De Nieuwe Stem. Jaargang 20

Ex libris

De zonen van Nopoe
Peter Matthiessen: De Zonen van Nopoe, een kroniek uit het steentijdperk.
Vertaling van Beb Vuyk. Uitgegeven door J.A. Boom en Zoon, Meppel, 1964, 259 pagina's en 28 foto-pagina's. Prijs Fl. 14,50.

Dit is een heerlijk boek geworden. Heerlijk in ieder geval voor degenen, die zich al lezende mee willen laten slepen door deze kroniek, waarin geleidelijk aan, via de beschrijving van een aantal kleine en grote gebeurtenissen uit het dagelijks leven der opgevoerde personages, een bloeiend beeld wordt opgebouwd van een samenleving van slechts enige duizenden mensen in midden Nieuw Guinea.

Het is het werk van Peter Matthiessen die als schrijver deel uitmaakte van de gemengd Amerikaans-Nederlandse Peabody Harvard expeditie, welke in 1961 zeven maanden in de Baliemvallei in Nieuw Guinea werkte, dezelfde waaraan ook Rockefeller Jr. verbonden was.

De kroniek speelt bij een der stammen uit deze vallei, de Koereloes. Wij leren hun vijanden alleen maar als groep,

[p. 267]

bij hun stamnaam, kennen, maar meerdere Koereloes leren wij zeer persoonlijk kennen, bij hun naam, in hun familieverhoudingen, meestal met enkele typerende karaktereigenschappen, die hun reacties in de beschreven situaties aanvaardbaar, in ieder geval begrijpelijk maken. Allerlei gebeurtenissen, weergegeven in de vorm van opgetekende waarnemingen, volgen elkaar op, waarbij steeds een aantal personen handelend wordt ingevoerd: een schermutseling, het werk in de tuinen, het hoeden van varkens, oorlog en vervolgens feest: rouwfeest dan wel overwinningsfeest; het spelen van jongens; de reparatie van huizen of uitkijkposten, het bereiden van voedsel, een overval. Geleidelijk aan gaat men zo de samenhang van hun bestaan voor zich zien. Voor de vakman ethnoloog is het interessant om te zien hoe het algemene en het bijzondere in de cultuur in een aantal situatieschetsen genuanceerd worden aangegeven. Naast de man die dapper is in de oorlog maar goedertieren in het dagelijkse leven, wordt ook de man getekend, die dapperheid in het gevecht paart aan een wreedheid in de dagelijkse omgang, die ook bij eigen groepsgenoten afschuw wekt.

De - echte - strijd met de andere stam wordt herhaaldelijk beschreven maar daarnaast bestaan ook binnen het stamverband spanningen, die soms tot schermutselingen uit kunnen groeien. De kans op scheuring en daarmee verzwakking van de stam wordt steeds in overweging genomen bij de beslissing of men al dan niet tot geweld zal overgaan. De agressie wordt dus bij voorkeur buiten de eigen stam tot uitdrukking gebracht maar het is geen eenvoudige zaak om agressie binnen het stamverband te verhinderen.

Wat de mensen doen komt steeds weer te staan tegen de achtergrond van de natuur: de bergen, de vallei, het bos, de dieren, zij zijn steeds opnieuw een omlijsting van de handelingen der mensen, zuiver waargenomen en in het detail beschreven.

Ik heb mij afgevraagd voor welk publiek deze soort ‘kroniek’ bedoeld zou kunnen zijn. Zij is stellig niet bedoeld voor zoekers naar het exotische, want al krijgt men van het beschrevene vaak een exotische indruk, de wijze van behandeling is ingetogen, op het feitelijke af, zoals, zou ik willen zeggen, in een kroniek betaamt.

Het is ook geen jongensboek geworden, al zullen jongens

[p. 268]

van boven de 14 à 15 jaar er van kunnen genieten.

Het is verder ook niet bestemd voor vakethnologen, al zullen zij er veel van kunnen leren en ik wilde wel dat er van meer samenlevingen een dergelijke kroniek aanwezig was. De visie is overigens wel typisch die van de ethnoloog, die het niet meer nodig heeft zich te verwonderen over de vreemde zaken die hij ziet, maar die die vreemdheden beziet als onderdelen van de samenleving als geheel; onderdelen, die als zodanig dan ook begrijpelijk worden.

Het is daarmee, hoop ik, een boek voor een groot publiek geworden, een publiek dat geïnteresseerd is in mensen en hun belevenissen in een aanvankelijk vreemde, later meer eigene samenleving.

Wensen blijven er altijd. Ik had graag een schetskaartje van het gebied erbij gezien, waarop de loop van enkele rivieren, enkele heuvelruggen en vlaktes en bijvoorbeeld enkele wooncentra waren aangegeven. Dit zou de orientatie vergemakkelijken voor degenen die de Koereloes op hun oorlogspaden willen volgen.

Ik zou voor boeken als deze verder willen pleiten voor een beperking tot het uiterste van gebruik van vreemde woorden, die in dit speciale geval ook voor iemand die Indonesisch kent volkomen vreemde woorden blijven. Men moet ze nu als het ware uit het gebruik leren verstaan. Het argument, dat zij helpen bij het oproepen van de locale sfeer is hier nauwelijks houdbaar. Een lijstje achterin met betekenisomschrijving ware hier al dienstig geweest.

Tenslotte zou ik graag een poging gezien hebben om de vele persoonsnamen en de onderlinge familieverhoudingen der betrokkenen in enkele schema's bijeen te brengen. Een snelle orientatie van de lezer was hierdoor mogelijk gemaakt.

De foto's zijn zonder meer prachtig. Zij verduidelijken het beeld dat de tekst wil oproepen ten zeerste.

De vertaling van Beb Vuyk - ik heb de Engelse tekst niet geraadpleegd - maakt een zeer zorgvuldige indruk. Zij heeft er helder, prettig lezend Nederlands van gemaakt, waarin de verschillende nuancen van het Koereloese leven toch hun plaats konden krijgen. Speciaal in de natuurbeschrijvingen schijnt zij zich in haar element te voelen.

H.Th. Chabot.