De Nieuwe Stem. Jaargang 20

[p. 269]

[Nummer 5]

Victor E. van Vriesland
Verjaring

Verzet is niet alleen een handeling maar ook een mentaliteit. De noodzaak tot deze laatste is, ook na de oorlog, en tot op heden actueel gebleven.

Dit stuk gaat niet in de eerste plaats over de verjaring der oorlogsmisdaden in Westduitsland. Ik heb daar elders over geschreven; en de beslissing erover, mij nu nog onbekend, is vermoedelijk reeds ter kennis van de lezer gekomen wanneer hij dit stuk onder ogen krijgt. Wat ik te zeggen heb is hierdoor van meer abstracte aard: het gaat over het gevaar voor verjaring van de goede geestesgesteldheid.

Het is niet onmogelijk dat mijn uitspraak als die van een ‘enfant terrible’ zal worden beschouwd maar mij wil het voorkomen, dat de opvatting die tegen vergeten, verzoenen en verjaren waarschuwt op grond van de hoognodige beveiliging van samenleving en toekomst, een louter utilitaire opvatting is en daarmede aan essentiële argumenten voorbijgaat; bovendien een rationalisering.

Die beveiliging is ongetwijfeld wel van het hoogste gewicht en moet voortdurend in het oog worden geouden. Wanneer ze evenwel moet gelden als de enige of eerste drijfveer waarop de goedwillende zich beroept, komt er voor mijn gevoel iets onechts in de, vaak geheel te goeder trouw aangevoerde, motieven.

Dat bijna steeds degenen die berechting en bestraffing bepleiten, nadrukkelijk vooropstellen dat zij niet uit zucht tot vergelding spreken, stemt mij tot wantrouwen - een wantrouwen waarvan ik mijzelf niet uitsluit. Men wenst zich door een vooropgestelde ontkenning te verontschuldigen voor een volkomen gerechtvaardigd verlangen naar rechtspleging, en - volgens de oude franse zegswijze - wie zich excuseert beschuldigt zich.

Vergelding is niet: persoonlijke wraak; ze is: bestraf-

[p. 270]

fing. Dat is: rechtdoening, De strafwet is gegrondvest op vergelding van kwaad, op straf. Haar beginselen liggen verankerd in het rechtsgevoel van de mensheid. Dit rechtsgevoel is de grondslag en toetssteen van maatschappij en staat, en uitgedrukt in de democratisch tot stand gekomen wet.

Barmhartigheid is het prerogatief niet van de gemeenschap - deze behoeft en eist recht - maar van de individuele mens. Aan haar is geen grens, men kan haar niet ten dele toepassen. Maar men kan ook geen samenleving op haar bouwen, want zij is in strijd met -, zij strijdt tegen de rechtvaardigheid van het recht, dat rechtspleging vraagt en vergelding van onrecht door wettige bestraffing van de schuldige. Ook is zij vaak een camouflage voor gemakzucht, struisvogelpolitiek, denkluiheid of erger.

De gruwelijkheid van de in de oorlog gepleegde misdaden gaat kwantitatief en kwalitatief het voorstellingsvermogen te buiten: wij konden ons deze in of onmiddellijk na de oorlog waarlijk niet of nauwelijks beter indenken dan thans na twintig jaren, waarin aan zo veel hartstochtelijke toekomstverwachtingen van toen de bodem is ingeslagen. Wij weten en wisten de misdaden zonder ze in onze geest te verwezenlijken. Die onvoorstelbaarheid mag geen oorzaak worden van straffeloosheid. De begane oorlogsmisdaden zijn het niet zozeer, die in al die jaren zijn vergeten, als wel het gevaar, in geen enkel opzicht denkbeeldig, dat zij morgen in neo-nazisme en fascisme zullen terugkeren en dat politiek gesproken ons decennium niet onvergelijkbaar is met dat van 1930-1940.

Alleen rechtdoening kan hierin verandering brengen - een rechtdoening die ook afgezien van het probleem der verjaring al minimaal werd toegepast. Rechtdoening om ons heden en onze toekomst te beschermen, zeker -; maar toch vooral, en laten we het ronduit erkennen, rechtdoening ter eindelijke bevrediging van ons zo deerlijk geschonden rechtsgevoel.

Zuivering opdat tussen de mensen mogelijk zij dat zij elkander met barmhartigheid bejegenen.