont omzoomd in de vergulde sleden met rijk getoomde paarden door de straten renden, toen drommen hovelingen in jassen van allerlei kleur en met juweelen bezette wapens in de gordels zich verdrongen op de pleinen van het Kremlin, waar Iwan staande op de

[p. 383]

Roode Trap van zijn paleis een onheilsbode met zijn speer vastnagelde aan de roode treden. Ja, dat was tóch wel barbaarsch, maar toch wat moet het ook mooi geweest zijn..’ Hij vertelt van het volksfeest na de kroning met zijn ‘groteske en drollige’ tonelen, zoals van boeren, die hun pet in de bierfonteinen dopen om hem dan uit te zuigen en van het drama, waarin het eindigt: bij het uitreiken van keizerlijke pakjes versnaperingen ‘in een net doekje verpakt’ aan het volk, komt het tot een woest gedrang, waarin een 3000 mensen vertrapt worden. De lijken worden bij karrevrachten door de brandweer afgevoerd. En dan gaat Bauer voort: ‘Maar laat ik je wat melden over het feest, dat ondanks die slachtoffers toch met niet minder pret gevierd werd.’ Even verder in dezelfde brief: ‘Twee dingen zijn er die mij op de duur niet zouden bevallen, dat zijn de stof en de modder..’ En in een brief van 5 dagen later: ‘....het trof me, toen ik, nadat ik op het kerkhof de opgezwollen en misvormde lijken gezien had, dienzelfden avond het hof weer zag paradeeren. Maar: hony soit qui mal y pense!’

Onze eerste reactie op zulke uitspraken is: zo schrijven wij toch niet meer! De tweede een vraag: hoe niet meer? niet zo hardvochtig, zo onbezonnen, zo dom of misschien zo.... eerlijk. Want het schoonheidsenthousiasme van Bauer met zijn blinde vlek voor de menselijke ellende en zijn argeloze solidariteit-met-de-macht van de sightseer is niet hypocrieter dan de sociaal bewogen elite van de Morele Herbewapening of zelfs de gemiddelde bevoorrechte, fatsoenlijke mens van onze tijd. Hij en zijn medeverdedigers van het charisma van schoonheid en macht en bestrijders van de ‘grauwe nivellering der mensheid’, in gepaste mate de schone stoffelijkheid der aarde genietende verwerpers van het verdoemelijk materialisme zoals Diepenbrock en Van Deyssel, onderscheiden zich toch eigenlijk vooral van de huidige, beschaafde mensheid door een gezwollener èn argelozer woordgebruik. En niet toevallig vinden we in een andere toonaard datzelfde ‘hevige’ woordgebruik bij hun tegenstanders als Van Eeden en Van Collem. Alleen het stukje van Tak springt er uit door zijn nuchtere, reële toon en een kort stukje uit de Kroniek van V.d.G. (?), waarin summier de voor de kroningsoptocht genomen politieke maatregelen worden opgesomd en ze doen daardoor in deze hele polemiek het minst verouderd aan.

A.R.-V.